ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ… ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Επιμέλεια: Παπασπανού Άννα [Φιλόλογος]

Παρουσίαση με θέμα: "ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ… ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Επιμέλεια: Παπασπανού Άννα [Φιλόλογος]"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ… ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Επιμέλεια: Παπασπανού Άννα [Φιλόλογος]

2 Αρχαια ελληνικη λογοτεχνια
Λογοτεχνία = τέχνη του Λόγου / ανώτερη πνευματική δημιουργία = παραγωγή & καλλιέργεια Έντεχνου Λόγου = το σύνολο των έντεχνων γραπτών κειμένων (μνημείων) ενός λαού Αρχαια ελληνικη λογοτεχνια από ~ 8ο αι. π.Χ. (: ομηρικά έπη = τα παλαιότερα ελληνικά λογοτεχνικά έργα που μας σώζονται) έως ~ τα βυζαντινά χρόνια

3 Ειδη αρχαιου γραπτου λογου
Πεζός Λόγος [κυριαρχεί η κρίση: γι’αυτό μεταγενέ- στερο του ποιητικού λόγου δημιούργημα] Ιστοριογραφία [7οςπ.Χ.-2ος μ.Χ. αι.] [Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφών, Αρριανός…] Φιλοσοφία [6οςπ.Χ.-4ος π.Χ. αι.] [Ηράκλειτος, Θαλής, Πλάτωνας, Αριστοτέλης…] Ρητορική [5οςπ.Χ.-4ος π.Χ. αι.] [Λυσίας, Δημοσθένης, Ισοκράτης…] Σοφιστική [Πρωταγόρας, Γοργίας, Αντιφών,…] Ποίηση [κυριαρχεί η φαντασία& το συναίσθημα: γι’αυτό προηγήθηκε του πεζού λόγου] Επική Ποίηση [~8οςπ.Χ.αι.] [Όμηρος…] Λυρική Ποίηση [~7ος, 6ος, 5ος π.Χ.αι.] [Σαπφώ, Πίνδαρος, Αλκαίος…] Δραματική Ποίηση [~5ος-4ος π.Χ. αι.] [Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Αριστοφάνης…]

4 Άσκηση/Εργασία: (προετοιμασία για το επόμενο μάθημα για τη Δραματική Ποίηση»): Ορισμός-Ερμηνεία για τις λέξεις «δράμα» – «Δράμα» 2. 5ος αι.π.Χ.: μια παράγραφο με βασικά χαρακτηριστικά αιώνα / γιατί είναι σημαντικός;

5 Ειδη αρχαιου γραπτου λογου

6 Η Γλωσσα των κειμενων της Αρχαιασ ελληνικησ Λογοτεχνίας
Διάλεκτοι ανάλογα με τα ελληνικά φύλα Ιωνική Αχαϊκή-Αιολική Δωρική Αττική Κοινή Αττική Διάλεκτος η γλώσσα στην οποία γράφουν όλοι οι γνωστοί συγγραφείς της αρχαιότητας από τον 5ο αι. π.Χ. = η γλώσσα της ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ

7 Περιοδοι αρχαιασ ελληνικησ λογοτεχνιασ
1. ΑΡΧΑΪΚΗ ~ από τον 8ο αι.π.Χ. έως τους Περσικούς Πολέμους ~ το 500 π.Χ. Ιστοριογραφία Φιλοσοφία 2. ΚΛΑΣΙΚΗ-ΑΤΤΙΚΗ ~ από τους Περσικούς Πολέμους, το 500π.Χ. έως το θάνατο του Μ.Αλεξάνδρου, 323π.Χ. Ιστοριογραφία Φιλοσοφία Ρητορική Θέατρο 3. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ~ από το θάνατο του Μ.Αλεξάνδρου, 323π.Χ. έως τις αρχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ~ το 31 π.Χ. όλα τα λογοτεχνικά είδη – προσαρμοσμένα στις συνθήκες της εποχής 4. ΡΩΜΑΪΚΗ ~ από τις αρχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,~31 π.Χ. έως το 330 μ.Χ., ίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρ. εποχή πεζογραφίας Ιστορία Φιλοσοφία Ρητορική

8 Δραματικη ποιηση ΚΛΑΣΙΚΗ-ΑΤΤΙΚΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ τα παραγόμενα
2η περίοδος Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας ΚΛΑΣΙΚΗ-ΑΤΤΙΚΗ ~ από τους Περσικούς Πολέμους, το 500π.Χ. έως το θάνατο του Μ.Αλεξάνδρου, 323π.Χ. ΚΛΑΣΙΚΗ τα παραγόμενα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά έργα είναι πρωτότυπα σε όλες τις εποχές ΑΤΤΙΚΗ η αττική διάλεκτος υιοθετείται από όλες τις ελληνικές πόλεις γίνεται πανελλήνια

9 δραμα Το δράμα σαν έννοια, στην καθημερινότητά μας:
δράμα = κάθε τραγικό, θλιβερό γεγονός – δυστυχία δράμα = θεατρικό – κινηματογραφικό ή τηλεοπτικό έργο με έντονες συγκινήσεις, θλιβερό ή βίαιο περιεχόμενο Δράμα (η πόλη)= ύδωρ – Ύδραμα – Δράμα (λόγω των νερών-πηγών στην περιοχή…)

10 δραμα Στην αρχαιότητα:
ετυμολογικά από το δράω-δρω – που ήδη στην αρχαιότητα δήλωνε τη σκηνική και θεατρική πράξη – καθώς και το περιεχόμενό της: δρώμενο λογοτεχνικό είδος στο οποίο υπάγονται: α.) η τραγωδία, β.) η κωμωδία, γ.) το σατυρικό δράμα θεατρικό έργο – αναπαράσταση – σκηνική δράση – δρώμενο – μίμηση πράξης μπροστά σε θεατές

11 Σημασία που εδιναν οι αρχαιοι ελληνεσ στην ποιηση
ΕΝΝΕΑ (9) ΜΟΥΣΕΣ – ΠΡΟΣΤΑΤΙΔΕΣ ΤΕΧΝΩΝ 1 Καλλιόπη Επική Ποίηση (+ ευγλωττία) 2. Ευτέρπη Μουσική 3. Κλειώ Ιστορία + Επική Ποίηση 4. Ερατώ Λυρι κή Ποίηση 5. Μελπομένη Τραγωδία (=Δραματική Ποίηση) 6. Πολύμνια Ιερή Ποίηση + Μιμητική (=δράμα) 7. Θάλεια Κωμωδία (=Δραματική Ποίηση) 8. Τερψιχόρη Χορός 9. Ουρανία Αστρονομία

