Ελληνική Εταιρία Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας 14 ο Διεθνές Συνέδριο 14-16 Δεκεμβρίου 2007 Εξελίξεις στην έρευνα της γλωσσικής εκμάθησης και διδασκαλίας Οι.

Παρουσίαση με θέμα: "Ελληνική Εταιρία Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας 14 ο Διεθνές Συνέδριο 14-16 Δεκεμβρίου 2007 Εξελίξεις στην έρευνα της γλωσσικής εκμάθησης και διδασκαλίας Οι."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ελληνική Εταιρία Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας 14 ο Διεθνές Συνέδριο 14-16 Δεκεμβρίου 2007 Εξελίξεις στην έρευνα της γλωσσικής εκμάθησης και διδασκαλίας Οι συμπληρωματικές προτάσεις στα εγχειρίδια διδασκαλίας της Ελληνικής ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας για ενηλίκους Ελισσάβετ Νουχουτίδου enouchou@phil.uoa.gr Πανεπιστήμιο Αθηνών enouchou@phil.uoa.gr

2 Οι συμπληρωματικές προτάσεις στη ΝΕ - «δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που λειτουργούν ως συμπληρώματα ρημάτων/ ρηματικών εκφράσεων, ονομάτων, επιθέτων και επιρρημάτων και ως επεξηγήσεις ονομάτων και αντωνυμιών» (Θεοφανοπούλου-Κοντού κ.ά. 1998: 43) - «δευτερεύουσες προτάσεις… μπαίνουν κυρίως σε θέση αντικειμένου (ρήματος, ονόματος ή επιθέτου) ή και υποκειμένου, και αποτελούν οργανικό όρο της πρότασης (όρισμα)» (Ρούσσου 2006: 11)

3 Αντικείμενο της μελέτης Συμπληρωματικές προτάσεις που λειτουργούν ως υποκείμενα ή αντικείμενα σε ρήματα και ονόματα. Ειδικότερα, έμφαση δίνεται: στο συμπληρωματικό δείκτη: το σύνδεσμο που εισάγει τη συμπληρωματική πρόταση (Ρούσσου 2006) / δείκτη εισαγωγής (Θεοφανοπούλου-Κοντού κ.ά. 1998)  Προτάσεις που εισάγονται με τους δείκτες ότι/ πως, που, να, αν στην επιλογή του ρηματικού τύπου στη συμπληρωματική πρόταση

4 Αφορμή του προβληματισμού (1)  αριστερή περιφέρεια της πρότασης  ευαίσθητος/ ευάλωτος τομέας (vulnerable domain, βλ. Platzack 1999)  κατάκτηση του τομέα της ΦρΣυμπλ (C domain) στη Γ2· βλ. Lakshmanan & Selinker (1994), Bhatt & Hancin-Bhatt (2002), Müller (2006)  θεωρητικές προσεγγίσεις Noonan (1985), Rizzi (1997), Ρούσσου (1994, 2000, 2002)

5 Αφορμή του προβληματισμού (2)  εκτενής βιβλιογραφία για το θέμα στη Νέα Ελληνική (μεταξύ άλλων Ingria 1981, Χριστίδης 1982, 1984, 1985, Βελούδης & Φιλιππάκη- Warburton 1984, 1985, Tsimpli 1990, Terzi 1992, Φιλιππάκη-Warburton 1992, Ρούσσου 1994, 2000, 2002, 2006, Βαρλοκώστα 1994α, 1994β, Μόζερ 1994, 1997, Τσαγγαλίδης 2000, 2001, 2002, Drachman 2003, 2004)  διδακτική πράξη: προβλήματα/ δυσκολίες των μαθητών της ΝΕ ως Γ2 στην κατάκτηση των συμπληρωματικών προτάσεων

6 Προβλήματα στην κατάκτηση των συμπληρωματικών στη ΝΕ ως Γ2 (1) επιλογή του σωστού δείκτη εισαγωγής: η κατανομή κάθε δείκτη εξαρτάται από τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά του κατηγορήματος εξάρτησης (Θεοφανοπούλου- Κοντού κ.ά. 1998, Ρούσσου 2006) Θέλω να/*ότι/*πως/*που/*αν φύγω νωρίς. Παραδέχτηκε ότι/πως/*να/*που/*αν έφταιγε και ο ίδιος για την κατάσταση. Απογοητεύτηκα που/*να/*ότι/*πως/*αν έχασα το τέλος της ταινίας. Αναρωτιέμαι αν/*να/*ότι/*πως/*που την έχω ξαναδεί.

7 Προβλήματα στην κατάκτηση των συμπληρωματικών στη ΝΕ ως Γ2 (2) δυνατότητα συνδυασμού ενός ρήματος με περισσότερους από έναν δείκτες εισαγωγής με σημασιολογική διαφοροποίηση (του ρήματος)  η σημασία του δείκτη καθορίζει τη σημασία της συμπληρωματικής Αρνήθηκα να δώσω το τηλέφωνό του. Αρνήθηκα ότι/πως έδωσα το τηλέφωνό του. Ξέρει να οδηγεί πολύ καλά. Ξέρει ότι/πως οδηγεί πολύ καλά.

8 Προβλήματα στην κατάκτηση των συμπληρωματικών στη ΝΕ ως Γ2 (3) δυνατότητα/ μη δυνατότητα παράλειψης του δείκτη εισαγωγής Είπε (ότι) θα έρθει και ο Γιάννης. Είπε *(να) έρθει και ο Γιάννης. η επιλογή του δείκτη επηρεάζει τον τύπο του ρήματος της συμπληρωματικής ως προς την όψη/άποψη και το χρόνο Η Μαρία άρχισε να μιλάει/*μιλήσει/*μίλησε/*μιλούσε. Νομίζω ότι μας ακούει/*ακούσει/άκουσε/άκουγε.

