Η μεταπολεμική Ελλάδα 1950-1967 Πολυξένη Κόλλια ΑΕΜ 2937 Μάθημα : Διδακτική της Ιστορίας Διδάσκουσα : Μαρία Ρεπούση Ακαδημαϊκό έτος : 2010 – 2011.

Παρουσίαση με θέμα: "Η μεταπολεμική Ελλάδα 1950-1967 Πολυξένη Κόλλια ΑΕΜ 2937 Μάθημα : Διδακτική της Ιστορίας Διδάσκουσα : Μαρία Ρεπούση Ακαδημαϊκό έτος : 2010 – 2011."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η μεταπολεμική Ελλάδα Πολυξένη Κόλλια ΑΕΜ Μάθημα : Διδακτική της Ιστορίας Διδάσκουσα : Μαρία Ρεπούση Ακαδημαϊκό έτος : 2010 – 2011

2 β. Ποιες αλλαγές συντελούνται στην ελληνική κοινωνία αυτή την περίοδο;
Ιστορικό ερώτημα Ποιες ήταν οι βασικές αλλαγές που σημειώνονται στην Ελλάδα την περίοδο 1950 – 1967; Υποερωτήματα: α. Ποιες αλλαγές συντελούνται στην οικονομία της χώρας αυτή την περίοδο; β. Ποιες αλλαγές συντελούνται στην ελληνική κοινωνία αυτή την περίοδο; γ. Σε ποιούς παράγοντες οφείλεται η εσωτερική μετανάστευση στα αστικά κέντρα; δ. Ποιοι παράγοντες συντελούν στη μετανάστευση στο εξωτερικό και πώς βιώνεται αυτή από τους ίδιους τους μετανάστες;

3 Το μάθημα απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες της Ε’ Δημοτικού.
Αριθμός διδακτικών ωρών που απαιτούνται : 6

4 Στόχοι Δηλωτικοί Εννοιολογικοί Μεθοδολογικοί Μεταγνωστικοί
Να γνωρίζουν τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν στη χώρα την περίοδο που εξετάζουμε Να μάθουν τους λόγους της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης της μεταπολεμικής περιόδου Να γνωρίζουν τους παράγοντες που συνετέλεσαν στη μετανάστευση στο εξωτερικό Να γνωρίζουν πώς βίωσαν οι Έλληνες τη μετανάστευση Εννοιολογικοί Να κατανοήσουν την έννοια της αστικοποίησης Να κατανοήσουν την έννοια της μετανάστευσης Μεθοδολογικοί Να μπορούν να κατατάξουν τις πηγές σε πρωτογενείς και δευτερογενείς Να είναι σε θέση να αναζητήσουν την πρόθεση δημιουργίας μιας πηγής Να μπορούν να αναζητήσουν την αντιπροσωπευτικότητα ή τη μεροληψία μιας πηγής Να μπορούν να συγκρίνουν πηγές μεταξύ τους για να καταλήξουν σε συμπεράσματα Μεταγνωστικοί Να αντιληφθούν την χρησιμότητα της πολυπρισματικής εξέτασης των ιστορικών γεγονότων

5 Ιστορικό πλαίσιο Το 1950 βρίσκει την Ελλάδα ταλαιπωρημένη έπειτα από μία ολόκληρη δεκαετία πολέμου. Τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη γερμανική κατοχή ακολούθησε ο εμφύλιος πόλεμος. Σε παγκόσμιο επίπεδο ήδη από το 1947 έχει ξεκινήσει ο Ψυχρός Πόλεμος, πρώτο συμβάν του οποίου θεωρείται και ο ελληνικός εμφύλιος. Στην Ευ-ρώπη έχει ήδη προχωρήσει η μεταπολεμική ανοικοδόμηση, την οποία η Ελλάδα έχει χάσει λόγω του εμφυλίου. Το τέλος του εμφυλίου βρίσκει την ελληνική κοινωνία διχασμένη σε νικητές και ηττημένους. Ταυτόχρονα, η χώρα έχει δραματικές υλικές ζημίες, η αγρο- τική παραγωγή της είναι κατεστραμμένη και η φτώχεια κυριαρχεί. Μέσα σε αυτό το κλίμα ξεκινά η προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας. Γλωσσάρι Ψυχρός Πόλεμος: ο αγώνας επικράτησης μεταξύ των δυο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ονομαζόταν Ψυχρός Πόλεμος γιατί δεν διεξήχθη ποτέ ένοπλη σύγκρουση.

6 Πολιτικές εξελίξεις της περιόδου 1950 - 1967
Επιρροή Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Πολιτική αστάθεια, με πολύ συχνή εναλλαγή κυβερνήσεων Έναρξη Μεταπολεμικής περιόδου Στρατιωτική δικτατορία Δολοφονία Γ. Λαμπράκη Ένταξη της Ελλάδας στο Ν.Α.Τ.Ο 1967 1961 1963 1950 1952 1965 Εκτέλεση Ν. Μπελογιάννη ‘εκλογές βίας και νοθείας’ Ιουλιανά Γλωσσάρι Ν.Α.Τ.Ο.: Ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Συμμαχία των χωρών της Δύσης, με σκοπό τη συνεργασία σε επίπεδο στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό. Ν Μπελογιάννης: Ηγέτης της αντίστασης κατά των Γερμανών και μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ. «εκλογές βίας και νοθείας»: εκλογές του 1961, στις οποίες η κυβέρνηση Καραμανλή, τα σώματα ασφαλείας και ο στρατός κατηγορήθηκαν για τρομοκρατία εναντίον των κομμάτων του κέντρου και της αριστεράς και για νοθεία των αποτελεσμάτων. Γ. Λαμπράκης : Βουλευτής της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, δολοφονήθηκε σε συγκέντρωση ειρήνης στη Θεσσαλονίκη. Ιουλιανά: Παραίτηση της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου. Ακολούθησε πολιτική αστάθεια, που κατέληξε στη στρατιωτική δικτατορία του 1967.

7 α. Ποιες αλλαγές συντελούνται στην οικονομία της χώρας αυτή την περίοδο;
Πηγή 1 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος Πηγή Πηγή 3 Κωνσταντίνου Φ., Παπαϊωάννου Β. (1990), Βούλα Παπαϊωάννου : μαρτυρίες από την κατοχή και μεταπολεμική Ελλάδα : από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα : Φωτογράφος Πηγή 1 1.1 Τι ανταλλάσουν οι άνθρωποι της φωτογραφίας; 1.2 Γιατί μπορεί να τα ανταλλάσουν και να μην τα αγοράζουν; Πηγή 2 2.1 Ποιο είναι το εμπόρευμα του ανθρώπου της φωτογραφίας; 2.2 Είναι μεγάλης ή μικρής αξίας; Πηγή 3 3.1 Παρατηρείστε προσεκτικά την πηγή 3.2 Ποιες διαφορές παρατηρείτε σε σχέση με μία σημερινή σχολική τάξη; 3.3 Ποια οικονομική κατάσταση απεικονίζουν οι φωτογράφοι στις πηγές 1,2 και 3;

8 Ανάπτυξη της βιομηχανίας
Πηγή 4 4.1 Ποιος επισκέπτεται τον ατμοηλεκτρικό σταθμό; 4.2 Σε ποια πόλη τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία; 4.3 Ποια είναι η σημασία ενός εργοστασίου της ΔΕΗ εκείνη την εποχή; Το συσχετίζω με την προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας. Γλωσσάρι Ανασυγκρότηση: η προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών της χώρας έπειτα από μια περίοδο δυσκολιών (η δεκαετία πολέμου που είχε περάσει η Ελλάδα) Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, υπουργός μεταφορών επισκέπτεται τον πρώτο σταθμό της ΔΕΗ στην Πτολεμαίδα Πηγή 4 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος

9 6.1 Τι απεικονίζεται στην πηγή 6;
Πηγή 6 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος Πηγή 5 Πηγή 6 6.1 Τι απεικονίζεται στην πηγή 6; 6.2 Ποια η ονομασία του εργοστασίου; Είναι ελληνική; 6.3 Τι πληροφορίες παίρνουμε από την πηγή; Πηγή 5 5.1 Βρείτε στον χάρτη την πόλη της Πτολεμαΐδας και κυκλώστε την.

