Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση / 4 Η ΕΕ, σύστημα διαφοροποιημένης ενοποίησης : ο σημερινός χάρτης, εξελίξεις και προοπτικές. Οι προκλήσεις για τον ευρωπαϊκό συνταγματισμό.

Παρουσίαση με θέμα: "Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση / 4 Η ΕΕ, σύστημα διαφοροποιημένης ενοποίησης : ο σημερινός χάρτης, εξελίξεις και προοπτικές. Οι προκλήσεις για τον ευρωπαϊκό συνταγματισμό."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση / 4 Η ΕΕ, σύστημα διαφοροποιημένης ενοποίησης : ο σημερινός χάρτης, εξελίξεις και προοπτικές. Οι προκλήσεις για τον ευρωπαϊκό συνταγματισμό. ◦Φάκελος ΄΄ - Εμπειρικά δεδομένα (Οι διαφοροποιημένες ενοποιήσεις ανά περιοχές πολιτικής). 1.Von Ondarza Nicolai (2013) “Strengthening the core or splitting Europe?”, SWP Research paper, pp.34. 2.Chatzistavrou Filippa (2014) “Is Flexible Integration Harming the Prospect of a Common Acquis?”, The International Spectator, Italian Journal of International Affairs, Volume 49, Issue 1, 2014, pp. 98- 112. Α΄ εξάμηνο 2014-2015 1 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

2 Η αρχή της ευελιξίας και οι διάφορες μορφές διαφοροποιημένης ενοποίησης στην ΕΕ  Η αρχή της ευελιξίας (flexibility): υποδοχή και διαχείριση διαφορετικών κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων των κρατών μελών στο πλαίσιο μιας διευρυνόμενης Ευρωπαϊκής Ένωσης στη μορφή εξαίρεσης ή μεταβατικής κατάστασης (χρόνος, χώρος πολιτικής, τομέας/περιοχή πολιτικής).  Διαφοροποιημένη ενοποίηση (differentiated integration): μοντέλο στρατηγικών ένταξης που προσπαθούν να συμβιβάσουν την ετερογένεια εντός της ΕΕ και επιτρέπουν διαφορετικές ομάδες κρατών μελών να ακολουθήσουν μια σειρά από δημόσιες πολιτικές με διαφορετικές διαδικαστικές και θεσμικές ρυθμίσεις (Stubb : 1996). Από μια δυεπίπεδη νομική δομή - εθνική και υπερεθνική τάξη - κινούμαστε προς ένα πολυδιάστατο νομικό χώρο με διαφορετικά πεδία εφαρμογής, βάθος και βαθμό νομικής αυτονομίας (multi-speed), με χρήση νέων θέσμων (multi-tier) ανάλογα με τον τομέα πολιτικής, αλλά και στόχους/αποτελέσματα (Χατζησταύρου : 2014). Μορφές : (1) Ανοιχτές (open-ended) συμφωνίες opt-out ενός ή περισσοτέρων κρατών μελών, (2) διακυβερνητικές συνεργασίες εντός ή εκτός θεσμικού πλαισίου της ΕΕ, (3) ενισχυμένη συνεργασία εντός θεσμικού πλαισίου, 4) Συνεργασία εκτός ΕΕ στη βάση του διεθνούς δικαίου. Α΄ εξάμηνο 2014-2015 2 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

