2ο μάθημα: Στοιχεία φυσιολογίας της Ελιάς Μεσογειακές Δενδρώδεις Καλλιέργειες 2ο μάθημα: Στοιχεία φυσιολογίας της Ελιάς

Ετήσιος βλαστικός κύκλος : Φάσεις (Jimenez, 1969) Υπό ομαλές φυσικές συνθήκες, διακρίνουμε τις παρακάτω: Φθινοπωρινή βλάστηση Χειμερινός λήθαργος (αναστολή αύξησης βλάστησης) Εαρινοποίηση (επίδραση χειμερινού ψύχους) Διαφοροποίηση ανθοφόρων οφθαλμών (μέσα χειμώνα) Nέα ανοιξιάτικη βλάστηση / Ανθοφορία Αρχική ανάπτυξη καρπών Σκλήρυνση πυρήνα Καλοκαιρινή διάπαυση (αναστολή αύξησης βλάστησης) ΦΑΣΕΙΣ, Υπό ομαλές συνθήκες

Ετήσιος βλαστικός κύκλος: Ρυθμός βλαστικής αύξησης Ελλάδα, Καλιφόρνια: σχεδόν ομοιόμορφη, από αρχές Απριλίου ως μέσα Οκτωβρίου Αζερμπαϊτζάν: 2 φάσεις βλάστησης, ανοιξιάτικη (έντονη) και φθινοπωρινή (ήπια) Ν. Ιταλία: 2 αναστολές δραστηριότητας καμβίου, από το Δεκέμβριο ως Απρίλιο και από Ιούλιο ως Σεπτέμβριο Ν. Γαλλία: κατά κύματα (ανοιξιάτικο, φθινοπωρινό, καλοκαιρινό – ασθενικό ή μπορεί και να απουσιάζει, λόγω έλλειψης νερού)  Η βλαστική αύξηση της ελιάς αντανακλά τις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες, εμφανίζοντας διαδοχικά κύματα ταχείας και βραδείας βλαστικής αύξησης ΦΑΣΕΙΣ, Υπό ομαλές συνθήκες

Ετήσιος βλαστικός κύκλος: Παράγοντες επηρεασμού Θερμοκρασία: η βλάστηση αρχίζει όταν υπάρχει ένας επαρκής αριθμός ωρών με θερμοκρασία > 21°C και σταματά όταν είναι κατώτερη αυτού του ορίου (Hartmann et al, 1977) και μοσχεύματα ελιάς σε σταθερή θερμοκρασία 15 °C, έχουν συνεχή βλαστική αύξηση, μικρότερη όμως από αυτήν σε σταθερή 25 °C (Androulakis, 1974) Διαθέσιμη εδαφική υγρασία: Ανθεκτική σε ξηρασία, αλλά αντιδρά στο πότισμα Ανόργανη θρέψη: Δεν εμφανίζει εύκολα συμπτώματα τροφοπενιών (σε ποικίλα εδάφη), ίσως Ν, Κ, Β, Ca, Mg, P ΦΑΣΕΙΣ, Υπό ομαλές συνθήκες

Ετήσιος βλαστικός κύκλος: Παράγοντες επηρεασμού Ανθοφορία και παραγωγή: Στα φυτά υπάρχει γενικά ενδογενής ανταγωνισμός για θρεπτικά στοιχεία, μεταξύ των γρήγορα αυξανόμενων φυτικών οργάνων. Στην ελιά, συμπίπτει η βλαστική και αναπαραγωγική ανάπτυξη  έντονος ανταγωνισμός βλάστησης/παραγωγής Μετά την καρπόδεση κυριαρχούν οι καρποί= η βλαστική αύξηση τείνει να μειώνεται μετά την άνθηση, γι αυτό, καλό είναι να προηγείται αρκετά, ή να έπεται της άνθησης (π.χ. Κρήτη) Ο ανταγωνισμός αυτός επιδρά : Στον αριθμό και τη ζωηρότητας της νέας βλάστησης Στον προσανατολισμό της (βλαστοί μικτοί, ξυλοφόροι ...)

Κύκλος Καρποφορίας Σε βλαστούς της προηγούμενης περιόδου Διαρκεί 1 χρόνο, με τα παρακάτω στάδια: 1. Διαφοροποίηση & ανάπτυξη ανθοφόρων οφθαλμών 1.1. Φυσιολογική διαφοροποίηση (1ος – 2ος) 1.2. Μορφολογική διαφοροποίηση (3ος – 4ος) 2. Άνθηση ταξιανθιών & καρπόδεση (4ος – 6ος ) (= Στάδιο ανάπτυξης νέας Βλάστησης) 3. Ανάπτυξη & ελαιοποίηση καρπού (ως Συγκομιδή)

1. Διαφοροποίηση οφθαλμών (ανθογονία) 1. Διαφοροποίηση οφθαλμών (ανθογονία) Αρχικά: μόνο ξυλοφόροι οφθαλμοί στους βλαστούς Κάποιοι από αυτούς θα διαφοροποιηθούν (ανθοφόροι), αλλά μόνο μετά από έκθεση τους σε χειμερινό ψύχος Η διαφοροποίηση περιλαμβάνει δύο υποστάδια: φυσιολογική διαφοροποίηση (αρχική) Μορφολογική διαφοροποίηση (διαμόρφωση ανθικών καταβολών) Διάρκεια της διαφοροποίησης: περίπου 8 εβδομάδες, από την πρώτη παρατήρηση σχηματισμού ανθικών καταβολών, ως την άνθηση

Διαφοροποίηση οφθαλμών: Ανάγκες σε ψύχος (εαρινοποίηση) Παραμονή ελαιοδέντρων σε θερμοκήπιο με θερμοκρασία min 16°C και max 27-30 °C= παρεμπόδιση άνθησης Παραμονή σε θερμοκρασίες μεταξύ 10-13°C για 1500 – 2000 ώρες (το χειμώνα)= παραγωγή του max ταξιανθιών Σε δέντρα χωρίς φύλλα, το ψύχος δεν επιδρά στο σχηματισμό ανθών (κάποιος παράγοντας στα φύλλα συμβάλλει στην προτροπή της ανθικής διαδικασίας) Οι ποικιλίες της ελιάς διαφέρουν ως προς τις απαιτήσεις σε ψύχος: Βραχείας διάρκειας (π.χ. Κορωνέϊκη) Μέσης διάρκειας (π.χ. Κονσερβολιά) Μεγάλης διάρκειας (π.χ. Χοντρολιά Χαλκιδικής)

Διαφοροποίηση οφθαλμών: Ανάγκες σε ψύχος (εαρινοποίηση) Απαραίτητο το ψύχος λίγο πριν και κατά το α’ στάδιο της διαφοροποίησης των ανθικών καταβολών (ανθογονία) Ευνοϊκές θερμοκρασίες: 10 - 16οC, για διάστημα τουλάχιστον 10 εβδομάδων, π.χ. Κορωνέϊκη και Βαλανολιά 16οC Αμφίσσης 12οC Χονδρολιά Χαλκιδικής 10οC  Ποικιλίες με αυξημένες ανάγκες σε ψύχος, δεν είναι παραγωγικές σε θερμές περιοχές

1. Διαφοροποίηση οφθαλμών: Φυλλική επιφάνεια - φωτοπερίοδος Φυλλόπτωση πριν τα τέλη Φλεβάρη  παρεμπόδιση σχηματισμού ανθοταξιών, έκπτυξη νέας βλάστησης στα τέλη Μάρτη  δεν επηρεάζει Μερική φυλλόπτωση  άνθη εκεί που έχει φύλλα Φωτοπεριοδισμός – δεν φαίνεται να επηρεάζει, αλλά η σκίαση επηρεάζει το σχηματισμό ανθών, τον αριθμό ανθέων/ταξιανθία, το % τέλειων και ατελών ανθών οι ποικιλίες έχουν διαφορετικές ανάγκες σε φως η πιο κρίσιμη περίοδος: από 7ο ως άνθηση

1. Διαφοροποίηση οφθαλμών: Πότισμα Μεγάλη έλλειψη νερού στο έδαφος, κατά την περίοδο της διαφοροποίησης των ανθοφόρων οφθαλμών (2-3 μήνες πριν την άνθηση)  μείωση αριθμού ταξιανθιών, αύξηση του ποσοστού των στημονοφόρων ανθέων (με εκφυλισμένο ύπερο) Κατά την περίοδο της ανάπτυξης των ανθέων  μείωση της αύξησης τους, αλλά και της καρπόδεσης Τότε (αρχές Μαρτίου ως και Ιούνιο), δεν έχουμε έλλειψη βροχοπτώσεων στη χώρα μας. Αλλιώς, μπορεί να είναι η βασική αιτία ΑΚΑΡΠΙΑΣ  απαραίτητα 1-2 ποτίσματα πριν την Άνθηση, ορισμένες χρονιές

1. Διαφοροποίηση οφθαλμών: θρέψη 1. Διαφοροποίηση οφθαλμών: θρέψη Η ανόργανη θρέψη φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά την προτροπή σχηματισμού ανθικών καταβολών, π.χ. : Υψηλά επίπεδα Ν:↑ την βλαστική αύξηση, ↓ την ανθοφορία  Εφαρμογή αζωτούχας λίπανσης: νωρίς, ώστε να απορροφηθεί ως αρχές Μαρτίου (στη διαφοροποίηση των ανθικών καταβολών) συνήθως, η κοπριά το φθινόπωρο, ενώ το αζωτούχο λίπασμα τέλη 12ου ως αρχές 2ου , ως εξής: Ξηρικοί ελαιώνες : 1 φορά, νωρίς (1ο -2ο) Αρδευόμενοι ή σε υγρές περιοχές: 2-3 φορές, ως και την άνοιξη, ως επιφανειακή λίπανση, γιατί έχουν μεγαλύτερες ανάγκες Ν και για μεγαλύτερη διάρκεια

  2. Άνθηση και Καρπόδεση Εμφάνιση ταξιανθιών Πλήρης άνθηση και Πλήρης άνθηση και Καρπόδεση - Πτώση πετάλων

Λειτουργία ανθέων ελιάς 2 τύποι: τέλεια (1-5%) και ατελή ή στημονοφόρα  αν η καρπόδεση είναι > 1%, θεωρείται επιτυχής Η ατροφία των στημόνων (αρρενοστειρότητα) είναι σπάνια και φαίνεται να οφείλεται σε γενετικά αίτια  υπάρχουν ορισμένες αρρενόστειρες ποικιλίες π.χ. Cerasola, ή και μερικώς αρρενόστειρεςTanche Τα άνθη της ελιάς είναι πολύ ευαίσθητα σε συνθήκες παγετού (κατά το σχηματισμό τους) σε ξηρούς και ζεστούς ανέμους (αποξήρανση ανθέων, κάψιμο του στίγματος) σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες (βροχή, ομίχλη) και Σε εντομολογικούς εχθρούς (πυρηνοτρύτης, βαμβακάδα...)

Παράγοντες επηρεασμού άνθησης - καρπόδεσης Παράγοντες επηρεασμού άνθησης - καρπόδεσης Η Ποικιλία της Ελιάς Το Κλίμα Η θρεπτική κατάσταση του δέντρου Παρενιαυτοφορία Ό,τι επηρεάζει την Παρενιαυτοφορία, είναι καθοριστικό και για την παραγωγή τελικά του δέντρου. Ορισμένες φορές μπορεί να είναι ως και ΑΙΤΙΑ ΑΚΑΡΠΙΑΣ

Παρενιαυτοφορία = Η μεγάλη διακύμανση της καρποφορίας, από έτος σε έτος. Πρακτικά: η ελιά παράγει υπερβολικά τη μια χρονιά και την άλλη καθόλου Οφείλεται στον ανταγωνισμό μεταξύ βλάστησης του έτους και καρποφορίας του έτους = δέντρα με πολλούς βλαστούς την μια χρονιά, έχουν πολλά άνθη και λίγους βλαστούς την επομένη, ή δέντρα με πολλά άνθη την μια χρονιά, έχουν λίγα άνθη την επόμενη χρονιά

