ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Παρουσίαση με θέμα: "ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

2 ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ-ΜΕΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κ.Δ.Γεωργούλης, 1974, Ειδική Διδακτική, β’ έκδοση, Παπαδήμα. Κ.Θ.Δημαράς, 1968, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, δ’ έκδοση, Ίκαρος. - Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, 2000, Στρατηγικές διδασκαλίας, ε’ έκδοση, Gutenberg. Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, 2001, Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου, Γρηγόρη. - Αθανάσιος Ε. Παπάς, χ.χ., Διδακτική γλώσσας και κειμένων, τόμος β’ Λίνος Πολίτης, 1980, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, γ’ έκδοση, ΜΙΕΤ. ΥΠΕΠΘ/ΠΙ, 1996, Εισηγήσεις σε επιμορφωτικό σεμινάριο για τους Σχολικούς Συμβούλους όλων των βαθμίδων (26-30 Σεπτεμβρίου 1994), ΟΕΔΒ. - ΥΠΕΠΘ/ΠΙ, 2003, Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο (Σχολικό έτος ), ΟΕΔΒ. - Mario Vitti, 2003, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας.

3 ΘΕΩΡΙΑ ΜΑΚΡΟ-ΑΝΑΛΥΣΗΣ
Ο ΣΤΟΧΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΜΑΚΡΟ-ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΕ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ: Έμφαση δίνεται: - Όχι σε ενδοκειμενικά, αλλά σε εξωκειμενικά στοιχεία (σύνδεση με ιστορική συγκυρία). - Στον προγραμματισμό διδασκαλίας της ύλης, όχι στις διδακτικές στρατηγικές κάθε κειμένου. - Στη διδασκαλία όχι μεμονωμένων συγγραφέων, αλλά της λογοτεχνικής σχολής μέσα από την προσφερόμενη θεματική του συγκεκριμένου εγχειριδίου.

4 ΒΑΣΙΚΗ ΕΠΙΔΙΩΞΗ: ο μετασχηματισμός της διδακτέας ύλης σε διδάξιμη γνώση. Ο προγραμματισμός μπορεί να συμβάλει σ’ αυτό οργανώνοντας τα κείμενα κατά λογική σειρά (και με τη χρήση σχημάτων και εννοιολογικών χαρτών), ώστε η διδασκαλία να μην εξελιχθεί σε τυχαία παρουσίαση μεμονωμένων και άσχετων μεταξύ τους ποιημάτων και πεζογραφημάτων (Ausubel). Οπωσδήποτε, δεν αποκλείεται πιο «χαλαρή» δομή διδασκαλίας των επιμέρους κειμένων, κατά τα ενδιαφέροντα και την όλη ανάπτυξη των μαθητών (σύμφωνα με τις αρχές της Εξελικτικής Ψυχολογίας). ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΔΙΔΑΞΙΜΗ ΓΝΩΣΗ

5 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ή φιλολογική ιστορική (κατά Παγανό)
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΜΑΚΡΟ-ΑΝΑΛΥΣΗΣ: που θεωρεί το λογοτεχνικό κείμενο παράγωγο κάποιας προϋπάρχουσας κοινωνικής, ιστορικής ή ψυχολογικής πραγματικότητας, την οποία πρέπει να έχει υπόψη του ο αναγνώστης για να το κατανοήσει (Ματσαγγούρας 2001:20). Εννοείται ότι ενδοκειμενικές προσεγγίσεις (φορμαλισμός, δομισμός, νεοκριτική θεωρία, θεωρία της πρόσληψης) δεν αποκλείονται κατά τη διδασκαλία καθενός έργου. Αν και η φιλολογική ερμηνευτική θεωρία μπορεί να θεωρηθεί «ξεπερασμένη» και ότι οδηγεί στην «πλάνη των προθέσεων» (Wimsatt, Beardsley, βλ. Ματσαγγούρας 2001:35), κρίνεται απαραίτητο εργαλείο, τουλάχιστον για τον μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό της διδασκαλίας, αφού: α. δίνει κάποια «αντικειμενικά» λογική σειρά προσέγγισης των κειμένων και εξέλιξης της όλης διδασκαλίας, β. δίνει σχετικά εύκολη λύση εφαρμογής διδακτικών αρχών, όπως της προβληματοποίησης ή της χρήσης προοργανωτή (βλ. Παρακάτω). Άλλωστε τέτοιου τύπου ερμηνευτικές/ιστορικές προσεγγίσεις βρίσκουμε σε σημαντικές μελέτες (εντελώς ενδεικτικά: Κ.Θ.Δημαράς,1968:388-9, 398, 407, Λ. Πολίτης, 1980:189, M.Vitti, 2003:296). ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ή φιλολογική ιστορική (κατά Παγανό)

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
ΚΥΡΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ: Οργάνωση του περιεχομένου σε θεματικούς άξονες. Μετασχηματισμός των θεματικών αξόνων σε διδακτικούς στόχους, με κριτήρια: - τη σημαντικότητα, - το ακαδημαϊκό περιεχόμενο - το Αναλυτικό Πρόγραμμα και οι Οδηγίες. Μεταξύ των σκοπών που θέτουν οι Οδηγίες (ΥΠΕΠΘ/ΠΙ, 2003:149) είναι και οι εξής, που δικαιολογούν και τον προγραμματισμό κατά τη φιλολογική ερμηνευτική λογοτεχνική θεωρία: - τροφοδότηση συζήτησης γύρω από σύγχρονα προβλήματα, - δημιουργική, ελεύθερη και τεκμηριωμένη ανάγνωση, ερμηνεία και κριτική των κειμένων, - αξιοποίηση των εξωκειμενικών στοιχείων, προκειμένου να σχολιάζουν και ερμηνεύουν με τρόπο μεθοδικό και ολόπλευρο, - αποκόμιση πληροφοριών για σημαντικά ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά, υπαρξιακά και άλλα ζητήματα που θίγονται στα λογοτεχνικά έργα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