10 7.1 Τι απεικονίζεται στην πηγή 7;
Πηγή 7 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος Πηγή 8 Κωνσταντίνου Φ., Παπαϊωάννου Β. (1990), Βούλα Παπαϊωάννου : μαρτυρίες από την κατοχή και μεταπολεμική Ελλάδα : από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα : Φωτογράφος Πηγή 7 7.1 Τι απεικονίζεται στην πηγή 7; 7.2 Τι εικόνα μας δίνει η πηγή για ένα εργοστάσιο της εποχής; 7.3 Συσχετίστε τις πληροφορίες των πηγών 7 και 8. Πηγή 8 8.1 Τι πληροφορίες μας δίνει η πηγή 8 για την εργασία σε εργοστάσιο της εποχής;

11  Πάρθηκαν τελικές αποφάσεις ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΘΑ ΙΔΡΥΘΕΙ
ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΖΑΧΑΡΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΛΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Θα επεξεργάζονται καθημερινά δύο χιλιάδες τόνους τεύτλων  Πηγή 9 9.1 Από ποιά εφημερίδα προέρχεται ο τίτλος και σε ποια σελίδα της δημοσιεύεται; 9.2 Ποια η σημασία της είδησης για την συγκεκριμένη εφημερίδα; Πηγή 9 Εφημερίδα ‘Μακεδονία’ 7/7/1957, Σελίδα: 1 Πηγή 10 Βρείτε στον χάρτη και κυκλώστε τις περιοχές στις οποίες θα γίνουν τα δύο νέα εργοστάσια ζάχαρης, που αναφέρονται στην πηγή 9. Πηγή 10

12 Μικρές Αγγελίες Πηγή 11 Εφημερίδα Μακεδονία 20/9/1962, Σελίδα: 6 Πηγή 13 Μακεδονία 26/4/1963, Σελίδα: 6 Πηγή 14 Μακεδονία 20/9/1962, Σελίδα: 6 Πηγή 12 Εφημερίδα Μακεδονία 18/5/1962, Σελίδα:6 11.1 Τι «ζητείται» στις μικρές αγγελίες των πηγών 11 και 12; 11.2 Τι ηλικίας εργαζόμενοι ζητούνται στις πηγές 11, 12 και 13; 11.3 Ποιοι είναι οι συγγραφείς των παραπάνω πηγών (11 – 15); Πηγή 15 Μακεδονία 20/9/1962, Σελίδα: 6 Γλωσσάρι Υπηρεσία: υπηρέτρια

13 Αλλαγές στην οικονομία

14 β. Ποιες αλλαγές συντελούνται στην ελληνική κοινωνία αυτή την περίοδο;
«Καλώ ολόκληρον τον Ελληνικόν Λαόν εις συναγερμόν ημερώσεως, εργασίας και χαράς. Τα μίση και η βία δεν έπληξαν ένα μόνο μέρος του. Υπήρξαν ολέθριοι φορείς δυστυχίας και πένθους δι ολόκληρον το Έθνος. (…) Πολεμούμε ήδη επί δέκα συνεχή έτη. Ας δοκιμάσωμεν τώρα και την Ειρήνην…» «Και σύμφωνα με τους επίσημους αριθμούς που ανακοίνωσε ο υπουργός των Εσωτερικών στις αρχές του 1952, υπήρχαν πολιτικοί εξόριστοι στον Άη Στράτη και 210 εκτοπισμένες γυναίκες στο Τρίκερι, άνθρωποι δηλαδή που δεν τους βάρυνε καμμιά κατηγορία. Γιατί οι χιλιάδες των φυλακισμένων ήταν ένα άλλο πρόβλημα που η λύση του δεν διαφαινόταν στον πολιτικό ορίζοντα…» Ομιλία του πρωθυπουργού Ν. Πλαστήρα στο ραδιόφωνο. 6 Μαίου 1950 Πηγή 16 Βουρνάς Τ. (1997), Ιστορία της Νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, Ο Εμφύλιος, Αθήνα: Πατάκη, σ.505 Πηγή 17 Βουρνάς Τ. (1997), Ιστορία της Νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, Ο Εμφύλιος, Αθήνα: Πατάκη, σ.559 Πηγή 16 16.1 Σε ποιους απευθύνεται; 16.2 Ποια η πρόθεση της ομιλίας; 17.1 Σύγκρινε τις πληροφορίες των πηγών 16 και 17 για την πολιτική κατάσταση της χώρας. Συμφωνούν; Πηγή 18 18.1 Πόσα χρόνια πέρασαν από τη συνταγματική κατοχύρωση της γυναικείας ψήφου ως την εφαρμογή της; Σε βουλευτικές εκλογές, οι Ελληνίδες ψήφισαν για πρώτη φορά στις 19 Φεβρουαρίου του Ήταν η απαρχή της εφαρμογής στην πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, που είχε κατοχυρωθεί ήδη στο Σύνταγμα του 1864, με την αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη στις γυναίκες. Πηγή 18

15 Αστικοποίηση Πηγή 19 Πηγή 20 ‘Γενική άποψη της πόλης’
Πηγή Πηγή 20 ‘Γενική άποψη της πόλης’ Δημόγλου, Α., Μουρτζούκος, Λ. (2006), Βόλος τότε & τώρα, Αθήνα : Ολκός. 19.1 Ποιες αλλαγές βλέπετε στην πόλη του Βόλου στις δύο πηγές; 19.2 Πώς πιστεύετε πως συνδέεται αυτή η αλλαγή με το φαινόμενο της αστικοποίησης; 19.3 Τα σπίτια της πηγής 17 εμφανίζονται στη πηγή 18; 19.4 Έχουμε χρονολογίες για τις πηγές 17 και 18; Γλωσσάρι Αστικοποίηση : α. Η διαρκής συγκέντρωση πληθυσμού σε αστικά κέντρα

16 21.1 Παρατηρείστε τον χάρτη και κυκλώστε την πόλη του Βόλου
Πηγή 21 21.1 Παρατηρείστε τον χάρτη και κυκλώστε την πόλη του Βόλου 21.2 Ποιού νομού πρωτεύουσα είναι η πόλη του Βόλου; Νομός Πρωτεύουσα Βόλος Πηγή 21

17 22.1 Για ποιο λόγο γκρεμίζεται το νεοκλασικό κτίριο της πηγής 22;
Πηγή 22 22.1 Για ποιο λόγο γκρεμίζεται το νεοκλασικό κτίριο της πηγής 22; 22.2 Τι συμπεραίνετε για την δόμηση στις μεγάλες πόλεις σύμφωνα με τις πηγές 23 και 24; Πηγή 23 Πολυκατοικία Ν.Δούκα 10, Αθήνα. Κατασκευή 1962 Δουμανής Ο. (1984), Μεταπολεμική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα : οδηγός, Αθήνα Αρχιτεκτονικά θέματα, σ. 48 Πηγή 22 Παπαδημητρίου Ε., Βακάλης Π. (1979), Παλιές φωτογραφίες : Αθήνα, Πειραιά, Καισαριανή, Αθήνα : Ερμής, σ Γλωσσάρι Αντιπαροχή: η συμφωνία να δοθεί σε εργολάβο ένα οικόπεδο για την ανέγερση πολυκατοικίας. Η συμφωνία αυτή εξασφαλίζει στον ιδιοκτήτη του οικοπέδου ένα ή περισσότερα διαμερίσματα και στον εργολάβο τα υπόλοιπα. «Η αντιπαροχή οικοπέδων με διαμερίσματα είναι μέθοδος δόμησης που χρησιμοποιήθηκε έντονα στην Ελλάδα κατά την μεταπολεμική περίοδο. Εφαρμόστηκε ως λύση στο οξύ στεγαστικό ζήτημα που προκλήθηκε στις μεγάλες πόλεις και ιδίως στην Αθήνα, λόγω της τεράστιας συσσώρευσης πληθυσμού σε αυτήν... συσσώρευσης πληθυσμού σε αυτήν…» Πηγή 24 24.1 Η πηγή 21 είναι πρωτογενής ή δευτερογενής; 24.2 Για ποιους λόγους εφαρμόστηκε η αντιπαροχή, σύμφωνα με την πηγή; Πηγή 24