9 Επιπλέον παράγοντες δυσκολίας για τους μαθητές της ΝΕ ως Γ2 - ο ρόλος της μητρικής γλώσσας (Γ1) Ρούσσου (2006): μαθητές με Γ1 την Τουρκική Προβλέψεις: - η διάκριση ότι και που θα είναι αδιαφανής (στα πρώτα στάδια κατάκτησης της Γ2) - η χρήση του ότι στον πλάγιο λόγο μπορεί να οδηγήσει σε γενίκευση της χρήσης του

10 Πρόταση διδασκαλίας (Ρούσσου 2006)  Πρώτη φάση: παρουσίαση των συμπλη- ρωματικών δεικτών (σε περίπτωση που δεν υπάρχουν στη Γ1)  Δεύτερη φάση: χρήση των δεικτών σε διάφορα περιβάλλοντα  Τρίτη φάση: απόκτηση συναίσθησης ότι ένα ρήμα μπορεί να αποκτήσει διαφορετικές ερμηνείες αν συμπληρωθεί από διαφορετικούς δείκτες

11 Συμπληρωματικές προτάσεις και επίπεδα Ελληνομάθειας Αναλυτικό πρόγραμμα Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ) Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) - πρόβλημα: αντιστοιχία των επιπέδων και συσχετισμός με το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη γλώσσα (δε θα μας απασχολήσει), βλ. Αντωνοπούλου 2001, Σπυρόπουλος & Τσαγγαλίδης 2005

12 - Αντιστοιχία επιπέδων των δύο αναλυτικών προγραμμάτων σύμφωνα με τις μελέτες της Αντωνοπούλου (2001: 55) και των Κοντού κ.ά. (2002: 18-19): ΚΕΓΕΚΠΑ Στοιχειώδες επίπεδο Α1 Α’ επίπεδοΕισαγωγικό επίπεδο Α2 Β’ επίπεδοΒασικό επίπεδο Β1 Γ’ επίπεδοΕπίπεδο επάρκειας Β2 Δ’ επίπεδοΠροχωρημένο επίπεδο Γ1 Επίπεδο αυτάρκειας Γ2

13 Συμπληρωματικές προτάσεις και επίπεδα εκμάθησης της ΝΕ ως Γ2 Επίπεδο αρχαρίων (1) ΚΕΓ-Α’ΕΚΠΑ-Εισαγωγικό - Προτάσεις με ότι και πως Έμαθα ότι ήρθε η Άννα - Μετατροπή από ευθύ σε πλάγιο λόγο (με ρήματα όπως λέω, ρωτώ) Μου είπε ότι θα φύγει

14 Επίπεδο αρχαρίων (2) ΚΕΓ-Α’ΕΚΠΑ-Εισαγωγικό - Προτάσεις με να Θέλω να φύγω - Προτάσεις με που για τη δήλωση της αιτίας Χαίρομαι που ήρθες * Τα παραδείγματα που περιλαμβάνονται στους πίνακες των επιπέδων ελληνομάθειας προέρχονται από τα αντίστοιχα αναλυτικά προγράμματα.

15 Επίπεδο μέσων (1) ΚΕΓ-Β’ ΕΚΠΑ-Βασικό - Συμπληρωματικές με να που λειτουργούν ως υποκείμενα απρόσωπων εκφράσεων Είναι αδύνατο να σε δω αύριο - Προτάσεις με να ως συμπληρώματα ρηματικών εκφράσεων Δεν είχε καιρό να δει το παιδί του - που-συμπληρωματικές ως αντικείμενα ρημάτων Θυμάμαι που φύγαμε μαζί Είδες που δεν ήταν τίποτα σοβαρό; - Προτάσεις με που για τη δήλωση της αιτίας Χαίρομαι που με θυμήθηκες και μου έγραψες αμέσως

16 Επίπεδο μέσων (2) ΚΕΓ-Β’ ΕΚΠΑ-Βασικό - Μετατροπή από ευθύ σε πλάγιο λόγο: Κύριες προτάσεις που δείχνουν επιθυμία  να-συμπληρωματικές Του είπε να πάει εκεί Προτάσεις με αν (πλάγιες ερωτήσεις) Άκουσες αν απεργούν αύριο τα λεωφορεία; - χωρίς να Συνεννοηθήκαμε χωρίς να πούμε λέξη

17 Επίπεδο μέσων (3) ΚΕΓ-Γ’ ΕΚΠΑ-Επάρκειας - το να Το να θέλεις δε φτάνει, πρέπει και να μπορείς. - Συμπληρωματικές με πως (ελεύθερη εναλλαγή με ότι) ως άμεσο συμπλήρωμα ρήματος, ουσιαστικού ή επιθέτου Νομίζω ότι/ πως δεν ξέρει τι κάνει! Είμαι σίγουρος ότι/ πως άλλαξε γνώμη Διάκριση πως/πώς

18 Επίπεδο μέσων (4) ΚΕΓ-Γ’ ΕΚΠΑ-Επάρκειας - αντί να ίσως να χωρίς να επίρρημα + να Καλύτερα να πηγαίνω. - Αποψιακοί περιορισμοί στο ρήμα της συμπληρωματικής Σταμάτησα να καπνίζω/*να καπνίσω Κόντεψα να πεθάνω/*να πεθαίνω από το φόβο μου - Πλάγιες ερωτηματικές με αν Τη ρώτησε αν θέλει να χωρίσουν.