Χαρακτηριστικά της παρενιαυτοφορίας Χαρακτηριστικά της παρενιαυτοφορίας Διαδοχή χρονιάς καρποφορίας από ακαρπίας ανά 2 / 3 έτη κ.ο.κ. Εκδηλώνεται σε μεμονωμένους κλάδους, ολόκληρα δένδρα ή και σε ολόκληρο τον ελαιώνα, ακόμα και σε μια ολόκληρη περιοχή Ευνοείται από εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. θρέψη) ή εσωτερικούς (π.χ. αυτόστειρες ποικιλίες) Είναι έντονη σε ορισμένους τόπους, π.χ. σε άγονα και ξηρά εδάφη, όπου η θρέψη των δέντρων είναι προβληματική Είναι δύσκολα αναστρέψιμη στα επόμενα χρόνια

Είσοδος στην παρενιαυτοφορία Εξωτερικοί παράγοντες: Κακές καιρικές συνθήκες κατά την επικονίαση (παγετός, ξηρός ισχυρός άνεμος ή βροχές...) Έλλειψη στο έδαφος νερού και θρεπτικών στοιχείων (κυρίως Ν, Κ και Β), από τη διαφοροποίηση ανθοφόρων οφθαλμών ως και την καρπόδεση Καλλιεργητικές πρακτικές (π.χ. όψιμη συγκομιδή, μετά τον Ιανουάριο) κ.α. Εσωτερικοί παράγοντες: Έντονος ανταγωνισμός της νέας βλάστησης και της καρποφορίας του έτους (π.χ. υπερβολικό δέσιμο), Ποικιλίες αυτόστειρες (ανάγκη σταυρεπικονίασης)

Αντιμετώπιση της παρενιαυτοφορίας Αντιμετώπιση της παρενιαυτοφορίας Προσεκτικοί χειρισμοί, σε κατάλληλο χρόνο Άρδευση και λίπανση ελεγχόμενες: π.χ. τη χρονιά της έντονης καρποφορίας, υπερβολική Νούχος λίπανση μπορεί να προκαλέσει υπερβολική καρπόδεση και άρα να την επιδεινώσει πολύ Κλάδεμα καρποφορίας (καθυστερημένο, ευνοεί) Συγκομιδή (αποφυγή Όψιμης) Αραίωμα καρπών (κυρίως σε βρώσιμες ελιές)

1. Ταχείας αύξησης 2. Βραδύτερης 3. Έντονης 3. Ανάπτυξη καρπών -ελαιοποίηση ΕΛΑΙΟΠΟΙΗΣΗ 1. Ταχείας αύξησης 2. Βραδύτερης 3. Έντονης

Στάδια ανάπτυξης καρπών- ελαιοποίηση Ταχείας αύξησης του βάρους (Ιούνιος - Ιούλιος): κυρίως σχηματίζεται και αναπτύσσεται ο πυρήνας, ενώ ελάχιστα αναπτύσσεται η σάρκα Βραδύτερης αύξησης (Αύγουστος - Σεπτέμβριος): η σάρκα αναπτύσσεται, ενώ ο πυρήνας παύει Έντονης αύξησης (Οκτώβριος ως συλλογή): ο καρπός αλλάζει χρώμα από πράσινο σε ιώδες και μαύρο Η ελαιοποίηση αρχίζει προς το τέλος του δεύτερου σταδίου (Αύγουστο) αυξάνει το φθινόπωρο, όταν αλλάζει χρώμα ο καρπός και φθάνει στο μέγιστο με την πλήρη ωρίμαση του καρπού (Δεκέμβριο με Ιανουάριο)

ΣΧΙΝΟΚΑΡΠΙΑ Οι καρποί μένουν μικροί και σφαιρικοί (συνήθως), με υποτυπώδη πυρήνα συνήθως πέφτουν πριν, ελάχιστοι φτάνουν σε ωρίμαση συχνά σε ορισμένες ποικιλίες (π.χ. «Αμφίσσης)

ΣΧΙΝΟΚΑΡΠΙΑ Είδος παρθενοκαρπίας: Υπάρχει αρκετός ερεθισμός για την αρχική ανάπτυξη του καρπού, αλλά ύστερα διακόπτεται η ανάπτυξη του, επειδή μένει άσπερμος Το φαινόμενο αποδίδεται κυρίως στην κακή επικονίαση αλλά και σε άλλα αίτια (π.χ. θρεπτικά) Η σταυρεπικονίαση σε ορισμένες ποικιλίες μειώνει τη σχινοκαρπία.