3 Η ενισχυμένη συνεργασία (enhanced cooperation) – άρθρο 20 ΣΕΕ Α΄ εξάμηνο 2014-2015 3 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ  Ο στόχος της προ-ενοποιητικός (τουλάχιστον 9 ΚΜ) στο πλαίσιο των Συνθηκών και με την συμμετοχή των ευρ. Θεσμών. Εφαρμογή μόνο στο πλαίσιο των συντρεχουσών αρμοδιοτήτων,ο στόχος που υπηρετεί δεν μπορεί να υλοποιηθεί από την ΕΕ ως όλον (ultima ratio). Ο σκοπός είναι η προώθηση των στόχων της ΕΕ, η προστασία των συμφερόντων της και η ενδυνάμωση της ενοποίησης.  Η διαφωνία ΠΡΕΠΕΙ να αφορά διαφωνία μεταξύ των κρατών για το αν πρέπει να γίνει η συνεργασία, ΌΧΙ στο ΠΩΣ θα γίνει (στη δεύτερη περίπτωση πρόκειται για μονομερή επιβολή της θέσης κάποιων ΚΜ).  Η Επιτροπή έχει δικαίωμα πρωτοβουλίας, το Ευρ. Κοινοβούλιο δίνει τη συναίνεση του, το Συμβούλιο δίνει την έγκριση με ειδική πλειοψηφία των ΚΜ που συμμετέχουν στη συγκεκριμένη συνεργασία και ορίζει τις προϋποθέσεις συμμετοχής και το Δικαστήριο ελέγχει.  Passerelle clause, art.333 ΣΛΕΕ Θέματα εφαρμογής: Δίκαιο διαζυγίων (# 12 KM) - Ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (# Ισπανία, Ιταλία) o ΥΠΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ : Φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών (# 17 KM) - Ευρωπαϊκός Εισαγγελέας (# 11 γνώμες Εθνικών κοινοβουλίων – κίτρινη κάρτα)  Ο τρόπος χρήσης της μέχρι τώρα αποδεικνύει ότι πρόκειται για μηχανισμό ενοποίησης πολλών ταχυτήτων (multi-speed integration mechanism); Ανάρμοστη ή ακατάλληλη χρήση του μηχανισμού σημαίνει ότι το νομικό της καθεστώς εξυπηρετεί άλλους σκοπούς από αυτούς για τους οποίους σχεδιάστηκε.

4 Α΄ εξάμηνο 2014-2015ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ 4 Ευρωζώνη 18ΚΜ Ευρ. Ενωση (EE) 28ΚΜ Σένγκεν: ΕΕ 23ΚΜ + 4 εκτός ΕΕ Κράτη Σένγκεν: ΕΕ 23ΚΜ + 4 εκτός ΕΕ Κράτη ΕΟΧ:EE+3 πρώην ΕΖΕΣ Ευρωπαϊκός Κοινός Αεροπορικός Χώρος: ΕΕ+ 8 εκτός ΕΕ Κράτη Κοινότητα Ενέργειας: EE+ 8 εκτός ΕΕ Κράτη {Κοινότητα μεταφορών: ΕΕ + Δυτ. Βαλκάνια Υπό διαπραγμάτευση} Ευρωζώνη 18ΚΜ: Δεν είναι ένα γκρουπ avant garde, ούτε μια σταθερή ομάδα μελών (no fixed-boundary division). Οικονομική Διακυβέρνηση

5 Α΄ εξάμηνο 2014-2015ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ 5 Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος : επέκταση της εσωτερικής αγοράς για τις χώρες της ΕΖΕΣ (τρίτες χώρες), χωρίς την προσχώρησή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση με υποχρέωση να εφαρμόζουν τμήματα του δικαίου της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ (ενοποίηση χωρίς κάρτα μέλους). ΕΟΧ:EE+3 πρώην ΕΖΕΣ

6 Α΄ εξάμηνο 2014-2015ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ 6 Κεκτημένο του Σένγκεν: κράτη που δεν συμμετέχουν είτε γιατί δεν το επιθυμούν (το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και τη Δανία) ή ως συνέπεια του ότι δεν πληρούν τα απαιτούμενα κριτήρια (Βουλγαρία, Ρουμανία, Κύπρος και Κροατία). Η Νορβηγία, η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και η Ελβετία είναι συνδεδεμένες με το κεκτημένο του Σένγκεν. Το παράδοξο λοιπόν είναι ότι χώρες μη μέλη της ΕΕ είναι πολύ πιο κοντά στον πυρήνα της ΕΕ από ό, τι μερικά από τα δικά της κράτη μέλη (θέμα ομοιογένειας του ευρωπαϊκού νομικού χώρου και ίσων δικαιωμάτων των ευρ. πολιτών). Βουλγαρία και Ρουμανία: Λήξη μεταβατικής περιόδου για την εφαρμογή του κεκτημένου Σένγκεν - 1/2014. Σένγκεν: ΕΕ 23ΚΜ + 4 εκτός ΕΕ Κράτη Σένγκεν: ΕΕ 23ΚΜ + 4 εκτός ΕΕ Κράτη