19 Επίπεδο προχωρημένων ΚΕΓ-Δ’ - να + οριστική (+παρωχημένο, +συνοπτικό) Μπορεί να γεννήθηκε έτσι - να-συμπληρωματική με ρήματα τύπου θυμάμαι (ρήμα αντίληψης) («ειδικές που εισάγονται με να», Ευσταθιάδης κ.ά. 2001) Δε θυμάμαι να τον είδα Σημείωση: δεν υπάρχει αναφορά στις συμπληρωματικές προτάσεις στο Προχωρημένο Επίπεδο στο αναλυτικό πρόγραμμα του ΕΚΠΑ.

20 Αντιστοίχιση επιπέδων και εγχειριδίων Προβληματική η αντιστοίχιση καθώς δεν είναι γνωστό το καταληκτικό επίπεδο κάθε εγχειριδίου, πβ. Σπυρόπουλος & Τσαγγαλίδης 2005: 325-327.

21 Εγχειρίδια που εξετάστηκαν - κριτήρια Χρόνος συγγραφής του εγχειριδίου Τύπος εγχειριδίου (έντυπο) Βασικό εγχειρίδιο (και όχι υποστηρικτικό υλικό, υλικό εξετάσεων κλπ.) για διδασκαλία σε τάξη Απευθύνεται σε ενηλίκους (με γλώσσα υποστήριξης την Ελληνική)

22 Εγχειρίδια που εξετάστηκαν: επίπεδο αρχαρίων (1) Εγχειρίδια που αποτελούν μέρος μιας σειράς που καλύπτει περισσότερα από ένα επίπεδα:  Αρβανιτάκης, Κ. & Αρβανιτάκη, Φ. 2002 2 (1997): Επικοινωνήστε Ελληνικά 1.  Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού- Βασιλείου, Ρ. 2002: Νέα Ελληνικά για μετανάστες, παλιννοστούντες, πρόσφυγες και ξένους «…και καλή επιτυχία». Α’ Επίπεδο.  Δημητρά, Δ. & Παπαχειμωνά, Μ. 2002 2 (1987): Ελληνικά Τώρα 1+1.

23 Εγχειρίδια: επίπεδο αρχαρίων (2)  Διδακτικό Προσωπικό Σ.Ν.Ε.Γ. του ΑΠΘ. 1983: Αρχίζω τα Ελληνικά.  Τλούπα, Σ. & Χατζηπαναγιωτίδη, Α. 1992: Νέα Ελληνικά 1. Εγχειρίδια που απευθύνονται αποκλειστικά σε αρχάριους μαθητές:  Βαλσαμάκη, Φ. & Μανάβη, Δ. 2004: Ορίστε.  Χαραλαμποπούλου, Ν. & Χαραλαμπόπουλος, Α. 1996: Τα Νέα Ελληνικά ως δεύτερη/ ξένη γλώσσα: επικοινωνιακή προσέγγιση.

24 Εγχειρίδια: επίπεδο αρχαρίων (3) Εγχειρίδια που καλύπτουν και την ύλη (της γραμματικής) υψηλότερων επιπέδων:  Βογιατζίδου, Σ., Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε., Νικολαΐδου-Νέστορα, Ν. & Τρύφωνα- Αντωνοπούλου, Ν. 2000 2 (1989): Ξέρετε Ελληνικά;  Καβουκόπουλος, Φ., Κουτσομητοπούλου, Ε., Αργυρούδη, Μ. & Δαγκλή, Β. 1997: Νέα Ελληνικά για Αρχάριους.  Μπαμπινιώτης, Γ., Αναγνωστοπούλου, Α., Αργυρούδη, Ε., Κολυβά, Μ. & Μήτσης, Ν. 2003 3 (1993): Ελληνική Γλώσσα.

25 Επίπεδο αρχαρίων: τι διδάσκεται (1) Στα περισσότερα ή σε όλα τα εγχειρίδια Συμπληρωματικές που εισάγονται με να (συνήθως ως μέρος της διδασκαλίας της «απλής υποτακτικής») Ρήματα τα οποία δέχονται ως συμπλήρωμά τους να-συμπληρωματική

26 Επίπεδο αρχαρίων: τι διδάσκεται (2) Επιπλέον (σε μερικά εγχειρίδια):  συμπληρωματικές με να +«συνεχή υποτακτική» (Ελληνικά Τώρα 1+1, Νέα Ελληνικά 1, Αρχίζω τα Ελληνικά, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους, Ελληνική Γλώσσα, Ξέρετε Ελληνικά)  απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις με να-συμπληρωματική (Αρχίζω τα Ελληνικά, Ορίστε, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους, Ξέρετε Ελληνικά)

27 Επίπεδο αρχαρίων: τι διδάσκεται (3)  συμπληρωματικές με ότι (Ελληνικά Τώρα 1+1, Αρχίζω τα Ελληνικά, Ορίστε, Ελληνική Γλώσσα, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους)  συμπληρωματικές με πως (Αρχίζω τα Ελληνικά, Ελληνικά Τώρα 1+1, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους, Ελληνική Γλώσσα)  συμπληρωματικές με που (Ελληνικά Τώρα 1+1, Αρχίζω τα Ελληνικά, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους)