18 Πανοραμική άποψη της πλατείας Ομονοίας το 1934
Πηγή 25 25.1 Σε ποιες χρονολογίες αναφέρονται οι δύο πηγές(25 και 26); 25.2 Παρατηρείστε τις πηγές 25 και 26 και περιγράψτε τις διαφορές που παρατηρείτε. Πώς αυτές οι αλλαγές συνδέονται με την εποχή από την οποία προέρχονται οι φωτογραφίες; Πλατεία Ομονοίας δεκαετία του 1950 Πηγή 26 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος

19 25.3 Θεωρήστε ότι οι πηγές 25 και 26 είναι καρτ ποστάλ της εποχής από την πόλη της Αθήνας. Ως κάτοικοι της Αθήνας της αντίστοιχης εποχής, γράψτε μία «κάρτα» στον φίλο σας τον Ιάκωβο, μιλώντας του για το πώς είναι να ζει κανείς στην πρωτεύουσα. Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες από τις παραπάνω πηγές (25 και 26). Αθήνα 1934 Αγαπητέ Ιάκωβε ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Αθήνα 1950 Αγαπητέ Ιάκωβε ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

20 28.1 Η πηγή είναι πρωτογενής ή δευτερογενής;
«Η Ελλάδα πασχίζει να ‘εκσυγχρονιστεί’ · αυτό στη καραμανλική περίοδο μεθερμηνεύεται: να ψευτομιμηθεί τη Δυτική ανάπτυξη γκρεμίζοντας –στην κυριολεξία- ό,τι έχει προυπάρξει ως τότε, οικειοποιούμενη εξωτερικά ψιμύθια. Όπως τις κυλιόμενες σκάλες. Η πλατεία Ομονοίας, η πλατεία του χωριού που λέγεται ‘Αθήνα’-και που παραμένει έτσι και σήμερα-, είναι σύμβολο αυτής της εποχής που κατεδαφίζει ανάλγητα τα νεοκλασικά για να υψώσει τσιμεντένιες φυλακές λίγων τετραγωνικών. Η οιονεί ανασκαπτόμενη και ‘εκσυγχρονιζόμενη’ Ομόνοια, ‘ομφαλός’ της Ελλάδας: κέντρο μιας πόλης που οι κάτοικοί της έχουν κόψει βίαια τον ομφάλιο λώρο με την μητρίδα επαρχία και τον πολιτισμό της.» Πηγή 28 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος, σ. 83 Πηγή 27 Τοποθέτηση κυλιόμενης σκάλας στην πλατεία Ομονοίας Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος, σ. 82 Πηγή 28 28.1 Η πηγή είναι πρωτογενής ή δευτερογενής; 28.2 Πότε δημιουργήθηκε η πηγή αυτή και από ποιόν; 28.3 Παρατηρείστε από πού προέρχονται οι πηγές 27 και 28. Τι διαπιστώνετε για τη σχέση τους; 28.4 Μελετώντας τις πηγές 27 και 28, ποιά θεωρείτε ότι είναι η αποτίμηση των αλλαγών στην πλατεία Ομονοίας που κάνει ο συγγραφέας; Γλωσσάρι Μεθερμηνεύω: δίνω σε κάτι μια διαφορετική έννοια ή ερμηνεία Οικειοποιούμαι : κάνω κάτι δικό μου Ψιμύθια : στολίδια Ανάλγητα: αναίσθητα Οιονεί: σαν να επρόκειτο για Μητρίδα : πατρίδα

21 29.2 Δημιουργήστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματά σας.
Σύνολο εσωτερικών μεταναστών* Μεταναστεύσαντες Από αγροτικές περιοχές στην Αθήνα σε άλλες αστικές περιοχές Πηγή 29 29.1 Υπολογίστε το ποσοστό των ανθρώπων που μετανάστευσαν στην Αθήνα, από το σύνολο των εσωτερικών μεταναστών της εποχής. 29.2 Δημιουργήστε ένα γράφημα με τα αποτελέσματά σας. * Δεν συμπεριλαμβάνονται οι μετακινηθέντες εντός των Π.Σ Αθηνών και  Θεσ/νίκης Πηγή: ΕΣΥΕ, Αποτελέσματα απογραφών πληθυσμού 1961, 1971, 1981, 1991 (ίδιοι υπολογισμοί) Πηγή 29 Κυριαζή – Άλισσον Ε. (2000), «Εσωτερική μετανάστευση και χώρος στην Ελλάδα», επιστ. συνέδριο ‘Οι χωρικές διαστάσεις των δημογραφικών φαινομένων’ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΝΟΜΟΣ 1940 1951 1961 1971 Αττικής Θεσσαλονίκης 30.1 Συσχετίστε τα δεδομένα πηγής 29 με εκείνα της πηγής 30. Ποια είναι τα συμπεράσματά σας; Πηγή 30 Στοιχεία από το

22 32.1 Τι είδους πηγές είναι η 31 και η 32;
Την ίδια στιγμή που το κέντρο της πόλης βρίσκεται σε οργασμό με τις κατεδαφίσεις και την ανοικοδόμηση, κάποιοι άλλοι, αυτοί που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, κτίζουν με πρόχειρους τσιμεντόλιθους και πλίνθους το αυθαίρετο όνειρό τους. Η πολυμελής οικογένεια με το στωικό βλέμμα, υπό την επιτήρηση του οργάνου της τάξεως, είναι ένα δραματικό, πλην εύγλωττο, ντοκουμέντο αυτής της περιόδου. Πηγή 32 Σχολιασμός στην διπλανή φωτογραφία Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος Πηγή 32 32.1 Τι είδους πηγές είναι η 31 και η 32; 32.2 Ποιος είναι ο συγγραφέας της πηγής 29; 32.3 Ποιες είναι οι διαφορές που υπάρχουν στην εποχή, σύμφωνα με τον συγγραφέα; Πηγή 31 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος Πηγή 31 31.1 Πόσα είναι τα μέλη της οικογένειας; 31.2 Πού μένουν; 31.3 Παρατηρείστε έργα του ίδιου φωτογράφου στις πηγές 4, 6, 7, 26, 27. Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι τράβηξε αυτή τη φωτογραφία;

23 33.1 Ποιού έτους είναι η ταινία;
Πηγή 33 ‘Συνοικία το όνειρο’, 1961, σκηνοθεσία Αλέκος Αλεξανδράκης Πηγή 33 33.1 Ποιού έτους είναι η ταινία; 33.2 Είναι κωμική ή δραματική η ταινία; 33.3 Πού βρίσκεται η συνοικία που παρουσιάζεται στην πηγή; 33.4 Σχολιάστε την πηγή, σύμφωνα και με τις πηγές 31 και 32

24 34.1 Πότε γυρίστηκε η ταινία;
Πηγή 34 ‘Αχ αυτή η γυναίκα μου’ Καραγιάννης Καρατζόπουλος, 1967 Πηγή 34 34.1 Πότε γυρίστηκε η ταινία; 34.2 Παρατηρείστε την αρχή του αποσπάσματος και σχολιάστε πώς παρουσιάζεται η πόλη της Αθήνας. 34.3 Πώς παρουσιάζει η πηγή ένα αστικό σπίτι; 34.4 Πώς παρουσιάζει η πηγή τους ιδιοκτήτες του σπιτιού και πώς την εργαζόμενή τους και τον αρραβωνιαστικό της;

25 Συνοικία το όνειρο ……………………………………………… Αχ αυτή η γυναίκα μου
34.5 Συγκρίνετε με τις πηγές 33 και 34. Καταγράψτε την οπτική της καθεμίας για την Αθήνα της δεκαετίας του Συνοικία το όνειρο ……………………………………………… Αχ αυτή η γυναίκα μου …………………………………………… ………………………………………………

