Κεφάλαιο 4 Δημόσιες επιχειρήσεις

Ανάγκη προστασίας των καταναλωτών σε περιπτώσεις ελλιπούς ανταγωνισμού. (ανάμεσα στα άλλα..) δημιουργία Δημόσιων Επιχειρήσεων, οι οποίες έχουν ως στόχο όχι τόσο την μεγιστοποίηση των κερδών τους, όσο την προσφορά των υπηρεσιών τους σε τιμές προσιτές για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Πρόβλημα: Χαμηλή παραγωγικότητα, η οποία έχει θέσει σε αμφιβολία τη σκοπιμότητα λειτουργίας τους σε πολλούς κλάδους της οικονομίας. Προγράμματα ιδιωτικοποίησης και απελευθέρωσης (αποκανονικοποίησης) από τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 και μετά

Κατηγορίες αγαθών των ΔΕΚΟ 1.Ιδιωτικά αγαθά που παρέχονται από το κράτος έναντι τιμής (ηλεκτρικό ρεύμα, ταχυδρομικές υπηρεσίες, κλπ.), διαιρούνται σε μονάδες (άρα μπορεί να εφαρμοσθεί η αρχή του αποκλεισμού και να εισπραχθεί τιμή), ενώ χαρακτηρίζονται από θετικό οριακό κόστος χρήσης (οπότε είναι και επιθυμητή η εφαρμογή της αρχής αυτής). 2.Ιδιωτικά αγαθά που παρέχονται δωρεάν (βασική εκπαίδευση, κλπ.), όπου είναι εφικτή η εφαρμογή της αρχής του αποκλεισμού, ωστόσο δεν είναι σκόπιμη και επιθυμητή καθώς προκαλούν σημαντικές εξωτερικές οικονομίες. 3.Δημόσια αγαθά που παρέχονται από ιδιωτικούς φορείς και προσφέρονται από το κράτος δωρεάν (π.χ. εθνική άμυνα, η οποία προσφέρεται από το κράτος, αλλά τα οπλικά συστήματα τα κατασκευάζουν ιδιώτες), όπου η αρχή του αποκλεισμού δεν είναι ούτε εφικτή ούτε επιθυμητή. Η 2 η και 3 η κατηγορία αναλύθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο (ιδιωτικά αγαθά με εξωτερικές οικονομίες και δημόσια αγαθά), οπότε εμείς θα ασχοληθούμε με την 1 η κατηγορία.

Στόχοι των ΔΕΚΟ Βελτίωση της κατανομής των παραγωγικών πόρων, για την καταπολέμηση στρεβλώσεων που προκαλούν ολιγοπωλιακές ή μονοπωλιακές καταστάσεις, καθώς η ΔΕΚΟ ενισχύει τον ανταγωνισμό, προστατεύει τους καταναλωτές και κάνει ορθολογικότερη τη συμπεριφορά των ιδιωτών παραγωγών. Βελτίωση της διανομής του εισοδήματος, μέσω της άμβλυνσης των εισοδηματικών ανισοτήτων. Π.χ. θέσπιση χαμηλού εισιτηρίου στα ΜΜΜ (που χρησιμοποιούν κυρίως οι ασθενείς τάξεις) και κάλυψη των ελλειμμάτων που δημιουργούνται, με επιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό. Προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, με μεγάλου ύψους επενδύσεις στους τομείς ενέργειας, μεταφορών, επικοινωνιών, κλπ (υποδομές), καθώς και με επενδυτικές πρωτοβουλίες σε στρατηγικούς τομείς. Σταθεροποίηση της οικονομίας, για την άμβλυνση του πληθωρισμού και της ανεργίας. Ανάληψη δραστηριοτήτων σε τομείς που δεν προσελκύουν την ιδιωτική πρωτοβουλία (π.χ. σιδηρόδρομοι), λόγω είτε του μεγάλου κόστους επένδυσης, είτε λόγω της αβέβαιης απόδοσης. Για συγκέντρωση εσόδων (κάλυψη ταμειακών αναγκών), όπως η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης. Συνηθίζεται σε τομείς με ανελαστική ζήτηση. Ανάληψη πρωτοβουλιών σε τομείς που λειτουργούν υπό συνθήκες φθίνοντος κόστους (συνήθως στους τομείς κοινής ωφέλειας – ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ), όπου το πάγιο κόστος είναι τεράστιο, ενώ το οριακό κόστος είναι πολύ μικρό. Έτσι δεν μπορεί να εισέλθει ανταγωνιστής, με αποτέλεσμα να τείνουν να δημιουργηθούν «φυσικά μονοπώλια».