7 Α΄ εξάμηνο 2014-2015ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ 7 Το πλαίσιο της οικονομικής διακυβέρνησης Δημοσιονομικό σύμφωνο: 25KM (από τα οποία 5 δεν έχουν ολική δέσμευση)– 3 ΚΜ έχουν νομικά opt-outs (Μεγ. Βρετανία, Τσεχία και Κροατία) και ακόμη και αυτά έχουν το δικαίωμα επανεξέτασης. Euro-plus: 23KM– 5 KM μη μέλη της ευρωζώνης έχουν opt-outs (Μεγ. Βρετανία, Τσεχία, Σουηδία, Ουγγαρία, Κροατία) Τραπεζική ένωση: 26ΚΜ – 2ΚΜ που μπορούν να συμμετέχουν στο μέλλον (Μεγ. Βρετανία, Σουηδία). Διαδικασία συντονισμού των μακροοικονομικών πολιτικών και πολυμερή εποπτεία («πακέτο των έξι» και «δύο πακέτο» νομοθεσία) : 28ΚΜ

8 Η διακυβέρνηση της ευρωζώνης : ένα μείγμα διακυβερνητισμού και νέο-λειτουργισμού  Διακυβερνητική συνεργασία εκτός και εντός θεσμικού πλαισίου  Το δημοσιονομικό σύμφωνο, μια ad hoc διεθνής Συνθήκη παρέχοντας νέα καθήκοντα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ χωρίς θεσμικές διαφοροποιήσεις (ενίσχυση του κάθετου ελεγκτικού ρόλου – όχι όμως του οριζόντιου- της Επιτροπής, χρήση του ΔΕΚ) /Στόχος ενσωμάτωσης του (με ενισχυμένη συνεργασία;;) στο ενωσιακό δίκαιο της ΕΕ το 2019.  Euro plus σύμφωνο  ΕΜΣ βασίζεται στην Επιτροπή για εκθέσεις για συγκεκριμένες χώρες, για να διαπραγματευτεί μνημόνια συμφωνίας  Το Ευρωπαϊκό εξάμηνο  Τραπεζική ένωση κανονικά θα έπρεπε να γίνει σε επίπεδο ΕΕ28ΚΜ, έγινε σε επίπεδο της ευρωζώνης + άλλα ΚΜ που ήθελαν να συμμετάσχουν για να εξασφαλίστει η συμβατότητα με ενιαία αγορά, συμπεριλαμβανομένων των διασφαλίσεων για τους «εκτός» στη διαδικασία ψηφοφορίας.  Ευρωζώνη Σύνοδος Κορυφής (άτυπη, θεσπίστηκε με το ΔΣ): είναι αυτές που πραγματοποιούνται σε συνδυασμό με τις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έτσι, ο καθένας μπορεί να εγείρει ένα ζήτημα πριν οι 18 συνεδριάσουν χωριστά. Τουλάχιστον μία από τις δύο ετήσιες συνεδριάσεις είναι ανοικτές σε όλα τα συμβαλλόμενα μέρη του δημοσιονομικού συμφώνου, όχι μόνο της ευρωζώνης.  Ο νέος πολωνός Πρόεδρος του Ευρ. Συμβουλίου προεδρεύει Ευρωσύνοδο Κορυφής και το ευρωγκρούπ (άτυπο γκρούπ, αναγνωρίζεται με την Συνθήκη της Λισαβόνας) το οποίο όμως εξάρταται από το ECOFIN σε σχέση με τον τρόπο λήψης αποφάσεων. Α΄ εξάμηνο 2014-2015 8 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

9 Ευέλικτη ενοποίηση, ασυμμετρία εντός της ΕΕ και κοινοτικό κεκτημένο  Το κοινοτικό κεκτημένο: νομικό corpus της ΕΕ και νομολογιακό corpus του ΔΕΚ. Το πολιτικό και θεσμικό θεμέλιο της ΕΕ. 1.Μέχρι που τα opt-outs, η ενισχυμένη συνεργασία και η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών εντός/εκτός του νομικού πλαισίου της ΕΕ μπορούν να επεκτείνουν τα όρια αυτής της συνταγματικής, θεσμικής και λειτουργικής διαφοροποίησης σε μια ΕΕ που βασίζεται σε κοινές αρχές, σε μια συγκεκριμένη έννομη τάξη και σε κοινά θεσμικά όργανα; 2.Κατά πόσο κινδυνεύει η ακεραιότητα της ευρ. έννομης τάξης με τη μη συμμετοχή κάποιων ΚΜ ή τη δημιουργία ομάδων-πυρήνα ΚΜ, με την συμμετοχή τρίτων Κρατών; Πως μπορεί η ΕΕ να εγγυηθεί την νομική ομογένεια σε παράλληλες ευρωπαϊκές νομικές σφαίρες; Η ενισχυμένη συνεργασία ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ να παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ, να υπονομεύει την εσωτερική αγορά ή την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, να συνιστά διάκριση ή φραγμό στις συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών, ούτε να προκαλεί στρεβλώσεις του ανταγωνισμού μεταξύ τους. Θεσμικές αρχές : αναλογικότητα, ίση μεταχείριση, καθήκον έντιμης συνεργασίας (αρ.4 ΣΕΕ).  Νέες δομημένες μορφές συνεργασίας, ημι-μόνιμες ή σταθερές per se, είτε εντός είτε εκτός του κλασικού θεσμικού πλαισίου της ΕΕ: η ευέλικτη ενοποίηση κινδυνεύει να γίνει ένα μέσο για την άσκηση πολιτικής και όχι ενός φορέας για την θετική ολοκλήρωση. Α΄ εξάμηνο 2014-2015 9 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

10 Η πρακτική των opt outs στους άλλους τομείς πολιτικής  Μερική εξαίρεση από την Ευρωπαϊκή Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (Μεγ. Βρετανία, Πολωνία)  Ευέλικτο opt-out με δυνατότητα opt-in case-by-case στο χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης και σε πολύ μικρότερο βαθμό στο Σένγκεν (Μεγ. Βρετανία, Ιρλανδία- εισαγωγή αυτού του δικαιώματος με την Συνθήκη Αμστερνταμ και ενίσχυση με την Συνθήκη της Λισαβόνας)  opt-out από το χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης ειδικά στα θέματα αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας (Δανία, ενώ είναι μέλος Σένγκεν) – η Συνθήκη της Λισαβόνας της δίνει την επιλογή να το μετατρέψει αν το επιθυμεί σε ευέλικτο opt-out  ΚΕΠΠΑ (χωριστή και μη αποκλειστική αρμοδιότητα). Ομοφωνία, αλλά χρήση της εποικοδομητικής αποχής (constructive abstention)! H Συνθήκη της Λισαβόνας διευκολύνει τη δυνατότητα συνεργασιών μεταξύ κάποιων ΚΜ και αυξάνει το νομικό χώρο για να φιλοξενήσει τα συμφέροντα των κρατών μελών που επιλέγουν την αποχή από την λήψη αποφάσεων με ομοφωνία. Η χρήση της εποικοδομητικής αποχής δεν ισχύει όταν υπάρχει αναστέλλουσα μειοψηφία (blocking minority): το ένα τρίτο των κρατών μελών που εκπροσωπούν τουλάχιστον το ένα τρίτο του πληθυσμού της ΕΕ.  opt-out από την ΚΠΑΑ (Δανία) – Η Συνθήκη της Λισαβόνας εισάγει τον μηχανισμό της ΄δομικής σταθερής συνεργασίας΄ (structured permanent cooperation).  Η κυβέρνηση Κάμερον ζητά θεμελιώδεις αλλαγές στην αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας εργαζομένων στη βάση του επιχειρήματος « benefit tourism » (Απόφαση ΔΕΚ 11/11/2014 -ECJ ruling in Dano v Jobcenter Leipzig, Case C-333/13- : άνεργοι και οικονομικά αδρανείς ευρωπαίοι πολίτες που πηγαίνουν σε άλλο κράτος μέλος με μόνο στόχο να αξιώσoυν οφέλη από παροχές μπορεί να αποκλείεται από τη λήψη συγκεκριμένων κοινωνικών παροχών. Α΄ εξάμηνο 2014-2015 10 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

11 Η έκταση των opt outs για Μεγάλη Βρετανία και Ιρλανδία (12/2009-7/2013) Τομείς πολιτικήςΠράξειςUK Opt-OutsUK Opt-InsIrish Opt-OutsIrish Opt-Ins Νομισματική πολιτική66 Οικονομική πολιτική278 Χώρος ελευθερίας, δικαιοσύνης και ασφάλειας 19712811 Schengen14104113 Α΄ εξάμηνο 2014-2015ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ 11

12 Τhe state of Differentiated Integration in the EU in September 2013 Notre Europe - Jacques Delors Institute, Valentin Kreilinger Α΄ εξάμηνο 2014-2015ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ 12