26 35.2 Ποια νέα καταναλωτικά αγαθά παρουσιάζονται στις πηγές 35 – 37;
Το σήμα του πρώτου πειραματικού σταθμού τηλεόρασης από τη Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης Πηγή 36 Πηγή 35 Εφημερίδα Μακεδονία Φύλλο: 2/7/1957, Σελίδα: 6 35.1 Σχολιάστε τις αλλαγές που επέφερε η ευρεία χρήση ηλεκτρικού ρεύματος, σύμφωνα με τις πηγές 35, 36 και 37. 35.2 Ποια νέα καταναλωτικά αγαθά παρουσιάζονται στις πηγές 35 – 37; Πηγή 37 Από την ταινία του 1965 ‘Μια τρελή τρελή οικογένεια’ Πηγή 37 37.1 Πώς παρουσιάζεται η χρήση του πικάπ σε ένα αστικό σπίτι σύμφωνα με την πηγή;

27 Αλλαγές στην κοινωνία

28 γ. Σε ποιούς παράγοντες οφείλεται η μετανάστευση στα αστικά κέντρα της χώρας και στο εξωτερικό;
«…η οικονομία της χώρας ήταν σε πολύ αδύναμη θέση το 1950, μετά μία δεκαετία πολέμου, καταστροφών και κοινωνικών αναταραχών που είχε προηγηθεί. Η ανοικοδόμηση της χώρας προχώρησε σχετικά αργά, και το 1961, για παράδειγμα, υπήρχε ακόμα σημαντική ανεργία, 6% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, δηλαδή πάνω από άτομα.» Πηγή 39 Αλέξανδρος Κετροέφ (2006), «Η μεταπολεμική μετανάστευση», στο Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 75 Πηγή 39 39.1 Ποιά προβλήματα διαπιστώνει ο συγγραφέας της παραπάνω πηγής; 39.2 Συζητείστε πώς σχετίζονται μεταξύ τους. Πηγή 38 38.1 Παρατηρήστε την πηγή και σχολιάστε τον τρόπο δουλειάς στον αγροτικό τομέα Πηγή 38 Κωνσταντίνου Φ., Παπαϊωάννου Β. (1990), Βούλα Παπαϊωάννου : μαρτυρίες από την κατοχή και μεταπολεμική Ελλάδα : από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα : Φωτογράφος.

29 40.1 Η πηγή είναι πρωτογενής ή δευτερογενής;
Οι εκλογές του ’52 «Η μάνα μας συνειδητά. Είχε αποφασίσει πως έπρεπε να ζήσουμε. Και για να ζήσουμε έπρεπε να αποκοπούμε από το στίγμα. Αυτό στην πράξη σήμαινε τέλεια αποσιώπηση. Ήταν μια διαδικασία στην οποία συμμετείχαμε και εμείς ενεργά: αντιλαμβανόμασταν πως δεν έπρεπε να ρωτάμε…. προσπαθούσαν να επιβιώσουν σε μια κοινωνία που τους παρακολουθούσε άγρυπνα. Και επιβίωση αυτήν την εποχή, σημαίνει κάνω το χαζό, δεν ανακατεύομαι στην πολιτική, άμα λάχει κρεμάω και τη φωτογραφία του βασιλιά στο σπίτι μου ή στο μαγαζί μου.» «Η διαιρετική τομή σε εθνικόφρονες – μη εθνικόφρονες, ως κληροδότημα τoυ εμφυλίου πολέμου, διαπερνά ολόκληρη την κοινωνία, τη νομοθεσία και την πολιτική ζωή, καθορίζοντας ποιοι ανήκουν στην εθνική οικογένεια και ποιοι όχι, … και εν τέλει ποιοι μπορούν να απολαύσουν τα προνόμια και ποιοι αναγκάζονται να ζήσουν αντιμετωπίζοντας περιορισμούς και διώξεις…» Πηγή 40 Πασχαλούδη Ε. ( ), Η δεκαετία του 1940 στη ρητορική των ελληνικών παρατάξεων: η πολιτική χρήση του παρελθόντος κατά την περίοδο 1950 – Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Πηγή 41 Αθανασίου Κ. (2003), Υιός συμμορίτου, Αθήνα :Βιβλιόραμα Πηγή 40 40.1 Η πηγή είναι πρωτογενής ή δευτερογενής; 40.2 Σε ποια διαίρεση αναφέρεται η συγγραφέας; Πηγή 41 41.1 Πώς περιγράφει ο συγγραφέας την ζωή στη μετεμφυλιακή επαρχία για την οικογένεια ενός «συμμορίτη»; 41.2 Πώς εξασφαλιζόταν η επιβίωση των αριστερών σύμφωνα με την παραπάνω μαρτυρία;

30 43.3 Αυξάνεται ή μειώνεται ο πληθυσμός στο πέρασμα των ετών;
ΝΟΜΟΣ 1940 1951 1961 1971 Αρκαδίας Εβρου Ιωαννίνων Κέρκυρας 98.210 92.932 Κυκλάδων 96.678 86.336 Λέσβου Λακωνίας 95.832 Λευκάδος   37.752 28.663 24.584 Μεσσηνίας Σάμου 69.138 59.709 51.210 41.704 Φλωρίνης 69.391 64.196 52.260 Χαλκιδικής 81.180 75.735 78.163 73.844 «Το αγροτικό εισόδημα ήταν ιδιαίτερα χαμηλό στις πλέον απομακρυσμένες από το κέντρο περιφέρειες της χώρας, όπως ήταν τότε τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, η Θράκη, η Ήπειρος και η Μακεδονία.» Πηγή 42 Αλέξανδρος Κετροέφ (2006), Η μεταπολεμική μετανάστευση, στο Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 75 Πηγή 42 42.1 Σε ποιόν παράγοντα αποδίδει η πηγή την μετανάστευση από τις απομακρυσμένες περιφέρειες της χώρας; 42.2 Συνδυάστε το με τα στοιχεία της πηγής 43. Συνδέονται τα στοιχεία των δύο πηγών; Πηγή Στοιχεία από το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων Πηγή 43 43.1 Τι παρατηρείτε στα στοιχεία του πίνακα για τον πληθυσμό των περιοχών που αναφέρονται; 43.2 Υπολογίστε σε αριθμούς τις αλλαγές που σημειώθηκαν στον πληθυσμό του κάθε νομού. 43.3 Αυξάνεται ή μειώνεται ο πληθυσμός στο πέρασμα των ετών; 43.4 Πού αποδίδετε αυτές τις αλλαγές στον πληθυσμό;

31 44.2 Είναι κεντρικοί ή περιφερειακοί νομοί της χώρας;
Εντοπίστε και σημειώστε στον χάρτη τους νομούς που αναφέρονται στον πίνακα της πηγής 43. 44.2 Είναι κεντρικοί ή περιφερειακοί νομοί της χώρας; Πηγή 44

32 46.1 Ποιος είναι ο δημιουργός της πηγής; 46.2 Σε ποιους απευθύνεται;
«Τώρα αφού κατέρρευσε το αντάρτικο κι εγώ μετά εννέα μήνους φυλάκιση, υπηρέτησα κανονικά την θητεία μου στον Ελληνικό Στρατό, επί είκοσι επτά μήνους, επήγα στο χωριό μου, τον Άγιο Χαράλαμπο. Εκεί βέβαια δεν υπήρχε τρόπος για να φτιάξω τη ζωή μου, διότι ούτε καλλιέργεια υπήρχε μα ούτε κι άλλη εργασία υπήρχε, να μπορούσα να κάνω ημερομίσθιο για να ζήσω. Και πήρα τον δρόμο για το Παλαιόκαστρο, να δημιουργήσω οικογένεια με κάποιες καλύτερες συνθήκες.» «Οι Λημνιοί πάντοτε μετανάστευαν … Τους ωθούσε η δύσκολη ζωή τους, η φτώχεια. Τους ωθούσε η σφοδρή τους επιθυμία να αλλάξουν προς το καλύτερο μια ζωή μίζερη και ταλαιπωρημένη, που τους επιφύλασσε η ίδια τους η πατρίδα. … κυρίως τα χρόνια από το 1950 έως το 1970 πήρε χαρακτήρα μαζικό. Δεν υπάρχει οικογένεια στη Λήμνο που να μην έχει ένα μετανάστη κοντινό ή μακρινό συγγενή, είτε στο εξωτερικό, είτε στο εσωτερικό. Πηγή 45 Καρτέρης Π. (2003) , Αναμνήσεις από το βουνό: Ιούλιος 1947-Μάης 1949, Αθήνα: Βιβλιόραμα. Πηγή 46 Ταγαράς Σ., 14/5/2008, ομιλία σε εκδήλωση του Συλλόγου Ατσικιωτών Λήμνου (Αθήνας – Πειραιά) ‘Λήμνος και μετανάστευση’. Πηγή 45 45.1 Ποιος μιλά στην πηγή; 45.2 Ποια προσωπική πορεία περιγράφει μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου; Πηγή 46 46.1 Ποιος είναι ο δημιουργός της πηγής; 46.2 Σε ποιους απευθύνεται; 46.3 Σε ποιους λόγους αποδίδει ο συγγραφέας την μετανάστευση των κατοίκων της Λήμνου;