12 Βασικα χαρακτηριστικα δραματοσ
1. ποίηση – έμμετρο (με μέτρο+ρυθμό) (θεατρικά έργα σε πεζό δεν υπήρχαν) 2. το πιο σύνθετο δημιούργημα: γιατί συνδυάζει: - Μέρη που απαγγέλονται [απαγγελόμενα] = από την ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ] - Μέρη που τραγουδιούνται [αδόμενα] = από τη ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ] - Όρχηση (ορχουμαι: χορεύω, τρέμω, μαίνομαι) [Χορός: το σύνολο των ηθοποιών που σε ένα δράμα χορεύουν & τραγουδούν] = από τη ΧΟΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (κατεξοχήν λατρευτική) - Μίμηση = αναπαράσταση πράξεων … το δράμα δημιουργήθηκε … για παράσταση …

13 3. Γεννηση δραματοσ Γεννήθηκε στην Αθήνα ~6ο αι.π.Χ.
Αναπτύχθηκε- Άκμασε τον 5ο-4ο αι.π.Χ. (μετά τους Περσικούς Πολέμους: νίκη Ελλήνων – πολιτική & οικονομική δύναμη Αθήνας – πνευματική άνθιση/ «πνευματικό σχολείο» όλης της Ελλάδας) – εδραίωση του Δημοκρατικού Πολιτεύματος

14 Αθηνα – δημοκρατια - δραμα
κυριαρχία της Αθήνας Εδραίωση Δημοκρατικού Πολιτεύματος  Δημοκρατική οργάνωση & θεσμοί ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΛΟΓΟΥ – ΔΙΑΛΟΓΟΣ Πνευματική Άνθιση (Ιστορία…- Φιλοσοφία…- Ρητορική…- Σοφιστική...) η Λογοτεχνία γίνεται «πολιτική»

15 Αθηνα – δημοκρατια - δραμα
Στην Αθήνα του 5ου αι.π.Χ. ο λαός & ο τρόπος σκέψης ξεφεύγει από την κυριαρχία του μύθου  αντιμετωπίζει τη ζωή και τον κόσμο με τη ΛΟΓΙΚΗ συμβολή προικισμένων ανθρώπων (Περικλής, Αριστοτέλης, Σωκράτης, Δημοσθένης Τραγικοί+Κωμικοί ποιητές ...)

16 Αθηνα – δημοκρατια - δραμα
… όλα τα παραπάνω…  συνθήκες & επιδράσεις για ΓΕΝΝΗΣΗ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ Η ίδια η Δραματική Ποίηση αποτελεί σύνθεση μέσα από το ΔΙΑΛΟΓΟ έπους&θρησκευτικού λυρισμού Λόγου + Μουσικής Λόγου + Εικόνας-Κίνησης Ανθρώπων + Θεών Λογικής + Πάθους Λογικής + Μύθου …

17 4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματικησ ποιησησ
4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματικησ ποιησησ το δράμα προήλθε από τις θρησκευτικές τελετές «τα δρώμενα» (: ιερές συμβολικές πράξεις)  συνδέθηκε από την αρχή με τις τελετουργικές γιορτές για τη γονιμότητα & τη βλάστηση που γίνονταν στην αρχαιότητα προς τιμήν του θεού Διόνυσου

18 Ο διονυσοσ & η λατρεια του
Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΕΜΕΛΗΣ, ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ ΚΑΔΜΟΥ. Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΞΙ ΜΗΝΕΣ ΚΥΗΣΗΣ , ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΤΗΣ (ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΗΡΑΣ ΠΟΥ ΖΗΛΕΥΕ ΤΗΝ ΣΕΜΕΛΗ) ΝΑ ΔΕΙ ΤΟΝ ΘΕΟ ΔΙΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΟΥ ΤΗ ΜΕΓΑΛΟΣΥΝΗ. Ο ΖΕΥΣ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΟ ΔΙΟΝΥΣΟ ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΛΑΧΝΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΗΣ ΣΕΜΕΛΗΣ, ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟ ΜΗΡΟ ΤΟΥ ΚΑΙ ΑΦΟΥ ΤΟΝ ΤΟΠΟΘΕΤΕΙ ΕΚΕΙ ΡΑΒΕΙ ΤΗΝ ΤΟΜΗ, ΚΡΥΦΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΡΑ. ΟΤΑΝ ΕΡΘΕΙ Η ΩΡΑ ΝΑ ΓΕΝΝΗΘΕΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ Ο ΖΕΥΣ ΚΟΒΕΙ ΤΑ ΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ Ο ΘΕΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΟ ΦΩΣ, ΠΥΡΙΓΕΝΗΣ ΜΗΡΟΡΡΑΦΗΣ ΔΙΜΗΤΩΡ ΔΙΣΣΟΤΟΚΟΣ. Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ, ΛΑΤΡΕΥΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ. Η ΑΠΟΨΗ ΑΥΤΗ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΕ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΤΗΣ ΠΥΛΟΥ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ Β’ (12ος ΑΙΩΝΑΣ π.Χ.).

19 Ο διονυσοσ & η λατρεια του

20 4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διονυσοσ & η λατρεια του
4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διονυσοσ & η λατρεια του αγαπητός θεός των αρχαίων Ελλήνων Θεός της βλάστησης, του αμπελιού, του κρασιού , της μέθης, της διασκέδασης… Θεός της μανίας…: είχε την επωνυμία «Βάκχος» Συνοδοί του= ο Σ(ε)ιλινός, οι Σάτυροι, οι Μαινάδες (ή Βάκχες), ο Πάνας [η μεγάλη πολύβουη παρέα, ξεσήκωνε τον κόσμο με τις φωνές και τα τραγούδια της.Το κρασί έρεε άφθονο και το γλέντι έφτανε στο αποκορύφωμα. Η κεφάτη συντροφιά ταξίδευε από τόπο σε τόπο για να μάθουν όλοι οι άνθρωποι την καλλιέργεια του αμπελιού και την παραγωγή του οίνου. Τα ταξίδια τους ήταν ένα αδιάκοπο γλέντι. Τον ενθουσιασμό και τη χαρά τους μετέδιδαν σ’ όσους συναντούσαν] Εμβλήματά του = ο τράγος, το αμπέλι, ο κισσός, ο θυρσός (: ξύλο τυλιγμένο με φύλλα κισσού)