28 Επίπεδο αρχαρίων: μεθοδολογία (1) Τρόπος παρουσίασης: – σε κείμενο, διαλογικό ή μη ( Νέα Ελληνικά 1, Επικοινωνήστε Ελληνικά 1, Ελληνικά Τώρα 1+1, Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Α’, Ορίστε, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους, Ελληνική Γλώσσα, Ξέρετε Ελληνικά) – κυρίως σε παραδείγματα (Αρχίζω τα Ελληνικά)

29 Επίπεδο αρχαρίων: μεθοδολογία (2) Μεταγλώσσα (συνήθως χρησιμοποιούνται όροι της παραδοσιακής γραμματικής) – δεν αναφέρονται ρητοί κανόνες: Αρχίζω τα Ελληνικά, Νέα Ελληνικά 1, Επικοινωνήστε Ελληνικά 1, Ορίστε, Ξέρετε Ελληνικά Σε όλα τα εγχειρίδια (εκτός από το Αρχίζω τα Ελληνικά) παρατίθενται λίστες με τα ρήματα που δέχονται συμπληρωματική πρόταση ως συμπλήρωμα της έννοιάς τους.

30 Επίπεδο αρχαρίων: μεθοδολογία (3) – υπάρχουν ρητοί κανόνες με σύντομη αναφορά στη χρήση της «υποτακτικής» ή του συνδέσμου που διδάσκεται: Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Α’, Ελληνικά Τώρα 1+1 – γίνεται εκτεταμένη χρήση μεταγλώσσας και κανόνων, με διδασκαλία στο πλαίσιο της σύνταξης: Νέα Ελληνικά για Αρχάριους (παραδοσιακοί όροι σύνταξης), Ελληνική Γλώσσα (αναφορά και σε σύγχρονους όρους παράλληλα με τους παραδοσιακούς)

31 Επίπεδο αρχαρίων: μεθοδολογία (4) Σύνδεση με λειτουργίες: για παράδειγμα, έκφραση υποχρέωσης, επιθυμίας, πρόσκλησης, ικανότητας, δυνατότητας μέσω της να-συμπληρωματικής (Νέα Ελληνικά 1, Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Α’, Ορίστε, Νέα Ελληνικά για Αρχάριους)

32 Εγχειρίδια που εξετάστηκαν: επίπεδο μέσων (1) Εγχειρίδια που αποτελούν μέρος μιας σειράς που καλύπτει περισσότερα από ένα επίπεδα:  Αρβανιτάκης, Κ. & Αρβανιτάκη, Φ. 2004 2 (1993): Επικοινωνήστε Ελληνικά 2.  Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού- Βασιλείου, Ρ. 2002: Νέα Ελληνικά για μετανάστες, παλιννοστούντες, πρόσφυγες και ξένους «…και καλή επιτυχία». Β’ Επίπεδο.

33 Εγχειρίδια: επίπεδο μέσων (2)  Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού- Βασιλείου, Ρ. 2004: Νέα Ελληνικά για μετανάστες, παλιννοστούντες, πρόσφυγες και ξένους «…και καλή επιτυχία». Γ’ Επίπεδο.  Δημητρά, Δ. & Παπαχειμωνά, Μ. 1992 3 (1989): Ελληνικά Τώρα 2+2.  Διδακτικό Προσωπικό ΣΝΕΓ του ΑΠΘ. 1982: Περισσότερα Ελληνικά.  Τλούπα, Σ. & Χατζηπαναγιωτίδη, Α. 1993: Νέα Ελληνικά 2.

34 Εγχειρίδια: επίπεδο μέσων (3) Εγχειρίδια που καλύπτουν και την ύλη (της γραμματικής) άλλων επιπέδων:  Μόσχου, Δ., Νικέζη, Ε. & Χατζηθεοδωρίδης, Γ. 2001 2 (1994): Μαθήματα Ελληνικών.  Διδακτικό Προσωπικό Σ.Ν.Ε.Γ. του ΑΠΘ. 2002 3 (1973/1998): Τα Νέα Ελληνικά για Ξένους.

35 Επίπεδο μέσων: τι διδάσκεται (1) Ζητήματα/ προβλήματα που αφορούν την άποψη/όψη του ρήματος στη να-συμπληρωματική ή τους δείκτες εισαγωγής διδάσκονται ως μέρος της μορφολογίας του ρήματος - μαζί με την «υποτακτική» (Ελληνικά Τώρα 2+2, Επικοινωνήστε Ελληνικά 2, Νέα Ελληνικά για μετανάστες … Β’ & Γ΄, Περισσότερα Ελληνικά, Νέα Ελληνικά 2, Μαθήματα Ελληνικών, Τα Νέα Ελληνικά για Ξένους)

36 Επίπεδο μέσων: τι διδάσκεται (2) - ή/ και μαζί με την «ευχετική» (Ελληνικά Τώρα 2+2, Νέα Ελληνικά 2, Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Γ΄, Τα Νέα Ελληνικά για Ξένους)  Σε μερικά εγχειρίδια:  Συμπληρωματικές με ότι/ πως, να και αν: διδάσκονται μαζί με τον πλάγιο λόγο (Επικοινωνήστε Ελληνικά 2, Νέα Ελληνικά 2, Μαθήματα Ελληνικών· εγχειρίδια για αρχάριους: Νέα Ελληνικά για Αρχάριους, Ελληνική Γλώσσα)

