ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΑ 2 ο 1

Το κεντρικό ζήτημα της Νεοκλασικής θεωρίας είναι η επίτευξη του άριστου εφοδιασμού της κοινωνίας με τα δημόσια αγαθά, καθώς επίσης και ο τρόπος εφοδιασμού. Ποια είναι η άριστη κατανομή των μέσων παραγωγής ανάμεσα στα δημόσια και τα ιδιωτικά αγαθά ; Με ποια μορφή οργάνωσης εξασφαλίζεται ο άριστος εφοδιασμός με δημόσια αγαθά ; 2

ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ 3 Είναι τα αγαθά που μπορούν να παραχθούν και προσφερθούν στην κατανάλωση με τρόπο που ο παραγωγός να μπορεί να αποκλείει από την κατοχή, χρήση και ωφέλεια που παρέχει το αγαθό όλους όσους δεν είναι πρόθυμοι να καταβάλλουν το σχετικό αντίτιμο. Η συνολική παραγωγή και κατανάλωση των αγαθών αυτών είναι το αλγεβρικό άθροισμα της κατανάλωσης όλων όσων αγόρασαν και κατανάλωσαν το αγαθό και η συνολική ωφέλεια που αποκόμισαν τα μέλη της κοινωνίας είναι το άθροισμα της ωφέλειας των καταναλωτών του αγαθού. Χα+Χβ+Χγ+…+Χν=Χ Απλό παράδειγμα είναι τα παπούτσια, όπου ο παραγωγός μπορεί να αποκλείσει εκείνους που δεν καταβάλλουν το αντίτιμο τους και να μην παραχωρήσουν το αγαθό αυτό.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ 4 Δημόσιο είναι το αγαθό το οποίο, από την στιγμή που υπάρχει σε μια κοινωνία, ο καθένας ξεχωριστά, μπορεί να αποκομίζει συγχρόνως υπηρεσία ίσης ποσότητας και ίδιας ποιότητας με τη συνολικά παρεχόμενη από το αγαθό. Άλλη διατύπωση του παραπάνω ορισμού: Δημόσιο είναι το αγαθό το οποίο από τη στιγμή που υπάρχει σε μια κοινωνία, όλα τα μέλη της μπορούν συγχρόνως να χρησιμοποιούν και να ικανοποιούν εξίσου από αυτό χωρίς η ικανοποίηση του ενός να μειώσει την ικανοποίηση του άλλου. Κλασικά παραδείγματα είναι: Ένα Αντιπλημμυρικό έργο από το οποίο επωφελούνται όλοι οι κάτοικοι. Η εθνική άμυνα: Η προστασία που έχει ο καθένας από εχθρικές επιδρομές είναι ποσοτικά ίση και ποιοτικά ίδια με τη συνολική προστασία που παρέχει ολόκληρος ο αμυντικός μηχανισμός της χώρας.

Μια κοινωνία αποτελείται από τους Α και Β και υπάρχει Χ ποσότητα αγαθού για κατανάλωση. Το αγαθό αυτό είναι δημόσιο αν ο καθένας έχει στη διάθεση του για κατανάλωση ποσότητα ίση με τη συνολική. Δηλαδή Χ Α = Χ Β = Χ Αν παραχθεί μια πρόσθετη μονάδα ενός δημόσιου αγαθού για τον Α, η μονάδα αυτή θα είναι διαθέσιμη και στον Β, ανεξάρτητα αν προτιμάει μεγαλύτερη ή μικρότερη ποσότητα. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με το ιδιωτικό αγαθό. Ο κάθε καταναλωτής μπορεί να έχει μόνο την ποσότητα που προτιμάει. Άρα στην περίπτωση του ιδιωτικού αγαθού, το άθροισμα των καταναλισκομένων ποσοτήτων από τους επιμέρους ισούται με τη συνολική ποσότητα. Δηλαδή Χ Α και Χ Β συμβολίζουν τις επιμέρους καταναλισκόμενες ποσότητες από τον Α και Β και τη συνολική ποσότητα του ιδιωτικού αγαθού. ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ 5

Ο καθηγητής Δ. Π. Καράγιωργας υποστηρίζει ότι η βασικότερη διαφορά στο καθαρά δημόσιο αγαθό και στο καθαρά ιδιωτικό αγαθό είναι : « Στην περίπτωση του δημόσιου αγαθού, η κατανάλωση του κάθε ιδιώτη σχετίζεται προς τη συνολική με συνθήκη οντότητας, ενώ στην περίπτωση του ιδιωτικού αγαθού, η κατανάλωση του κάθε ιδιώτη σχετίζεται προς τη συνολική με συνθήκη αθροίσματος ». Τα χαρακτηριστικά του δημόσιου αγαθού είναι : 1. Δεν είναι ανταγωνιστικά στη κατανάλωση. 2. Δεν αποκλείου κανένα από την κατανάλωση. 6