21 Ο Διόνυσος αγαπήθηκε και λατρεύτηκε από τους ανθρώπους
γιατί τους γνώρισε την υπέροχη γεύση του κρασιού. Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΑΝΑΤΡΑΦΗΚΕ ΑΠΟ ΝΥΜΦΕΣ, ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΑ ΗΡΑ.ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ ΔΙΑΔΩΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ. ΣΤΗΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΙΧΕ ΝΥΜΦΕΣ, ΣΑΤΥΡΟΥΣ, ΣΕΙΛΙΝΟΥΣ, ΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΜΑΙΝΑΔΕΣ. Λένε πως το πρωτοφανέρωσε στον βασιλιά της Αιτωλίας Οινέα. Ο τσοπάνης του, ο Στάφυλος, είχε βρει ένα περίεργο φυτό γεμάτο καρπούς κι ενθουσιασμένος τους έφερε στον βασιλιά του. Ο Οινέας έστυψε τους καρπούς και απόλαυσε τον πλούσιο χυμό τους. Από τότε ο Διόνυσος ονόμασε αυτόν το χυμό οίνο και τους καρπούς σταφύλια. Πάντα με το θύρσο στο ένα του χέρι και ένα δοχείο κρασιού στο άλλο, ο Διόνυσος γύριζε στις πόλεις. Όπου έβρισκε φιλόξενους και πρόσχαρους ανθρώπους, τους μάθαινε πώς να φτιάχνουν κρασί.

22 Ο διονυσοσ & η λατρεια του
Του ΔΙΟΣ το Θεϊκό παιδί χαίρεται την χαρούμενη ζωή την ειρήνη που σκορπάει ευτυχία αγαπά αυτήν που ανατρέφει αξιόλογους νέους, κι' έδωσε γιά του κρασιού την τέρψη την ανώδυνη ίσα μερίδια στον πλούσιο και στον φτωχό. Μισεί εκείνον που γι' αυτόν δεν φροντίζει τις ημέρες και τις θαυμάσιες νύκτες να ζη ευτυχισμένος. (Ευριπ. Βάκχαι ) Ο διονυσοσ & η λατρεια του

23 Σατιρα – Σατυροι σατυρικο δραμα – σατιρικο περιεχομενο
ΣΑΤΙΡΑ [σατιρίζω / σατιρικό περιεχόμενο / σατιρογραφία…] από το λατινικό satira/satura: είδος ποιήματος με σκωπτικό /χλευαστικό χαρακτήρα  κατά προέκταση: το λογοτεχνικό είδος (πεζό ή έμμετρο/ποιητικό), στο οποίο, με τρόπο σκωπτικό ασκείται κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις της κοινωνίας με σκοπό τη διόρθωσή τους (π.χ. πολιτική σάτιρα, κοινωνική σάτιρα…) γενικότερα, η διακωμώδηση, η σκωπτική κριτική: π.χ. σάτιρα της πολιτικής κατάστασης, καυστική/ανελέητη/σκληρή/ εύστοχη/πνευματώδης σάτιρα) η σάτιρα ήταν συστατικό του έργου του ποιητή του θεάτρου Αριστοφάνη στην αρχαιότητα. Σύγχρονοι Έλληνες σατιρικοί καλλιτέχνες είναι μεταξύ άλλων οι Λάκης Λαζόπουλος, Τζίμης Πανούσης , Γιώργος Μητσικώστας ΣΑΤΥΡΟΙ [+ σατυρικό δράμα] Οι Σάτυροι ήταν κατώτερα μυθικά όντα "δαίμoνες" της ελληνικής μυθολογίας, (πνεύματα των βουνών και των δασών), τους οποίους η Ποίηση και η Τέχνη τους απεικόνιζαν από τη μέση και πάνω σχεδόν ανθρωπόμορφους, φαλακρούς και με μυτερά αυτιά (κερασφόροι), με πόδια και ουρά τράγου (τραγοπόδαροι), σε αντίθεση με τους Σειληνούς, των οποίων το κάτω μισό του σώματος έμοιαζε με αλόγου. Ήταν, όπως και οι Σειληνοί, υπηρέτες και σύντροφοι του θεού Διόνυσου, τον οποίον είχαν μεγαλώσει από παιδί. Αγαπημένη τους ασχολία ήταν το παίξιμο αυλού και κιθάρας, ο τρύγος και το μεθοκόπημα, αλλά και το κυνήγι των κοριτσιών , που αποτελούσαν όλα μαζί την προσωποποίηση της γονιμότητας της Φύσης. Ιδιαίτερα στη δραματική ποίηση οι Σάτυροι αποτελούν τα κύρια πρόσωπα του σατυρικού δράματος εξ ου και η ονομασία του. Στο ποιητικό αυτό είδος ο Χορός εμφανίζονται ντυμένοι με δέρματα τράγων ονομαζόμενοι έτσι "τράγοι". Στις διάφορες αρχαίες παραστάσεις εμφανίζονται συνηθέστερα μαζί με τον Διόνυσο και τις Νύμφες, που όμως πολύ συχνά συγχέονται με τους Σειληνούς και ίσως εξ αυτού του λόγου να προστέθηκαν στους Σάτυρους αυτιά, ουρά, οπλές αλόγου και σκέλια τράγου. Επικράτησε όμως οι μεν Σάτυροι ν΄ απικονίζονται νέοι, σε αντίθεση με τους Σειληνούς που απεικονίζονταν γέροι με αυτιά αλόγου. Το πιθανότερο εξ αυτού είναι ότι οι Σάτυροι και οι Σειληνοί δεν έχουν κοινή προέλευση. Φαίνεται όμως ότι από τον θεό Πάνα, στο χώρο του οποίου βρίσκονται εγκατεστημένοι, πήραν την τραγοπόδαρη μορφή των κάτω άκρων τους. Στην αγγειογραφία οι ώριμοι Σειληνοί φέρονται γενειοφόροι - πωγωνοφόροι, γέροντες φαλακροί και προγάστορες (=με μεγάλη κοιλιά), σε αντίθεση με τους Σάτυρους που φέρονται ως αγένειοι νέοι ("Σατυρίσκοι").