37 Επίπεδο μέσων: τι διδάσκεται (3)  Ότι-/ πως-/ που- συμπληρωματικές: διδάσκονται μαζί με άλλες προτάσεις που εισάγονται με συνδέσμους (Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Β’, Μαθήματα Ελληνικών· εγχειρίδιο για αρχάριους: Νέα Ελληνικά για Αρχάριους)  Διάκριση ότι – ό,τι και πως – πώς: διδάσκεται στο πλαίσιο της παρουσίασης των συνδέσμων (Ελληνικά Τώρα 2+2)

38 Επίπεδο μέσων: τι διδάσκεται (4)  Συμπληρωματικές με οριστικό άρθρο (Ελληνικά Τώρα 2+2, Περισσότερα Ελληνικά, Τα Νέα Ελληνικά για Ξένους, Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Γ΄· εγχειρίδια για αρχάριους: Ελληνική Γλώσσα, Ξέρετε Ελληνικά) * Έχουν συμπεριληφθεί στην κατάταξη και τα εγχειρίδια του επιπέδου αρχαρίων που καλύπτουν και την ύλη (της γραμματικής) υψηλότερων επιπέδων.

39 Επίπεδο μέσων: μεθοδολογία (1) Τρόπος παρουσίασης – σε κείμενο, διαλογικό ή μη (Επικοινωνήστε Ελληνικά 2, Νέα Ελληνικά 2, Ελληνικά Τώρα 2+2, Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Β’ & Γ΄, Τα Νέα Ελληνικά για Ξένους, Μαθήματα Ελληνικών)  συνήθως με καταλόγους ρημάτων τα οποία δέχονται ως συμπλήρωμα προτάσεις – σε παραδείγματα κυρίως, με λίγες αναφορές στο κείμενο (Περισσότερα Ελληνικά)

40 Επίπεδο μέσων: μεθοδολογία (2) Μεταγλώσσα - γενικά: υπάρχει και είναι συνήθως όροι της παραδοσιακής γραμματικής. Δίνεται επεξήγηση της χρήσης όταν απαιτείται. Πιο συγκεκριμένα: - εκτεταμένη χρήση μεταγλώσσας και κανόνων, με διδασκαλία στο πλαίσιο της σύνταξης: Μαθήματα Ελληνικών (παραδοσιακοί όροι σύνταξης)

41 Επίπεδο μέσων: μεθοδολογία (3) - παρατίθενται ρητοί κανόνες, με σύντομη αναφορά στη χρήση της «υποτακτικής» ή του συνδέσμου που διδάσκεται: Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Β’, Ελληνικά Τώρα 2+2, Τα Νέα Ελληνικά για Ξένους - επεξήγηση των χρήσεων και περιορισμένη χρήση μεταγλώσσας: Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Γ΄, Επικοινωνήστε Ελληνικά 2

42 Επίπεδο μέσων: μεθοδολογία (4) - δεν δίνονται ρητά διατυπωμένοι κανόνες: Νέα Ελληνικά 2, Περισσότερα Ελληνικά Σύνδεση με λειτουργίες: εκτεταμένη συγκριτικά με το προηγούμενο επίπεδο (Επικοινωνήστε Ελληνικά 2, Νέα Ελληνικά 2, Νέα Ελληνικά για μετανάστες… Β΄ & Γ΄)

43 Εγχειρίδια που εξετάστηκαν: επίπεδο προχωρημένων  Αρβανιτάκης, Κ. & Αρβανιτάκη, Φ. 2000 2 (1994): Επικοινωνήστε Ελληνικά 3.  Παναγοπούλου, Ε. & Χατζηπαναγιωτίδη, Α. 1997: Ελληνικά για Προχωρημένους.  Διδακτικό Προσωπικό ΣΝΕΓ του ΑΠΘ. 1983: Πλουτίζω τα Ελληνικά μου.

44 Επίπεδο προχωρημένων: τι διδάσκεται (1) Επιλογή του χρόνου και της άποψης/ όψης του ρήματος στη να-συμπληρωματική (Επικοινωνήστε Ελληνικά 3, Ελληνικά για Προχωρημένους, Πλουτίζω τα Ελληνικά μου)

45 Επίπεδο προχωρημένων: τι διδάσκεται (2)  Συμπληρωματικές με ότι/ πως και που και ρήματα που συμπληρώνουν (κατηγοριοποίηση ρημάτων ανάλογα με τον τύπο της συμπληρωματικής) (Επικοινωνήστε Ελληνικά 3, Ελληνικά για Προχωρημένους)  το + να-συμπληρωματική (Ελληνικά για Προχωρημένους)  το + ότι-συμπληρωματική (Πλουτίζω τα Ελληνικά μου)

46 Επίπεδο προχωρημένων: μεθοδολογία (1) Συσχετισμός είτε με τη διδασκαλία της «ευχετικής» (Επικοινωνήστε Ελληνικά 3, Ελληνικά για Προχωρημένους) και της «υποτακτικής» (Πλουτίζω τα Ελληνικά μου) είτε με τη διδασκαλία των συνδέσμων (Επικοινωνήστε Ελληνικά 3, Νέα Ελληνικά για Προχωρημένους) Διάκριση: ότι/ ό,τι, που/ πού, πως/ πώς (Επικοινωνήστε Ελληνικά 3)

47 Επίπεδο προχωρημένων: μεθοδολογία (2) Μεταγλώσσα: υπάρχει σε όλα τα εγχειρίδια. Χρησιμοποιούνται όροι της παραδοσιακής γραμματικής. -ειδικότερη περιγραφή των συμπληρωματικών ως συντακτικό φαινόμενο με βάση την παραδοσιακή ορολογία: Ελληνικά για Προχωρημένους -επεξήγηση των χρήσεων και περιορισμένη χρήση μεταγλώσσας: Επικοινωνήστε Ελληνικά 3 -παρουσίαση του φαινομένου μέσω κειμένου και ασκήσεων: Πλουτίζω τα Ελληνικά μου