Τα χαρακτηριστικά του δημόσιου αγαθού είναι : Δεν είναι ανταγωνιστικά στη κατανάλωση Το οριακό κόστος που δημιουργείται από έναν πρόσθετο καταναλωτή του προϊόντος είναι μηδέν. Άρα τα δημόσια αγαθά τα απολαμβάνουν όλοι. Ποια είναι η συμμετοχή του κάθε πολίτη στην παραγωγή του δημόσιου αγαθού ; Δύσκολα προσδιορίζεται η συμμετοχή του κάθε πολίτη στην παραγωγή ενός δημόσιου αγαθού και πολλές φορές είναι αξεπέραστος ο διαχωρισμός. 7

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ 8 Συνοψίζοντας : Δημόσιο αγαθό είναι και το αγαθό το οποίο από την στιγμή που υπάρχει στην κοινωνία, όλα τα μέλη της μπορούν συγχρόνως να χρησιμοποιούν και να ικανοποιούνται εξίσου από αυτό χωρίς η ικανοποίηση του ενός να μειώνει την ικανοποίηση του άλλου. Η κατανάλωση των αγαθών αυτών επομένως δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με το εισόδημα ή με τις προτιμήσεις κάθε νοικοκυριού όπως γίνεται στην περίπτωση των ιδιωτικών αγαθών, αλλά είναι ίδια για όλους τους πολίτες της κοινωνίας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι το όφελος που αποκομίζουν τα διάφορα άτομα του κοινωνικού συνόλου από τα αγαθά αυτά είναι το ίδιο, γιατί το όφελος εξαρτάται από το πώς αξιολογεί το κάθε άτομο το αγαθό αυτό, που είναι πιθανό να διαφέρει ανάμεσα στα διάφορα άτομα. Συμπέρασμα : Η προσφορά των δημόσιων αγαθών πρέπει να γίνεται από το κράτος, οι προτιμήσεις των πολιτών για αυτά εκφράζονται μέσω των δημοκρατικών διαδικασιών της ψηφοφορίας και η χρηματοδότησή τους γίνεται μέσω των φόρων.

ΜΗ ΑΜΙΓΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ 9 Αντίθετα, τα ιδιωτικά αγαθά με τη γνωστή τους μορφή είναι συναγωνιστικά στη χρήση (rival) και υπάρχει η δυνατότητα αποκλεισμού (excludability). Η διάκριση μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών αγαθών περιλαμβάνει και ενδιάμεσες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν αγαθά τα οποία είναι μη- συναγωνιστικά στη χρήση με δυνατότητα αποκλεισμού, όπως τα καλωδιακά προγράμματα τηλεόρασης με συνδρομή. Σε αυτήν την περίπτωση η χρήση του αγαθού από ένα άτομο δεν επηρεάζει τη χρήση του από άλλα άτομα, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αποκλειστεί η χρήση του από ορισμένα άτομα. Επίσης, υπάρχουν αγαθά τα οποία είναι συναγωνιστικά στη χρήση χωρίς δυνατότητα αποκλεισμού, όπως το αστικό οδικό δίκτυο ή τα πάρκα αναψυχής. Σε αυτά τα αγαθά, η χρήση από ένα άτομο επηρεάζει τη χρήση από τα υπόλοιπα, αλλά δεν είναι εφικτός (ή επιθυμητός) ο αποκλεισμός ορισμένων ατόμων από τη χρήση τους. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις αφορούν μη-αμιγή (impure) δημόσια αγαθά.

Ο ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ - Θεωρία Τα ερωτήματα που τίθενται είναι : 1. τι και πόσο θα παραχθεί από τα δημόσια αγαθά ; 2.Ποιος θα πληρώσει το κόστος παραγωγής ; οπότε τίθεται το ζήτημα της άριστης κατανομής : ΚΆΘΕ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΑ ΜΕΣΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΜΕ ΤΕΤΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΏΣΤΕ ΝΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΕΙΝΑ ΤΑ ΑΓΑΘΑ ΣΕ ΕΚΕΙΝΕΣ ΤΙΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΝΑ ΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΚΟΣΤΟΣ Σύμφωνα με το κριτήριο του PARETO: Μια κατάσταση είναι άριστη αν καμία αλλαγή της δεν θα μπορούσε να βελτιώσει τη θέση έστω και ενός μέλους της κοινωνίας χωρίς να χειροτερέψει τη θέση κάποιου άλλου. 10