24 Οι Μαινάδες (Βάκχες) αντιπροσώπευαν το θηλυκό στοιχείο της συντροφιάς και κρατούσαν στο χέρι τους το θύρσο (ένα καλάμι τυλιγμένο με φύλλα κισσού ή κλήματος), όπως ο Διόνυσος. Μερικές φορές κρατούσαν φίδια ή άλλα ζώα. Τα ρούχα τους είναι ελαφρά για να μπορούν να χορεύουν χωρίς δυσκολία. Οι Σάτυροι κι οι Σιληνοί ήταν περίεργα όντα, μέχρι τη μέση άνθρωποι και το κάτω μέρος του σώματός τους ζώα. Ήταν φαλακροί, με μυτερά αυτιά και ουρά. Οι Σάτυροι είχαν πόδια και ουρά τράγου, ενώ οι Σιληνοί είχαν πόδια αλόγου. Πάντα συνόδευαν τον Διόνυσο στο γλέντι, χορεύοντας ασταμάτητα με τη συνοδεία μουσικών οργάνων ή παίζοντας οι ίδιοι τον αυλό και την κιθάρα. Ήταν όμως και πιστοί υπηρέτες του Διόνυσου.Έτρεχαν να βοηθήσουν όταν τους καλούσε στον τρύγο και στο πατητήρι. Άλλωστε αυτή η δουλειά για τους εύθυμους συντρόφους του θεού γινόταν διασκέδαση.

25 4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διονυσοσ & η λατρεια του
4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διονυσοσ & η λατρεια του Η λατρεία του Διόνυσου – που αργότερα ενσωμάτωσε οργιαστικά στοιχεία ανατολικής προέλευσης – είχε μυστηριακό & εκστασιακό χαρακτήρα Η λατρεία του: ξεκίνησε από τη Θράκη – πήρε πανελλήνιο χαρακτήρα  πολυάριθμες γιορτές προς τιμήν του: Μεγάλα & Μικρά Διονύσια, Λήναια, Ανθεστήρια… Η λατρεία του θεού Διόνυσου ήταν εξαιρετικά δημοφιλής- ιδιαίτερα στις λαϊκές τάξεις & τους αγρότες  υποστηρίχτηκε πολύ από τους τοπικούς άρχοντες που αναζητούσαν λαϊκά ερείσματα

26 4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διονυσοσ
4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διονυσοσ Χαρακτηριστικά Λατρείας Διόνυσου στα οποία βρίσκονται οι απαρχές του δράματος: «ιερή μανία»: που προκαλέι την «έκστασιν» (εξίσταμαι=βγαίνω από τον εαυτό μου & επικοινωνώ με το θείο…) «θεοληψία» (θεός+λαμβάνω): η κατάσταση κατά την οποία ο πιστός ένιωθε ότι κατέχεται από το πνεύμα του λατρευόμενου θεού / θεία έμπνευση «μιμητικό στοιχείο» στις κινήσεις & φωνή πιστών, για να εκφράσουν συναισθηματικές καταστάσεις «μεταμφίεση πιστών σε Σατύρου» (: ζωόμορφους ακόλουθους του θεού) «διθύραμβος»: τραγούδι που οι πιστοί έψαλλαν χορεύοντας προς τιμήν του θεού

27 4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διθυραμβοσ
4. Θρησκευτικοσ χαρακτηρασ δραματοσ ο διθυραμβοσ είδος χορικού ποιήματος - χορευτικό & λατρευτικό άσμα, που τραγουδούσε ο ιερός θίασος των πιστών του θεού Διονύσου, με συνοδεία αυλού, χορεύοντας γύρω από το βωμό του θεού πολύ πιθανό να περιείχε και αφήγηση σχετική με τη ζωή και τα παθήματα του θεού – την απόδοση της αφήγησης αναλάμβανε ο «εξάρχων» (: ο 1ος των χορευτών) Χορός 50 χορευτών, μεταμφιεσμένων, ίσως, σε τράγους, εκτελούσε κυκλικά (κύκλιοι χοροί) το διθύραμβο στην αρχή ο διθύραμβος ήταν αυτοσχέδιος & άτεχνος  από την αυτοσχέδια αυτή μορφή των λαϊκών λατρευτικών εκδηλώσεων παράγονται τα 3 είδη της δραματικής ποίησης (: τραγωδία, κωμωδία, σατυρικό δράμα)

28 Άσκηση/Εργασία: Συγκέντρωση στοιχείων – από όσα διδαχτήκαμε στην Εισαγωγή, αλλά κι από άλλα βιβλία ή το διαδίκτυο – που αποδεικνύουν τη βαθιά σχέση του «δράματος» με την αρχαία θρησκεία Συγκέντρωση στοιχείων για τοπικές παραδόσεις/έθιμα (του 12ημέρου ή των Απόκρεων, όπως αυτό των Μπαμπόερων κ.α. …) που μπορεί να προέρχονται από τη Διονυσιακή Λατρεία. [περιγραφή εθίμου, τόπος, εικόνες, βίντεο κλπ…]

29 Η ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ + η επιβιωση της σε παραδοσιακα εθιμα μεταμφιεσεισ 12ημερου & ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ… Σε χωριά της Καβάλας και της Δράμας, όπως η Νικήσιανη, το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, η Πετρούσα και ο Βώλακας αναβιώνει το έθιμο των αράπηδων. Άντρες ντύνονται με προβιές και ζώνονται κουδούνια (λέγεται ότι οι αράπηδες ήταν πολεμιστές που μετείχαν στην εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου και έδιωξαν με τους αλαλαγμούς τους ελέφαντες των Ινδών) Τα μπαμπούγερα είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας. Τα μπαμπούγερα αποτελούν παραλλαγή των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, οι οποίες σήμερα συνηθίζονται στον βορειοελλαδικό χώρο [ρογκάτσια, ρογκατσάρια, ραγκουτσάρια (στην Καστοριά), ροκατζάρια (στη Δράμα) κ.α.] και παλαιότερα στον Πόντο (μωμόγεροι, μωμοέρια, (Γ)Κοτσαμάνια)

30

31 Η ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ + η επιβιωση της σε παραδοσιακα εθιμα μεταμφιεσεισ 12ημερου & ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ… Στοιχεία που αποδεικνύουν τη σχέση με τη Διονυσιακή λατρεία: η μίμηση: π.χ. «Μωμόγεροι»: η ονομασία τους προέρχεται από τις λέξεις μίμος και γέρος, από τις μιμητικές κινήσεις που κάνουν οι πρωταγωνιστές με μορφή γεροντικών προσώπων. μεταμφιέζονται και φορούν μάσκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα (: η όψη τους είναι τρομακτική και αποσκοπούν στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη), είναι ντυμένοι τραγόμορφα, ζωσμένοι στη μέση τους με βαριά κουδούνια, έχουν τα πρόσωπα τους καλυμμένα με «μπαμπουσάρκα». Πρόκειται για πολύ μεγάλα καπέλα σε σχήμα κώνου, φτιαγμένα με ιδιαίτερο τρόπο στο χέρι, με πολλές πολύχρωμες χρυσοποίκιλτες κορδέλες, δαντέλες πουλιά, χάντρες και μαντήλια (: ενδυματολογικό στοιχείο πλήρες συμβολισμών σχετικούς με το πνεύμα της υγείας και της ευημερίας των κατοίκων) Οι μεταμφιεσμένοι επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού χορεύοντας χορό που έχει στοιχεία αρχαίου χορού. Οι νοικοκυραίοι τους καλωσορίζουν με χαρά, δίνοντας τους χρήματα και ένα πορτοκάλι, σύμβολο της μετάνοιας-συγχώρεσης. Αυτοί, με τη σειρά τους, ανταποδίδουν με το «θορυβώδες» λίκνισμά τους που φανερώνει την προέλευση του δρώμενου από τη Διονυσιακή Λατρεία