7 ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΥΠΟΨΗ:
Οι διδακτικοί στόχοι, κατά τη στοχοταξινομία της Κριτικής Σκέψης (Ματσαγγούρας, 2000:213), είναι σχετικοί με: - έννοιες, - κρίσεις και γενικεύσεις, - κατανόηση, - σχηματοποίηση, - παραγωγική σκέψη, - κοινωνικοπολιτικές στάσεις και δεξιότητες, - μεταγνωστικές στρατηγικές. Κατά τους Brown, Palincsar και Campione η ανάγνωση απαιτεί τις εξής μεταγνωστικές δεξιότητες (βλ. ό.π ): α) αποσαφήνιση του στόχου της ανάγνωσης, β) αυθόρμητη κατάθεση προσωπικής γνώσης, γ) εντοπισμός και αξιοποίηση των σημαντικών στοιχείων και παραθεώρηση των δευτερευόντων, δ) κριτική αξιολόγηση της λογικής συνοχής και συνέπειας του περιεχομένου, ε) έλεγχος κατανόησης με συχνές ανακεφαλαιώσεις, στ) διατύπωση και έλεγχος συνεπαγωγών, ερμηνειών, προβλέψεων και συμπερασμάτων, ζ) επέκταση, επεξεργασία και κριτική της νέας γνώσης. Επίσης αναγκαία είναι η προβληματοποίηση του διδακτικού αντικειμένου και η ύπαρξη ενός προοργανωτή (ανώτατου επιπέδου γενίκευσης, που θα χρησιμοποιηθεί ως πλαίσιο ένταξης και κατανόησης των νέων στοιχείων (ό.π. 389 και 438).

8 Οι έννοιες του Σκοπού και του Αγώνα ως θεματικός άξονας διδασκαλίας των κειμένων της Νέας Αθηναϊκής Σχολής της Α’ Λυκείου Ένα έθνος, για να γίνει έθνος, θέλει δυο πράματα. να μεγαλώσουν τα σύνορά του και να κάνει φιλολογία δική του... Πρέπει να μεγαλώσει όχι μόνο τα φυσικά, μα και τα νοερά του τα σύνορα. Γι’ αυτά τα σύνορα πολεμώ. Γιάννης Ψυχάρης Όπως το κάθε άτομο χρειάζεται ένα σκοπό στη ζωή του για να πάρει νόημα η ζωή αυτή, ... το ίδιο και ένας ολόκληρος λαός. Αλλιώς, άτομο και λαός αφήνονται στην τύχη και ζουν ζωή της στιγμής, χωρίς προοπτική και ελπίδα για πρόοδο πραγματική. Αλέξανδρος Δελμούζος

9 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ Μετά το 1880 (Ν.Πολίτης, Γ.Ψυχάρης) : Συνθήκη Κπολης, αύξηση πληθυσμού και καλλιεργήσιμης γης με την παραχώρηση Θεσσαλίας και Άρτας. Χαρ.Τρικούπης: - αναδιάρθρωση κράτους, - εκβιομηχάνιση, - ενίσχυση οικονομίας, - εξυγίανση δημόσιας ζωής, - αναπτυξιακά έργα (διώρυγα, σιδηρόδρομος, δρόμοι, λιμάνια, εγγειοβελτιωτικά έργα κ.ά.) ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Οξύτατα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. ΕΠΟΧΗ: Κατάθλιψη, φυγή στους χώρους της φαντασίας. - Ανάπτυξη εμπορίου και ναυτιλίας, - εργοστάσια, - μετατόπιση αγροτικού πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα, - σχολεία, - έκδοση νέων εφημερίδων και περιοδικών, - αναζήτηση νέου τύπου ανθρώπου και πολίτη. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: Συζήτηση / εργασία: Ποιο πρότυπο ανθρώπου προβάλλεται στο Ανθρωπιστικό ιδανικό του Αλέξανδρου Δελμούζου (σελ , κυρίως στις παραγράφους 2-3); Γίνεται δεκτό σήμερα;

10 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ (σελ.283-4) ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ (**) εμπνέονται από το παρελθόν, για να εκφράσουν το παρόν στροφή στο παρελθόν μελαγχολία, απαισιοδοξία αισιοδοξία, αγωνιστική διάθεση καθαρεύουσα δημοτική επιμέλεια στίχου (ηχητικός πλούτος, έντονες εικόνες, αναζήτηση κατάλληλων λέξεων, πλούσια ομοιοκαταληξία αλλά και αυστηρή ισορροπία) χαλαρή έκφραση, προχειρολογία πομπώδες ύφος θέρμη της κοινής ομιλίας, απόδοση της καθημερινότητας (**) Τα χαρακτηριστικά της Νέας Αθηναϊκής Σχολής θα συμπληρωθούν από τους μαθητές, αφού τους δοθούν τα επόμενα παραδείγματα, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικά. Ενδείκνυται η εργασία αυτή να γίνει ομαδικά.

11 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ α) Συσχέτιση ως προς τη ΣΤΑΣΗ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ Ενδεικτικά κείμενα - Αλ. Ρ. Ραγκαβή, Διονύσου πλους, δύο τελευταίες στροφές (σελ ) - Κ. Παλαμά, Πατρίδες [Σαν των Φαιάκων το καράβι] (σελ ) Με ποιες λέξεις και φράσεις ο Ραγκαβής μας δίνει την εντύπωση που του προκαλεί το ανάγλυφο στο θριγκό του μνημείου του Λυσικράτη; Προτελευταία στροφή: «ποία εντέλεια», «θαύμα», σύγκριση με μάρμαρα Πάρου. Σε ποιες λέξεις ή φράσεις φαίνεται η στάση του Ραγκαβή απέναντι στην αρχαία τέχνη; Τελευταία στροφή: «το νήμα του βίου», «μόνον σε ποθώ», «ως δέσμιος ακολουθώ». Ποιους πολιτισμούς αναφέρει ο Παλαμάς; Πώς καταλήγει; Φαίακες, Ασία, Ευρώπη, Αφρική, Πολυνησία, Κολόμβος, τροπικοί, πόλοι. Καταλήγει στο σημερινό εαυτό του (ή στην Ελλάδα της εποχής του, 1895). Μέσα του με τη μελέτη συμπυκνώνονται και αξιοποιούνται όλοι οι πολιτισμοί. Στ. 12: «Ταξίδια εμπρός μου ξάνοιξαν τον κόσμο όλο!» Ενδεικτικές ερωτήσεις/ επισημάνσεις, απαντήσεις - Φώτη Φωτιάδη, Το γλωσσικό ζήτημα κι η εκπαιδευτική μας αναγέννησις (ειδικότερα οι 3 τελευταίες παράγραφοι, σελ. 491). - Δημ. Γληνού, Δημιουργικός ιστορισμός (ειδικότερα από παράγρ. 7, σελ ). >> Ποια η αξία της μελέτης του παρελθόντος κατά τους δύο συγγραφείς; Συζήτηση / εργασία