Η Αναγκαία συνθήκη αριστοποίησης στη σφαίρα των ανταλλαγών για κατανάλωση : Ο λόγος των Οριακών χρησιμοτήτων ( ή ο οριακός λόγος υποκατάστασης ) των αγαθών ανά ζεύγη πρέπει να είναι ο ίδιος για όλα τα νοικοκυριά » Ο τέλειος ανταγωνισμός ικανοποιεί τη συνθήκη αυτή ως εξής : Το κάθε νοικοκυριό για να μεγιστοποιήσει την ικανοποίηση του κατανέμει με τέτοιο τρόπο τα εισοδήματά του στις αγορές των διαφόρων αγαθών ώστε ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων για κάθε ζεύγος αγαθών να εξισώνεται με το λόγο των τιμών τους που σχηματίζονται στην αγορά. Αλλά στον τέλειο ανταγωνισμό οι τιμές που σχηματίζονται στην αγορά και επομένως οι λόγοι των τιμών των αγαθών είναι δεδομένες και κοινές. Επομένως εξισώσουν τους λόγους των οριακών χρησιμοτήτων όλων των νοικοκυριών και ικανοποιείται έτσι η συνθήκη αριστοποίησης στη σφαίρα των ανταλλαγών για κατανάλωση. 11

Η Αναγκαία συνθήκη αριστοποίησης στη σφαίρα της παραγωγής ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΟΡΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Το σύνολο των συνδυασμών εισροών που παράγουν προϊόν ίσο με Q1 μας δίνουν την καμπύλη ίσου προϊόντος Q1 Οι καμπύλες ίσου προϊόντος ( καμπύλες ισοπαραγωγής ) δείχνουν τους συνδυασμούς των δύο εισροών οι οποίοι παράγουν μια δεδομένη ποσότητα της εκροής. Ιδιότητες καμπυλών ίσου προϊόντος : 1. Αρνητική κλήση ( χρησιμοποιούνται συνδυασμοί εκροών οι οποίοι δεν οδηγούν σε σπατάλη των εισροών ). Έτσι ώστε να ικανοποιείται το κριτήριο της τεχνολογικής αποτελεσματικότητας (technical efficiency). 2. Δεν τέμνονται μεταξύ τους. 3. Όσο μακρύτερα από την αρχή των αξόνων τόσο μεγαλύτερη η ποσότητα της εκροής. 4. Η κλίση τους μειώνεται κατά μήκος τους από επάνω αριστερά προς τα κάτω δεξιά. 5. ΑΒ > ΒΓ φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας ΑΒ = ΒΓ σταθερές αποδόσεις κλίμακας ΑΒ < ΒΓ αύξουσες αποδόσεις κλίμακας Οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης ( ΟΛΤΥ ) (marginal rate of technical substitution) είναι ο λόγος των μεταβολών των ποσοτήτων των συντελεστών κατά μήκος μιας καμπύλης ισοπαραγωγής (= αντίστροφο του λόγου των οριακών προϊόντων ) (= κλίση της καμπύλης ισοπαραγωγής σε οποιοδήποτε σημείο ) Συντελεστής εισροής (input coefficient) είναι το αντίστροφο του οριακού προϊόντος (1/ ΟΠΚ και 1/ ΟΠΕ ) για κεφάλαιο και εργασία αντίστοιχα. 12

Η Αναγκαία συνθήκη αριστοποίησης στη σφαίρα της παραγωγής Η Αναγκαία συνθήκη αριστοποίησης στη σφαίρα της παραγωγής : « Ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης των μέσων παραγωγής πρέπει να είναι ο ίδιος για όλους τους παραγωγούς ». Στον τέλειο ανταγωνισμό η συνθήκη αυτή ικανοποιείται ως εξής : Ο Κ A ΘΕ ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ( ΚΑΙ ΑΡΑ ΝΑ ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙ ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΤΟΥ ) ΑΓΟΡΑΖΕΙ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΣΕ ΤΕΤΟΙΕΣ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΤΑ ΜΕΣΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΏΣΤΕ Ο ΟΡΙΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥΣ ΝΑ ΙΣΟΥΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΟΥΣ. ΣΤΟΝ ΤΕΛΕΙΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΩΣ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΊΝΑΙ ΚΟΙΝΕΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ. ΑΡΑ ΟΙ ΚΟΙΝΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΞΙΣΩΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΟΡΙΑΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΕΤΣΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΡΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗ ΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ » 13