32

33 Η ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ + η επιβιωση της σε παραδοσιακα εθιμα μεταμφιεσεισ 12ημερου & ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ… π.χ. οι κωδωνοφόροι μπαμπόϊροι του Φλάμπουρου Σερρών Οι «MΠAMΠόΪΡΟΙ» είναι ένα λατρευτικό δρώμενο, του οποίο το διονυσιακό πνεύμα γνωρίζει τη σύγχρονή του αποθέωση στις ημέρες των Απόκρεων, το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας. π.χ. οι μπαμπόγεροι Καλής Βρύσης Δράμας Το δρώμενο του Μπαμπόγερου λαμβάνει χώρα στις 6,7 και 8 Ιανουαρίου. Οι Μπαμπόγεροι, κατά την εποχή του Διόνυσου, ήταν Σάτυροι, ακόλουθοι του θεού Διόνυσου, όπου γλεντούσαν με μια ζωή ανέμελη με κρασί και γλέντι. Οι κωδωνοφόροι κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε όλες τις ιστορικές περιόδους ανά τους αιώνες. Σήμερα το έθιμο αυτό καθιερώθηκε για να εξορκίζεται το κακό και να ξυπνήσει η φύση  με τον ήχο των κουδουνιών που φορούν στη μέση άνδρες μεταμφιεσμένοι με τραγόμορφη όψη που βγαίνουν στους δρόμους τρία μερόνυχτα (6, 7, και 8 Ιανουαρίου).

34

35

36 τραγωδια ΓΕΝΙΚΑ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΣΑΝ ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ αΥΤΟ ΕΙΔΟΣ
Στην αττική γη, οι μιμικές λατρευτικές τελετές –απομίμηση σκηνών καθημερινής ζωής–, οι κλιματολογικές συνθήκες, αλλά, κυρίως, οι κοινωνικές συνθήκες (άμβλυνση συγκρούσεων) και η πολιτειακή οργάνωση με τους δημοκρατικούς θεσμούς  οδήγησαν στη διαμόρφωση αυτού του λογοτεχνικού είδους. Σε λίγες δεκαετίες, με τη γόνιμη επίδραση της επικής και της λυρικής ποίησης, την ανάπτυξη της ρητορείας, την εμφάνιση του φιλοσοφικού λόγου καθώς και την ατομική συμβολή προικισμένων ατόμων, η τραγωδία εξελίχθηκε ταχύτατα και διαμορφώθηκε σε ένα εντελώς νέο είδος με δικούς του κανόνες, δικά του γνωρίσματα και δικούς του στόχους.

37 τραγωδια Η προέλευση του είδους είναι καθαρά θρησκευτική.
Στην πορεία της η τραγωδία διατήρησε πολλά διονυσιακά στοιχεία Xορός, μεταμφίεση, σκευή (= ενδυμασία) ηθοποιών Tα θέματά της όμως δεν είχαν σχέση με το Διόνυσο [το «οὐδὲν πρὸς τὸν Διόνυσον» (= καμιά σχέση με το Διόνυσο) ήταν ήδη από την αρχαιότητα παροιμιακή φράση]. Ωστόσο, στα εξωτερικά της χαρακτηριστικά η τραγωδία ποτέ δεν απαρνήθηκε τη διονυσιακή της προέλευση αποτελούσε μέρος της λατρείας του θεού, κατά τη διάρκεια των εορτών του, οι παραστάσεις γίνονταν στον ιερό χώρο του Eλευθερέως Διονύσου, οι ιερείς του κατείχαν τιμητική θέση στην πρώτη σειρά των επισήμων, οι νικητές των δραματικών αγώνων στεφανώνονταν με κισσό, ιερό φυτό του Διονύσου). Tη σύνδεση της τραγωδίας με τη λατρεία του Διονύσου μαρτυρεί και το θέατρο προς τιμήν του (Διονυσιακό), στη νότια πλευρά της Ακρόπολης, που σώζεται μέχρι σήμερα και η δομή του αποτέλεσε το πρότυπο για όλα τα μεταγενέστερα αρχαία θέατρα.

38 ΘΕατρο του Διονυςου Το θέατρο του Διονύσου είναι ο σημαντικότερος γνωστός υπαίθριος θεατρικός χώρος της αρχαιότητας. Αποτελούσε μέρος του ιερού του Ελευθερέως Διονύσου που βρισκόταν στις παρυφές της Ακρόπολης και υπήρξε ο βασικός τόπος παράστασης του αττικού δράματος αφού φιλοξενούσε τα Μεγάλα Διονύσια, τη μεγαλύτερη θεατρική γιορτή της πόλης των Αθηνών. Οι σωζόμενες τραγωδίες και κωμωδίες του 5ου και του 4ου π.Χ. αι. γράφτηκαν -τουλάχιστον οι περισσότερες- για να παιχτούν σε αυτόν. Το θέατρο του Διονύσου θεμελιώθηκε πιθανώς τον 6ο π.Χ. αι., στην περίοδο της δυναστείας των Πεισιστρατιδών. Έκτοτε επανοικοδομήθηκε και επεκτάθηκε πολλές φορές, και έτσι είναι δύσκολο να καθορίσουμε ποια ήταν η αρχική μορφή του. Σήμερα στον ίδιο χώρο βρίσκονται τα ερείπια ενός ρωμαϊκού θεάτρου.