48 Συζήτηση – Συμπεράσματα (1)  Τι διδάσκεται / τι δεν διδάσκεται -Γενικά: διδάσκεται α) η επιλογή του δείκτη εισαγωγής ανάλογα με το κατηγόρημα εξάρτησης β) η σχέση του ρήματος εξάρτησης με το ρηματικό τύπο της συμπληρωματικής πρότασης γ) η δυνατότητα συνδυασμού ενός ρήματος με περισσότερους από έναν δείκτες (με εξαίρεση μερικά ρήματα, π.χ. λέω)

49 Συζήτηση – Συμπεράσματα (2) -Γενικά: δε διδάσκεται α) η διαφοροποίηση της σημασίας του ρήματος εξάρτησης και της συμπληρωματικής πρότασης στις περιπτώσεις δυνατότητας συνδυασμού ενός ρήματος με περισσότερους από έναν δείκτες β) η δυνατότητα παράλειψης του δείκτη* *δεν αναφέρεται σε κανένα από τα επίπεδα του αναλυτικού προγράμματος και σε κανένα από τα εγχειρίδια, αν και αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των συμπληρωματικών της ΝΕ.

50 Συζήτηση – Συμπεράσματα (3α) - Πιο συγκεκριμένα, ανά επίπεδο:  επίπεδο αρχαρίων: - παραλείπεται σε πολλά εγχειρίδια (ειδικότερα σε αυτά που αποτελούν μέρος μιας σειράς) η διδασκαλία των συμπληρωματικών προτάσεων με τους δείκτες εισαγωγής ότι, πως και που (που με συμπληρώματα ρημάτων που εκφράζουν συναίσθημα) και ο συσχετισμός με τον πλάγιο λόγο

51 Συζήτηση – Συμπεράσματα (3β)  επίπεδο μέσων: - δεν διδάσκεται ρητά η χρήση των συμπληρωματικών στον πλάγιο λόγο σε αρκετά εγχειρίδια, και στα περισσότερα εγχειρίδια παραλείπεται η διδασκαλία της χρήσης του που και η δομή οριστικό άρθρο +συμπληρωματική (το+να-συμπληρωματική). Επίσης, δε διδάσκονται πάντα οι ρηματικές εκφράσεις που δέχονται ως συμπλήρωμά τους προτάσεις.

52 Συζήτηση – Συμπεράσματα (3γ)  επίπεδο προχωρημένων: - λείπει η αναφορά στις σημασιολογικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με το δείκτη εισαγωγής (αναφέρεται μόνο η χρήση ρημάτων αντίληψης όπως το θυμάμαι με να-συμπλήρωμα) και η αναφορά στη ρηματική κλίση

53 Συζήτηση – Συμπεράσματα (4α)  Μεθοδολογία διδασκαλίας Τρόπος παρουσίασης και μεταγλώσσα: -συνήθως οι συμπληρωματικές προτάσεις δε διδάσκονται ως μέρος της σύνταξης (πβ. Σπυρόπουλος & Τσαγγαλίδης 2005 για τη (μη) διδασκαλία της σύνταξης), αλλά στα πλαίσια διάφορων γραμματικών κατηγοριών (του ρήματος ή των συνδέσμων)

54 Συζήτηση – Συμπεράσματα (4β) - όπου γίνεται αναφορά στη σύνταξη, η διδασκαλία βασίζεται στην παραδοσιακή προσέγγιση της γραμματικής που κατατάσσει τις συμπληρωματικές προτάσεις σε διαφορετικές κατηγορίες (ειδικές, βουλητικές κλπ. προτάσεις) - οι συμπληρωματικές προτάσεις εμφανίζονται σε ασκήσεις και κείμενα (χωρίς να σχολιάζονται) σε εγχειρίδια στα οποία δε διδάσκονται με ρητό τρόπο

55 Συζήτηση – Συμπεράσματα (4γ) - η χρήση ρητών κανόνων είναι συχνότερη στο μέσο και το προχωρημένο επίπεδο -οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι παραδοσιακοί στην πλειονότητα των εγχειριδίων - η χρήση μεταγλώσσας αυξάνεται στα υψηλότερα επίπεδα

56 Συζήτηση – Συμπεράσματα (5) Λειτουργίες -οι λειτουργίες των συμπληρωματικών διδάσκονται σε μερικά μόνο από τα εγχειρίδια, συχνότερα σε αυτά του μέσου επιπέδου -σε αρκετά εγχειρίδια αποφεύγεται - ή δεν ενισχύεται με ασκήσεις εμπέδωσης - ο συσχετισμός με λειτουργίες αν και αποτελεί απαίτηση των αναλυτικών προγραμμάτων

57 Ευχαριστώ πολύ!