Ο λόγος οριακός λόγος χρησιμοτήτων ( ή οριακός λόγος υποκατάστασης των αγαθών από την πλευρά της κατανάλωσης ) πρέπει να ισούται με το λόγο του οριακού κόστους ( ή τον οριακό λόγο μετασχηματισμού ) των αγαθών αυτών από την πλευρά της παραγωγής Στον τέλειο ανταγωνισμό, η συνθήκη αυτή ικανοποιείται ως εξής : Τα νοικοκυριά μεγιστοποιούν την ικανοποίηση τους όταν με το εισόδημα και τις προτιμήσεις τους αγοράζουν τόση ποσότητα από το αγαθό ώστε ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων των αγοραζομένων προϊόντων να εξισώνεται με το λόγο των τιμών Στον τέλειο ανταγωνισμό όμως η τιμή που σχηματίζεται στην αγορά είναι κοινή και για τα νοικοκυριά και για τους παραγωγούς. Το γεγονός αυτό εξισώνει το λόγο των οριακών χρησιμοτήτων των νοικοκυριών με το λόγο του οριακού κόστους ( ή το λόγο μετασχηματισμού ) ΚΑΙ ΕΤΣΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΡΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η Αναγκαία συνθήκη αριστοποίησης του οικονομικού συστήματος στο σύνολο του. Οι παραγωγοί θα εξισώσουν το λόγο των τιμών των προϊόντων που αυτοί λαμβάνουν με τον οριακό λόγο μετασχηματισμού τους και μεγιστοποιούν το κέρδος τους όταν το οριακό κόστος εξισώνεται με την τιμή 14

Αλλά 1. Τα δημόσια αγαθά δεν μπορούν να διαιρεθούν. 2. Οι καταναλωτές δεν μπορούν να προσθέτουν διαδοχικές μονάδες του αγαθού προκειμένου να προσεγγιστεί το σημείο στο οποίο ο οριακός λόγος = λόγους των τιμών = με το λόγο μετασχηματισμού στη παραγωγή. 3. Η ικανοποίηση ενός ατόμου από ένα δημόσιο αγαθό δεν περιορίζει τη διαθέσιμη ποσότητα για τα άλλα άτομα. 4. Η κατά Pareto αριστοποίηση προϋποθέτει ότι το άθροισμα κάθε ατομικού οριακού λόγου υποκατάστασης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού αγαθού πρέπει να είναι ίσο με τον οριακό τους λόγο μετασχηματισμού στην παραγωγή, δηλαδή 15

Συμπέρασμα 16 Δεδομένου ότι η ελεύθερη αγορά δεν μπορεί να εξασφαλίσει μια τιμή για τα δημόσια αγαθά η κατά Pareto αριστοποίηση θα επιτευχθεί αν η κυβέρνηση έχει γνώσει των ατομικών καμπυλών ζήτησης για δημόσια αγαθά και επιβάλλει φόρο που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις για δημόσια αγαθά. Αυτό όμως είναι πολύ δύσκολο. Δεν είναι δυνατό άλλοι να πληρώνουν λιγότερο ή άλλοι περισσότερο. Έτσι κανένα άτομο δεν έχει τη δυνατότητα προσαρμογής στην εισφορά τους για την παραγωγή δημόσιων αγαθών. Άλλοι είναι ικανοποιημένοι και άλλοι δυσαρεστημένοι.

17 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ : 1. Γεωργακόπουλου Θ. Α. (1976) Παραδόσεις Δημόσιας Οικονομικής. Αι επιδιώξεις και τα μέσα δράσεως του Δημοσίου.. Επιμέλ : ο συγγραφέας. Α. Σ. Ο. Ε. Ε. Τόμος Α ’ Αθήνα. 2. Δαλαμάγκας Β. (2010) Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ. ΑΘΗΝΑ 3. Παπαδιοδώρου Γ. Β (2002) ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ. Ο κοινωνικός ρόλος του κράτους. Εκδόσεις Ζυγός. Θεσσαλονίκη. 4. Harvey S.R., Gayer T. Ράπανος Β. & Καπλάνογλου Γεωργία (2009) Δημόσια Οικονομική. Σύγχρονη Θεωρία και Ελληνική πραγματικότητα. Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ. ΑΘΗΝΑ. 5. Krugman P. & Robin Wells (2009) Μακροοικονομική Εκδόσεις Επίκεντρο. Αθήνα

18 Τέλος 2 ου κεφαλαίου