ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ

ΚΑΡΚΙΝΟΣ - - Κύρια αιτία θανάτου για άτομα ηλικίας >85 ετών. -Ξεπερνά σε ποσοστό θανάτων τα καρδιακά νοσήματα -Καθυστερημένη διάγνωση του καρκίνου (μεταστατικό στάδιο) -> κακή πρόγνωση -> συνήθως δεν υφίσταται κατάλληλη θεραπευτική αγωγή με φάρμακα. -Απαιτείται συνδυασμός χειρουργικής επέμβασης με θεραπευτική αγωγή -> χαμηλά ποσοστά επιβίωσης (π.χ. 7% για 15 χρόνια για μεταστατικό καρκίνο μαστού). -Συμπαγείς όγκοι α) ανιχνεύονται δύσκολα β) χημειοανθεκτικοί -Είναι φανερή η επείγουσα ανάγκη για καινοτόμες και βελτιωμένες θεραπευτικές αντικαρκινικές αγωγές που θα οδηγήσουν σε αυξημένη επιβίωση των ασθενών ή επιβράδυνση της εξέλιξης των όγκων σε ασθενείς με προχωρημένους συμπαγείς όγκους.

ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Γονιδιακή νόσος- Γενετικές βλάβες Γονιδιακή νόσος- Γενετικές βλάβες Διαταραχή φυσιολογικών μηχανισμών που ελέγχουν τον κυτταρικό πολ/μό,  ανεξέλεγκτος πολ/μός καρκινικών κυττάρων Διαταραχή φυσιολογικών μηχανισμών που ελέγχουν τον κυτταρικό πολ/μό,  ανεξέλεγκτος πολ/μός καρκινικών κυττάρων λόγω μεταλλαγών σε γονίδια που ελέγχουν βασικές κυτταρικές λειτουργίες: κυτταρικό πολ/μό, διαφοροποίηση, απόπτωση, γονίδια ελέγχου και επιδιόρθωσης λαθών λόγω μεταλλαγών σε γονίδια που ελέγχουν βασικές κυτταρικές λειτουργίες: κυτταρικό πολ/μό, διαφοροποίηση, απόπτωση, γονίδια ελέγχου και επιδιόρθωσης λαθών σταδιακή απόκτηση πολλαπλών σωματικών μεταλλαγών σε διάφορα γονίδια σταδιακή απόκτηση πολλαπλών σωματικών μεταλλαγών σε διάφορα γονίδια γαμετικές μεταλλαγές που κληρονομούνται γαμετικές μεταλλαγές που κληρονομούνται

Χαρακτηριστικά καρκινικών κυττάρων Αυτοκρινής διέγερση -δεν υπάρχει εξάρτηση από αυξητικούς παράγοντες (autocrine stimulation) Αυτοκρινής διέγερση -δεν υπάρχει εξάρτηση από αυξητικούς παράγοντες (autocrine stimulation) ανεξάρτητα προσκόλλησης (Anchorage independent) ανεξάρτητα προσκόλλησης (Anchorage independent) απώλεια αναστολής λόγω επαφής (Loss of contact inhibition) απώλεια αναστολής λόγω επαφής (Loss of contact inhibition) μειωμένη προσκόλληση (Less adhesive) μειωμένη προσκόλληση (Less adhesive) Συνεχής πολλαπλασιασμός Συνεχής πολλαπλασιασμός

Αυτονομία σημάτων αύξησης, Μη ευαισθησία σε αντι-αυξητικά σήματα, Ανθεκτικότητα στην απόπτωση: Αποσύζευξη προγράμματος κυτταρικής αύξησης από τα περιβαλλοντικά σήματα Οι αυξητικοί παράγοντες σε φυσιολογικά κύτταρα λειτουργούν ως περιβαλλοντικά σήματα Αυξητικοί παράγοντες, ΜΣ και καρκίνος Οι αυξητικοί παράγοντες ρυθμίζουν την αύξηση, τον πολλαπλασιασμό και την επιβίωση τα οποία απορυθμίζονται στον καρκίνο Hanahan and Weinberg, (2000) Hallmarks of Cancer, Cell (100) 57

Τα φυσιολογικά κύτταρα απαιτούν αυξητικούς παράγοντες για την βιωσιμότητά τους, ενώ τα καρκινικά επιβιώνουν χωρίς αυτούς. Αυτοκρινής διέγερση -δεν υπάρχει εξάρτηση από αυξητικούς παράγοντες (autocrine stimulation)

Απώλεια αναστολής λόγω επαφής (Loss of contact inhibition) - Μειωμένη προσκόλληση (Less adhesive)

Ανεξάρτητα προσκόλλησης (Anchorage independent) ( αποκόλληση από υπόστρωμα) Ανεξάρτητα προσκόλλησης (Anchorage independent) ( αποκόλληση από υπόστρωμα)

Συνεχής ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός

Πολυσταδιακή (Θεωρία πολλαπλών βημάτων) διάρκεια ετών ή και δεκαετιών ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ

Αρχίζει με το μετασχηματισμό ενός κυττάρου (Θεωρία μονοκλωνικής ανάπτυξης) που πολλαπλασιάζεται δημιουργώντας ένα κλώνο μετασχηματισμένων κυττάρων Αρχίζει με το μετασχηματισμό ενός κυττάρου (Θεωρία μονοκλωνικής ανάπτυξης) που πολλαπλασιάζεται δημιουργώντας ένα κλώνο μετασχηματισμένων κυττάρων Πολύπλοκη διαδικασία με τρία διακριτά στάδια (Foulds 1974 ) Πολύπλοκη διαδικασία με τρία διακριτά στάδια (Foulds 1974 ) Έναρξη Έναρξη Προαγωγή Προαγωγή Εξέλιξη Εξέλιξη

ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ – ΕΝΑΡΞΗ Πρώτο στάδιο καρκινογένεσης ονομάστηκε έναρξη (initiation) 1947 Beremblum και Shubik Έναρξη : γρήγορη, μη αναστρέψιμη φάση, κληρονομήσιμη προσθετική διαδικασία Μεταβολή του γενετικού υλικού, π.χ. : απλές μεταλλαγές ( μεταστροφές, μεταπτώσεις, μικρές ελλείψεις ) Οδηγούν σε κυτταρικό πολλαπλασιασμό, όχι διαφοροποίηση Προδιαθέτει το κύτταρο για κακοήθη εξέλιξη. Το κύτταρο δεν είναι καρκινικό, αλλά έχει αρχίσει μια πορεία προς την εξαλλαγή. Φαινότυπος : ίδιος με τα φυσιολογικά Κυτταρική διαίρεση : συμμετρική ( 2 θυγατρικά αρχόμενα κύτταρα ) Διατηρείται η ισορροπία μεταξύ ρυθμού απόπτωσης και κυτταρικού πολλαπλασιασμού

ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ

ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ–ΠΡΟΑΓΩΓΗ Δεύτερο στάδιο καρκινογένεσης Αναστρέψιμη φάση εάν σταματήσει η επίδραση της ουσίας-προαγωγέα Εξαρτώμενη από τη συγκέντρωση και το χρόνο δράσης της ουσίας-προαγωγέα (δεν αλληλεπιδρά απευθείας με το DNA ) Διαταραχή της έκφρασης Αύξηση κυτταρικού πολλαπλασιασμού Επιγενετικοί μηχανισμοί Νεότερα δεδομένα δείχνουν μεταβολές του γενετικού υλικού Προνεοπλασματικό κύτταρο ή καλόηθες νεόπλασμα Διατηρείται η ισορροπία μεταξύ ρυθμού απόπτωσης και κυτταρικού πολλαπλασιασμού

ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ-ΕΞΕΛΙΞΗ Τρίτο στάδιο καρκινογένεσης Μη αναστρέψιμο Χαρακτηριστικά : 1) Γενετική αστάθεια 2) Γρήγορη αύξηση 3) Διήθηση, μετάσταση 4) Αλλαγές βιοχημικές, μεταβολικές, μορφολογικές 5) Αγγειογένεση Νεοπλασματικός φαινότυπος λόγω γενετικών και επιγενετικών βλαβών Αύξηση κυτταρικού πολλαπλασιασμού : μη εξαρτώμενη από την παρουσία καρκινογόνων ουσιών Χάνεται η ισορροπία μεταξύ ρυθμού απόπτωσης και κυτταρικού πολλαπλασιασμού

Επίδραση ενός καρκινογόνο σε κύτταρο δημιουργία αρχόμενου κύτταρου (initiated cell) Ένα αρχόμενο –iniatiated cell κύτταρο είναι το πρώτο βήμα στο σχηματισμό όγκου Πρέπει να συμβεί και προαγωγή και εξέλιξη για να μετατραπεί ένα αρχόμενο κύτταρο σε όγκο Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των αρχόμενων κυττάρων, τόσο υψηλότερο το ποσοστό καρκίνου

ΕΝΑΡΞΗΠΡΟΑΓΩΓΗΕΞΕΛΙΞΗ Μεταλλαγή Καρκινικό γονίδιο Πολλαπλασιασμός Ανεξαρτητοποίηση Μεταλλαγή Διήθηση&Μετάσταση ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ Φυσιολογικά κύτταρα Αρχόμενο κύτταρο Καλόηθες νεόπλασμα Κακοήθες νεόπλασμα Λανθάνουσα περίοδος, 20 ή περισσότερα χρόνια

Καλόηθες νεόπλασμα : 1) Τοπική αύξηση 2) Δεν διηθεί, ούτε μεθίσταται Κακόηθες νεόπλασμα : 1)Διηθεί, δίνει μεταστάσεις 2)Νεοαγγείωση

Ομάδες γονιδίων που όταν μεταλλαγούν μπορούν να προκαλέσουν μετασχηματισμό φυσιολογικών κυττάρων σε καρκινικά Ογκογονίδια: δρουν με επικρατή τρόπο Ογκογονίδια: δρουν με επικρατή τρόπο αύξηση ενεργότητας ή επιπέδου έκφρασης (dominant acting gain of function mutations) ογκο-κατασταλτικά γονίδια: δρουν με υπολειπόμενο τρόπο ογκο-κατασταλτικά γονίδια: δρουν με υπολειπόμενο τρόπο απώλεια δράσης τους οδηγεί σε μετασχηματισμό (Loss of function mutations) απενεργοποίηση και των δυο αλληλομόρφων (two-hit hypothesis)

ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΑ Δράσεις : εμπλέκονται στις βασικές και θεμελιώδεις λειτουργίες του κυττάρου. Ελέγχουν: τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό τη διαφοροποίηση Οι μεταλλαγές σε αυτά τα γονίδια οδηγούν σε ανώμαλη ενεργοποίηση και προαγωγή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού χωρις την παρουσία των εξωγενών παραγόντων διέγερσης με αποτέλεσμα την κακοήθη εξαλλαγή

Ελέγχουν: Ελέγχουν: τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό τη διαφοροποίηση τη διαφοροποίηση -Τα κύτταρα διεγείρονται από εξωγενή σήματα όπως: αυξητικοί παράγοντες οι οποίοι προσδένονται σε αντίστοιχους υποδοχείς στην κυτταρική επιφάνεια (π.χ.διαμεμβρανικές πρωτεινικές κινάσες τυροσίνης) και ενεργοποιούν ένα μονοπάτι μεταγωγής σήματος με αποτέλεσμα την τροποποίηση στην γονιδιακή έκφραση. -Τα κύτταρα διεγείρονται από εξωγενή σήματα όπως: αυξητικοί παράγοντες οι οποίοι προσδένονται σε αντίστοιχους υποδοχείς στην κυτταρική επιφάνεια (π.χ.διαμεμβρανικές πρωτεινικές κινάσες τυροσίνης) και ενεργοποιούν ένα μονοπάτι μεταγωγής σήματος με αποτέλεσμα την τροποποίηση στην γονιδιακή έκφραση. -Οι μεταλλαγές σε αυτά τα γονίδια οδηγούν σε ανώμαλη ενεργοποίηση και προαγωγή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού χωρις την παρουσία των εξωγενών παραγόντων διέγερσης με αποτέλεσμα την κακοήθη εξαλλαγή. -Οι μεταλλαγές σε αυτά τα γονίδια οδηγούν σε ανώμαλη ενεργοποίηση και προαγωγή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού χωρις την παρουσία των εξωγενών παραγόντων διέγερσης με αποτέλεσμα την κακοήθη εξαλλαγή.

Απώλεια λειτουργίας ογκοκατασταλτικών γονιδίων ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΥΟ ΧΤΥΠΗΜΑΤΩΝ (TWO-HIT hypothesis) ογκο-κατασταλτικά γονίδια: δρουν με υπολειπόμενο τρόπο απώλεια δράσης τους οδηγεί σε μετασχηματισμό (Loss of function mutations) απενεργοποίηση και των δυο αλληλομόρφων (two-hit hypothesis) Ομάδες γονιδίων που όταν μεταλλαγούν μπορούν να προκαλέσουν μετασχηματισμό φυσιολογικών κυττάρων σε καρκινικά ογκο-κατασταλτικά γονίδια:

Ογκογονίδια - ογκοκατασταλτικά γονίδια Ομάδες γονιδίων που όταν μεταλλαγούν μπορούν να προκαλέσουν μετασχηματισμό φυσιολογικών κυττάρων σε καρκινικά

Στην καρκινογένεση παρατηρείται Απενεργοποίηση ογκοκαταλτικών γονιδίων- ενεργοποίηση ογκογονιδίων

ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΑ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΑ Αρχικά βρέθηκαν σε ιούς ικανούς να προκαλέσουν καρκίνο (ιικά ογκογονίδια v-onc) Αρχικά βρέθηκαν σε ιούς ικανούς να προκαλέσουν καρκίνο (ιικά ογκογονίδια v-onc) Τα πρωτο–ογκογονίδια είναι φυσιολογικά γονίδια υπεύθυνα για τη ρύθμιση της κυτταρικής διαίρεσης, κινητικότητας, διαφοροποίησης Τα πρωτο–ογκογονίδια είναι φυσιολογικά γονίδια υπεύθυνα για τη ρύθμιση της κυτταρικής διαίρεσης, κινητικότητας, διαφοροποίησης Τα ογκογονίδια προέρχονται από τα πρωτο-ογκογονίδια με διαταραχές της αλληλουχίας βάσεων του DNA (π.χ. μεταλλαγές) Τα ογκογονίδια προέρχονται από τα πρωτο-ογκογονίδια με διαταραχές της αλληλουχίας βάσεων του DNA (π.χ. μεταλλαγές) Οι μεταλλαγές σε αυτά τα γονίδια οδηγούν σε ανώμαλη ενεργοποίηση και προαγωγή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού χωρίς την παρουσία των εξωγενών παραγόντων διέγερσης με αποτέλεσμα την κακοήθη εξαλλαγή. Οι μεταλλαγές σε αυτά τα γονίδια οδηγούν σε ανώμαλη ενεργοποίηση και προαγωγή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού χωρίς την παρουσία των εξωγενών παραγόντων διέγερσης με αποτέλεσμα την κακοήθη εξαλλαγή.

Μεταγωγή (viral transduction): γένεση ιικών ογκογονιδίων Εμφύτευση στο ιικό γενετικό υλικό αλληλουχιών του ξενιστή μέσω ανασυνδυασμού με γειτονικές αλληλουχίες DNA του κυττάρου-ξενιστή. Εμφύτευση στο ιικό γενετικό υλικό αλληλουχιών του ξενιστή μέσω ανασυνδυασμού με γειτονικές αλληλουχίες DNA του κυττάρου-ξενιστή. Οι αλληλουχίες αυτές αφορούν γονίδια που όταν μεταλλαγούν ή υπερεκφραστούν οδηγούν σε απώλεια ελέγχου της αύξησης Οι αλληλουχίες αυτές αφορούν γονίδια που όταν μεταλλαγούν ή υπερεκφραστούν οδηγούν σε απώλεια ελέγχου της αύξησης Τα ιικά ογκογονίδια είναι μεταλλαγμένα ή κολοβά ή χιμαιρικά αποτελούμενα από τμήμα ιικού και τμήμα κυτταρικού γονιδίου Τα ιικά ογκογονίδια είναι μεταλλαγμένα ή κολοβά ή χιμαιρικά αποτελούμενα από τμήμα ιικού και τμήμα κυτταρικού γονιδίου Παρεμβαλλόμενη Μεταλλαξιγένεση Ενσωμάτωση ιικών αλληλουχιών στο DNA του κυττάρου-ξενιστή με αποτέλεσμα την απορρύθμιση της έκφρασης γειτονικών γονιδίων Ενσωμάτωση ιικών αλληλουχιών στο DNA του κυττάρου-ξενιστή με αποτέλεσμα την απορρύθμιση της έκφρασης γειτονικών γονιδίων Οι ιικές αλληλουχίες περιέχουν ισχυρούς υποκινητές, ή ενισχυτές που ενεργοποιούν τους υποκινητές  προκαλούν έναρξη μεταγραφής Οι ιικές αλληλουχίες περιέχουν ισχυρούς υποκινητές, ή ενισχυτές που ενεργοποιούν τους υποκινητές  προκαλούν έναρξη μεταγραφής Ιοί βραδέως μετασχηματισμού latent or chronically transforming viruses Ιοί βραδέως μετασχηματισμού latent or chronically transforming viruses

ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΑ Τα πρωτο–ογκογονίδια είναι φυσιολογικά γονίδια υπεύθυνα για τη ρύθμιση της κυτταρικής διαίρεσης, κυτταρικής διαφοροποίησης Τα ογκογονίδια προέρχονται από τα πρωτο-ογκογονίδια με διαταραχές της αλληλουχίας βάσεων του DNA (π.χ. μεταλλαγές)

Λειτουργίες ογκογονιδίων Αυξητικοί παράγοντες (growth factors) Υποδοχείς αυξητικών παραγόντων (growth factor receptors) Μεταγραφικοί παράγοντες (transcriptional factors) Μόρια μεταγωγής σήματος (Signal transducers)

Μεταγωγή σήματος Προσδέτης (πρώτο σήμα) Υποδοχέας Σύνδεση Υποδοχέα- Προσδέτη ΚΥΤΤΑΡΟΠΛΑΣΜΑ Κυτταρικές αποκρίσεις Μεταγωγή σήματος (μέσω 2ου μηνύματος) ΠΥΡΗΝΑΣ Αλλαγές στη γονιδιακή έκφραση

Διέγερση από εξωγενή σήματα (αυξητικοί παράγοντες) οδηγούν την πληροφορία (υποδοχείς) από το εξωκυτταρικό στο ενδοκυτταρικό περιβάλλον ενεργοποιώντας μόρια μεταγωγής σήματος που προκαλούν την έκφραση μεταγραφικών παραγόντων οι μεταγραφικοί παράγοντες θα οδηγήσουν σε έκφραση γονιδίων υπεύθυνων για κυτταρικό κύκλο, διαίρεση, απόπτωση κλπ Μεταγωγή σήματος

Αυξητικοί παράγοντες (PDGF, EGF, FGF1-7, IGF1, 2, TGF-α, β) Αυξητικοί παράγοντες (PDGF, EGF, FGF1-7, IGF1, 2, TGF-α, β) διεγείρουν ή αναστέλλουν την κυτταρική αύξηση διεγείροντας σηματοδοτικά μονοπάτια που ρυθμίζουν την έκφραση γονιδίων που ρυθμίζουν τον κυτταρικό κύκλο και τη διαφοροποίηση PDGF ή EGF PDGF ή EGF διεγείρουν τη μετάβαση στην G1 και απαιτείται ο IGF1,2 (αυξητικός παράγοντας προαγωγής) για να συνεχίσει η πορεία του κυτταρικού κύκλου διεγείρουν τη μετάβαση στην G1 και απαιτείται ο IGF1,2 (αυξητικός παράγοντας προαγωγής) για να συνεχίσει η πορεία του κυτταρικού κύκλου Λειτουργίες ογκογονιδίων

Η φυσιολογική λειτουργία των βασικών ομάδων γονιδίων που εμπλέκονται στην καρκινογένεση ανάλογα με το στάδιο του κυτταρικού κύκλου Ογκογονίδια αυξητικοί παράγοντες PDGF, EGF διεγείρουν τη μετάβαση στην G1 IGF1,2 (αυξητικός παράγοντας προαγωγής) για να συνεχίσει η πορεία του κυτταρικού κύκλου

Λειτουργίες ογκογονιδίων Υποδοχείς αυξητικών παραγόντων, κινάσες τυροσίνης Υποδοχείς αυξητικών παραγόντων, κινάσες τυροσίνης EGFR, IGFIR, IIR, PDGFR, TGFR ρόλος στην ανάπτυξη και εξέλιξη των όγκων  στόχος για αντικαρκινικές θεραπείες οικογένεια EGFR ( ΗΕR1-4) αντίσωμα για HER2 (herceptin) θεραπεία του καρκίνου του μαστού αντίσωμα για ΗΕR-1 θεραπεία καρκίνου π. εντέρου PDGFR α, β ( Imatinib, αναστολέας κινασών τυροσίνης)

Λειτουργίες ογκογονιδίων Μεταγραφικοί παράγοντες (MYC, FOS, JUN,Ε2F, MYB, SKI, EVI1, REL) πυρηνικές πρωτεΐνες Μεταγραφικοί παράγοντες (MYC, FOS, JUN,Ε2F, MYB, SKI, EVI1, REL) πυρηνικές πρωτεΐνες οι μεταγραφικοί παράγοντες θα οδηγήσουν σε έκφραση γονιδίων υπεύθυνων για κυτταρικό κύκλο, διαίρεση, απόπτωση κλπ

ΜΟΡΙΑ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Signal transducers) Ενεργοποίηση υποδοχέα - σύνδεση του προσδέτη (αυξητικού παράγοντα)  ενεργοποίηση μορίων μεταγωγής σήματος: α) κυτταροπλασματικές τυροσινικές κινάσες β) πρωτεΐνες με ενζυμική δράση π.χ. φωσφολιπάσες β) πρωτεΐνες με ενζυμική δράση π.χ. φωσφολιπάσες γ) πρωτεΐνες προσαρμοστές (adaptors) π.χ. Grb2 περιέχουν SH2-SH3 επικράτειες  αναγνώριση φωσφορυλιωμένης τυροσίνης 3 Βασικά μονοπάτια μεταγωγής σήματος

πρωτεΐνες προσαρμοστές (adaptors) π.χ. Grb2 περιέχουν SH2-SH3 επικράτειες πρωτεΐνες προσαρμοστές (adaptors) π.χ. Grb2 περιέχουν SH2-SH3 επικράτειες στο μονοπάτι μεταγωγής σήματος MAPK Ενεργοποίηση υποδοχέα  αυτοφωσφορυλίωση υποδοχέα  δημιουργία θέσεως πρόσδεσης πρωτείνης προσαρμοστή Grb2 μέσω SH2  αλληλεπίδραση Grb2 με πρωτείνη τελεστή Sos μέσω SH3 (Pro rich domain) Sos ενεργοποιεί Ras (ανταλλαγή GTP με GDP)  ενεργοποίηση κινάσης Ser-Thr (Raf- MAPKKK)  ενεργοποίηση καταρράκτη MAP κινασών

μονοπάτι RAF/MEK/ERK Ενεργοποίηση του RAS οδηγεί σε ενεργοποίηση της RAF  MAPK  MEK  ERK  μεταφέρεται στον πυρήνα Βασικά μονοπάτια μεταγωγής σήματος

ΜΟΡΙΑ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Signal transducers) ΜΟΡΙΑ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Signal transducers) PI3K/Akt/Mtor ενεργοποιείται από αυξητικούς παράγοντες όπως IGF, PDGF, κυτοκίνες, IL-3 PI3K/Akt/Mtor ενεργοποιείται από αυξητικούς παράγοντες όπως IGF, PDGF, κυτοκίνες, IL-3 JAK/STATs JAK/STATs μεταγωγή σήματος οδηγεί την πληροφορία από το εξωκυτταρικό περιβάλλον προς τον πυρήνα με ένα καταρράκτη αλυσιδωτών φωσφορυλιώσεων Επιτυγχάνονται, ρυθμίζονται βασικές κυτταρικές λειτουργίες : κυτταρικός πολ/σμός, διαφοροποίηση, κυτταρική επιβίωση. Βασικά μονοπάτια μεταγωγής σήματος

ΜΟΡΙΑ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ ΣΗΜΑΤΟΣ (Signal transducers)

Σημειακή μεταλλαγή (point mutation) στην κωδική αλληλουχία (συνήθως) H-ras, K-ras, N-ras Χρωμοσωμική μετάθεση (translocation) κυρίως σε λευχαιμίες- λεμφώματα t(9:22), bcr/abl, t(9:22), bcr/abl, t(8:14) myc /IG loci t(14:18) ΒCL2 / IGH Γονιδιακή ενίσχυση (amplification) π.χ. HER2 Ν-myc MYCL1 Τα πρωτο - ογκογονίδια ενεργοποιούνται κατά την διάρκεια της με διάφορους μηχανισμούς όπως:

Τα πρωτο-ογκογονίδια ενεργοποιούνται κατά την διάρκεια της καρκινογένεσης με διάφορους μηχανισμούς όπως: Τα πρωτο-ογκογονίδια ενεργοποιούνται κατά την διάρκεια της καρκινογένεσης με διάφορους μηχανισμούς όπως: Σημειακή μεταλλαγή (point mutation) στην κωδική αλληλουχία (συνήθως) π.χ. H-ras ( 50% θυλακιωδών καρκινωμάτων του θυροειδούς), K-ras ( 90% πάγκρεας, 50% παχύ έντερο, 30% πνεύμονας), N-ras (30% μυελογενών λευχαιμιών) ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ

Χρωμοσωμική μετάθεση (translocation) κυρίως σε λευχαιμίες- λεμφώματα Λέμφωμα Burkitt t(8:14) c-myc ενεργοποίηση  υπερεκφραση ρύθμιση έκφρασης από ενισχυτή γονιδίων ανοσοσφαιρινών ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ Χρωμοσωμική μετάθεση (translocation) Πρωτο-ογκογονίδιο Ογκογονίδιο μετακίνηση πλησίον γονιδίου με υψηλά επίπεδα έκφρασης μεταγραφή μετάφραση μαζί με το 2 ο γονίδιο παραγωγή χιμαιρικής πρωτεΐνης XMΛ Εκφραση BCR/ABL ελέγχεται από υποκινητή γονιδίου BCR Κυτταροπλασματική εντόπιση Ενεργοποιεί μονοπάτια μεταγωγής σήματος Αναστολέας κινάσης imatinib θεραπεία

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ Χρωμοσωμική μετάθεση (translocation) Χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια μετάθεση t 9;22 BCR/ABL chr 9 Abelson Oncogene (ABL) chr 22 breakpoint cluster region (BCR) 1958 ( Nowell, Hungerford ) 1972 chromosome banding (Rouley)

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ Χρωμοσωμική μετάθεση (translocation) Χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια μετάθεση t 9;22 BCR/ABL

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ Οζώδη λεμφώματα t(14:18) γονίδιο ΒCL2 / γονιδιακός τόπος βαριών αλυσίδων ανοσοσφαιρινών  υπερέκφραση πρωτεΐνης BCL2 Χρωμοσωμική μετάθεση (translocation) κυρίως σε λευχαιμίες- λεμφώματα

Γονιδιακή ενίσχυση (amplification) π.χ. HER2 (c-erbB2) καρκινώματα μαστού, ωοθηκών προγνωστικός δείκτης, στοχευμένη θεραπεία καρκίνου του μαστού αντίσωμα για HER2 (herceptin) Ν-myc 700 φορές σε νευροβλαστώματα MYCL1 μικροκυτταρικά καρκινώματα πνεύμονα ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ

Ογκογονίδια RAS - (Πρωτείνη p21ras) G-proteins G-proteins Προσδένουν με μεγάλη συγγένεια GTP και GDP Προσδένουν με μεγάλη συγγένεια GTP και GDP Ενδογενή ενεργότητα GTPάσης, υδρόλυση του GTP σε GDP +Pι Ενδογενή ενεργότητα GTPάσης, υδρόλυση του GTP σε GDP +Pι Δύο μορφές: ενεργή μορφή : με συνδεδεμένο GTP ενεργή μορφή : με συνδεδεμένο GTP ανενεργή με συνδεδεμένο GDP ανενεργή με συνδεδεμένο GDP GRFs: παράγοντες απελευθέρωσης γουανίνης GRFs: παράγοντες απελευθέρωσης γουανίνης GAPs: πρωτείνες ενεργοποίησης GTPάσης GAPs: πρωτείνες ενεργοποίησης GTPάσης Σημειακή μεταλλαγή στα κωδικόνια 12,13, 61 Σημειακή μεταλλαγή στα κωδικόνια 12,13, 61 Τα ενεργοποιημένα γονίδια παραμένουν σε κατάσταση συνεχούς διέγερσης και μετάδοσης μιτογονικού σήματος. Τα ενεργοποιημένα γονίδια παραμένουν σε κατάσταση συνεχούς διέγερσης και μετάδοσης μιτογονικού σήματος. Απώλεια ενδογενούς ενεργότητας GTPάσης Απώλεια ενδογενούς ενεργότητας GTPάσης Απώλεια ενεργότητας της GAP Απώλεια ενεργότητας της GAP Αυξημένη ανταλλαγή GDP με GΤP Αυξημένη ανταλλαγή GDP με GΤP Η πρώτη μεταλλαγή σε ανθρώπινους όγκους H-RAS κωδικόνιο12 σε κυτταρική σειρά από ουροδόχο κύστη Τ-24 gly  val Η πρώτη μεταλλαγή σε ανθρώπινους όγκους H-RAS κωδικόνιο12 σε κυτταρική σειρά από ουροδόχο κύστη Τ-24 gly  val σε νεοπλάσματα παχέος εντέρου μεταλλαγές K-RAS συχνότητα ~50% σε νεοπλάσματα παχέος εντέρου μεταλλαγές K-RAS συχνότητα ~50% σε νεοπλάσματα παγκρέατος μεταλλαγές K-RAS συχνότητα ~75% σε νεοπλάσματα παγκρέατος μεταλλαγές K-RAS συχνότητα ~75%

Ογκο-κατασταλτικά γονίδια (Loss of function mutations) Η έκφρασή τους καταστέλλει το μετασχηματισμό των κυττάρων Η έκφρασή τους καταστέλλει το μετασχηματισμό των κυττάρωνΛειτουργίες ρύθμιση κυτταρικού κύκλου (RB) ρύθμιση κυτταρικού κύκλου (RB) διατήρηση γονιδιακής σταθερότητας (p53) διατήρηση γονιδιακής σταθερότητας (p53) γονίδια που οδηγούν σε κυτταρικό θάνατο (p53) γονίδια που οδηγούν σε κυτταρικό θάνατο (p53) επιδιορθωτικά γονίδια επιδιορθωτικά γονίδια Η απώλεια δράσης τους οδηγεί σε μετασχηματισμό Η απώλεια δράσης τους οδηγεί σε μετασχηματισμό Μέσω απάλειψης (LOH-loss of heterozygosity) ή /και σωματικής μεταλλαγής ή επιγενετικών αλλαγών Μέσω απάλειψης (LOH-loss of heterozygosity) ή /και σωματικής μεταλλαγής ή επιγενετικών αλλαγών Ελλείψεις, πλαισιοτροπικές μεταλλαγές (περικομμένη πρωτεΐνη) Ελλείψεις, πλαισιοτροπικές μεταλλαγές (περικομμένη πρωτεΐνη) Απενεργοποίηση και των δύο αλληλόμορφων (Two-hit hypothesis) Απενεργοποίηση και των δύο αλληλόμορφων (Two-hit hypothesis)

Απώλεια λειτουργίας ογκοκατασταλτικών γονιδίων ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΥΟ ΧΤΥΠΗΜΑΤΩΝ (TWO-HIT hypothesis)

Απώλεια λειτουργίας ογκοκατασταλτικών γονιδίων ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΥΟ ΧΤΥΠΗΜΑΤΩΝ (TWO-HIT hypothesis)

ΓΟΝΙΔΙΟ p53 (φρουρός του γονιδιώματος) δράση: βλάβη στο DΝΑ  αύξηση επιπέδων πρωτείνης p53 δράση: βλάβη στο DΝΑ  αύξηση επιπέδων πρωτείνης p53 το κύτταρο δεν εισέρχεται στη φάση S του κυτταρικού κύκλου μέχρι να επιδιορθωθεί η βλάβη το κύτταρο δεν εισέρχεται στη φάση S του κυτταρικού κύκλου μέχρι να επιδιορθωθεί η βλάβη απόπτωση (σε περίπτωση μη επιδιόρθωσης) απόπτωση (σε περίπτωση μη επιδιόρθωσης) απομονώθηκε μεταλλαγμένο, θεωρήθηκε ογκογονίδιο απομονώθηκε μεταλλαγμένο, θεωρήθηκε ογκογονίδιο μεταλλαγή  αύξηση σταθερότητας μεταλλαγή  αύξηση σταθερότητας το πιο συχνά μεταλλαγμένο γονίδιο στους ανθρώπινους όγκους αρνητική ρύθμιση κυτταρικής διαίρεσης

Άλλα ογκο-κατασταλτικά γονίδια APC (FAP) APC (FAP) BRCA1, 2 (Ca μαστού, ωοθηκών, οικογενείς καρκίνοι) BRCA1, 2 (Ca μαστού, ωοθηκών, οικογενείς καρκίνοι) RB (ρετινοβλάστωμα) RB (ρετινοβλάστωμα) CDH1 (E-Cadherin) Ca μαστού, π. εντέρου, πνεύμονα, στομάχου, οικογενής καρκίνος στομάχου CDH1 (E-Cadherin) Ca μαστού, π. εντέρου, πνεύμονα, στομάχου, οικογενής καρκίνος στομάχου WT-1 (Νεφροβλάστωμα, Wilms tumor) WT-1 (Νεφροβλάστωμα, Wilms tumor) NF-1 (νευροϊνωμάτωση, γλοίωμα, νευροινωμάτωση τύπου 1) NF-1 (νευροϊνωμάτωση, γλοίωμα, νευροινωμάτωση τύπου 1) ΜΕΝ 1, PTEN, PRKAR1A, TSC1, TSC2, SMAD4. ΜΕΝ 1, PTEN, PRKAR1A, TSC1, TSC2, SMAD4.