58 Βιβλιογραφία  Αντωνοπούλου, Ν. 2001: «Η χρησιμότητα των γλωσσικών επιπέδων και οι δυσκολίες στον προσδιορισμό τους». Στο Μ. Βαμβούκας & Α. Χατζηδάκη (εκδ.), Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου «Μάθηση και διδασκαλία της Ελληνικής ως μητρικής και δεύτερης γλώσσας». Κρήτη: Ατραπός, 47-58.  Αρβανιτάκης, Κ. & Αρβανιτάκη, Φ. 2000: Επικοινωνήστε Ελληνικά 3. Αθήνα: Δέλτος.  Αρβανιτάκης, Κ. & Αρβανιτάκη, Φ. 2002: Επικοινωνήστε Ελληνικά 1. Αθήνα: Δέλτος.  Αρβανιτάκης, Κ. & Αρβανιτάκη, Φ. 2004: Επικοινωνήστε Ελληνικά 2. Αθήνα: Δέλτος.  Βαλσαμάκη, Φ. & Μανάβη, Δ. 2004: Ορίστε. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).  Βαρλοκώστα, Σ. 1994α: Greek Sentential Complementation. Διδ. διατριβή, University of Maryland.  Varlokosta, S. 1994β: “The properties of pu-complements in Modern Greek”. Στο I. Philippaki-Warburton, K. Nikolaidis & M. Sifianou (εκδ.), Themes in Greek Linguistics. Amsterdam: John Benjamins, 61-68.  Βελούδης, Γ. & Φιλιππάκη-Warburton, Ε. 1984: «Η υποτακτική στα νέα ελληνικά». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 4, 151-168.  Bhatt, R. M. & Hancin-Bhatt, B. 2002: “Structural Minimality, CP and the Initial State in second language acquisition”. Second Language Research 18, 348-392.

59  Βογιατζίδου, Σ., Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε., Νικολαΐδου-Νέστορα, Ν. & Τρύφωνα-Αντωνοπούλου, Ν. 2000: Ξέρετε Ελληνικά; Θεσσαλονίκη: University Studio Press.  Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού-Βασιλείου, Ρ. 2002: Νέα Ελληνικά για μετανάστες, παλλινοστούντες, πρόσφυγες και ξένους. Α΄ Επίπεδο «… και καλή επιτυχία». Αθήνα: Μεταίχμιο.  Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού-Βασιλείου, Ρ. 2002: Νέα Ελληνικά για μετανάστες, παλλινοστούντες, πρόσφυγες και ξένους. Β΄ Επίπεδο «… και καλή επιτυχία». Αθήνα: Μεταίχμιο.  Δεμίρη-Προδρομίδου, Ε. & Καμαριανού-Βασιλείου, Ρ. 2004: Νέα Ελληνικά για μετανάστες, παλλινοστούντες, πρόσφυγες και ξένους. Γ΄ Επίπεδο «… και καλή επιτυχία». Αθήνα: Μεταίχμιο.  Δημητρά, Δ. & Παπαχειμωνά, Μ. 1992: Ελληνικά Τώρα 2+2. Αθήνα: Νόστος.  Δημητρά, Δ. & Παπαχειμωνά, Μ. 2002: Ελληνικά Τώρα 1+1. Αθήνα: Νόστος.  Διατμηματικό Πρόγραμμα Διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας 1998: Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας σε ενηλίκους (Επίπεδα 1 και 2: Εισαγωγικό και Βασικό). Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α.  Διδακτικό Προσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Α.Π.Θ. 1982: Περισσότερα Ελληνικά. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.  Διδακτικό Προσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Α.Π.Θ. 1983: Αρχίζω τα Ελληνικά. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.  Διδακτικό Προσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Α.Π.Θ. 1983: Πλουτίζω τα Ελληνικά μου. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

60  Διδακτικό Προσωπικό του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Α.Π.Θ. 2002: Τα Νέα Ελληνικά για ξένους. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).  Drachman, G. 2003: «Η απαλοιφή του συμπληρωματικού δείκτη (ΣΔ): Μια αναθεώρηση». Στο Δ. Θεοφανοπούλου-Κοντού, Χ. Λασκαράτου, Μ. Σηφιανού, Μ. Γεωργιαφέντης & Β. Σπυρόπουλος (εκδ.), Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία. Αθήνα: Πατάκης, 217-235.  Drachman, G. 2004: “Approaches to null-Comp”. Πρακτικά του 6 ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης (σε ηλεκτρονική μορφή).  Ευσταθιάδης, Σ., Αντωνοπούλου, Ν., Μανάβη, Δ. & Βογιατζίδου, Σ. 2001: Πιστοποίηση Επάρκειας της Ελληνομάθειας. Αναλυτικό εξεταστικό πρόγραμμα. Θεσσαλονίκη: ΥΠ.Ε.Π.Θ. & Κ.Ε.Γ.  Θεοφανοπούλου-Κοντού, Δ., Κατσιμαλή, Γ., Μόζερ, Α., Νικηφορίδου, Β. & Χειλά-Μαρκοπούλου, Δ. (επιμέλεια) 1998: Θέματα νεοελληνικής σύνταξης. Θεωρία - Ασκήσεις. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α.  Ιακώβου, Μ. & Μπέλλα, Σ. 2004: Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας σε ενηλίκους. Προχωρημένο επίπεδο. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α.  Ingria, R. 1981: Sentential Complementation in Modern Greek. Διδ. διατριβή, MIT.  Καβουκόπουλος, Φ., Κουτσομητοπούλου, Ε., Αργυρούδη, Μ. & Δαγκλή, Β. 1997: Νέα Ελληνικά για αρχάριους. Αθήνα: Νεφέλη.