Τιμολογιακή πολιτική σε συνθήκες φθίνοντος κόστους 1 η μορφή: Όπως ένα ιδιωτικό μονοπώλιο, στο σημείο τομής Α των καμπυλών οριακού κόστους (MC) και οριακών εσόδων (MR) To επίπεδο παραγωγής (OQ 0 ) θα διαμορφωθεί χαμηλότερα σε σχέση με το επιθυμητό (OQ 2 ). Μεγιστοποίηση των κερδών της επιχείρησης Καμία διαφορά σε σχέση με το να ήταν ιδιωτικό μονοπώλιο

Τιμολογιακή πολιτική σε συνθήκες φθίνοντος κόστους 2 η μορφή: Να ακολουθηθούν οι κανόνες λειτουργίας του πλήρους ανταγωνισμού, οπότε το σημείο ισορροπίας είναι το Β To επίπεδο παραγωγής (OQ 2 ) θα είναι το κοινωνικά επιθυμητό Η τιμή διαμορφώνεται στο ΟΡ 2, και δεν προκαλεί εκμετάλλευση των αγοραστών Προκαλεί ζημίες, ίσες με τη διαφορά του κόστους (ΓQ 2 ) και της τιμής (ΒQ 2 ), επί το ύψος της παραγωγής (OQ 2 ).

Τιμολογιακή πολιτική σε συνθήκες φθίνοντος κόστους 3 η μορφή: Μέσο κόστος ίσο με την τιμή Το σημείο ισορροπίας είναι το Δ Δεν προκαλούνται ούτε κέρδη ούτε ζημίες Η τιμή διαμορφώνεται στο ΟΡ 1, και είναι ακριβότερη από την ανταγωνιστική (ΟΡ 2 ) – 2 η μορφή, αν και χαμηλότερη από τη μονοπωλιακή (ΟΡ 0 ) Η ποσότητα παραγωγής είναι OQ 1, και είναι μικρότερη από την κοινωνικάά επιθυμητή.

Τι συμβαίνει τελικά;;; Το κράτος δεν εφαρμόζει την ίδια πολιτική τιμών για όλες τις δημόσιες επιχειρήσεις, αλλά τη διαφοροποιεί ανάλογα με τον επιδιωκόμενο στόχο. Μεγιστοποίηση κερδών για ταμειακούς σκοπούς Μη επιβάρυνση του προϋπολογισμού Άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων 1 η μέθοδος 3 η μέθοδος 2 η μέθοδος

Παράδειγμα Η ισορροπία επιτυγχάνεται στα εξής σημεία: Αν λειτουργεί με κριτήρια ιδιωτικού μονοπωλίου Αν λειτουργεί με κριτήρια ιδιωτικού μονοπωλίου: Όπου το οριακό κόστος είναι ίσο με τα οριακά έσοδα, δηλαδή σε επίπεδο παραγωγής 3 μονάδων (ΜC=MR=60) και τιμή 86,7, ενώ παρουσιάζονται κέρδη 20 χ.μ. ( ) Αν λειτουργεί με τις αρχές του πλήρους ανταγωνισμού Αν λειτουργεί με τις αρχές του πλήρους ανταγωνισμού: Όπου το οριακό κόστος είναι ίσο με την τιμή, δηλαδή σε επίπεδο παραγωγής 5 και τιμή 35 (προσφέρεται η μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα στη χαμηλότερη δυνατή τιμή), ενώ οι ζημίες ανέρχονται στις 140 χ.μ.

Παράδειγμα (συνέχεια) Η ισορροπία επιτυγχάνεται στα εξής σημεία: Αν παράγει στο σημείο όπου το μέσο κόστος είναι ίσο με την τιμή Αν παράγει στο σημείο όπου το μέσο κόστος είναι ίσο με την τιμή: Θα προσφέρει 4 μονάδες προϊόντος, στην τιμή των 70 χ.μ. Τα συνολικά έσοδα θα ισούνται με το συνολικό κόστος (TR=TC=280), δεν θα έχει ούτε κέρδη ούτε ζημίες, ωστόσο η παραγόμενη ποσότητα θα είναι μικρότερη από την επιθυμητή.

