Μικροοικονομική Ι Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Οι εικόνες προέρχονται από το βιβλίο «Εισαγωγή στην Οικονομική», D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, 2 η έκδοση, 2006, Εκδόσεις Κριτική. 3

Σκοποί ενότητας Κατανόηση των εννοιών του εισοδηματικού περιορισμού και των προτιμήσεων. Παρουσίαση καμπυλών αδιαφορίας μεγιστοποίησης χρησιμότητας καταναλωτή. Παρουσίαση προσαρμογής σε μεταβολές του εισοδήματος και των τιμών. Εξαγωγή καμπυλών ζήτησης. 4

Περιεχόμενα ενότητας (1 από 2) Εισαγωγή. Ο εισοδηματικός περιορισμός. Προτιμήσεις των καταναλωτών. Οριακός λόγος υποκατάστασης. Καμπύλες αδιαφορίας. 5

Περιεχόμενα ενότητας (2 από 2) Μεγιστοποίηση χρησιμότητας και επιλογές του καταναλωτή. Προσαρμογή στις μεταβολές του εισοδήματος. Προσαρμογή στις μεταβολής της τιμής ενός αγαθού. Παραδείγματα. Καμπύλες ζήτησης. 6

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Εισαγωγή

Τέσσερα σημαντικά στοιχεία: – Το εισόδημα του καταναλωτή. – Οι τιμές των αγαθών. – Οι προτιμήσεις των καταναλωτών. – Η υπόθεση ότι ο καταναλωτής λαμβάνει αποφάσεις που μεγιστοποιούν την ικανοποίηση του. 8

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Ο εισοδηματικός περιορισμός

Ο εισοδηματικός περιορισμός (1 από 2) Εισόδημα και τιμές από κοινού καθορίζουν τους συνδυασμούς των αγαθών που είναι εφικτοί στον καταναλωτή. Απλουστεύσεις: – Όχι αποταμιεύσεις – Δύο αγαθά Ο εισοδηματικός περιορισμός (ή γραμμή εισοδήματος - budget constraint) δείχνει τους διαφορετικούς συνδυασμούς αγαθών που μπορεί να αγοράσει ο καταναλωτής (Μ = P X Q X + P Y Q Y ). Επομένως, η γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού ξεχωρίζει το σύνολο των εφικτών από το σύνολο των ανέφικτων επιλογών. 10

Ο εισοδηματικός περιορισμός (2 από 2) Σημεία τομής με τους άξονες: – Μέγιστες δυνατές καταναλώσεις Q X, Q Y. – Q Y = Μ/P Y και Q X = Μ/P X. Κλίση του εισοδηματικού περιορισμού: Πόσες μονάδες του ενός αγαθού πρέπει να θυσιαστούν προκειμένου να αγορασθεί μία επιπλέον μονάδα του άλλου αγαθού. – Q Y = Μ/P Y - (P X /P Y )*Q X. Εξαρτάται μόνο από το λόγο τιμών των δύο αγαθών: - (P X /P Y ). 11

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Προτιμήσεις των καταναλωτών

Τρεις βασικές υποθέσεις: – Ο καταναλωτής μπορεί να κατατάξει όλους τους συνδυασμούς αγαθών ανάλογα με τη χρησιμότητα (utility) που αντλεί από αυτούς. – Ο καταναλωτής προτιμά τη μεγαλύτερη από τη μικρότερη ποσότητα (μη κορεσμός κατανάλωσης). – Μεταβατικότητα των προτιμήσεων: Α προτιμότερο του Β & Β προτιμότερο του Γ  Α προτιμότερο του Γ. 13

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Οριακός λόγος υποκατάστασης

Ο οριακός λόγος υποκατάστασης (marginal rate of substitution) του αγαθού Χ με το αγαθό Υ ισούται με τον αριθμό των μονάδων του αγαθού Χ που πρέπει να θυσιάσει ο καταναλωτής για να αυξήσει την κατανάλωσή του του αγαθού Υ κατά μία μονάδα, χωρίς να μεταβληθεί η συνολική του χρησιμότητα. ΟΛΥ= (dU/dY)/(dU/dX). Οι προτιμήσεις των καταναλωτών παρουσιάζουν φθίνοντα οριακό λόγο υποκατάστασης (τέταρτη υπόθεση). 15