39 ΘΕατρο του Διονύσου Το θέατρο ήταν αρχικά μόνο ένα μέρος του περίβολου ή τεμένους του Διονύσου. Ο περίβολος περιείχε τον αρχαιότερο ναό του Διονύσου και ένα θυσιαστικό βωμό. Αργότερα προστέθησε μια αίθουσα ή στοά εξαλείφοντας τον παλαιότερο ναό και χτίστηκε ένας δεύτερος ναός επεκτείνοντας νότια τα όρια του περίβολου. Η χωρητικότητα του θεάτρου υπόλογίζεται σε περίπου θεατές που κατανέμονταν σε κερκίδες. Η απόσταση της πρώτης σειράς (προεδρία) από την τελευταία εκτιμάται γύρω στα 80 μέτρα ενώ από τους ηθοποιούς γύρω στα 12 μέτρα. Η ψηλότερη σειρά θέσεων του θεάτρου υψωνόταν περίπου 35 μέτρα επάνω από το χαμηλότερο μέρος του περιβόλου, και πριν από την κατασκευή της στοάς και της σκηνής οι θεατές μπορούσαν να δουν το ναό και το θυσιαστικό βωμό από το θέατρο. Το πιο σημαντικό για τους Αθηναίους βέβαια ήταν το γεγονός ότι ο ίδιος ο Διόνυσος (αντιπροσωπευόμενος από το λατρευτικό του άγαλμα στην μπροστινή σειρά) μπορούσε να βλέπει όχι μόνον τις παραστάσεις που δίνονταν προς τιμήν του, αλλά και τις θυσίες που προσφέρονταν στον βωμό του.

40

41 Η προέλευση της τραγωδίας:
τραγωδια Η προέλευση της τραγωδίας: από τη διονυσιακή λατρεία στο δραματικό είδος O Aριστοτέλης θεωρεί ότι η τραγωδία γεννήθηκε από τους αυτοσχεδιασμούς των πρωτοτραγουδιστών, «τῶν ἐξαρχόντων τὸν διθύραμβον», και το διθύραμβο (Περὶ Ποιητικῆς, IV, 1449α).

42 τραγωδια Aρίων Στην εξέλιξη του διθύραμβου από τον αρχέγονο αυτοσχεδιασμό σε έντεχνη μορφή συνέβαλε ένας σημαντικός ποιητής και μουσικός, ο Aρίων, που καταγόταν από τη Mήθυμνα της Λέσβου (6ος αι. π.X.). Σύμφωνα με μαρτυρία του Hρόδοτου (I, 23), ο Aρίων πρώτος συνέθεσε διθύραμβο, του έδωσε λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο και τον παρουσίασε στην αυλή του φιλότεχνου τυράννου Περίανδρου, στην Kόρινθο. O Aρίων παρουσίασε τους χορευτές μεταμφιεσμένους σε Σατύρους, δηλαδή με χαρακτηριστικά τράγων, γι’ αυτό και ονομάστηκε «ευρετής του τραγικού τρόπου». Οι Σάτυροι, που έως τότε ενεργούσαν ως δαίμονες των δασών, εντάχθηκαν στη λατρεία του Διονύσου και αποτέλεσαν μόνιμη ομάδα που ακολουθούσε παντού το θεό. Oι τραγόμορφοι αυτοί τραγουδιστές ονομάζονταν τραγῳδοί (< τράγων ÷ᾠδή ), δηλαδή άσμα Xορού που είναι μεταμφιεσμένος σε Σατύρους [Διάφορες εκδοχές υπάρχουν για την ονομασία των τραγωδών: α) ήταν μεταμφιεσμένοι σε τραγόμορφους δαίμονες, β) φορούσαν δέρματα τράγων, γ) έπαιρναν ως έπαθλο έναν τράγο, δ) σχετίζονταν με θυσία τράγου.]

43 τραγωδια Θέσπις Tο μεγάλο βήμα για τη μετάβαση από το διθύραμβο στην τραγωδία έγινε στις αμπελόφυτες περιοχές της Aττικής, όταν, στα μέσα του 6ου αι. π.X., ο ποιητής Θέσπης από την Iκαρία (σημ. Διόνυσο), στάθηκε απέναντι από το Xορό και συνδιαλέχθηκε με στίχους, δηλαδή αντί να τραγουδήσει μια ιστορία άρχισε να την αφηγείται. Στη θέση του ἐξάρχοντος ο Θέσπης εισήγαγε άλλο πρόσωπο, εκτός Xορού, τον υποκριτή (ὑποκρίνομαι = ἀποκρίνομαι) ηθοποιό, ο οποίος έκανε διάλογο με το Xορό, συνδυάζοντας το επικό στοιχείο (λόγος) με το αντίστοιχο λυρικό (μουσική)· συνέπεια αυτής της καινοτομίας ήταν η γέννηση της τραγωδίας στην Aττική. Η πρώτη επίσημη «διδασκαλία» (παράσταση) τραγωδίας έγινε από το Θέσπη το 534 π.Χ., στα Μεγάλα Διονύσια. Ήταν η εποχή που την Αθήνα κυβερνούσε ο τύραννος Πεισίστρατος, ο οποίος ασκώντας φιλολαϊκή πολιτική ενίσχυσε τη λατρεία του θεού Διονύσου, καθιέρωσε τα «Μεγάλα ἢ ἐν ἄστει Διονύσια» και η τραγωδία εντάχθηκε στο επίσημο πλαίσιο της διονυσιακής γιορτής.

44 Τραγωδια η θεματικη της
Στην Αθήνα της κλασικής εποχής, που χαρακτηρίζεται από έξαρση ηρωικού πνεύματος, οι τραγωδίες είναι σκηνικές παραστάσεις όπου εξυμνείται ο ηρωικός άνθρωπος [τραγικός ήρωας], που συγκρούεται με τη Μοίρα, την Ανάγκη, τη θεία δικαιοσύνη…, που βρίσκεται αντιμέτωπος με 2 αντίθετες ηθικές αρχές και πρέπει να επιλέξει τη σπουδαιότερη.