33 Τα αίτια της μετανάστευσης

34 δ. Ποιοι παράγοντες συντελούν στη μετανάστευση στο εξωτερικό και πώς βιώνεται αυτή από τους ίδιους τους μετανάστες; ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΒΟΝΝΗ, 30 (Ασσ. Πρες). Ανακοίνωση του ομοσπονδιακού υπουργείου εξωτερικών αναγγέλλει τη σύναψη , στις 29 και 30 Μαρτίου, συμβάσεων της ομοσπονδιακής δημοκρατίας με τις κυβερνήσεις Ισπανίας και Ελλάδας για την διευκόλυνση της χρησιμοποίησης εργατών από τις δύο αυτές χώρες στη Γερμανία. Οι συμβάσεις καθορίζουν τους όρους της πρόσληψης, την πληρωμή των εξόδων του ταξιδιού και προβλέπουν σύμβαση εργασίας για τους Ισπανούς και Έλληνες εργάτες, καθιερώνοντας τους ίδιους όρους εργασίας με αυτούς των Γερμανών συναδέλφων τους. Η ανακοίνωση υπογραμμίζει κλείνοντας ότι οι συμβάσεις αυτές αποτελούν νέα απόδειξη για τις παραδοσιακά φιλικές σχέσεις που συνδέουν την γερμανική ομοσπονδιακή δημοκρατία με την Ισπανία και την Ελλάδα.  Πηγή 47 Εφημερίδα Μακεδονία 31 /3 / 1960 Σελίδα 1 Πηγή 47 47.1 Πρόκειται για πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή; 47.2 Σε ποιο επίσημο έγγραφο βασίζεται η πληροφορία του άρθρου; 47.3 Είναι αντικειμενικός ή υποκειμενικός ο τρόπος παρουσίασης της σύμβασης; Γλωσσάρι Ασσοσιέιτιντ Πρες(Associated Press): Διεθνές πρακτορείο ειδήσεων

35 49.1 Μελετήστε προσεκτικά την πηγή 49.
«…η πολιτική της αυστραλιανής κυβέρνησης, που μετά το 1945 αποφάσισε να ανοίξει τις πόρτες της χώρας σε ευρωπαίους μετανάστες για να ενισχύσει την οικονομική ανάπτυξή της …Όπως η Αυστραλία, έτσι και ο Καναδάς γνώρισε ραγδαία οικονομική ανάπτυξη στη μεταπολεμική περίοδο, και προσάρμοσε ανάλογα την πολιτική υποδοχής των μεταναστών. Το ρεύμα από την Ελλάδα άρχισε το 1952, μετά την καθιέρωση της σχετικής καναδικής νομοθεσίας … με νέα νομοθεσία του 1965, άνοιξαν και πάλι οι πύλες των ΗΠΑ στους μετανάστες … οι αριθμοί αυξήθηκαν σημαντικά όταν τέθηκε σε εφαρμογή η νομοθεσία του 1965 …» Έτος Ελλάδα 1871 146 1881 90 1891 179 1901 181 1911 296 1921 557 1933 1654 1947 2743 1954 7374 1961 31496 1971 77779 Πηγή 48 Αλέξανδρος Κετροέφ (2006), «Η μεταπολεμική μετανάστευση», στο Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ 48.1 Με ποιόν τρόπο επηρεάζουν τη μετανάστευση προς μία χώρα οι διακρατικές συμφωνίες και η ίδια η πολική των χωρών αυτών, σύμφωνα με τις πηγές 47 και 48; 49.1 Μελετήστε προσεκτικά την πηγή 49. 49.2 Με τη βοήθεια των πηγών 38-46, απαντήστε για ποιο λόγο μπορεί να αυξάνεται τόσο ο αριθμός των μεταναστών από το 1954 και μετά. Ελληνικός πληθυσμός που μετανάστευσε στην Αυστραλία Πηγή 49

36 50.1 Ποιο είναι το θέμα του χάρτη;
Μεγέθυνση λεπτομέρειας της πηγής 50 Πηγή 50 50.1 Ποιο είναι το θέμα του χάρτη; 50.2 Από πού προέρχονται τα στοιχεία που απεικονίζονται στον χάρτη; 50.3 Βάσει των πλεγμάτων του χάρτη, υπολογίστε τον συνολικό πληθυσμό που μετανάστευσε στο εξωτερικό από την κάθε περιοχή της Ελλάδας μέσα στην τριετία 50.4 Συνδυάστε τα στοιχεία της πηγής με αυτά των πηγών 42 και 43. Συμφωνούν τα στοιχεία τους; Προορισμοί των μεταναστών ανά περιφέρεια της Ελλάδας Πηγή 50 Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. (2006), Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 325

37 Ελλάδα Σύνολο 1951 7.629.715 1961 8.102.892 Δεκαετία 1950 %
Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 η ετήσια μετανάστευση ξεπερνά τα άτομα, κορυφώνεται στους περίπου μετανάστες το 1965. Στη δεκαετία του 1950 σημειώνεται σημαντική υπερπόντια μετανάστευση: συνολικά μισό εκατομμύριο Ελλήνων προς την Αυστραλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά. Από το 1960 αρχίζει και ένα ρεύμα προς τη Δυτική Ευρώπη, κυρίως προς την Ομοσπονδιακή Γερμανία… Ελλάδα Σύνολο 1951 1961 Πηγή 52 Δεδομένα απογραφής 1951 και 1961 για τον συνολικό πληθυσμό της χώρας Στοιχεία από Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων e-demography.gr Πηγή 51 Αλέξανδρος Κετροέφ (2006), «Η μεταπολεμική μετανάστευση», στο Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 75 52.1 Συνδυάζοντας πληροφορίες από τις πηγές 51 και 52 υπολογίστε ποιο ποσοστό του πληθυσμού που μετανάστευε στο εξωτερικό κάθε χρόνο, τη δεκαετία του 1950 και του 1960. Πηγή 51 51.1 Συνδυάστε τα στοιχεία της πηγής με τις πηγές 47 και 48 και συζητείστε τη σχέση ανάμεσα στο μέγεθος της μετανάστευσης και την ύπαρξη ή όχι σχετικών συμφωνιών. Ποσοστό του πληθυσμού που μετανάστευσε στο εξωτερικό Δεκαετία 1950 % Δεκαετία 1960