Μέθοδοι κάλυψης των ζημιών Επιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμόΕπιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό. Κοινωνικά δίκαιο στις περιπτώσεις όπου το προϊόν της δημόσιας επιχείρησης καταναλώνεται κυρίως από τις ασθενέστερες τάξεις, ενώ οι φόροι με τους οποίους χρηματοδοτούνται προέρχονται από τις πλουσιότερες ομάδες. Ωστόσο, είναι δύσκολο να βρεθούν τέτοιοι αμιγείς συνδυασμοί, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται στρεβλώσεις. Π.χ. η κάλυψη των ελλειμμάτων των αστικών συγκοινωνιών της Αθήνας σημαίνει ότι οι κάτοικοι των υπολοίπων περιοχών (μη χρήστες) επιδοτούν τους κατοίκους-χρήστες της Αθήνας. Ακόμη όμως και εάν οδηγούν σε δίκαιη διανομή του εισοδήματος, μπορεί να είναι αποτελεσματικές, διότι: 1.Χρηματοδοτούνται με φόρους, οι οποίοι στρεβλώνουν την ορθή κατανομή των πόρων (περισσότερα στο Κεφάλαιο 5). 2.Καλλιεργούν ένα κλίμα εφησυχασμού και ανευθυνότητας στους διοικούντες τις δημόσιες επιχειρήσεις.

Μέθοδοι κάλυψης των ζημιών (συνέχεια) Διαφοροποίηση των τιμώνΔιαφοροποίηση των τιμών. Διαφοροποίηση της τιμολογιακής πολιτικής με βάση ορισμένα κριτήρια, όπως: Με βάση την καταναλισκόμενη ποσότητα (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ) Με βάση το χρόνο κατανάλωσης (νυκτερινό τιμολόγιο ρεύματος) Κατά κατηγορίες καταναλωτών (αγροτικό ρεύμα, ή ρεύμα για κατανάλωση από βιομηχανίες), όπου η δημόσια επιχείρηση καλύπτει το κόστος αναπτυξιακής ή κοινωνικής πολιτικής

Η πολιτική διαφοροποίησης των τιμών στηρίζεται στη λογική ότι υπάρχουν άτομα ή ομάδες ατόμων των οποίων το οριακό όφελος από την κατανάλωση του αγαθού υπερβαίνει το οριακό κόστος, και επομένως είναι διατεθειμένα να καταβάλλουν μεγαλύτερη τιμή από την επικρατούσα στην αγορά για να το αποκτήσουν. Στο σχήμα, για οποιαδήποτε ποσότητα μικρότερη από OQ0 το οριακό όφελος των καταναλωτών υπερβαίνει το οριακό κόστος (επιφάνεια ABP0). Η διαφορά μεταξύ οριακού κόστους και οριακού οφέλους ονομάζεται ¨πλεόνασμα του καταναλωτή¨, και με τη διαφοροποίηση, οι δημόσιες επιχειρήσεις επιδιώκουν να απορροφήσουν το πλεόνασμα αυτό, προκειμένου να καλυφθούν τα ελλείμματα, χωρίς να επηρεασθεί η κατανάλωση.

Μέθοδοι κάλυψης των ζημιών (συνέχεια) Πολιτική της διπλής τιμολόγησηςΠολιτική της διπλής τιμολόγησης. Τιμολόγηση των υπηρεσιών με βάση δύο κλίμακες: –Μεταβλητή, με βάση το ύψος της κατανάλωσης –Σταθερή, με ένα πάγιο ποσό (ελάχιστη κατανάλωση), κοινό για όλα τα νοικοκυριά. Εφαρμόζεται εύκολα, ωστόσο μπορεί να είναι κοινωνικά άδικο, μια που τα φτωχά νοικοκυριά συχνά δεν καλύπτουν την ελάχιστη κατανάλωση, ενώ επιπλέον το πάγιο είναι δυσμενέστερο για αυτούς (ως ποσοστό του εισοδήματος τους).