45 Τραγωδια η θεματικη της
το ηθικό υπόβαθρο της τραγωδίας = το τριαδικό σχήμα (ὕβρις – ἄτη – δίκη) Ύβρις Υπεροπτική Συμπεριφορά που πηγάζει από τη συναίσθηση της υπερβολικής δύναμης οδηγεί στον όλεθρο Άτη Θεϊκή Δύναμη του ολέθρου που τυφλώνει τους ανθρώπους και τους παρασύρει στην καταστροφή Τίσις Θεϊκή Τιμωρία Δίκη / Νέμεσις Θεία Δικαιοσύνη [Oι ηθικές αυτές έννοιες ενυπάρχουν στον Όμηρο και στον Hρόδοτο]

46 Τραγωδια η θεματικη της
2. Οι συγγραφείς τραγωδιών αντλούν τα θέματά τους συνήθως από την ανεξάντλητη πηγή των μύθων [ΜΥΘΙΚΟΙ] ΚΥΚΛΟΙ: 1. ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΟΣ, 2. ΘΗΒΑΪΚΟΣ, 3. ΤΡΩΪΚΟΣ Οι μύθοι, αρχικά, είχαν σχέση με τη διονυσιακή παράδοση. Αργότερα, οι υποθέσεις αντλήθηκαν από τους μύθους που είχαν πραγματευτεί οι επικοί ποιητές, οι οποίοι ήταν γνωστοί στο λαό και αποτελούσαν πολύ ζωντανό κομμάτι της παράδοσής του ο μύθος εξασφαλίζει στον ποιητή την αναγκαία χρονική απόσταση που του επιτρέπει να τους τροποποιεί και να τους προσαρμόζει ανάλογα με τους στόχους του ο μύθος γίνεται φορέας προβληματισμού & δίνει στον ποιητή τη δυνατότητα να συζητήσει δημόσια τα μεγάλα πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά και υπαρξιακά προβλήματα των ανθρώπων [μοναδική εξαίρεση (απ’τα σωζόμενα έργα) οι «Πέρσαι» του Αισχύλου και οι «Βάκχα»ι του Ευριπίδη, που δεν αντλούν το θέμα τους από τους μυθικούς κύκλους, αλλά συνδέονται άμεσα με τη σύγχρονη επικαιρότητα]

47 Τραγωδια η θεματικη της
Οι ποιητές απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό που συγκεντρωνόταν στο χώρο του θεάτρου για μια επίσημη εκδήλωση και προσπαθούσαν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του πολίτη, ενός πολίτη συν-μέτοχου που βίωνε τις περίλαμπρες νίκες κατά των Περσών, την αμφισβήτηση και τις νέες ιδέες των σοφιστών, την οδύνη ενός μακροχρόνιου εμφύλιου πολέμου, ζούσε δηλαδή ένα κλίμα γόνιμο σε έργα και στοχασμούς. Το κλίμα αυτό αντανακλάται στην τραγωδία, η οποία επηρεάζεται από τις καταστάσεις και τρέφεται με τις μεταβολές. Έτσι εξηγείται η θέση που κατέχουν στις ελληνικές τραγωδίες τα μεγάλα ανθρωπολογικά προβλήματα του πολέμου και της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της φιλοπατρίας.

48 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ Oρισμός Ο Αριστοτέλης, στο έργο του Περὶ Ποιητικῆς (VI, 1449b), δίνει τον εξής ορισμό για την τραγωδία: «ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης͵ ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις͵ δρώντων καὶ οὐ δι΄ ἀπαγγελίας͵ δι΄ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». Η τραγωδία, δηλαδή, είναι μίμηση πράξης εξαιρετικής και τέλειας (: με αρχή, μέση και τέλος), η οποία έχει ευσύνοπτο μέγεθος, με λόγο που τέρπει (=ευχαριστεί), διαφορετική για τα δύο μέρη της (διαλογικό και χορικό), με πρόσωπα που δρουν και δεν απαγγέλλουν απλώς, και η οποία με τη συμπάθεια του θεατή (προς τον πάσχοντα ήρωα) και το φόβο (μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση) επιφέρει στο τέλος τη λύτρωση από παρόμοια πάθη (κάθαρση)

49 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ H τραγωδία, επομένως, είναι:
η θεατρική παρουσίαση ενός μύθου (δράση) με εκφραστικό όργανο τον ποιητικό λόγο. H λειτουργία της είναι ανθρωπογνωστική και ο ρόλος της παιδευτικός (διδασκαλία): η αναπαράσταση ανθρώπινων καταστάσεων και αντιδράσεων (αγάπη, πόνος, μίσος, εκδίκηση κ.ά.) διευρύνει τις γνώσεις του θεατή για την ανθρώπινη φύση και συμπληρώνει την εμπειρία του. H συναισθηματική συμμετοχή των θεατών στα διαδραματιζόμενα γεγονότα, με τη δικαίωση του τραγικού ήρωα ή την αποκατάσταση της κοινωνικής ισορροπίας και της ηθικής τάξης, οδηγεί στη λύτρωση, στον εξαγνισμό τους = οι θεατές «καθαίρονται» [ΚΑΘΑΡΣΗ], γίνονται πνευματικά και ηθικά καλύτεροι, έχοντας κατανοήσει βαθύτερα τα ανθρώπινα. Διαπιστώνουν, μέσω του οίκτου και του φόβου που νιώθουν για τον πάσχοντα ήρωα, ότι ο αγώνας και ο ηρωισμός (αν και η έκβαση είναι συχνά τραγική) συνδέονται αναπόσπαστα με την ανθρώπινη κατάσταση.

50 H τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων
ΔΟΜΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ H τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων απαρτίζεται από το δωρικό χορικό και τον ιωνικό διάλογο όπως ο Παρθενώνας συνδυάζει τον ιωνικό με το δωρικό ρυθμό O Aριστοτέλης περιγράφει την τυπική διάρθρωσή της ως εξής: Α. Τα κατά ποσόν μέρη: αφορούν την έκταση του έργου. Ήταν συνήθως εννέα: πέντε διαλογικά και τέσσερα χορικά. Β. Τα κατά ποιόν μέρη αφορούν την ανάλυση, την ποιότητα του έργου.

51 H τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων
ΔΟΜΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ H τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων Α. Τα κατά ποσόν μέρη: πέντε [5]: ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ – ΔΙΑΛΟΓΙΚΑ - ΕΠΙΚΑ τέσσερα [4]: ΛΥΡΙΚΑ ΧΟΡΙΚΑ – ΑΔΟΜΕΝΑ

52 1. ΔιαλογικΑ-ΕπικΑ (διΑλογος-αφΗγηση, κυρΙως σε αττικΗ διΑλεκτο και ιαμβικΟ τρΙμετρο)
Πρόλογος: πρόκειται για τον πρώτο λόγο του υποκριτή, που προηγείται της εισόδου του Χορού. Μπορεί να είναι μονόλογος, μια διαλογική σκηνή ή και τα δύο. Με τον πρόλογο οι θεατές εισάγονται στην υπόθεση της τραγωδίας. Δεν υπήρχε στα παλαιότερα έργα, τα οποία άρχιζαν με την πάροδο. Ἐπεισόδια: αντίστοιχα με τις σημερινές πράξεις, που αναφέρονται στη δράση των ηρώων. Διακόπτονται από τα στάσιμα και ο αριθμός τους ποικίλλει από 2 έως 5. Με αυτά προωθείται η υπόθεση και η σκηνική δράση με τις συγκρούσεις των προσώπων. Ἔξοδος: επισφραγίζει τη λύση της τραγωδίας. Αρχίζει αμέσως μετά το τελευταίο στάσιμο και ακολουθείται από το εξόδιο άσμα του Χορού.