38 Οι παράγοντες που συνετέλεσαν στη μετανάστευση στο εξωτερικό

39 Γερμανία Gastarbeiter - φιλοξενούμενοι εργαζόμενοι...
Με την υπογραφή της σύμβασης άνοιξαν στην Αθήνα … και στη Θεσσαλονίκη …οι εν Ελλάδι Γερμανικές Επιτροπές, που ενέκριναν την πρόσληψη των Ελλήνων εργατών, εξετάζοντας εξονυχιστικά την καταλληλότητά τους, από άποψη υγείας και ειδικών γνώσεων, ενώ οργάνωναν και το ταξίδι τους. Η τακτική προσέλκυσης την εποχή εκείνη θύμιζε «σύγχρονο σκλαβοπάζαρο», όπως έχει παραδεχτεί και ένας πρώην διευθυντής της Γερμανικής Επιτροπής στην Αθήνα. Ο Χανς Γιοργκ Έκχαρντ, που εργάστηκε στο Γραφείο Θεσσαλονίκης από το 1965 έως το 1967, μας εξιστορεί, πως οι ιατρικές εξετάσεις ήταν πολύ αυστηρές: μετρήσεις μυών, ακτινογραφίες θώρακος, οδοντιατρικές εξετάσεις κ.ά. « Έπρεπε να επιλέξουμε καλό ανθρώπινο υλικό, αυτή ήταν η εντολή. Από Γερμανία μας λέγανε ‘στείλτε μας τόσα τεμάχια’, και αυτό πιστέψτε με, με πονούσε πολύ, καθώς αντίκριζα καθημερινά νέους ανθρώπους να ψάχνουν για ελπίδα, ένα καλύτερο αύριο», δηλώνει … ο 67χρονος σήμερα Χανς Γιοργκ Έκχαρντ. … «Οι εργοδότες ήθελαν να προσλάβουν μόνο νέους, υγιείς ανθρώπους, με γερά χέρια και πόδια, για να εργαστούν στη βιομηχανία. Η Ελλάδα ήταν και η πρώτη χώρα που έστειλε στη Γερμανία γυναίκες χωρίς τους συζύγους. Μπορείτε να φανταστείτε το δράμα αυτών των γυναικών, που πήγαιναν σε ένα ξένο τόπο, αφήνοντας συζύγους, παιδιά, χωρίς να ξέρουν ούτε μία λέξη γερμανική. … Ποτέ δεν θα ξεχάσω τις εικόνες στο σταθμό του τρένου, στη Θεσσαλονίκη, με τους άνδρες να αποχαιρετούν με δάκρυα στα μάτια τις συζύγους τους, κρατώντας μωρά παιδιά στην αγκαλιά τους. Και εκείνες, με απόγνωση, να προσπαθούν να τούς δώσουν κουράγιο». Το πρώτο συμβόλαιο, όπως αναφέρει ο κ. Έκχαρντ είχε συνήθως διάρκεια ενός έτους, και δεν ήταν καλά πληρωμένο. Αν όλα πήγαιναν καλά, οι γυναίκες είχαν, μετά, το δικαίωμα να αλλάξουν δουλειά, πόλη και να κάνουν πρόσκληση, με συναίνεση του εργοδότη, στο σύντροφό τους. Αν, όμως, δεν ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις του εργοδότη, έχαναν το δικαίωμα να εργαστούν στη Γερμανία. Πηγή 53 Ριμπά Δ. (2010), «Τα πέτρινα χρόνια της ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία», Ελληνική Διασπορά, 121, σ4 Πηγή 53 53.1Πού δημοσιεύεται το άρθρο από το οποίο προέρχεται η πηγή; 53.2 Η συγγραφέας του άρθρου συμφωνεί ή διαφωνεί με τα όσα περιγράφονται στη μαρτυρία του κ. Έκχαρντ; 53.3 Πώς περιγράφεται η μετανάστευση στη Γερμανία από την πηγή;

40 54.1 Από πού προέρχεται ο χάρτης;
Πηγή 54 54.1 Από πού προέρχεται ο χάρτης; 54.2 Συμβουλευτείτε τον χάρτη της πηγής 51 και καταγράψτε τις χώρες της Ευρώπης όπου μετανάστευσαν ελληνικοί πληθυσμοί κατά την περίοδο 1955 – 1965. Μεταπολεμική μετανάστευση από την Ελλάδα στην Ευρώπη Πηγή 54 Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. (2006), Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 323 Λεπτομέρεια της πηγής 54

41 55.2 Πώς σχολιάζει τις συνθήκες μετανάστευσης στη Γερμανία;
«Κάθε μέρα από τις 7 π.μ. μας περίμεναν 50 με 100 άτομα που ήθελαν να κάνουν αίτηση», θυμάται σήμερα ο κ. Hans-Joerg Eckhardt, που εργάστηκε από το 1965 ώς το 1967 στην επιτροπή μετανάστευσης της Θεσσαλονίκης. «Ντρεπόμουν με τον πρώτο μισθό που προσέφεραν τα εργοστάσια στους εργαζομένους … όπως και τις παράγκες στις οποίες καλούντο να ξεκινήσουν μια νέα ζωή». Πηγή 55 55.1 Ποιος μιλά στην πηγή; 55.2 Πώς σχολιάζει τις συνθήκες μετανάστευσης στη Γερμανία; Πηγή 55 Φωτιαδη Ι. ‘Καθημερινή’, 20 Aπριλίου 2011 55.3 Συνδέστε τα στοιχεία των πηγών 54 και 55.

42 57.1 Σε ποια ηλικία μετανάστευσε ο Π. Λιγκολής;
«Ο Παναγιώτης Διγκόλης, από το Παλαιόκαστρο Κοζάνης, που δούλεψε στα ορυχεία της Ρηνανίας-Βεστφαλίας… θυμάται: ‘Δεν είχα κλείσει ακόμα τα 25 μου χρόνια, όταν πήρα την απόφαση να φύγω για τη Γερμανία ... Δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορά που κατεβήκαμε με το σιδερένιο κλουβί στη βάθη της γης. Φόβος δεν υπήρχε στο μυαλό μου. Εννιακόσια μέτρα βάθος και εγώ δεν σκεφτόμουν τίποτα άλλο, παρά μόνο ότι έπρεπε να μείνω σε αυτή τη δουλειά, διαφορετικά θα με γυρνούσαν πίσω. Μόνο αυτό σκεφτόμουν. Όταν βγήκαμε ξανά στη γη δεν μπορούσαμε να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλον από τη μουτζούρα του κάρβουνου. Γελούσαμε με την ψυχή μας, σαν μικρά παιδιά και χαιρόμασταν τον ήλιο’». Πηγή 57 «Η Ελλάδα παράγει πέτρες και γκασταρμπάιτερ» 26 Μαΐου 2010 Πηγή 57 57.1 Σε ποια ηλικία μετανάστευσε ο Π. Λιγκολής; 57.2 Πώς περιγράφει την πρώτη του εμπειρία στο ορυχείο; 57.3 Η πηγή είναι αντικειμενική ή υποκειμενική; 57.4 Περιγράψτε τους χώρους εργασίας των Ελλήνων μεταναστών, σύμφωνα με τις πηγές 56, 57 και 53. Έλληνες εργάτες σε ορυχείο της Γερμανίας. Αρχείο Μουσείο DOMiD, Κολωνία. Πηγή 56 Ριμπά Δ. (2010), «Τα πέτρινα χρόνια της ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία», Ελληνική Διασπορά, 121, σ.5

43 58.1 Πού αναφέρεται το τραγούδι;
Πηγή 58 Το τραγούδι της ξενιτιάς 1962, Μίκης Θεοδωράκης – Γρηγόρης Μπιθικώτσης 58.1 Πού αναφέρεται το τραγούδι; 58.2 Σχολιάστε πώς παρουσιάζει την εμπειρία της ξενιτιάς.