12 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ β) Συσχέτιση ως προς την ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ - Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου, Ο φανός του κοιμητηρίου Αθηνών και Σπυρ. Βασιλειάδου, Εικόνες (σελ ) - Κ. Παλαμά, οι 2 τελευταίες στροφές του αποσπάσματος του Δωδεκάλογου του γύφτου (αναφέρονται στην άλωση της Κπολης, σελ ) Ενδεικτικά κείμενα Λέξεις ή φράσεις των 2 πρώτων ποιημάτων με μελαγχολικό, πένθιμο, απαισιόδοξο νόημα. «νεκροταφείο», «πόθων μνήματα», «πτώματα ονείρων», «έρμαιον πόθου», «ράκη ζωής», «ειρκτή», «ερείπεια», «έρημοι», «ρεμβασμοί πένθιμοι», «σκότη άλυτα», «σκιά κι εγώ». Η ατμόσφαιρα και το σκηνικό των 2 πρώτων ποιημάτων. Νεκροταφείο, φως σελήνης. Μήπως στα 2 πρώτα ποιήματα υπάρχει γνήσια φιλοσοφική διάθεση; Όχι. Απλώς έκφραση της μελαγχολικής και απαισιόδοξης διάθεσης των ποιητών: «Τι είμαι δεν γνωρίζω / και εις σκότη άλυτα σκιά κι εγώ γυρίζω». Ποια η ψυχική διάθεση του Παλαμά στην α’ και ποια στη β’ από τις δοθείσες στροφές του αποσπάσματος; Ποια ψυχική διάθεση επικρατεί και με ποιες λέξεις και στίχους εκφράζεται; «θα αισθανθείς να σου φυτρώσουν, ω χαρά! / τα φτερά, / τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα!» Ενδεικτικές ερωτήσεις/ επισημάνσεις, απαντήσεις

13 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ γ) Συσχέτιση ως προς τις ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΠΕΡΙ ΚΑΘΑΡΕΥΟΥΣΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ - Αλεξ. Σούτσου, Επιστολή προς τον βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα, 5η στροφή (σελ. 289) - Γιάννη Ψυχάρη, Το ταξίδι μου (Δυο λόγια), παράγρ. 4-5, σελ. 487 Ενδεικτικά κείμενα Πώς μπορούμε να εννοήσουμε τη φράση του Σούτσου «παρημέλησαν της γλώσσης μας τα κάλη»; (αναφέρεται στους Σολωμό και Κάλβο) Η «προφητεία» του Αλ. Σούτσου επαληθεύτηκε; Πώς αντιλαμβάνονται την αξία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας οι δύο συγγραφείς; Ενδεικτικές ερωτήσεις/ επισημάνσεις, απαντήσεις

14 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ δ) Συσχέτιση ως προς την ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ - Αλεξ. Σούτσου, Επιστολή προς τον βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα, 1η στροφή, σελ Κ. Παλαμά, Πατρίδες [Σαν των Φαιάκων το καράβι...], σελ ή Μιλτ. Μαλακάση, Ο Μπαταριάς, σελ. 450 κ.ε. Ενδεικτικά κείμενα Να συγκριθούν τα 2 κείμενα ως προς την πρωτοτυπία της γλώσσας (επίθετα, επιρρήματα, παρομοιώσεις, μεταφορές κτλ). Σούτσος: «ωραία έψαλλε», «ανθηρούς λειμώνας», «τερπνόν ψιθυρισμόν», «γλυκών ναμάτων», «αμέριμνον ζωήν», «εντέχνως ζωγραφίζει» κ.ά.. Παλαμάς: «τόποι ασάλευτοι σαν την Ασία», «πεντάγνωμοι κι απόκοτοι σαν την Ευρώπη», «σαν Αφρική με σφίγγ’ η απελπισία», «πάντα ένα Κολόμβο παίρνω στο κατόπι», «των πόλων τα σάβανα» κ.ά.. Να συγκριθούν τα 2 ποιήματα ως προς τον πλούτο της ομοιοκαταληξίας. Επισήμανση της τυποποιημένης μορφής και του επιγραμματικού χαρακτήρα του σονέττου. Ενδεικτικές ερωτήσεις/ επισημάνσεις, απαντήσεις

15 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ε) Συσχέτιση ως προς το ΥΦΟΣ Ενδεικτικά κείμενα - Σπυρ. Βασιλειάδη, Το άσμα του Ορφέως, 4η στροφή, σελ Κ. Παλαμά, Αγορά, 1η στροφή, σελ. 422. Και στις 2 στροφές οι ποιητές εκφράζουν την αίσθηση που τους δίνει το σπίτι. Ποια επίθετα και σχήματα λόγου χρησιμοποιούν; Πώς λειτουργεί η καθαρεύουσα του Βασιλειάδη; Τίνος το ύφος είναι πομπώδες και τίνος απλό και καθημερινό; Ποιος δίνει πιο ζεστή εικόνα του σπιτιού; Βασιλειάδης: «καλύβην πατρώαν», «φαιδράν λαμπηδόνα», «οίκος ευχέτης». Παλαμάς: «όπως διψάει το πρωτοβρόχι», στεγνή καλοκαιριά», «βλογημένο σπίτι», «κρυφή ζωή», «ζωούλα σε μια κόχη», «δέηση ερημίτη». Ενδεικτικές ερωτήσεις/ επισημάνσεις, απαντήσεις

16 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ - Οικονομική,κυρίως, ανάπτυξη (Χ. Τρικούπης) - Γενική παρακμή (αποκορύφωμα: πόλεμος 1897) - Βάσεις αστικοποίησης (1909, Βενιζέλος) - Βαλκανικοί πόλεμοι Διχασμός - Μικρασιατική εκστρατεία - Καταστροφή Ανασυγκρότηση - Δικτατορία Μεταξά - Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή - Απελευθέρωση Η εξέλιξη δεν είναι ευθύγραμμη. Οι σύντομες φάσεις ανάπτυξης ακολουθούνται από φάσεις παρακμής και αναστάτωσης.

17 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Κώστα Βάρναλη, Το πέρασμά σου (1922), σελ. 482 Η αστάθεια της εποχής συνεπάγεται συναισθήματα αβεβαιότητας, προσδοκίας και ματαίωσης, που αποδίδονται στο ποίημα αυτό. ΣΥΝΔΕΣΗ Το ποίημα μπορούμε να πούμε ότι αναφέρεται σε ατομικό (π.χ. έρωτας), ωστόσο υπάρχουν πολλά σημεία αναφοράς στο συλλογικό επίπεδο. Ποια είναι αυτά; - χρήση α’ πληθ. Προσώπου - «όλ’ η χώρα» (3η στρ.) Μια γ’ προσέγγιση: παραλληλισμός έρωτα (ή ατομικού οράματος) και συλλογικού οράματος. Ένας έρωτας ή ένα όραμα που στην ψυχή του ποιητή παίρνει μεγάλες διαστάσεις, ή, αντίστροφα, η γενική κατάσταση Ποια συναισθήματα δημιουργεί στον ποιητη η γενική κατάσταση; 2 πρώτες στροφές. Έμφαση στα «μισούμε», «μισεί». Το «Εσύ» (3η στρ.) σε ποιον απευθύνεται; Τι θα μπορούσαμε να εννοήσουμε σαν «Πασχαλιά»; Στην ικανοποίηση ενός συλλογικού ονείρου. Εύλογα μπορεί να θεωρηθεί ότι αναφέρται σε μια περίοδο ανασυγκρότησης και εξέλιξης της Ελλάδας, από αυτές που προαναφέρθηκαν. Στο τέλος ο ποιητής διερωτάται «Η Πασχαλιά γιατί έτσι λίγο να βαστάξει!». Υπάρχει απάντηση; Εκτός από την ψυχολογική ερμηνεία: «περπατούσαμε τυφλά» (2η στρ.) ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

18 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Το κύριο αίτημα μιας ασταθούς, ταραχώδους εποχής είναι η αγωνιστική διάθεση και ο ατομικός και συλλογικός αγώνας για το ξεπέρασμα των κρίσεων. Αυτό αντανακλάται και στην ποίηση ως στάση ζωής. ΑΝΑΓΝΩΣΗ: - 1ης στροφής του Πνευματικού εμβατηρίου του Σικελιανού, σελ ης παράγρ. του Ανθρωπιστικού ιδανικού του Δελμούζου, σελ. 493 Οι μαθητές μπορούν εύκολα (και με τη βοήθεια του διδάσκοντος) να καταλήξουν ότι για να υπάρχει γνήσια αγωνιστική διάθεση προϋποτίθενται: - συνειδητοποίηση μιας υπάρχουσας δύσκολης κατάστασης, - ελπίδα, πίστη,αισιοδοξία, - πνευματική εγρήγορση, - σκοποθεσία, - επίγνωση των θυσιών που απαιτούνται, - αφοσίωση στον αγώνα, - συλλογικότητα. Αυτές οι αξίες-στάσεις ζωής μπορούν να αποτελέσουν τους 7 βασικούς θεματικούς άξονες της προσέγγισης των κειμένων της Νέας Αθηναϊκής Σχολής της Α’ Λυκείου. Η αφετηρία της προσέγγισης μπορεί να είναι η συγκεκριμένη εποχή, όμως κρίνεται αναγκαίο, για τη διατήρηση του ενδιαφέροντος των μαθητών, να διαπιστωθεί και να τονισθεί η διαχρονικότητα των αξιών αυτών.

19 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Τα κείμενα της Νέας Αθηναϊκής Σχολής Α’Λυκείου κατά θεματικές ενότητες -Παλαμά, Σατιρικά γυμνάσματα -Παλαμά, Αγορά -Καβάφη, Αλεξανδρινοί βασιλείς -Βάρναλη, Οι μοιραίοι -Βάρναλη, [Πάλι μεθυσμένος είσαι] συνειδητοποίηση της κατάστασης ελπίδα, πίστη,αισιοδοξία -Παλαμά, Ο δωδεκάλογος του γύφτου -Σικελιανού, Ιερά οδός -Σικελιανού, Άγραφον -Παλαμά, [Σαν των Φαιάκων το καράβι] -Καβάφη, Νέοι της Σιδώνος 400 π.Χ. πνευματική εγρήγορση σκοποθεσία -Καβάφη, Ιθάκη -Καβάφη, Περιμένοντας τους βαρβάρους επίγνωση των θυσιών που απαιτούνται -Σικελιανού, Στ’ όσιου Λουκά το μοναστήρι -Βάρναλη, Οι πόνοι της Παναγιάς αφοσίωση στον αγώνα -Γρυπάρη, Εστιάδες -Καβάφη, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον -Παλαμά, Πανηγύρι στα σπάρτα συλλογικότητα -Σικελιανού, Πνευματικό εμβατήριο

20 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
α) Κωστή Παλαμά, Σατιρικά γυμνάσματα (1907), σελ.416 κ.ε. Η γενική κατάσταση της Ελλάδας κατά την πρώτη 10ετία του 20ου αιώνα. Ο σκοπός της σάτιρας. Ποια χαρακτηριστικά της παρακμής (μέχρι το 1909) επισημαίνει ο ποιητής; α’ ποίημα: - φανατισμός: 1η στρ., συσσώρευση χαρακτηρισμών, «σηκωτοί κάθε τόσο στο ποδάρι». - έλλειψη αξιών: 2η στρ. - παραμερισμός των άξιων: 3η στρ. «Τρικούπηδες...Ψυχάρηδες...» - συντηρητισμός, σεμνοτυφία,καθωσπρεπισμός: 3η στρ. «Να η Ελλάδα! Αρσακιώτισσα δασκάλα». - σχολαστικισμός πνευματικών ανθρώπων: 4η στρ. «με λογιότατους παραγιομισμένη» - πρόχειρη αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων, εφησυχασμός Μ.Ιδέας: 4η στρ., τελευταίος στίχος. β’ ποίημα: - έλειψη πίστης σε ιδανικά, αθεϊα: 1η-2η στρ. - επικράτηση του νόμου της ζούγκλας: 3η στρ. - απομάκρυνση από φιλοσοφία και επιστήμη: 4η στρ. - συνέχιση πολιτιστικού σκότους τουρκοκρατίας: τελευτ.στ. «Τ’ άτι σου ακόμα μας πατά, Μπραϊμη!» Τα αισθήματα και το ύφος του ποιητή: πίκρα, ειρωνεία, σαρκασμός, οργή, αγανάκτηση, καυστικότητα, σκληρότητα πο αντανακλούν στη γλώσσα. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ Νομίζετε ότι κάποια από τα χαρακτηριστικά των αρχών του 20ου αι. που επισημαίνει ο Παλαμάς, εξακολουθούν να υπάρχουν στην Ελλάδα και στις αρχές του 21ου αι.;

21 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
β) Κ.Π.Καβάφη, Αλεξανδρινοί βασιλείς (1912), σελ. 435 κ.ε. Στα Σατιρικά γυμνάσματα ο Παλαμάς επισημαίνει με τη σάτιρα την έλλειψη αξιών και ιδανικών, τον εφησυχασμό και το πολιτιστικό σκοτάδι στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Καβάφης στους Αλεξανδρινούς βασιλείς δίνει την κατάσταση αυτή αξιοποιώντας ένα ιστορικό γεγονός. ΣΥΝΔΕΣΗ Οι Αλεξανδρινοί είχαν συνείδηση του ρόλου της τελετής; - στ : «Οι Αλεξανδρινοί ένιωθαν βέβαια / που ήσαν λόγια αυτά και θεατρικά». - στ : «μόλο που βέβαια ήξευραν τι άξιζαν αυτά / τι κούφια λόγια ήσανε αυτές οι βασιλείες». Τι τους παρέσυρε να συμμετάσχουν; - στ : περιγραφή ενδυμασίας Καισαρίωνα - στ : «Αλλά η μέρα ήτανε ζεστή και ποιητική ... ο ουρανός ... το Αλεξανδρινόν Γυμνάσιον ... των αυλικών η πολυτέλεια ... Ο Καισαρίων...» - στ. 32: «γοητευμένοι με τ’ ωραίο θέαμα». Πώς περιγράφεται η συμμετοχή τους; στ : «... έτρεχαν ... ενθουσιάζονταν ... επευφημούσαν...» Ποια η λειτουργία της τελετής; Θέαμα = αποπροσανατολισμός. Μαζοποίηση (στ. 1 «Μαζεύτηκαν», στ. 29 «έτρεχαν», στ.30 «επευφημούσαν»). ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ Ο Καβάφης χαρακτηρίζει μόνο την εποχή στην οποία αναφέρεται;

22 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
γ) Κώστα Βάρναλη, Οι μοιραίοι (1922), σελ Ο Καβάφης στους Αλεξανδρινούς βασιλείς επισημαίνει τον αποπροσανατολισμό, τη μαζοποίηση, το πνευματικό σκοτάδι, την έλλειψη στόχων. Στο ίδιο θεματικό πλαίσιο κινείται Βάρναλης στους Μοιραίους, εστιάζοντας σε συγκεκριμένη κοινωνική κατηγορία. ΣΥΝΔΕΣΗ Σε ποια κοινωνική κατηγορία αναφέρεται ο Βάρναλης; Απόκληροι της ζωής. Στρ. 4: αρρώστειες, ηθική και κοινωνική εξαθλίωση. Πώς αποδίδεται η ενγένει κατάστασή τους; Εξαθλίωση, μαζοποίηση: - στρ. 1: «υπόγεια ταβέρνα», «μες σε καπνούς και σε βρισιές», «απάνω...», να πάνε κάτω τα φαρμάκια» - στρ. 2: «Σφιγγόταν ένας πλάι στον άλλο», «το βάσανο της ζωής», «ο νους τυραννιέται», «άσπρην ημέρα δε θυμιέται» - στρ. 3: «Ήλιε... θάλασσα... ουρανού... αυγής... δειλινού λάμπετε, σβήνετε μακριά μας χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας» - στρ. 6: «σκότεινη ταβέρνα», «σκυφτοί», «σαν τα σκουλίκια». Ποια η αιτία της κατάστασής τους; Στρ Έμφαση στα: «φταίει το κεφάλι το κακό μας» και «Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι». Η ευθύνη για την κατάστασή τους είναι ατομική ή συλλογική; Χρήση γ’ πληθ. προσώπου. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ Συσχέτιση με το [Πάλι μεθυσμένος είσαι], σελ (Εδώ αναφορά σε άτομο, αλλά δίνει και τον περύγυρο και αναζητεί αιτίες στον προτελ. στ.)

23 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
δ) Κωστή Παλαμά, Αγορά (1896), σελ Στα προηγούμενα ποιήματα έχουμε περιγραφή των κοινωνικών και των ενγένει συνθηκών της εποχής καθώς και αναζήτηση των αιτίων τους. Στην Αγορά ο Παλαμάς δίνει τον αντίκτυπο των συνθηκών αυτών (ιδιαίτερα της παρακμής του τέλους του 19ου αιώνα) στη συνείδηση του πνευματικού ανθρώπου της εποχής. ΣΥΝΔΕΣΗ Τι ζητεί ο ποιητής από τη ζωή; - ήρεμη ζωή (στρ. 1: «σπίτι», «ζωούλα σε μια κόχη» - πνευματικότητα (στρ. 1: «κρυφή ζωή σα δέηση ερημίτη» - γνώση, εξερεύνηση (στρ. 2: «καράβι...» Βρήκε αυτό που ζητούσε; Στρ. 2: «Όχι!» και στρ.3. Ποια συναισθήματα κατακλύζουν την ψυχή του; - ματαιοπονίας (στρ.4: «σκλάβου») - πνιγηρού αδιεξόδου (στρ. 4: «σέρνε στην αγορά τη γύμνια του κορμιού σου») - αλλοτρίωσης (στρ. 4: «ξένος και για τους ξένους και για τους δικούς σου») ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Συσχέτιση με το Δε γυρεύω ξένο του Κων/νου Χατζόπουλου (σ. 448) Και εδώ η αίσθηση της έλλειψης («κάτι μου έχουν πάρει, μέσ’ από την ψυχή / κάτι μου έχουν πάρει»), αλλά εντελώς θολή, χωρίς κανένα προσδιορισμό (χαρακτηριστικό δείγμα συμβολισμού: έμφαση στη γοητευτική υποβλητικότητα και μουσικότητα). Η πιο συγκεκριμένη αναφορά είναι ότι «άλλοι», κάποιοι απροσδιόριστοι εξωτερικοί παράγοντες, έχουν συντελέσει στη μελαγχολική αίσθηση της έλλειψης. ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ

24 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΑΝΑΓΚΗ ΕΛΠΙΔΑΣ, ΠΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑΣ
Κωστή Παλαμά, Ο δωδεκάλογος του γύφτου (1907), σελ Για την έξοδο από την παρακμή βασική προϋπόθεση είναι να μη χάσουν οι άνθρωποι την ελπίδα, την πίστη και την αισιοδοξία τους. ΣΥΝΔΕΣΗ Σε ποιες ενότητες χωρίζεται το απόσπασμα και ποιο το περιεχόμενο καθενός; - στ. 1-24: η παρακμή (σύνδεση και με πόλεμο 1897) - στ : η ανάκαμψη. Πού στηρίζεται η ελπίδα, η πίστη και η αισιοδοξία του ποιητή; - στο Θεό (στ : «Όσο να σε λυπηθεί / της αγάπης ο Θεός...») - στο ότι και η παρακμή έχει τα όριά της (στ : «και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί / να κατρακυλήσεις πιο βαθιά / στου Κακού τη σκάλα»). Πού αλλού μπορούμε να στηρίξουμε τις ελπίδες μας σε τέτοιες καταστάσεις; Στον αγώνα. Ποιοι είναι οι πιο αισιόδοξοι στίχοι του ποιήματος; Οι τελευταίοι στίχοι (39-41). ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Ανάγνωση της Ιεράς οδού του Σικελιανού (1935), σελ. 469 κ.ε.. Για ποιο θέμα και σε ποιο σημείο του ποιήματος εκφράζει ο Σικελιανός την αισιοδοξία του; ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ

25 ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΑΝΑΓΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗΣ
Άγγ.Σικελιανού, Άγραφον (χρόνια Γερμανικής Κατοχής), σ. 462 κ.ε. ΣΥΝΔΕΣΗ: Μόνη η αισιοδοξία στις δύσκολες εποχές δεν είναι αρκετή. Είναι αναγκαίο οι πνευματικοί, τουλάχιστον, άνθρωποι μέσα στα ερείπια και τη σήψη να μπορέσουν να βρουν σημεία στήριξης και ανόδου. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ/ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Οι ενότητες και το περιεχόμενό τους. - στ. 1-37: Η απόκρυφη ευαγγελική παράδοση. - στ : Παραλληλισμός με τη σύγχρονη κατάσταση. Δέηση. Ποιες λέξεις αποδίδουν τη γενική σήψη και παρακμή; Ενδεικτικά: στ. 5-7: σκουπίδια απορρίμματα, ξεσκλίδια στ : ρείπια, πτώματα άθαφτα Πώς αποδίδεται η στάση που πρέπει να κρατά ο πνευματικός άνθρωπος σ’ αυτές τις καταστάσεις; - στ : οι μαθητές «κρατώντας / στη φούχτα τους την πνοή, πισωδρομήσαν», ενώ ο Ιησούς « γαλήνια κοντοστάθη» - Ιησούς (στ ): «Την φοβερήν οσμήν, εκείνος πόχει / καθάρια ανάσα, και στη χώρα μέσα / την ανασαίνει... Μα,τώρα αυτό που βγαίνει απ’ τη φτορά θαυμάζω / με την ψυχή μου ολάκαιρη... Κοιτάχτε / πώς λάμπουνε τα δόντια αυτού του σκύλου / στον ήλιο...» - Ποιητής (β’ ενότητα): «... δώσ’ και σ’ εμένα, Κύριε, ...δώσ’ μου / μες στη φριχτήν οσμήν όπου διαβαίνω / ... / κάτι να λάμψει ξάφνου και βαθιά μου,/ έξω απ’ τη σάψη, πέρα από τη σάψη / του κόσμου, ωσάν τα δόντια αυτού του σκύλου». Σε ποιους στίχους αποδίδεται η λειτουργία της πνευματικής εγρήγορσης και της καθαρότητας της σκέψης στις δύσκολες περιόδους; στ : «υπόσκεση μεγάλη / αντιφεγγιά του Αιώνιου, μα κι αντάμα / σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα!». Σκληρή -> λόγω της δυσκολίας των περιστάσεων, μα κι αποτελεσματική. ΣΥΖΗΤΗΣΗ/ΕΡΓΑΣΙΑ - Για την αξία της πνευματικής ζωής: Παλαμά [Σαν των Φαιάκων...], σ Για την προτεραιότητα του πνευματικού αγώνα: Καβάφη, Νέοι της Σιδώνος 400 π.Χ. (έμφαση στους στίχους 12-13, 20-21,

26 ΕΝΟΤΗΤΑ 6: ΑΝΑΓΚΗ ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑΣ
α) Κ.Π. Καβάφη, Ιθάκη (1911), σελ Στα αμέσως προηγούμενα ποιήματα τονίζεται γενικά η ανάγκη καθαρότητας του νου και πνευματικής εγρήγορσης, ιδιαίτερα στις δύσκολες συνθήκες. Ο Καβάφης στην Ιθάκη είναι πιο συγκεκριμένος: βασική ανάγκη της ζωής είναι η ύπαρξη κάποιου σκοπού, προϊόντος, ασφαλώς, πνευματικής αναζήτησης. ΣΥΝΔΕΣΗ Τι συμβολίζει η Ιθάκη; Το σκοπό που δίνει νόημα στη ζωή: στ «Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι. / Χωρίς αυτήν δεν θα ‘βγαινες στον δρόμο. / Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια». Ποια τα θέλγητρα του ταξιδιού-σκοπού; στρ. 2 Ποιες οι δυσκολίες του; στ. 4-12: «Λαιστρυγόνας... Κύκλωπας... Ποσειδώνα...» Ποια είναι η πραγματική δυσκολία; Ο εαυτός μας: στ. 6-8 «... αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή... αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου...» Ποιος ο αποτελεσματικότερος τρόπος ξεπεράσματος των δυσκολιών; Πνευματική εγρήγορση, πνευματικός βίος: παραπάνω στίχοι. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

27 ΕΝΟΤΗΤΑ 6: ΑΝΑΓΚΗ ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑΣ
β)Κ.Π. Καβάφη, Περιμένοντας τους βαρβάρους (1900), σελ. 427 Ο Καβάφης στην Ιθάκη αναφέρεται στην αναγκαιότητα των σκοπών σε ατομικό επίπεδο (αν και είναι εύκολη η γενίκευση). Στο Περιμένοντας τους βαρβάρους η αναφορά αυτή γίνεται σε επίπεδο πολιτείας. ΣΥΝΔΕΣΗ Ποια τα σημεία υπεροχής των βαρβάρων έναντι της πολιτείας; - Υπεροχή στον υλικόκαι στρατιωτικό τομέα (στ. 2 «φθάσουν» (= κατακτήσουν), στ. 7 «νομοθετήσουν») - Σαφής υστέρησή τους στον πνευματικό τομέα (είναι «βάρβαροι», στ. 15 «τίτλοι», στ. 23 «και τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους», στ. 27 «βαριούνται ευφράδειες και δημηγορίες» Οι πολίτες χάρηκαν που «βάρβαροι πια δεν υπάρχουν» (στ.34); Όχι. Στ : πρόσωπα σοβαρά, αδειάζουν οι δρόμοι, πολίτες συλλογισμένοι. Γιατί; Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι θα χαίρονταν, αν οι βάρβαροι διέθεταν και πνευματική υπεροχή. Κυρίως,όμως, στ : «Και τώρα τι θα γένομε χωρίς βαρβάρους / Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις». - «λύσις» = σκοπός, αιτία αγώνα - «τι θα γένουμε;»: και αν δεν υπάρχουν βάρβαροι (σκοπός), πρέπει να τους εφεύρουμε. Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτεία χωρίς σκοπούς και στόχους (σύνδεση με την εποχή γραφής του ποιήματος). ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

28 ΕΝΟΤΗΤΑ 7: ΑΝΑΓΚΗ ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΘΥΣΙΩΝ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ
Αγγ.Σικελιανού, Στ’ όσιου Λουκά το μοναστήρι (1935),σ.475 κ.ε. Κάθε προσπάθεια, για να είναι σοβαρή, προϋποθέτει επίγνωση των δυσκολιών της επιτυχίας της και των θυσιών που απαιτούνται. Κυρίως προϋποθέτει το ξεπέρασμα του εαυτού μας, για να εξυπηρετηθεί ο σκοπός και ο αγώνας (Καβάφης, Ιθάκη). Τις ωδίνες του Αγώνα αποδίδει ποιητικά ο Σικελιανός στο ποίημα αυτό. ΣΥΝΔΕΣΗ Οι δύο βασικές ενότητες. - α. 1-17: το θείο πάθος β. στ : το ανθρώπινο πάθος Παραλληλισμός των δύο παθών. Συμβολικό πάθος: στ. 6 «έτσι γλυκά θρηνούσαν», στ «...στα ρόδα ... αναπνοές της άνοιξης ... αναφτερώνουν το νου τους στης Ανάστασης το θάμα ... ανεμώνες ... λουλούδια ... ευωδούσαν» Βίωση του πάθους: β’ ενότητα «... σκούξει... ποδάρι ξύλινο ... το χορευτή που τράνταζε τ’ αλώνι ... να χιμήξει σκυφτή και ν’ αγκαλιάσει το ποδάρι ... του στρατιώτη ... να σύρει ... σκούξιμο ... αξεθύμαστη του τρόμου κραυγή» Κορύφωση της αντίθεσης: α)στ. 6 «έτσι γλυκά θρηνούσαν!» και στ «αξεθύμαστη του τρόμου κραυγή» β)στ. 6-9 «ποια να στοχάστη ... πως κάτω από τους ανθούς ... ήταν σάρκα που πόνεσε βαθιά» και στ «στεκόταν ... με ποδάρι ξύλινο ... το χορευτή που τράνταζε τ’ αλώνι...» Υπάρχουν εκφράσεις δυσανασχέτισης ή διαμαρτυρίας για τις θυσίες που απαιτεί ο Αγώνας; Όχι. Η συνειδητοποίηση είναι πλήρης. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Συσχέτιση της μάννας του ποιήματος αυτού με τη μάννα/Παναγιά του Βάρναλη στους Πόνους της Παναγιάς (1927), σελ Επισήμανση: η στοργή και τρυφερότητα της μάννας υπογραμμίζει την επίγνωση του αναπόφευκτου του Αγώνα: στ. 20 «Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν». ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ

29 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: ΑΝΑΓΚΗ ΑΦΟΣΙΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ
α) Ιωάννη Γρυπάρη, Εστιάδες (1919), σελ. 456 κ.ε. Η επίγνωση των θυσιών που απαιτεί ο Σκοπός και ο Αγώνας, δίνει τις πραγματικές διαστάσεις της αφοσίωσης σ’ αυτούς. ΣΥΝΔΕΣΗ Η εικόνα και τα συναισθήματα των Εστιάδων. στρ. 5 «το σχήμα τ’ ανωφέλευτο ντυμένες/.../σεμνές μα κολασμένες», στρ.6 «άβουλη αναμελιά κι αραθυμιά», στρ.7 «με τις φούχτες των σκορπίζουν στα μαλλιά / με συντριβή και με ταπεινωσύνη», στρ.9 «Κι αν είν’ και πέσει απάνω τους,ας πέσει! Όπως ζητά / το δίκιο κι οι Παρθένες το ζητούνε,/ που ιδού τις με τα χέρια τους στα ουράνια σηκωτά / και την ψυχή στα μάτια τους τον προσκαλούνε». Επισημάνσεις αντιθέσεων: - «σεμνές μα κολασμένες» - σχήμα – «αναμελιά κι αραθυμιά» - «αναμελιά κι αραθυμιά» - επίκληση τιμωρίας. Η ευθύνη των υπόλοιπων πολιτών. - στρ. 2 «παρά να δουν τα μάτια τους και τη χορτάσουν» - στρ. 3 «... οι ανέγνωμοι.../μην τύχει τρέμουνε κανείς και τους ξυπνήσει» - στρ. 10 «γνώμη άβουλη, γνώμη άδικη μιας νιότης/...πόσβησεν έτσι χωρίς σκοπό / κι ακόμα ζει και ζένεται – με το σκοπό της!» Η διαχρονικότητα του κεντρικού νοήματος. - στρ. 6 «σαν της δικής μας νιότης» - στρ. 10 «σαν τη δικιά μας» ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

30 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: ΑΝΑΓΚΗ ΑΦΟΣΙΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ
β)Κ.Π.Καβάφη, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον (1911), σ Οι Εστιάδες επιζητούν την τιμωρία για την παράβαση του Χρέους. Αντίθετα, ο Καβάφης ζητεί από τον Αντώνιο να μη θρηνήσει καν για την αποτυχία των σχεδίων του, αλλά να τη δεχθεί με αξιοπρέπεια. ΣΥΝΔΕΣΗ Πού αποδίδει ο ποιητής την αποτυχία του Αντωνίου; - στην τύχη: στ. 4 «την τύχη σου που ενδίδει πια» - σε δικές του κακές εκτιμήσεις: στ. 4-6 «τα έργα σου / που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου / που βγήκαν όλα πλάνες». Τι συμβουλεύει ο ποιητής τον Αντώνιο; - να μη θρηνήσει: στ. 6 «μη ανοφέλετα θρηνήσεις» - να δεχθεί την αποτυχία με αξιοπρέπεια: στ «Σαν έτοιμος από καιρό σα θαρραλέος ...μη γελασθείς, μην πεις ... Μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς ... σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλη... αλλ’ όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα» - να επιμείνει και να απολαύσει την προσπάθεια μέχρι το τελευταίο λεπτό: στ «πλησίασε ... κι άκουσε με συγκίνηση ... ως τελευταία απόλαυση τους ήχους...» Συσχέτιση της Αλεξάνδρειας με την Ιθάκη. Και οι δύο πόλεις συμβολίζουν ένα σκοπό που δίνει νόημα στη ζωή. Ο Καβάφης απευθύνεται μόνο στον Αντώνιο; ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ α. Συσχέτιση των στάσεων που συνιστούν ο Γρυπάρης και ο Καβάφης (επισήμανση της διαφοράς καθήκοντος - προσωπικής φιλοδοξίας και αναμελιάς - συνειδητής επιλογής). β. Η εμμονή στην επίτευξη ενός σκοπού στο Πανηγύρι στα σπάρτα (1904) του Παλαμά, σελ ΣΥΖΗΤΗΣΗ / ΕΡΓΑΣΙΑ

31 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
Άγγελου Σικελιανού, Πνευματικό εμβατήριο (1945), σελ Την έννοια της συνευθύνης για μια υπάρχουσα κατάσταση τη συναντήσαμε σε προηγούμενα ποιήματα (Σατιρικά γυμνάσματα Παλαμά, Αλεξανρινοί βασιλείς Καβάφη, Εστιάδες Γρυπάρη). Η συνευθύνη συνεπάγεται, αλλά και προϋποθέτει, συλλογικότητα στον Αγώνα, η οποία μαζί με τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις εγγυάται την επιτυχία του και εξασφαλίζει την ωριμότητα των αγωνιστών. ΣΥΝΔΕΣΗ Πώς αποδίδεται η αναγκαιότητα του Αγώνα; στ. 5 και 33, «...δε βολεί μονάχος του ν’ ανέβει ο ήλιος» Πώς αποδίδεται ο σκοπός του Αγώνα; στ. 1 «να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα», στ. 22 «να γίνει ο ήλιος Πνέμα», στ. 23 «Σιμώνει ο νέος Λόγος», στ «να μην αφήσουμε τα χώματά μας / να ξεραθούν», στ «να βγει ο καθένας μας με δώδεκα ζευγάρια βόδια /.../ Ν’ ανθίσει η δάφνη... / και η Άμπελός μας ν’ απλωθεί...» Πώς αποδίδεται η ανάγκη συλλογικότητας; - Κυρίως με τη χρήση πληθυντικού αριθμού των ρημάτων - στ. 10 και 13 «αδερφοί», στ 21 «σύντροφοι», στ. 33 «παιδιά» Πώς αποδίδεται η αποφασιστικότητα για Αγώνα; - επανάληψη του «ομπρός» - στ. 34-6, επανάληψη του «σπρώχτε» - στ. 20, «και το μακριά και το σιμά για με πια είν’ ένα!». ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ / ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ, ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

32 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΤΕΡΩΝ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Παλαμά Καβάφη Σικελιανού Βάρναλη