53 2. Λυρικα-Χορικα (με συνοδεία μουσικής και χορού σε δωρική διαλεκτο και σε διαφορα λυρικα μέτρα)
Τα χορικά άσματα ήταν πολύστιχα, αποτελούνταν από ζεύγη στροφῶν και ἀντιστροφῶν [Στροφή = ομάδα από δύο ή περισσότερους στίχους με ρυθμική και νοηματική ενότητα] [Αντιστροφή: Ομάδα στίχων που έχει μετρική και ρυθμική αντιστοιχία προς τη στροφή], που χωρίζονταν από τις ἐπῳδούς [Ἐπῳδὸς: (ἡ)< ἐπάδω < ἐπὶ +ἄδω: έμμετρο τμήμα ποιητικής σύνθεσης, που ακολουθεί τη στροφή και την αντιστροφή] και ψάλλονται από όλους τους χορευτές με επικεφαλής τον κορυφαῖον. Πάροδος: είναι το άσμα που έψαλλε ο χορός στην πρώτη του είσοδο, καθώς έμπαινε στην ορχήστρα με ρυθμικό βηματισμό. Στάσιμα: άσματα που έψαλλε ο χορός όταν πια είχε λάβει τη θέση του (στάσιν)· ήταν εμπνευσμένα από το επεισόδιο που προηγήθηκε, χωρίς να προωθούν την εξωτερική δράση. Συνοδεύονταν από μικρές κινήσεις του Χορού. Υπήρχαν και άλλα λυρικά στοιχεία που, κατά περίπτωση, παρεμβάλλονταν στα διαλογικά μέρη: οι μονωδίες και οι διωδίες, άσματα που έψαλλαν ένας ή δύο υποκριτές, και οι κομμοί (κοπετός< κόπτομαι= οδύρομαι), θρηνητικά άσματα που έψαλλαν ο Χορός και ένας ή δύο υποκριτές, εναλλάξ («Θρῆνος κοινὸς ἀπὸ χοροῦ καὶ ἀπὸ σκηνῆς»).

54 Τα κατα ποιον μέρη της τραγωδιασ αφορουν την αναλυση, την ποιοτητα του εργου
Μῦθος: η υπόθεση της τραγωδίας, το σενάριο. Οι μύθοι, αρχικά, είχαν σχέση με τη διονυσιακή παράδοση. Αργότερα, οι υποθέσεις αντλήθηκαν από τους μύθους - κυρίως από τον Αργοναυτικό, το Θηβαϊκό και τον Τρωικό. Ἦθος: ο χαρακτήρας των δρώντων προσώπων και το ποιόν της συμπεριφοράς τους. Λέξις: η γλώσσα της τραγωδίας, η ποικιλία των εκφραστικών μέσων και το ύφος. Διάνοια: οι ιδέες, οι σκέψεις των προσώπων και η επιχειρηματολογία τους. Οι ιδέες αυτές συνήθως έχουν διαχρονικό χαρακτήρα. Μέλος: η μελωδία, η μουσική επένδυση των λυρικών μερών και η οργανική συνοδεία (ενόργανη μουσική). Ὄψις: η σκηνογραφία και η σκευή, δηλαδή όλα όσα φορούσε ή κρατούσε ο ηθοποιός: ενδυμασία (χιτώνας–ένδυμα της κλασικής εποχής- που έφτανε συνήθως ως τα πόδια: ποδήρης), προσωπεία (μάσκες), κόθορνοι (ψηλοτάκουνα παπούτσια που έδιναν ύψος και επιβλητικότητα στους ηθοποιούς)

55 τραγωδια H πλοκή του μύθου έπρεπε να έχει:
περιπέτεια (μεταστροφή της τύχης των ηρώων, συνήθως από την ευτυχία στη δυστυχία) και αναγνώριση (μετάβαση του ήρωα από την άγνοια στη γνώση), η οποία συχνά αφορά την αποκάλυψη της συγγενικής σχέσης μεταξύ δύο προσώπων και γίνεται με τεκμήρια. Ο συνδυασμός και των δύο, περιπέτειας και αναγνώρισης, θεωρείται ιδανική περίπτωση, οπότε ο μύθος γίνεται πιο δραματικός. Η δραματικότητα επιτείνεται με την τραγική ειρωνεία, την οποία έχουμε όταν ο θεατής γνωρίζει την πραγματικότητα, την αλήθεια, την οποία αγνοούν τα πρόσωπα της τραγωδίας.

56 Άσκηση/Εργασία: Δομή «Ελένης» Ευριπίδη: ξεφυλλίστε το βιβλίο με το κείμενο της «Ελένης» του Ευριπίδη και προσπαθήστε να κατανοήσετε τη ΔΟΜΗ της τραγωδίας [: φτιάξτε έναν πίνακα με 3 στήλες: στην 1η αναφέρετε το ΚΑΤΑ ΠΟΣΟΝ ΜΕΡΟΣ (π.χ. Πάροδος), στη 2η στήλη καταγράψτε το χαρακτήρα του κάθε μέρους (Αφηγηματικό, Διαλογικό, Επικό; … ή … Λυρικό, Χορικό, Αδόμενο;) και στην 3η αναφέρετε τους στίχους του κάθε δομικού μέρους] Μύθος Ελένης: σε συνδυασμό με το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και τα όσα συζητήσαμε με αφορμή το κείμενο της 1ης ενότητας, προσπαθήστε να συγκεντρώσετε τις διαφορετικές εκδοχές του ΜΥΘΟυ της ΕΛΕΝΗΣ

57 Σημείωση: Οι εικόνες και οι πληροφορίες αντλήθηκαν κυρίως από ποικίλες ηλεκτρονικές πηγές, καθώς και από τα σχολικά βιβλία (παλιότερα & νεότερα…) με σκοπό καθαρά διδακτικό και για χρήση μέσα στην τάξη αλλά και από τους μαθητές της γ’ γυμνασίου…, στα πλαίσια μιας προσπάθειας αξιοποίησης των ηελεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου στη διδασκαλία της Δραματικής Ποίησης. Επιμέλεια: Παπασπανού Άννα [Φιλόλογος]