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Καμπύλες αδιαφορίας

Οι καμπύλες αδιαφορίας (indifference curves) δείχνουν όλους τους συνδυασμούς κατανάλωσης από τους οποίους αντλείται η ίδια χρησιμότητα (γεωμετρικός τόπος). Σύμφωνα με τις υποθέσεις για τη συμπεριφορά του καταναλωτή, οι καμπύλες αδιαφορίας έχουν αρνητική κλίση και η κλίση τους γίνεται ολοένα και πιο οριζόντια καθώς κινούμαστε προς τα δεξιά. Είναι κοίλες προς την αρχή των αξόνων. 17

Ιδιότητες καμπυλών αδιαφορίας (1 από 2) Από κάθε σημείο του “εμπορευματικού χώρου” περνάει μία καμπύλη αδιαφορίας (Οι καμπύλες αδιαφορίας είναι “παντού πυκνές” – χάρτης καμπυλών αδιαφορίας). Οι καμπύλες αδιαφορίας δεν τέμνονται και δεν εφάπτονται. Όσο υψηλότερη η καμπύλη αδιαφορίας (πάνω δεξιά) στην οποία βρίσκεται ένας συνδυασμός αγαθών, τόσο υψηλότερο το επίπεδο χρησιμότητάς του. 18

Ιδιότητες καμπυλών αδιαφορίας (2 από 2) Οι προτιμήσεις των καταναλωτών διαφέρουν. 19

Ειδικές περιπτώσεις καμπυλών αδιαφορίας Τέλεια υποκατάστατα, τελείως συμπληρωματικά αγαθά και λεξικογραφικές προτιμήσεις.. 20

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Μεγιστοποίηση χρησιμότητας και επιλογές του καταναλωτή

Μεγιστοποίηση χρησιμότητας (1 από 3) Ο κάθε καταναλωτής επιλέγει τον εφικτό συνδυασμό που μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του. 22

Μεγιστοποίηση χρησιμότητας (2 από 3) Στο άριστο σημείο ο εισοδηματικός περιορισμός εφάπτεται με μία καμπύλη αδιαφορίας. Στο άριστο σημείο η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας ισούται με την κλίση του εισοδηματικού περιορισμού. Επομένως, στο άριστο σημείο ο λόγος τιμών των αγαθών ισούται με τον οριακό λόγο υποκατάστασης του καταναλωτή. Εφόσον ο λόγος τιμών είναι ο ίδιος για όλους τους καταναλωτές, στο άριστο σημείο επέρχεται εξίσωση των οριακών λόγων υποκατάστασης όλων των καταναλωτών. 23

Μεγιστοποίηση χρησιμότητας (3 από 3) Τα άριστα σημεία δύο καταναλωτών που έχουν διαφορετικές προτιμήσεις αλλά αντιμετωπίζουν τον ίδιο εισοδηματικό περιορισμό διαφέρουν. 24

Άριστα σημεία σε ειδικές περιπτώσεις καμπυλών αδιαφορίας Τέλεια υποκατάστατα (επιλογή ενός αγαθού), τελείως συμπληρωματικά (επιλογή σε σταθερές αναλογίες) και λεξικογραφικές προτιμήσεις (επιλογή ενός αγαθού). 25

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Προσαρμογή στις μεταβολές του εισοδήματος

Προσαρμογή στις μεταβολές του εισοδήματος (1 από 3) Επιπτώσεις μεταβολής του εισοδήματος στον εισοδηματικό περιορισμό: παράλληλη μετατόπιση (χωρίς αλλαγή της κλίσης). Από Q Y = Μ/P Y – (P X / P Y )Q X σε Q Y = Μ’/P Y – (P X / P Y )Q X. 27

Προσαρμογή στις μεταβολές του εισοδήματος (2 από 3) Δύο κανονικά αγαθά. 28

Προσαρμογή στις μεταβολές του εισοδήματος (3 από 3) Ένα κανονικό και ένα κατώτερο αγαθό. 29

Καμπύλη εισοδήματος κατανάλωσης Δείχνει πως μεταβάλλονται οι συνδυασμοί που επιλέγει ο καταναλωτής με τη μεταβολή του εισοδήματός του. 30

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (1 από 7) Επίπτωση στον εισοδηματικό περιορισμό: περιστροφή (αλλαγή της κλίσης). Από Μ = P X Q X + P Y Q Y σε Μ = P X ’Q X + P Y Q Y. Επομένως, τα νέα σημεία τομής με τους άξονες είναι: Q Y = Μ/P Y και Q X = Μ/P X ’. 32

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (2 από 7) 33

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (3 από 7) 34

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (4 από 7) Συνέπειες της μεταβολής της τιμής του αγαθού: – Μεταβολή των σχετικών τιμών των αγαθών. – Μεταβολή της πραγματικής αγοραστικής δύναμης του καταναλωτή. Αποτελέσματα: “Υποκατάστασης” και ”Εισοδηματικό”, αντιστοίχως. Συνολικό αποτέλεσμα: Το άθροισμα των δύο αυτών αποτελεσμάτων. 35