ΓΟΝΙΔΙΑ ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΣΗΣ επιδιόρθωση επιδιόρθωση αυθόρμητων λαθών της DNA πολυμεράσης αυθόρμητων λαθών της DNA πολυμεράσης βλαβών που προκαλούνται από καρκινογόνα. βλαβών που προκαλούνται από καρκινογόνα. Nucleotide-excision repair (NER) βλάβες από εξωτερικούς παράγοντες Nucleotide-excision repair (NER) βλάβες από εξωτερικούς παράγοντες Mismatch repair (MMR) λάθη κατά τον αναδιπλασιασμό του DNA Mismatch repair (MMR) λάθη κατά τον αναδιπλασιασμό του DNA Μεταλλαγές των γονιδίων επιδιόρθωσης επιτρέπουν τη συσσώρευση μεταλλαγών σε άλλα γονίδια Μεταλλαγές των γονιδίων επιδιόρθωσης επιτρέπουν τη συσσώρευση μεταλλαγών σε άλλα γονίδια MSI μικροδορυφορική αστάθεια MSI μικροδορυφορική αστάθεια Χαρακτηριστικό των όγκων σε ασθενείς HNPCC Χαρακτηριστικό των όγκων σε ασθενείς HNPCC Σε σποραδικούς όγκους παχέος εντέρου ποσοστό 15% Σε σποραδικούς όγκους παχέος εντέρου ποσοστό 15% Επίσης σε όγκους στομάχου, ενδομητρίου κλπ Επίσης σε όγκους στομάχου, ενδομητρίου κλπ

Μοριακό μοντέλο καρκινογένεσης στο παχύ έντερο μεταλλαγές σε διάφορα γονίδια -διαδοχικά στάδια της καρκινογένεσης του παχέος εντέρου μεταλλαγές σε διάφορα γονίδια -διαδοχικά στάδια της καρκινογένεσης του παχέος εντέρου γονιδιακό μοντέλο καρκινογένεσης του παχέος εντέρου (1992) γονιδιακό μοντέλο καρκινογένεσης του παχέος εντέρου (1992) απενεργοποίηση ογκοκατασταλτικών γονιδίων στα χρωμοσώματα 5q, 17p, 18q καθώς και απενεργοποίηση ογκοκατασταλτικών γονιδίων στα χρωμοσώματα 5q, 17p, 18q καθώς και σημειακές μεταλλαγές του ογκογονιδίου K-RAS στο χρωμόσωμα 12. σημειακές μεταλλαγές του ογκογονιδίου K-RAS στο χρωμόσωμα 12. σωματικές μεταλλαγές του ογκοκατασταλτικού γονιδίου APC σε ποσοστό 80% (μικρά αδενώματα ελαφράς δυσπλασίας) σωματικές μεταλλαγές του ογκοκατασταλτικού γονιδίου APC σε ποσοστό 80% (μικρά αδενώματα ελαφράς δυσπλασίας) μεταλλαγές στα ογκογονίδια ras (K-ras) 50% νεοπλασμάτων π. εντέρου μεταλλαγές στα ογκογονίδια ras (K-ras) 50% νεοπλασμάτων π. εντέρου απώλεια ετεροζυγωτίας 18q (γονίδιο DCC/SMAD4) στο 40% των μεγάλων αδενωμάτων με εστίες καρκινωματώδους εξαλλαγής καθώς και στο 70% των καρκινωμάτων π. εντέρου. απώλεια ετεροζυγωτίας 18q (γονίδιο DCC/SMAD4) στο 40% των μεγάλων αδενωμάτων με εστίες καρκινωματώδους εξαλλαγής καθώς και στο 70% των καρκινωμάτων π. εντέρου. μεταλλαγές στο γονίδιο p53 (ποσοστό 40-60%) και απώλεια ετεροζυγωτίας (40-75% των όγκων) - σπάνια σε αδενώματα μεταλλαγές στο γονίδιο p53 (ποσοστό 40-60%) και απώλεια ετεροζυγωτίας (40-75% των όγκων) - σπάνια σε αδενώματα

Βασικό περίγραμμα της μετάπτωσης του αδενώματος σε καρκίνωμα

Η μοριακή βάση της πολυδιάστατης διαδικασίας της καρκινογένεσης του παχέος εντέρου. Έξι διαδοχικές βλάβες συμβαίνουν στα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου. Μια από αυτές αφορά σε μεταλλαγή πρωτο-ογκογονιδίου και τρεις από αυτές περιλαμβάνουν μεταλλαγές που απενεργοποιούν ογκοκατασταλτικά γονίδια.

Μονοπάτια καρκινογένεσης του παχέος εντέρου Kopetz S. 2008

Τύπος μεταλλαγήςEμπλεκόμενα γονίδια Μορφή προκαλούμενης νόσου ΓαμετικέςAPC Οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση MMR HNPCC (σύνδρομο Lynch) ΣωματικέςΟγκογονίδια Σποραδική μορφή K-ras src myc erbB2 Ογκοκατασταλτικά γονίδια p53 DCC/smad4 APC Γονίδια MMR hMSH2 hMLH1 hPMS1 hPMS2 hMSH6 hMSH3 Γενετικός πολυμορφισμόςAPC Οικογενής κολικός καρκίνος σε Εβραϊκούς πληθυσμούς Ashkenazi Γονιδιακές μεταλλαγές που προκαλούν καρκίνο του παχέος εντέρου