44 Τα παιδιά των μεταναστών αφηγούνται
«Ο πατέρας ήρθε στη Γερμανία το 1963 και αρχικά δούλεψε σε ανθρακωρυχείο του Έσσεν. Η μητέρα ήρθε αργότερα, το 1965, όταν αποφάσισαν να εγκατασταθούν στο Ντάρμσταντ, όπου και γεννήθηκα», εξιστορεί … ο Σεβαστός Σαμψούνης.«Ανήκω στα παιδιά δεύτερης γενιάς, τα επονομαζόμενα και 'παιδιά βαλίτσα', αφού πέρασα όλη μου την παιδική ηλικία, με μια βαλίτσα στο χέρι … Μεγαλώσαμε χωρίς να γνωρίζουμε καλά τους γονείς μας. Μου έλειπε πολύ η οικογένεια. Τη στοργή των γονιών μου την αναπλήρωνε η οικογένεια της θείας μου, την οποία φώναζα μαμά ... Δεν μπορούσα τότε να καταλάβω γιατί έπρεπε συνεχώς η μητέρα μου να είναι κάπου αλλού και όχι μαζί μου … Τα χρόνια εκείνα, τα νέα ζευγάρια … Πίστευαν πως θα έμεναν μόνο για λίγα χρόνια στην Γερμανία και πως θα επέστρεφαν γρήγορα πίσω, γι΄ αυτό και έστελναν τα παιδιά τους στην Ελλάδα σε παππούδες και θείους, προκειμένου να πάνε σε ελληνικό σχολείο και να μην αποκοπούν από την ελληνική πραγματικότητα. Προσωπικά, μετά τα 16 μου χρόνια άρχισα να δένομαι με τους γονείς μου» Πηγή 59 «Η Ελλάδα παράγει πέτρες και γκασταρμπάιτερ» Τετάρτη, 26 Μαΐου Μία από τις τρεις κόρες της οικογένειας Ζαχαράκη, η Ιωάννα … «Ήμουν μόλις οκτώ ετών, όταν η μητέρα μας… έφυγε για τη Γερμανία, για να εργαστεί σε εργοστάσιο σοκολάτας στο Άαχεν, μαζί με τη θεία μου. Θυμάμαι ακόμα και σήμερα ότι παρακαλάγαμε να πάνε όλα καλά εκεί στη Γερμανία, ώστε να μπορέσει η μητέρα μας να γυρίσει στο σπίτι. Κάθε φορά που τη νοσταλγούσαμε πηγαίναμε στην ντουλάπα για να οσμιστούμε τη μυρωδιά των ρούχων της … Η μόνη μας παρηγοριά, τα γράμματα και οι φωτογραφίες που παίρναμε. Και εμείς στέλναμε τις δικές μας, όλο χαμόγελα, για να μην καταλάβουν τη στεναχώρια μας. Στο πίσω μέρος των φωτογραφιών ιχνηλατούσαμε τα χεράκια μας για να δει η μητέρα πόσο μεγαλώσαμε». Πηγή 60 «Η Ελλάδα παράγει πέτρες και γκασταρμπάιτερ» Τετάρτη, 26 Μαΐου 59.1 Πώς περιγράφεται η εμπειρία της μετανάστευσης των γονιών από την πλευρά των παιδιών τους σύμφωνα με τις πηγές 59 και 60;

45 Πηγή 61 61.1 Πότε δημοσιεύεται αυτή η αγγελία; 61.2 Σε ποιους απευθύνεται; Πηγή 61 Εφημερίδα Μακεδονία 7/7/1957, Σελίδα: 4 «Ευλογία του Θεού», αποκάλεσαν πολλοί τη μετανάστευση στη Γερμανία, καθώς δεν έβλεπαν άλλη διέξοδο. Άλλοι την ονόμασαν «κατάρα του Θεού» και «σύγχρονο σκλαβοπάζαρο». Πηγή 62 62.1 Από πού προέρχεται η πηγή; 62.2 Ποιες είναι οι διαφορετικές απόψεις για τη μετανάστευση, σύμφωνα με τη συγγραφέα; 62.3 Συζητήστε τις θετικές και αρνητικές πλευρές της μετανάστευσης, χρησιμοποιώντας τις πηγές και Πηγή 62 Ριμπά Δ. (2010), «Τα πέτρινα χρόνια της ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία», Ελληνική Διασπορά, 121, σ.4

46 Υπερπόντια μετανάστευση
English lessons on board the Patris, Photographer: unknown / Source: Pat Skoufis, Private Collection. Πηγή 63 εφημερίδα Ελευθερία 5 Απριλίου 1960  Πηγή 63 63.1 Ποιος είναι ο συγγραφέας της πηγής; 63.2 Σε ποιους απευθύνεται η παραπάνω αγγελία; 63.3 Ποιος είναι ο λόγος αλλαγής των ημερομηνιών αναχώρησης; Πηγή 64 64.1 Ποια η ανάγκη να γίνονται μαθήματα αγγλικών στο ‘Πατρίς’; Μαθήματα αγγλικών εν πλω στο Πατρίς, 1964. Φωτογράφος: άγνωστος / Πηγή: Πατ Σκουφής, Προσωπική Συλλογή Πηγή 64

47 Μεταπολεμική μετανάστευση κατά μεγάλα γεωγραφικά σύνολα
Πηγή 65 65.1 Σε ποιες ηπείρους υπήρξε μεταναστευτική κίνηση από την Ελλάδα σύμφωνα με την πηγή; 65.2 Ποιες ήταν οι κύριες χώρες υποδοχής μεταναστών από την Ελλάδα την περίοδο σύμφωνα με την πηγή; 65.3 Ποια από τις περιόδους που αναφέρονται στο υπόμνημα του χάρτη παρουσιάζει την μεγαλύτερη μεταναστευτική κίνηση; Μεταπολεμική μετανάστευση κατά μεγάλα γεωγραφικά σύνολα Πηγή 65 Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. (2006), Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 322 Μεγέθυνση λεπτομέρειας της πηγής 65

48 66.1 Σε ποιους απευθύνονται οι πηγές 66 και 67;
Πηγή Εφημερίδα Ελευθερία 6 Απριλίου 1960 66.1 Σε ποιους απευθύνονται οι πηγές 66 και 67; 66.2 Ποιες χώρες εξυπηρετούν οι πτήσεις που αναφέρονται στην πηγή 66; 67.1 Σε τι εξυπηρετούν τα ειδικά τμήματα ‘Conversation’ της πηγής 67; Πηγή 67 Εφημερίδα Μακεδονία 2/7/1957, Σελίδα: 6

49 Αναχώρηση για την Αργεντινή
«Για την Αργεντινή Οι ηλικιωμένες γυναίκες της φωτογραφίας γνωρίζουν ότι δεν θα ξαναδούν την πατρίδα. Το πρόσωπό τους είναι ο πιο πειστικός συμβολισμός του ξεριζωμού. Μάλλον δεν χαιρετούν κανέναν συγκεκριμένα. Χαιρετούν τον γενέθλιο τόπο γενικά, τις μνήμες που δεν καταφέρνουν να σηκώσουν μαζί με τις αποσκευές τους. Η χαρά όμως της νύφης που αναχωρεί με το πρώτο κύμα μεταναστών για την Αργεντινή (ατμόπλοιο «Αιολία», 1954) είναι φανερή. Δεν κρύβεται. Η γυναίκα αυτή κάτι προσδοκά, κάτι έχει ονειρευτεί για εκεί που πάει. Κάτι μικρό έστω. Είναι φανερό.» Αναχώρηση για την Αργεντινή Πηγή 68 Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος Πηγή 69 69.1 Η πηγή 69 είναι πρωτογενής ή δευτερογενής; 69.2 Πού αποδίδει ο συγγραφέας της πηγής το διαφορετικό ύφος των γυναικών της φωτογραφίας (πηγή 68); Πηγή 69 Σχολιασμός στη διπλανή φωτογραφία Μεγαλοκονόμος Κ., Μαραγκόπουλος Α. (2007), Η άλλη Ελλάδα, , Αθήνα : Τόπος

50 70.1 Υπάρχουν δικά σας πρόσωπα που έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό; Σημειώστε στον χάρτη τον τόπο μετανάστευσής τους. Πηγή 70 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 70.2 Μάθετε και καταγράψτε για ποιους λόγους μετανάστευσαν και πώς βίωσαν οι ίδιοι τη μετανάστευση.