61  Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας 2001: Ενδιάμεσο επίπεδο για τα Νέα Ελληνικά. Θεσσαλονίκη: ΥΠ.Ε.Π.Θ. & Κ.Ε.Γ.  Κοντός, Π., Ιακώβου, Μ., Μπέλλα, Σ., Μόζερ, Α. & Χειλά-Μαρκοπούλου, Δ. 2002: Αναλυτικό Πρόγραμμα διδασκαλίας σε ενηλίκους. Επίπεδο Επάρκειας. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α.  Lakshmanan, U. & Selinker, L. 1994: “The status of CP and the tensed complementizer that in the developing L2 grammars of English”. Second Language Research 10 (1), 25-48.  Μόζερ, Α. 1994: Ποιόν και απόψεις του ρήματος. Παρουσία, παράρτημα 30.  Μόζερ, Α. 1997: “The choice of aspect in na-complements”. Στο G. Drachman, A. Malikouti-Drachman, J. Fykias & S. Klidi (εκδ.), Greek Linguistics ’95: Proceedings of the 2 nd International Conference on Greek Linguistics, Salzburg, September 1995. Graz: Neugebauer, 567-576.  Μόσχου, Δ., Νικέζη, Ε. & Χατζηθεοδωρίδης, Γ. 2001: Μαθήματα Ελληνικών. Μέθοδος εντατικής διδασκαλίας της Ελληνικής ως δεύτερης (ξένης) γλώσσας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.  Μπαμπινιώτης, Γ. (σε συνεργασία με τους Α. Αναγνωστοπούλου, Ε. Αργυρούδη, Μ. Κολυβά & Ν. Μήτση) 2003: Ελληνική γλώσσα: εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ελληνικής ως δεύτερης (ξένης) γλώσσας. Αθήνα: Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη.  Müller, N. 2006: “Emerging complementizers: German in contact with French/Italian”. Στο C. Lefebvre, L. White & C. Jourdan (εκδ.), L2 Acquisition and Creole Genesis. Amsterdam: John Benjamins, 145-165.

62  Noonan, M. 1985: “Complementation”. Στο T. Shopen (εκδ.), Language Typology and Syntactic Description. Cambridge: Cambridge University Press, 42-140.  Παναγοπούλου, Ε. & Χατζηπαναγιωτίδη, Α. 1997: Τα Νέα Ελληνικά για προχωρημένους (ομογενείς και αλλογενείς). Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).  Platzack, C. 1999: “The vulnerable C-domain”. Brain and Language 77, 364- 377.  Rizzi, L. 1997: ”The fine structure of the left periphery”. Στο L. Haegeman (εκδ.), Elements of Grammar. Dordrecht: Kluwer, 281-337.  Ρούσσου, Α. 1994: The Syntax of Complementisers. Διδ. διατριβή, University College London.  Ρούσσου, Α. 2000: “On the left periphery: modal particles and complementizers”. Journal of Greek Linguistics 1, 65-94.  Ρούσσου, Α. 2002: “C, T, and the subject: That-t phenomena revisited”. Lingua 112, 13-52.  Ρούσσου, Α. 2006: Συμπληρωματικοί δείκτες. Αθήνα: Πατάκης.  Σπυρόπουλος, Β. & Τσαγγαλίδης, Α. 2005: Η Γραμματική στη διδασκαλία. Σύγκριση εγχειριδίων για τη διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Αθήνα: Πατάκης.  Terzi, A. 1992: PRO in Finite Clauses: A Study of the Inflectional Heads of the Balkan Languages. Διδ. διατριβή, City University of New York.  Τλούπα, Σ. & Χατζηπαναγιωτίδη, Α. 1992: Νέα Ελληνικά 1. Αθήνα: Παπαζήσης.

63  Τλούπα, Σ. & Χατζηπαναγιωτίδη, Α. 1993: Νέα Ελληνικά 2. Αθήνα: Παπαζήσης.  Τσαγγαλίδης, Α. 2000: «Τι θα πει ‘υποτακτική’; Οι κατηγορίες του ρήματος στα λεξικά και τις γραμματικές της νέας ελληνικής». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 20, 543-554.  Τσαγγαλίδης, Α. 2001: «Για τις ‘συντακτικές εγκλίσεις’ της Νέας Ελληνικής». Πρακτικά του 4 ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Λευκωσία, Σεπτέμβριος 1999. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 300-307.  Τσαγγαλίδης, Α. 2002: «Για τους ‘χρόνους’ του νεοελληνικού ρήματος». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 22, 647-658.  Tsimpli, I. M. 1990: “Clause structure and word order in Modern Greek”. UCL Working Papers in Linguistics 2, 523-534.  Φιλιππάκη-Warburton, Ε. 1992: «Η συντακτική ταυτότητα του ‘να’». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 13: 255-274.  Φιλιππάκη-Warburton, Ε. & Βελούδης, Γ. 1985: «Η υποτακτική στις συμπληρωματικές προτάσεις». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 5, 149-167.  Χαραλαμποπούλου, Ν. & Χαραλαμπόπουλος, Α. 1996: Τα Ελληνικά ως δεύτερη (ξένη) γλώσσα. Επικοινωνιακή προσέγγιση. 1. Επίπεδο αρχαρίων. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.  Χριστίδης, Α.-Φ. 1982: «Ότι/ πως – που: επιλογή δεικτών συμπληρωμάτων στα νέα ελληνικά». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 2, 113-177.  Χριστίδης, Α.-Φ. 1984: «Παρατηρήσεις στη σύνταξη των ‘αισθήσεως σημαντικών’ στα νέα ελληνικά». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 4, 115-125.  Χριστίδης, Α.-Φ. 1985: «Πρόσθετες παρατηρήσεις στις συμπληρωματικές προτάσεις της νέας ελληνικής». Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 3, 47-72.