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (5 από 7) Το αποτέλεσμα υποκατάστασης (substitution effect) είναι πάντοτε αντίθετο προς τη μεταβολή της τιμής, δηλαδή αρνητικό. Αποφεύγουμε τα αγαθά που γίνονται σχετικά ακριβότερα. Το εισοδηματικό αποτέλεσμα (income effect) εξαρτάται από το είδος του αγαθού (κανονικό ή κατώτερο). Κανονικό, μείωση πραγματικού εισοδήματος, αρνητικό αποτέλεσμα. Κατώτερο, μείωση πραγματικού εισοδήματος, θετικό αποτέλεσμα. 36

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (6 από 7) Κανονικό αγαθό. Μέθοδος Hicks. 37

Προσαρμογή στη μεταβολή της τιμής ενός αγαθού (7 από 7) Κανονικό αγαθό. Μέθοδος Slutsky. 38

Σύγκριση μεθόδων Hicks και Slutsky (1 από 4) Κανονικό αγαθό. Hicks: Αποτ. Υποκ.: x 1  x 3, Αποτ. Εισοδ. x 3  x 2. Slutsky: Αποτ. Υποκ.: x 1  x 3, Αποτ. Εισοδ. x 3  x 2. 39

Σύγκριση μεθόδων Hicks και Slutsky (2 από 4) 40

Σύγκριση μεθόδων Hicks και Slutsky (3 από 4) Παρόμοια ανάλυση μπορεί να γίνει και για τις σταυροειδείς ελαστικότητες. Σαν αποτέλεσμα της μεταβολής της σχετικής τιμής του αγαθού Χ προς μία κατεύθυνση, η σχετική τιμή του αγαθού Υ κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση – άρα το αποτέλεσμα υποκατάστασης είναι θετικό Aύξηση της τιμής του Χ κάνει το Υ σχετικά φθηνότερο και, άρα, ceteris paribus, αυξάνει τη ζήτησή του. Το εισοδηματικό αποτέλεσμα εξαρτάται από το αν το Υ είναι κανονικό ή κατώτερο αγαθό. 41

Σύγκριση μεθόδων Hicks και Slutsky (4 από 4) Το συνολικό αποτέλεσμα ισούται με το άθροισμα των αντιστοίχων αποτελεσμάτων εισοδήματος και υποκατάστασης. Θετική (αριστερά) και αρνητική (δεξιά) σταυροειδής ελαστικότητα ως προς την τιμή / κανονικό αγαθό. 42

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Παραδείγματα

Εφαρμογή 1 44 Μεταβιβαστικές πληρωμές ισοδύναμης αξίας σε χρήμα και σε είδος. Πολλές μεταβιβαστικές πληρωμές σε είδος (εκπαίδευση, φάρμακα, τρόφιμα, στέγη, κλπ). Είναι προτιμότερο για τους καταναλωτές το ισχύον σύστημα σε σχέση με την παροχή της αξίας της παροχής σε χρήμα;

Εφαρμογή 2 45 Άμεση ή έμμεση φορολογία από την πλευρά του καταναλωτή. Για τη χρηματοδότηση δημοσίων δαπανών, επιβολή φορολογίας. Επιλογή μεταξύ φορολογίας εισοδήματος (άμεση φορολογία) και φορολογίας κατανάλωσης ενός αγαθού (έμμεση φορολογία). Τι είναι προτιμότερο από τη σκοπιά του καταναλωτή;

Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Καμπύλες ζήτησης

Καμπύλες ζήτησης (1 από 2) 47 Καμπύλη τιμής-κατανάλωσης (price-consumption expansion path): Δείχνει πως μεταβάλλονται οι συνδυασμοί που επιλέγει ο καταναλωτής με τη μεταβολή της τιμής του αγαθού. Με βάση την καμπύλη τιμής-κατανάλωσης μπορούμε να εξάγουμε την καμπύλη ζήτησης του καταναλωτή (ατομική καμπύλη ζήτησης – individual demand curve).

Καμπύλες ζήτησης (2 από 2) 48

Αγοραία καμπύλη ζήτησης 49 Αθροίζοντας οριζόντια τις ατομικές καμπύλες ζήτησης λαμβάνουμε την αγοραία καμπύλη ζήτησης (market demand curve).

Τέλος Ενότητας # 3 Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 3: Θεωρία επιλογών καταναλωτή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών