Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στην Εξελικτική Ψυχολογία Γαλανάκης Μιχάλης PhD, Εργασιακός Ψυχολόγος Μάθημα Εξελικτική Ψυχολογία / Δια.

Παρουσίαση με θέμα: "Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στην Εξελικτική Ψυχολογία Γαλανάκης Μιχάλης PhD, Εργασιακός Ψυχολόγος Μάθημα Εξελικτική Ψυχολογία / Δια."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στην Εξελικτική Ψυχολογία Γαλανάκης Μιχάλης PhD, Εργασιακός Ψυχολόγος galanakismichael@hotmail.com Μάθημα Εξελικτική Ψυχολογία / Δια βίου Ανάπτυξη

2 Ποιο είναι το αντικείμενο της Εξελικτικής Ψυχολογίας; Η μελέτη των μεταβολών στην ψυχική ζωή του ανθρώπου από την γέννηση μέχρι τον θάνατο. Εξετάζεται η φύση αυτών των μεταβολών και οι παράγοντες που τις προκαλούν. (Περιγραφή, Ερμηνεία, Πρόβλεψη)

3 Εξελικτίκη Ψυχολογία - Φάσεις 1)Ανάπτυξη (σύλληψη – πλήρη διαμόρφωση και ενεργοποίηση ψυχοσωματικών ιδιοτήτων – περίπου μέχρι το 20 ο έτος) 2)Ωριμότητα (Περίοδος στην οποία ο ψυχοσωματικός οργανισμός παρουσίαζει μια πληρότητα και μέγιστη απόδοση – περίπου μέχρι το 35ο έτος) 3)Ενέλιξη (περίοδος στην οποία οι βιολογικές και ψυχολογικές λειτουργίες παρουσίαζουν βαθμιαία κάμψη και ελάττωση – 35ο έτος μέχρι την αποβίωση)

4 Το αίνιγμα της σφίγγας Στις ελληνικές αναπαραστάσεις η Σφίγγα απεικονίζεται ως φτερωτό λιοντάρι με κεφάλι γυναίκας (εν αντιθέσει με τη Σφίγγα της Αιγύπτου, που δεν έχει φτερά) ή ως γυναίκα με πέλματα και στήθη λιονταριού, ουρά ερπετού και φτερά πτηνού. Το όνομά της προέρχεται από τη λέξη σφίγγω.λιοντάριερπετούπτηνού Η Ήρα και ο Άρης την έστειλαν από την πατρίδα της, στην Αρχαία Θήβα. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς«Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Όποιον δεν μπορούσε να λύσει το γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε, μέχρι να πεθάνει. Ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο απαντώντας ότι το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι. Μόλις λύθηκε το αίνιγμά της η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο ακριβής γρίφος που έδινε η Σφίγγα δεν είναι γνωστός από αρχαίες πηγές, αλλά από μεταγενέστερα κείμενα.ΉραΆρηςΑρχαία ΘήβαΟιδίπουςάνθρωπος

5 Εξελικτική Ψυχολογία Τα πορίσματα των ερευνών που θα μελετήσουμε στοχεύουν στην απάντηση 2 ερωτημάτων : 1) τι; 2) γιατί; Τομείς 1)Βιοσωματικός – Ψυχοκινητικός τομέας (Πότε το παιδί αρχίζει και στέκεται όρθιο; Σε ποια ηλικία καθορίζεται αν θα γίνει δεξιόχειρας ή αριστερόχειρας; Πως αυξάνει η μυική δύναμη; Πότε ολοκληρώνεται η ανάπτυξη του ύψους; κ.α.) 2)Γνωστικός τομέας (Πότε αρχίζει το παιδί να έχει μνήμη; Πως αλλάζει ο τρόπος σκέψης του παιδιού με την παροδο της ηλικίας; Σε ποια ηλικία ολοκληρώνεται η ανάπτυξη των νοητικών χαρακτηριστικών; κ.α.) 3)Γλωσσικός τομέας (Πότε αρχίζει το παιδί να μιλάει; Πως εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο; κ.α.) 4)Συναισθηματικός τομέας (Είδη συναισθημάτων ανά ηλικία, φόβοι, φοβίες, αυτονομία, διαφορές βάση του φύλου κ.α.) 5)Κοινωνικός τομέας (είδη διαπροσωπικών σχέσεων, σχέσεις με συνομιλήκους και μεγαλυτέρους, κριτήρια σύναψης σχέσεων κ.α.)

6 Ιστορική αναδρομή Μέχρι τον 17 ο αιώνα: Το παίδι είναι ένας ενήλικος σε μικρογραφία (homunculus) και διαφέρει μόνο ποσοτικά από ενήλικα. Εξού και απο την ηλικία των 6-7 ετών τα παιδιά μπαίνουν στην ενήλικη κοινωνική ζωή – εργάζονται, πίνουν, καπνίζουν, παντρεύονται, τεκνοποιούν κοκ.

7 Ιστορική αναδρομή 17 ος αιώνας – Αναγέννηση Ενδιαφέρον για την διαπαιδαγώγηση Ανθρωπισμός Ηθική 3 κατευθύνσεις: 1)Το παιδί είναι φύσει κακό. Στόχος μας είναι να το συνετίσουμε και να το φέρουμε στον καλό δρόμο. Θεολογία. Σωματική Τιμωρία. 2)Το παιδί είναι φύσει καλό. Rousseau. Το παιδί πρέπει να μεγαλώσει μακρία από αρνητικές επιδράσεις γονέων και κοινωνίας, μέσα στην φύση – στο φυσικό περιβάλλον. 3)Το παιδί είναι tabula rasa. Locke. Το παιδί γεννιέται ως «χάρτης ευεργός προς απογραφήν». Οι γονείς και οι παιδαγωγοί πρέπει να του παρέχουν ποικιλία εμπειριών και να το ασκήσουν σε καλές συνήθειες. J. Locke J.J. Rousseau

8 Ιστορική Αναδρομή Σήμερα: Το παιδί είναι ένα αναπτυσσόμενο άτομο, με ιδιαίτερες αναπτυξιακές ανάγκες, οι οποίες πρέπει να καλυφθούν για να μην διακοπεί – διαταραχθεί η ομαλή εξελικτική πορεία. Το παιδί δεν είναι homunculus αλλά ένα όν sui generis. Sui generis Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια Sui generis είναι μια λατινική έκφραση, που χρησιμοποιείται για να δηλώσει ότι κάτι φέρει κυριολεκτικά την έννοια του δικού του είδους ή γένους, ή κατέχει μοναδικά χαρακτηριστικά που δεν μπορούν να ενταχθούν σε κάποιο ήδη προϋπάρχον ευρύτερο σύνολο. Η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται συχνά στην επιστήμη της νομικής και τη φιλοσοφία ως τρόπος αναφοράς και περιγραφής μιας ιδέας, μιας οντότητας ή μιας πραγματικότητας η οποία δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε μια ήδη υπάρχουσα ευρύτερη έννοια. S. Freud Θεωρία Ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης C Darwin Καταγωγή και φύση των ειδών J. Piaget Θεωρία για τα στάδια ανάπτυξης της σκέψης

9 Σημεία σταθμοί για την μελέτη του παιδιού Πλάτωνας / Πολιτεία : Διαφορές μεταξύ ενηλίκων και παιδιών και παροχή ειδικής άσκησης για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των παιδιών. Locke (1693) : Λογικοκρατια, Παροχη εμπειριων απο τους γονεις. Rousseau (1793) : Το παιδί πρέπει να μεγαλώνει ελεύθερο στην φύση. Pestalozzi (1774) : Παιδική βιογραφία, στάδια ανάπτυξης και μάθησης. Hall (1900) : Συλλογή δεδομένων με ερωτηματολόγιο Binet & Simon (1905) : πρωτη κλιμακα νοημοσυνης για παιδια. Freud, Adler, Erikson : Ψυχαναλυτικη προσεγγιση του παιδιου Watson, Skinner, Bandura : Ερμηνείες μάθησης και συμπεριφοράς του παιδιού Piaget, Bruner : Σταδια νοητικης αναπτυξης των παιδιων

10 Γενικές αρχές που διέπουν την ανάπτυξη 1)Η ανάπτυξη πραγματοποιείται με ένα γενικό σχέδιο – πρότυπο (υπάρχουν στάδια και σειρά προκαθορισμένη και υποχρεωτική- το μόνο που διαφέρει ανά άτομο είναι ο ρυθμός) 2)Η ανάπτυξη γίνεται σε 3 διαφορετικά επίπεδα (Μαζική και Γενική ανάπτυξη), (Διαφοροποίηση και Εξατομίκευση), (Συνοργάνωση και Εννοποίηση). (π.χ. Αντιδρασεις σε ερεθισματα ή αντιληψη) 3)Η ανάπτυξη γίνεται από πάνω προς τα κάτω και από το κέντρο προς τα πλάγια. (Κεφάλι -> κορμός -> κάτω άκρα) Το ίδιο ισχύει και για την ενέλιξη – φθορά στην Τρίτη ηλικία. 4)Υπάρχουν ατομικές διαφορές στον ρυθμό ανάπτυξης (π.χ. Έναρξη ομιλίας, εμφάνιση ήβης). 5)Υπάρχουν ατομικές διαφορές και ως προς το τελικό επίπεδο ανάπτυξης (π.χ. Αφαιρετική σκέψη). 6)Επιγένεση της συμπεριφοράς. Η ανάπτυξη οικοδομείται πάνω στα ήδη υπάρχοντα θεμέλεια.

11 Παράγοντες Ανάπτυξης 1)Ωρίμανση (κληρονομικότητα) (Φυσιοκράτες) 2)Μάθηση (περιβάλλον) (Περιβαλλοντιστές) Nature or Nurture?

12 Σήμερα δεχόμαστε την έννοια της αλληλεπίδρασης. Σε θεωρητικό επίπεδο έχει επικρατήσει ο όρος : «Εύρος Αντίδρασης» (Range of reaction). Η επίδραση της κληρονομικότητας είναι ισχυρότερη σε κάποια χαρακτηριστικά (π.χ. Χρώμα ματιών) σε σχέση με άλλα και η τελίκη επίδραση της στην ανάπτυξη είναι συνάρτηση με το περιβάλλον. Ωρίμανση Χ Μάθηση = Ανάπτυξη Μηδέν Ωρίμανση Χ Μάθηση = 0 Ωρίμανση Χ Μηδέν Μάθηση = 0 Η κληρονομικότητα βάζει την βάση αλλά το περιβάλλον καθορίζει το ύψος της ανάπτυξης.

13 Η σημασία των «Κρίσιμων Περιόδων». Η διατροφή της εγκύου μεταξύ 26 ης και 35 ης εβδομάδας καθορίζει την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων. Από την 35 η εβδομάδα και μετά το μόνο που καθορίζεται είναι το μέγεθος των εγκεφαλικών κυττάρων. Ομοιώς για το σύνολο της ανάπτυξης υπάρχουν κρίσιμες περίοδοι στις οποίες με την επίδραση του περιβάλλοντος μεγιστοποίειται το δυναμικό κάθε ανθρώπου, αλλά μετά το πέρας τους είναι αδύνατη η οποιαδήποτε μεταβολή. Τέλος και για την επίδραση του περιβάλλοντος υπάρχει η κατάλληλη «διδακτική στιγμή» με τήν έννοια της ύπαρξης της κατάλληλης υποδομής για την αφομοίωση της γνώσης. Σύγχρονα ρεύματα θεωρούν ωστόσο ότι όλα είναι εφικτά μόνο και μόνο με την χρήση της κατάλληλης μεθόδου (Bruner).

14 Βασικες Θεωρητικες Κατευθυνσεις στην Εξελικτική Ψυχολογία 1)Περιγραφική Γενετική Κατεύθυνση 2)Συμπεριφοριστική Κατεύθυνση 3)Ψυχαναλυτική Κατεύθυνση 4)Γνωστική Γενετική Κατεύθυνση 5)Κοινωνική Πολιτισμική Κατεύθυνση

15 Περιγραφική Γενετική Κατεύθυνση Arnold Gessell (1920) Το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε την ανθρώπινη εξέλιξη είναι η μελέτη και περιγραφή των «τυπικών μορφών» συμπεριφοράς για κάθε ηλικία. Μέθοδος της Σινεμασκόπησης. Καταλογράφηση συμπεριφορών για το μέσο φυσιολογικό παίδί για κάθε ηλικία μέχρι και την εφηβεία. Για κάθε ηλικία κατέγραψε αναπτυξιακά χρονοδιαγράμματα για όλους τους βασικούς τομείς ανάπτυξης. (ψυχοκινητικό, νοητικό, γλωσσικό, συναισθηματικό και κοινωνικό)

16 Περιγραφική Γενετική Κατεύθυνση Παράδειγμα τυπικών μορφών συμπεριφοράς κατά Gessell Βασικές έννοιες 1)Συστηματικότητα – οι συμπεριφορές εκδηλώνονται με προκαθορισμένο και προβλέψιμο τρόπο. Άρα είναι γενετικά προσδιορισμενες και αναπόφευκτες. Άρα είναι ανεξάρτητες από την επίδραση του περιβάλλοντος. 2)Περιοδικότητα – ο οργανισμός βρίσκεται σε κυμαινόμενες περιόδους ηρεμίας – ομοιόστασης τις οποίες διαδέχονται περίοδοι αναταραχής – ενεργοποίησης και εν συνεχεία πάλι ηρεμίας κοκ. 3)Ωριμότητα – η συνεχής εμφάνιση των τυπικών συμπεριφορών οδηγούν σε ένα επίπεδο ωριμότητας που προαπαιτείται – αξιοποιείται για την εμφάνιση των συμπεριφορών του επόμενου ηλικιακού επιπέδου.

17 Περιγραφική Γενετική Κατεύθυνση + Σύγκριση μορφών συμπεριφοράς με ομάδα συνομιλήκων (benchmarking) Θέτει ρεαλιστικό επίπεδο αναμονής σε διάφορες συμπεριφορές. Βοηθάει στην ορθή ερμηνεία της προβληματικής συμπεριφοράς (π.χ. Αρνητισμός, αντικοινωνικότητα κτλ). - Βαζίσεται σε μέσους όρους και χάνει έτσι τις ακραίες τιμές που μπορεί ανά περίπτωση να είναι και φυσιολογικές (π.χ. Σεξουαλική ενεργοποίηση στα αγόρια πριν την ηλικία των 14 ετών). Περιλαμβάνει και αρνητικές συμπεριφορές η μη υιοθέτηση των οποίων ανά ηλικιακό επίπεδο δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και προβληματική συμπεριφορά (π.χ. Αρνητισμός στα 2,5 έτη) Δεν παρέχει ερμηνεία και αίτια της συμπεριφοράς ανά στάδιο. Δεν αφήνει περιθώρια για παρέμβαση – είναι ντετερμινιστική θεώρηση.

18 Συμπεριφοριστική κατεύθυνση Ο άνθρωπος γεννιέται tabula rasa. Βάση της συμπεριφοράς είναι η εμπειρία. Η μάθηση οδηγεί σε δομημένη συμπεριφορά μέσω ειδικών μηχανισμών. Η μάθηση μπορεί να είναι κατευθυνόμενη και η συμπεριφορά ετεροκαθοριζόμενη. Κλασσική Εξαρτημένη Μάθηση Συντελεστική Μάθηση Κοινωνική Μάθηση

19 Fountain Geyser Want to jump to a bookmark in your video? Hover over the video and you’ll be pleasantly surprised. Did we mention you can add bookmarks, include fades, and trim your videos now? Θεωρίες Μάθησης / Συμπεριφοριστικές 1)Κλασσική εξαρτημένη μάθηση 2)Συντελεστική μάθηση 3)Κοινωνική μάθηση

20 Κλασσική εξαρτημένη μάθηση Ivan Pavlov 1927

21 Κλασσική εξαρτημένη μάθηση John Watson, 1925

22 Φυσικό ερέθισμα (οξύς κρότος) Ουδέτερο ερέθισμα (αφή μαλακού τριχώματος ζώου) Φυσική αντίδραση (φόβος, ξάφνιασμα) Φυσική αντίδραση (ευχάριστο συναίσθημα Εξαρτημένη αντιδραση (φόβος, ξάφνιασμα) Σύνδεση

23 Κλασσική Εξαρτημένη Μάθηση Φυσικό ερέθισμα – φυσική αντίδραση. Ουδέτερο ερέθισμα – εξαρτημένη αντίδραση. Δεν υπάρχει σταθερή συμπεριφορά – όλα είναι αποτέλεσμα εξαρτήσεων και συνδέσεων. Συμπεριφορά = εκμάθηση συνηθειών και σύνδεση ερεθισμάτων. Μηχανιστική προσέγγιση της συμπεριφοράς Απόρριψη της ενδοσκόπησης σαν μέθοδο ανάλυσης της ανθρώπινης ψυχολογίας. Δεν εξηγεί ωστόσο την ύπαρξη των αρχικών συνδέσεων και των φυσικών αντιδράσεων.

24 Κλασσική εξαρτημένη μάθηση «Δώστε μου μια δωδεκάδα νήπια, με υγεία και αρτιμέλεια, και το ειδικό δικό μου περιβάλλον μέσα στο οποίο θα τα αναθρέψω και σας εγγυώμαι ότι μπορώ να πάρω κατά τύχη ένα οποιοδήποτε από αυτά και να το εκπαιδεύσω κατάλληλα ώστε να γίνει οποιοσδήποτε ειδικός θελήσετε – γιατρός, δικηγόρος, ακόμη και ζητιάνος ή κλέφτης – ανεξάρτητα από τα ταλέντα του, τις κλίσεις του, τις ικανότητες του, ακόμη και από τις ενασχολήσεις και τον ψυχισμό των προγόνων του.» John Watson, 1925

25 Συντελεστική μάθηση

26 Skinner, 1953

27 Συντελεστική Μάθηση

28 Συντελεστική μάθηση Σύμφωνα με τον Skinner (1953), τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος προκαλούν τις αντιδράσεις του ατόμου, το οποίο από τη φύση του έχει την τάση να επενεργεί στο περιβάλλον του για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και να μειώσει την ψυχική ένταση που αυτές συνεπάγονται. Το άτομο, από την αρχικά τυχαία συμπεριφορά του, υιοθετεί εκείνες τις μορφές συμπεριφοράς που οδηγούν σε επιθυμητά αποτελέσματα Η επανεμφάνιση, δηλαδή, των συμπεριφορών αυτών εξαρτάται από τα αποτελέσματά τους. Μερικά από αυτά τα αποτελέσματα ικανοποιούν τις ανάγκες και μειώνουν την ψυχική ένταση του ατόμου. Υπό αυτή την έννοια, λειτουργούν ενισχυτικά και αυξάνουν την πιθανότητα να επανεμφανιστεί η συμπεριφορά που οδήγησε σε αυτά. Η μάθηση, λοιπόν, είναι το αποτέλεσμα συνεξαρτήσεων ανάμεσα στις αντιδράσεις του ατόμου και των αποτελεσμάτων τους (Παρασκευόπουλος, 1985) και όχι το αποτέλεσμα της σύνδεσης ανάμεσα σε ουδέτερα και φυσικά ερεθίσματα, όπως πρεσβεύει η θεωρία της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης.

29 Συντελεστική Μάθηση Όταν τα αποτελέσματα μιας συμπεριφοράς, παρέχοντας ικανοποίηση στο άτομο, το κινητοποιούν στο να εκδηλώσει ξανά αυτή τη συμπεριφορά, ονομάζονται ενισχύσεις. Ο Skinner διέκρινε δύο είδη ενισχύσεων: θετική ενίσχυση: αφορά στην αμοιβή που αποτελεί ευχάριστο για το άτομο αποτέλεσμα, είναι δηλαδή επιθυμητή, και τείνει να αυξάνει την πιθανότητα επανεμφάνισης της συμπεριφοράς που την προκάλεσε. Παραδείγματα θετικών ενισχύσεων αποτελούν τα χρήματα και η αναγνώριση. αρνητική ενίσχυση: αφορά σε αντιδράσεις ή συμπεριφορές που οδηγούν στην απόσυρση μίας αρνητικής κατάστασης ή ερεθίσματος. Η εξάλειψη ή μείωση του απωθητικού ερεθισμού λειτουργεί ενισχυτικά και αυξάνει τις πιθανότητες επανεμφάνισης της συμπεριφοράς που οδήγησε στην απόσυρση του. Αυξάνει, δηλαδή, το κίνητρο του οργανισμού να εκδηλώσει την επιθυμητή συμπεριφορά ξανά, ώστε να αποτρέψει την επανεμφάνιση αυτής της ανεπιθύμητης και δυσάρεστης κατάστασης. Αν, για παράδειγμα, για ένα παιδί, το να βγαίνει εκτός προγράμματος στο διάβασμα του αποτελεί δυσάρεστη κατάσταση, θα κινητοποιηθεί στο να εργαστεί σκληρά ώστε να αποφύγει τη δυσάρεστη αυτή κατάσταση. Με λίγα λόγια, το να είναι εκπρόθεσμος είναι ένα απωθητικό για τον οργανισμό ερέθισμα που αποτελεί κίνητρο ώστε να εκδηλώσει την επιθυμητή συμπεριφορά (δηλαδή, να εργαστεί σκληρά).

30 Συντελεστική Μάθηση Η τιμωρία θεωρείται ως μια «φτωχή» και αναποτελεσματική στρατηγική μάθησης. Σύμφωνα με τον Riggio (2003), οι συνέπειες της μπορεί να είναι οι ακόλουθες: 1)δημιουργεί συναισθήματα εχθρότητας και διακυβεύει τις σχέσεις μεταξύ του ατόμου και αυτού που επιβάλλει την τιμωρία, 2)μειώνει την ικανοποίηση των ατόμων, 3)οδηγεί τα άτομα σε συμπεριφορές εκδίκησης προς τους «τιμωρητικούς» φορείς, 4)δεν οδηγεί σε σταθερή απόσβεση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, υπό την έννοια ότι καταπιέζει τη συμπεριφορά των ατόμων, έτσι ώστε, όταν η τιμωρία σταματήσει να εφαρμόζεται, τα άτομα μπορεί να συνεχίσουν να εκδηλώνουν την ανεπιθύμητη συμπεριφορά και 5)οι φορείς της εξουσίας καταναλώνουν πολύ χρόνο προκειμένου να παρατηρούν τα άτομα που έχουν υπό την εποπτεία τους, για να εντοπίσουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές.

31 Συντελεστική Μάθηση Είδη ενισχύσεων Συνεχής: λέγεται η ενίσχυση, όταν αμείβεται συστηματικά κάθε σωστή αντίδραση του ατόμου. Κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, δεδομένου ότι απαιτεί πολύ χρόνο, ώστε ο φορέας της εξουσίας να παρατηρεί διαρκώς τα άτομα και να ενισχύει συνεχώς τις επιθυμητές συμπεριφορές. Προγραμματισμένου χρονικού διαστήματος (fixed interval schedule): η ενίσχυση παρέχεται αφού μεσολαβήσει ένα σταθερό χρονικό διάστημα μεταξύ αντίδρασης και αμοιβής. Παράδειγμα αυτού του είδους ενισχυτικού προγράμματος αποτελεί ο μισθόςή το χαρτζιλίκι σε εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση. Η ενίσχυση, όμως, δεν συνεξαρτάται άμεσα με την συμπεριφορά (Northcraft & Neal, 1994 και Riggio, 2003) και παρέχεται ανεξάρτητα από την ποιότητα της συμπεριφοράς. Απρογραμμάτιστου χρονικού διαστήματος (variable interval schedule): οι ενισχύσεις παρέχονται χωρίς σύστημα, δηλαδή η κατάλληλη συμπεριφορά ενισχύεται μετά από μια χρονική περίοδο που δεν είναι σταθερή, δηλαδή δεν ενισχύεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.. Προγραμματισμένου διαστήματος αντίδρασης (fixed ratio schedule): η ενίσχυση παρέχεται αφού εμφανιστεί ένας σταθερός αριθμός συμπεριφορών. Παράδειγμα τέτοιου είδους ενισχυτικού προγράμματος αποτελεί «η εργασία με το κομμάτι» ή η επιβράβευση του ατόμου ανάλογα με το ποσοστό των επιτυχιών του. Η ενίσχυση εξαρτάται από την απόδοση της συμπεριφοράς και παρέχεται ανάλογα με την ποιότητά της. Απρογραμμάτιστου διαστήματος αντίδρασης (variable ratio schedule): η ενίσχυση παρέχεται αφού εμφανιστεί η επιθυμητή συμπεριφορά, αλλά η συχνότητα εμφάνισης της δεν είναι σταθερή. Η ενίσχυση εξαρτάται από την εμφάνιση της επιθυμητής συμπεριφοράς αλλά ο αριθμός των επιθυμητών αντιδράσεων που απαιτείται για να χορηγηθεί η ενίσχυση ποικίλει. Παράδειγμα αυτού του είδους ενισχυτικού προγράμματος αποτελούν τα βραβεία και τα bonus. Η ενίσχυση σε απρογραμμάτιστα διαστήματα αντίδρασης οδηγεί σε υψηλά επίπεδα κινητοποίησης και στη μάθηση σταθερών συμπεριφορών που αντιστέκονται στην απόσβεση, επειδή προκαλούν έκπληξη στο άτομο, το οποίο δεν μπορεί να τις προβλέψει (Northcraft & Neal, 1994).

32 » Show and tell your presentation with Broadcast Slide Show » Share your presentation in real-time with anyone with a browser, directly from PowerPoint. » You’ll never have to say, “Next slide, please” again! BROADCAST IT Κοινωνική Μάθηση Bandura

33 Κοινωνική Μάθηση Σύμφωνα με τον Bandura (1969), η μάθηση πολύπλοκων συμπεριφορών πραγματοποιείται, χωρίς να είναι αναγκαίο το άτομο να εκδηλώνει κάποια αντίδραση η οποία ακολουθείται από την χορήγηση ενίσχυσης: μπορεί να συμβεί μέσω της παρατήρησης ή της μίμησης προτύπων. Η συμπεριφορά είναι συνάρτηση δύο παραμέτρων: της παρατήρησης προτύπων και των ενισχύσεων που ακολουθούν τη συμπεριφορά τους (συμβολική ενίσχυση) και των αποτελεσμάτων ή ενισχύσεων που έπονται της μιμητικής εκτέλεσης της πρότυπης συμπεριφοράς από το ίδιο το άτομο.

34 Κοινωνική Μάθηση Η κοινωνική μάθηση αφορά στην απόκτηση μιας πολύπλοκης συμπεριφοράς, αλλά συμβάλλει, επίσης, στο να ξέρει το άτομο ποια συμπεριφορά του θα ενισχυθεί και ποια όχι. Ονομάζεται κοινωνική γιατί αφορά στην παρατήρηση των συμπεριφορών άλλων. Εκτός από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που λειτουργούν ως κίνητρα της συμπεριφοράς, ο Bandura(1986) αναφέρεται και σε γνωστικούς, εσωτερικούς μηχανισμούς που κινητοποιούν το άτομο. Το άτομο, δηλαδή, μπορεί να αυτό-ρυθμίσει τη συμπεριφορά του. Αυτό το πετυχαίνει μέσω της αυτό-παρατήρησης, της αυτό-αξιολόγησης και της αυτό- αντίδρασης: Αυτό-παρατήρηση: το άτομο παρατηρεί κάποιες πτυχές της συμπεριφοράς του, δεδομένου ότι μπορεί να επεξεργαστεί ένα περιορισμένο αριθμό πληροφοριών και όχι όλες τις διαστάσεις της συμπεριφοράς του. Αυτή η διαδικασία καθορίζει τις στρατηγικές κινητοποίησης που θα αναπτυχθούν. Αυτό-αξιολόγηση: αφορά στην αξιολόγηση της συμπεριφοράς του ατόμου και των προσπαθειών του και στην έμφαση που δίνει το άτομο στις διαδικασίες ανατροφοδότησης. Η διαδικασία αυτή αφορά περισσότερο στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των συμπεριφορών του ατόμου που μπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά για την επανεμφάνιση των συμπεριφορών αυτών. Αυτό-αντίδραση: αποτελεί τις εσωτερικές αντιδράσεις στην αυτό-αξιολόγηση. Κάποιες από αυτές μπορεί να είναι συναισθηματικές (π.χ. ικανοποίηση) κάποιες άλλες μπορεί να είναι συμπεριφορικές (π.χ. αύξηση προσπάθειας, αποπροσανατολισμός στόχων, εγκατάλειψη στόχου). Αυτοπαρατήρηση + Αυτοαξιολόγηση + Αυτοαντίδραση = Αυτορύθμιση

35 Κοινωνική Μάθηση Η έννοια της αυτό-ρύθμισης αποσαφηνίζεται, αν λάβουμε υπόψη ότι τα κίνητρα και η συμπεριφορά του ατόμου καθορίζονται εν μέρει και από τις προσδοκίες αυτεπάρκειας των ανθρώπων (Spector, 2000). Οι προσδοκίες αυτεπάρκειας αναφέρονται στις αντιλήψεις που έχει το άτομο σχετικά με τις ικανότητες του να ολοκληρώσει με επιτυχία ένα έργο ή να επιτύχει ένα στόχο (Levy, 2003). H αυτεπάρκεια, σύμφωνα με τον Bandura(1997), προηγείται της επίδοσης αλλά και αποτελεί συνέπεια της. Άτομα με υψηλή αυτεπάρκεια πιστεύουν ότι είναι ικανά να ολοκληρώσουν ένα έργο και κινητοποιούνται στο να καταβάλλουν περισσότερη προσπάθεια. Αντίθετα, άτομα με χαμηλή αυτεπάρκεια δεν πιστεύουν ότι είναι ικανά να εκτελέσουν ένα έργο και δεν κινητοποιούνται στο να καταβάλλουν προσπάθεια για την επίτευξη του. Υπό αυτή την έννοια οι προσδοκίες αυτεπάρκειας λειτουργούν και ως ένα είδος αυτοεκπληρούμενης προφητείας (Spector, 2000). Ως συνέπεια της επίδοσης των εργαζομένων, η αυτεπάρκεια επηρεάζεται από τις επιτυχίες ή αποτυχίες τους. Συνεχείς αποτυχίες μπορεί να μειώσουν την αυτεπάρκεια των ατόμων, ώστε να μην καταβάλλουν αρκετή προσπάθεια στην εκτέλεση ενός έργου. Αντίθετα, συνεχείς επιτυχίες μπορεί να αυξήσουν την αυτεπάρκεια τους, ώστε να καταβάλλουν περισσότερη προσπάθεια και να επιτύχουν (Bandura, 1997). Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι οι πεποιθήσεις των ατόμων σχετικά με την ικανότητα τους να εκτελέσουν ένα έργο επηρεάζουν την επίδοση τους στο έργο αυτό, αλλά και επηρεάζονται από το ιστορικό των αποτυχιών και επιτυχιών τους, δηλαδή από τις παρελθούσες επιδόσεις τους.

36 Παράγοντες που επηρεάζουν την κοινωνική μάθηση 1)Τα χαρακτηριστικά του προτύπου. 2)Το είδος των συνεπειών που συνοδεύει την κάθε του πράξη. 3)Το είδος της πράξης. 4)Η διάθεση του παιδιού να προβεί σε μιμητικές ενέργειες. 5)Η δύναμη – ισχύς του προτύπου. 6)Η ομοιότητα του προτύπου με το παιδί. + 1)Θετική ενίσχυση πιο θελτική για μίμηση από ότι η αρνητική ενίσχυση 2)Προίόν μίμησης γίνονται οι πιο επιθετικές ενέργειες ενός αποδεκτού προτύπου.

37 Ψυχαναλυτική Κατεύθυνση Freud Adler Erikson

38 Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud Ξεκίνησε από την προσπάθεια ερμηνείας της νευρωτικής συμπεριφοράς και διαμόρφωσε την βάση ερμηνείας της ενήλικης συμπεριφοράς. Ρίζα της συμπεριφοράς είναι οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Η συμπεριφορά είναι σκόπιμη και περιστρέφεται γύρω από δύο κίνητρα Α) Η επιδίωξη της ηδονής (Libido) B) Η αποφυγή του θανάτου.

39 Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud Η ανάπτυξη είναι μια σειρά από στάδια σε κάθε ένα από τα οποία πρωταγωνιστεί διαφορετική περιοχή του σώματος για την κάλυψη των ορμών και την εξασφάλιση της ομοιόστασης. 1)Στοματικό στάδιο (1 ο έτος) / Θηλασμός / Η μεγαλύτερη εξάρτηση 2)Πρωκτικό στάδιο (2 ο & 3 ο έτος) / έλεγχος σφιγκτήρων / Τάση για Αυτονομία / Αρνητισμός 3)Φαλλικό στάδιο (3 ο -7 ο έτος) / Επίγνωση διαφορών φύλου στα γεννητικά όργανα / Προσκόλληση σε γονέα του αντίθετου φύλου / Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα / Σύμπλεγμα Ηλέκτρας / Τέλος σταδίου στο 7 ο έτος με λύση συμπλέγματος και ταύτιση με γονέα του ίδιο φύλου. 4)Στάδιο λανθάνουσας σεξουαλικότητας (7 ο -11 ο έτος) / Ενίσχυση Υπερεγώ / Προσανατολισμός προς πρόσωπα και στοιχεία του περιβάλλοντος. 5)Στάδιο της ετερόφυλης Σεξουαλικότητας / Προσανατολισμός προς άτομα του άλλου φύλου / επιθυμία για αναπαραγωγή.

40 Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud

41

42 Όρισε 3 συστατικά στοιχεία της ψυχής τα οποία διαμορφώνουν την συμπεριφορά. 1)Το ΕΓΩ 2)Το Εκείνο 3)Το Υπερεγώ

43 Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud Τα στάδια είναι προκαθορισμένα, με σταθερή διάρκεια και διαδοχή. Προβλήματα ανάπτυξης 1)Καθήλωση (Fixation) – Μειωμένη ικανοποίηση – Μειωμένη προσαρμογή στα επόμενα στάδια 2)Παλινδρόμηση – Επιστροφή σε συμπεριφορές χαμηλότερου επιπέδου. Παραδείγματα αποτελεσμάτων καθήλωσης στην ενήλικη ζωή 1 ου επιπέδου : φλυαρία, κάπνισμα, αλκοολισμός, λαιμαργία, ανορεξία 2 ου επιπέδου : Τσιγκουνιά, δογματισμός, καταπιεστική συμπεριφορά, εκκεντρικότητα, επιθετικότητα, 3 ου επιπέδου :Ναρκισσισμός, αλαζονεία, ομοφυλοφιλική διάθεση, επιδεικτική μανία, σωβινισμός

44 Κριτική στην θεωρία του Freud 1) Δεν δίνει καμία σημασία στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος 2) Στο επίκεντρο μόνο οι σχέσεις γονέα – παιδιού 3) Η ανάπτυξη της προσωπικότητας διαμορφώνεται στα πρώτα 5 έτη και αλλάζει ελάχιστα μέχρι και το τέλος της εφηβείας. 4) Μικρή εμπειρική τεκμηρίωση.

45 Ατομική Ψυχολογία του Adler Το άτομο είναι κοινωνικό ον. Η ψυχολογική ανάπτυξη μπορεί να ερμηνευθεί μόνο στα πλαίσια του κοινωνικού περίγυρου Βασικό κίνητρο : Η ανάγκη για κοινωνική αποδοχή και αναγνώριση. Αποτυχία ικανοποίησης της ορμής οδηγεί σε μειωμένη αυτοεκτίμηση και σύμπλεγμα κατωτερότητας. Δεν υπάρχουν κοινά στάδια ανάπτυξης για όλους αλλά ιδιαίτερος τρόπος ζωής και αντίληψης της πραγματικότητας από τον καθένα μας (Lifestyle). Η προσαρμογή και η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα υποκειμενικής αξιολόγησης και ερμηνείας. Βάση διαμόρφωσης του Lifestyle είναι η οικογένεια και οι οικογενειακές σχέσεις.

46 Ατομική Ψυχολογία του Adler

47 Βιοκοινωνική Θεωρία του Erikson Η ανάπτυξη συνεχίζεται καθ’ όλη την διάρκεια ζωής του ατόμου. Σε κάθε ηλικιακή φάση υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες στόχοι που επιδρούν διαφοροποιητικά στην έννοια της ταυτότητας. Σε κάθε φάση δημιουργείται μια αναπτυξιακή κρίση στην οποία το άτομο θα επιλέξει ανάμεσα σε δυαδικά ζεύγη τελικής διαμόρφωσης.

48 Στάδια Ανάπτυξης 1)Εμπιστοσύνη - Δυσπιστία / βρεφική ηλικία / ικανοποίηση αναγκών από τρίτους 2)Αυτονομία – Αμφιβολία / 2 ο -3 ο έτος /αναγνώριση ανάγκης για αυτονομία ή υπερπροστατευτισμός 3)Πρωτοβουλία – Ενοχή / 3 ο – 6 ο έτος / αναγνώριση της ανάγκης για εξερεύνηση ή αποτροπή εξερεύνησης 4)Φιλοπονία – Κατωτερότητα / 6 ο -11 ο έτος / ενθάρρυνση ενδιαφέροντος για μάθηση και πειραματισμό ή αποθάρρυνση 5)Ταυτότητα – Σύγχυση ρόλων / 12 ο – 20 έτος / συνένωση προηγούμενων εμπειριών και δημιουργία ταυτότητας ή αποθάρρυνση & συγκρούσεις 6)Οικειότητα – Απομόνωση / Νεανική ηλικία / δυνατότητα δημιουργίας σημαντικών σχέσεων αγάπης με άλλους ή όχι. 7)Πανανθρώπινο ενδιαφέρον – Αυτοαπορρόφηση / Μέση ηλικία / Επαγγελματική & κοινωνική ικανοποίηση – ενδιαφέρον για τα κοινά 8)Καταξίωση – Απόγνωση / Τρίτη ηλικία / Απολογισμός δράσεων Βιοκοινωνική Θεωρία του Erikson

49 Βιοκοινωνική θεωρία του Erikson

50 Γνωστική Κατεύθυνση Είναι ο τομέας που έχει γνωρίσει την μεγαλύτερη πρόοδο τα τελευταία χρόνια. Επικεντρώνεται στην νοητική και βιολογική ανάπτυξη κατά την παιδική ηλικία Κύριος εκπρόσωπος της είναι ο Βιολογος Jean Piaget.

51 Η θεωρία ανάπτυξης του Piaget Ξεκίνησε από το εργαστήριο του Binet Χρησιμοποίησε την Κριτική ή Κλινική μέθοδο, δηλαδή απομακρύνθηκε από την στατιστική και εστιάστηκε στην παρατήρηση και την συνέντευξη. Στόχος του όχι να δει τι απαντάει σωστά το παιδί αλλά με ποιον μηχανισμό – διαδικασία φτάνει εκεί. Είδε το θέμα της ανάπτυξης από γενετική πλευρά δηλαδή προσεγγίζοντας τις διαφορές γνώσεων και σκέψεων ανά ηλικία Κάθε οργανισμός προσπαθεί για την διατήρηση της ομοιόστασης. Αυτή εκφράζεται μέσα από την τάση για προσαρμογή. Η τάση για προσαρμογή ισχύει και στην περίπτωση της νοητικής ανάπτυξης. Η νοητική ανάπτυξη δεν είναι στατική αλλά ενεργητική διαδικασία που βασίζεται σε 2 λειτουργίες : Αφομοίωση (ενσωμάτωση ερεθισμάτων) & Συμμόρφωση (δράση)

52 Στάδια Ανάπτυξης Piaget

53 1)Αισθησιοκινητική περίοδος (Γέννηση – 2 ο έτος) Πραξιακή γνωστική λειτουργία Απλές αισθητηριακές και κινητικές δραστηριότητες Υποτυπώδης αναγνωριστική μνήμη Κατανόηση κόσμου βασίζεται σε άμεση τοποχρονική επαφή. Επίλυση προβλημάτων γίνεται με βάση ότι αντιλαμβάνεται με τις αισθήσεις και με την κίνηση του σώματος και των υλικών σε άμεση απόσταση

54 Στάδια Ανάπτυξης Piaget 2) Προσυλλογιστική περίοδος (3 ο – 6 ο έτος) Εμφάνιση Γλώσσας Ικανότητα αναπαράστασης του κόσμου Ενεργοποίηση ανακλητικής μνήμης Εμφάνιση της συμβολικής λειτουργίας Το παιδί χρησιμοποιεί γνωστικό υλικό χωρίς να είναι ανάγκη να είναι παρόν εδώ και τώρα και μπορεί να κάνει χειρισμούς και σε εσωτερικό επίπεδο. Εγωκεντρισμός / αντίληψη του κόσμου μόνο από προσωπική σκοπία Μεταγωγική σκέψη – αυθόρμητη σύνδεση του μερικού με το μερικό

55 Στάδια Ανάπτυξης Piaget 3) Περίοδος της συγκεκριμένης σκέψης (7 ο – 11 ο έτος) Λογική σκέψη / κατηγοριοποιήσεις, σειροθετήσεις, αρίθμηση Η λογική σκέψη αφορά μόνο συγκεκριμένα πράγματα και στο παρόν Οι συλλογισμοί είναι εμπειρικοί – επαγωγικοί, δεν αποτελούν ενιαίο σύστημα (ιδεολογία) και είναι ασύνδετοι μεταξύ τους. Η σκέψη είναι προσκολλημένη στο άμεσο και στο συγκεκριμένο.

56 Στάδια Ανάπτυξης Piaget 4) Περίοδος της αφαιρετικής σκέψης (12 ο – 16 ο έτος) Η νόηση στηρίζεται σε προτάσεις που η αλήθεια τους κρίνεται όχι με βάση το αν είναι συγκεκριμένες και παρούσες αλλά με βάση την λογική τους δομή. Χρήση υποθετικό – παραγωγικού συλλογισμού Κριτική σκέψη Συνθετική σκέψη Δημιουργική σκέψη Προσέγγιση συμβόλων και αφηρημένων εννοιών

57 Γαλανάκης Μιχάλης PhD, Εργασιακός Ψυχολόγος galanakismichael@hotmail.com Ευχαριστώ για την συμμετοχή σας Μάθημα Εξελικτική Ψυχολογία / Δια βίου Ανάπτυξη Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στην Εξελικτική Ψυχολογία