51 Ξένος ο τόπος κι ο καιρός κι οι άνθρωποι όλοι ξένοι
μες στη μεγάλη μοναξιά. Mάταια ζητώ ένα φίλο, μα εκεί που παραδέρνομαι στη νύχτα τη θλιμμένη, ακούω σε κάποιο αλύχτημα το σπιτικό μου σκύλο. Πηγή 72 «Ξενιτειά» Νιρβάνας Π. (1968), Tα Άπαντα, Δ΄, Αθήνα: Γιοβάνη Ευχές για καλή αντάμωση από την Αυστραλία. Πρεσβεία της Αυστραλίας Πηγή 72 72.1 Σε ποιόν ανήκει το ποίημα; 72.2 Σε ποια κατάσταση αναφέρεται ο ποιητής; 72.3 Σχολιάστε τα συναισθήματα που μεταφέρει ο ποιητής. Πηγή 71 Χασιώτης Ι., Κατσιαρδή-Hering Ο., Αμπατζή Ε. (2006), Η μεταπολεμική μετανάστευση, στο Οι Έλληνες στη Διασπορά: 15ος-21ος αι., Αθήνα: εκδ. Βουλής των Ελλήνων, σ. 88 Πηγή 71 71.1 Παρατηρείστε την πηγή 71 και σχολιάστε το περιεχόμενό της 71.2 Συνδυάστε με την πηγή 68 και 69 και σχολιάστε αν η ευχή θα ήταν εφικτή για όλους.

52 Πώς βίωσαν οι Έλληνες μετανάστες τη μετανάστευση στο εξωτερικό
Πώς βίωσαν οι Έλληνες μετανάστες τη μετανάστευση στο εξωτερικό

53 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Δηλωτικοί Να γνωρίζουν τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν στη χώρα την περίοδο που εξετάζουμε 1 (διαφάνεια 7) 2 2.1 (διαφάνεια 7) 3 (διαφάνεια 7) 4 (διαφάνεια 8) 6 (διαφάνεια 9) 7 (διαφάνεια 10) 8 8.1 (διαφάνεια 10) 9 (διαφάνεια 11) 11- 15 (διαφάνεια 12) 18 18.1 (διαφάνεια 14) 19 (διαφάνεια 15) 22-23 (διαφάνεια 17) 24 24.2 (διαφάνεια 17) 25-26 (διαφάνεια 18) 29 (διαφάνεια 21) 30 30.1 (διαφάνεια 21) 31 (διαφάνεια 22) 32 32.3 (διαφάνεια 22) 33 33.4 (διαφάνεια 23) 34 (διαφάνεια 24,25) 35 35.3 (διαφάνεια 26) 37 37.1 (διαφάνεια 26)

54 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Δηλωτικοί Να μάθουν τους λόγους της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης της μεταπολεμικής περιόδου 38 38.1 (διαφάνεια 26) 39 (διαφάνεια 28) 40 40.2 (διαφάνεια 29) 41 (διαφάνεια 29) 42 (διαφάνεια 30) 43 43.1 (διαφάνεια 30) 44 44.2 (διαφάνεια 31) 45 45.2 (διαφάνεια 32) 46 46.3 (διαφάνεια 32) Να γνωρίζουν τους παράγοντες που συνετέλεσαν στη μετανάστευση στο εξωτερικό 47 – 48 (δ. 34–35) 48.1 (διαφάνεια 35) 49 49.1 (διαφάνεια 35) 50 (διαφάνεια 36) 51-52 52.1 (διαφάνεια 37)

55 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Δηλωτικοί Να γνωρίζουν πώς βίωσαν οι Έλληνες τη μετανάστευση 53 53.3 (διαφάνεια 39) 55 (διαφάνεια 41) (δ.39, 42) (διαφάνεια 42) 58 (διαφάνεια 43) 59-60 59.1 (διαφάνεια 44) 61 (διαφάνεια 45) 62 (διαφάνεια 45) 63 63.3 (διαφάνεια 46) 64 64.1 (διαφάνεια 46) 65 (διαφάνεια 47) 66 66.2 (διαφάνεια 48) 67 67.1 (διαφάνεια 48) 68-69 69.2 (διαφάνεια 49) (δ.49, 51) (διαφάνεια 51) 72 (διαφάνεια 51)

56 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Εννοιολογικοί Να κατανοήσουν την έννοια της αστικοποίησης 19 (διαφάνεια 15) 22 (διαφάνεια 17) 24 24..2 (διαφάνεια 17) 25 (διαφάνεια 19) 29 (διαφάνεια 21) 30 30.1 (διαφάνεια 21) 31 (διαφάνεια 22) 32 32.3 (διαφάνεια 22) 33 33.4 (διαφάνεια 23) 34 (διαφάνεια 24) Εννοιολογικό άστρο διαφάνεια 27 Να κατανοήσουν την έννοια της μετανάστευσης 38 38.1 (διαφάνεια 28) 39 (διαφάνεια 28) 40 40.2 (διαφάνεια 29) 41 (διαφάνεια 29) 42 (διαφάνεια 30) 43 43.1 (διαφάνεια 30) 45 45.2 (διαφάνεια 32) 46 46.3 (διαφάνεια 32) 47 47.1 (διαφάνεια 34)

57 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Εννοιολογικοί Να κατανοήσουν την έννοια της μετανάστευσης (συνέχεια) 49 49.1 (διαφάνεια 35) 50 (διαφάνεια 36) 53 53.3 (διαφάνεια 39) 55 (διαφάνεια 41) 57 (διαφάνεια 42) 58 (διαφάνεια 43) 59-60 59.1 (διαφάνεια 44) 61 (διαφάνεια 45) 62 62.2 (διαφάνεια 45) 63 63.3 (διαφάνεια 46) 64 64.1 (διαφάνεια 46) 65 (διαφάνεια 47) 66 66.2 (διαφάνεια 48) 67 67.1 (διαφάνεια 48) 68-69 69.2 (διαφάνεια 49) (δ.49, 51) (διαφάνεια 51) 72 (διαφάνεια 51) Εννοιολογικό άστρο διαφάνειες 33, 38 και 52

58 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Μεθοδολογικοί Να μπορούν να κατατάξουν τις πηγές σε πρωτογενείς και δευτερογενείς 11.3 (διαφάνεια 12) 24 24.1 (διαφάνεια 17) 28 (διαφάνεια 20) (διαφάνεια 22) 40 40.1 (διαφάνεια 29) 47 47.1 (διαφάνεια 34) 69 69.1 (διαφάνεια 49) Να είναι σε θέση να αναζητήσουν την πρόθεση δημιουργίας μιας πηγής 16 (διαφάνεια 14) 31 31.3 (διαφάνεια 22) 45 45.1 (διαφάνεια 32) 46 (διαφάνεια 32) 53 53.1 (διαφάνεια 39) 63 (διαφάνεια 46) Να μπορούν να αναζητήσουν την αντιπροσωπευτικότητα ή τη μεροληψία μιας πηγής 27-28 28.4 (διαφάνεια 20) 32 32.3 (διαφάνεια 22) 34 (διαφάνεια 24) (διαφάνεια 34) 50 50.2 (διαφάνεια 36)

59 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Μεθοδολογικοί Να μπορούν να συγκρίνουν πηγές μεταξύ τους για να καταλήξουν σε συμπεράσματα 7-8 7.3 (διαφάνεια 10) 16-17 17.1 (διαφάνεια 14) 23-24 22.2 (διαφάνεια 17) 25-26 25.2 (διαφάνεια 18) 29-30 30.1 (διαφάνεια 21) (δ.22,23) 33.4 (διαφάνεια 23) 33-34 (δ.23,24) 34.5 (διαφάνεια 25) 42-43 42.2 (διαφάνεια 30) 47-48 (δ.34,35) 48.1 (διαφάνεια 35) (δ.28-32, 35) 49.2 (διαφάνεια 35) (δ.30,36) 50.4 (διαφάνεια 36) (δ.34,35,37) 51.1 (διαφάνεια 37) 51-52 52.1 (διαφάνεια 37) (δ , 40-45) 62.3 (διαφάνεια 45) (δ.49, 51) 71.2 (διαφάνεια 51)

60 Στόχοι Πηγές Δραστηριότητες Αξιολόγηση Μεταγνωστικοί Να αντιληφθούν την χρησιμότητα της πολυπρισματικής εξέτασης των ιστορικών γεγονότων 7-8 7.3 (διαφάνεια 10) 16-17 17.1 (διαφάνεια 14) (δ.28-32, 40-45) 62.3 (διαφάνεια 45)