ΣΤΟΧΕΥΜΕΝΗ – ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ

ΝΕΑ ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Εξατομικευμένη – στοχευμένη θεραπεία Εξατομικευμένη – στοχευμένη θεραπεία Τις τελευταίες δεκαετίες οι εξελίξεις σχετικά με την κατανόηση της μοριακής βάσης του καρκίνου οδήγησαν στον σχεδιασμό παραγόντων που στοχεύουν στην παρεμπόδιση συγκεκριμένων μονοπατιών που ελέγχουν τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την απόπτωση( προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο) Τις τελευταίες δεκαετίες οι εξελίξεις σχετικά με την κατανόηση της μοριακής βάσης του καρκίνου οδήγησαν στον σχεδιασμό παραγόντων που στοχεύουν στην παρεμπόδιση συγκεκριμένων μονοπατιών που ελέγχουν τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την απόπτωση( προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο) Αναστολείς του HER2 (Herceptin-> αντίσωμα για ΗΕR 2 ) καρκίνος μαστού (trastuzumab) Αναστολέας κινασών τυροσίνης Imatinib (Glivec, Gleevec) PDGFR, c-KIT, bcr-abl Imatinib (Glivec, Gleevec) PDGFR, c-KIT, bcr-abl Θεραπεία CML(BCR-abl) Θεραπεία CML(BCR-abl) GIST (c-KIT) (CD117) GIST (c-KIT) (CD117) Χρόνια μυελομονοκυτταρική λευχαιμία, γλοιοβλαστώματα PDGFR

Αναστολείς του ΕGFR (Her1) Οι μεταλλαγές προβλέπουν την ευαισθησία στο φάρμακο. mAbs TKIS mAbs TKIS CetuximabGefinitib CetuximabGefinitib FDA approved (Feb 2004)FDA approved FDA approved (Feb 2004)FDA approved Καρκίνος παχέος εντέρουNSCLC advanced Καρκίνος παχέος εντέρουNSCLC advanced ABX-EGFErlotinib ABX-EGFErlotinib Canertinib, EKB-569 Αναστολείς (CDK) κυκλινο-εξαρτώμενων κινασών Flavopiridol } όγκοι αιμοποιητικού; Flavopiridol } όγκοι αιμοποιητικού; UCN-01(Chk1 inhibitor) UCN-01(Chk1 inhibitor) Roscovitine  Ewing’s sarcoma Roscovitine  Ewing’s sarcoma NSC (Inhibitor Cdc25)  cell lines μελάνωμα, Ca μαστού NSC (Inhibitor Cdc25)  cell lines μελάνωμα, Ca μαστού BMI-1026, BMI-1042 (arylaminopyrimidines)  cell lines BMI-1026, BMI-1042 (arylaminopyrimidines)  cell lines

Αναστολείς των ΜΑΡ κινασών RAF/MEK/ERK μονοπάτι μεταγωγής σήματος οδηγεί την πληροφορία από το εξωκυτταρικό περιβάλλον προς τον πυρήνα με ένα καταρράκτη αλυσιδωτών φωσφορυλιώσεων που αφορούν το Ras->Raf, MEK ERK και με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται και ρυθμίζονται οι βασικές κυτταρικές λειτουργίες : κυτταρικός πολ/σμός, διαφοροποίηση, κυτταρική επιβίωση. RAF/MEK/ERK μονοπάτι μεταγωγής σήματος οδηγεί την πληροφορία από το εξωκυτταρικό περιβάλλον προς τον πυρήνα με ένα καταρράκτη αλυσιδωτών φωσφορυλιώσεων που αφορούν το Ras->Raf, MEK ERK και με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται και ρυθμίζονται οι βασικές κυτταρικές λειτουργίες : κυτταρικός πολ/σμός, διαφοροποίηση, κυτταρική επιβίωση. Sorafenib tosylate BAY αναστέλλει Raf-1, B- raf, V600E (κινάση σερίνης θρεονίνης) Sorafenib tosylate BAY αναστέλλει Raf-1, B- raf, V600E (κινάση σερίνης θρεονίνης) Υποδοχείς – κινάσες τυροσίνης Υποδοχείς – κινάσες τυροσίνης VEGFR-2 ， 3 PDGFR-b, c-kit VEGFR-2 ， 3 PDGFR-b, c-kit δράση αντιπολλαπλασιαστική-προαποπτωτική δράση αντιπολλαπλασιαστική-προαποπτωτική

Σχετικές πληροφορίες Α. Ιοί, Ρετρο-ιοί Β. Χαρακτηριστικά συνδρόμου HNPCC (κληρονομικός καρκινος π. εντέρου) Γ. Γονίδιο APC, p53

ΡΕΤΡΟ-ΙΟΙ RNA-ιοί (γενετικό υλικό RNA) RNA-ιοί (γενετικό υλικό RNA) Αντίστροφη μεταγραφή  c-DNA, δίκλωνο DNA  προϊός Αντίστροφη μεταγραφή  c-DNA, δίκλωνο DNA  προϊός Ενσωμάτωση ιικού DNA στο χρωμοσωμικό DNA του ξενιστή Ενσωμάτωση ιικού DNA στο χρωμοσωμικό DNA του ξενιστή

RNA Ιοί οξέος μετασχηματισμού (acutely transforming) 40 διαφορετικοί επάγουν διάφορους όγκους, γονιδίωμα λίγων kb, κωδικοποιούν για 3 γονίδια: gag, pol, env, LTRs Προκαλούν την ανάπτυξη όγκων άμεσα, σε λίγες βδομάδες μετά την μόλυνση Ιικά ογκογονίδια v-onc (μεταγωγή) V-ABL, V-H-RAS, V-JUN RSV (Rous sarcoma Virus) , επάγει την ανάπτυξη σαρκωμάτων στην όρνιθα HTLV-1 συνδέεται με λευχαιμία/λέμφωμα Τ-κυττάρων HIV-Σάρκωμα Kaposi

Παρεμβαλλόμενη Μεταλλαξιγένεση Ενσωμάτωση ιικών αλληλουχιών στο DNA του κυττάρου-ξενιστή με αποτέλεσμα την απορρύθμιση της έκφρασης γειτονικών γονιδίων Οι ιικές αλληλουχίες περιέχουν ισχυρούς υποκινητές, ή ενισχυτές που ενεργοποιούν τους υποκινητές  προκαλούν έναρξη μεταγραφής

Μεταγωγή σήματος, σηματοδοτικό μονοπάτι Wnt Μεταλλαγή του APC στα καρκινικά κύτταρα