Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ :

Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ :
ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α΄ : ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΧΩΡΟΣ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2010–2011, ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2011 Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ : ΑΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ : ΕΛΕΝΗ ΠΟΡΤΑΛΙΟΥ, καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ.

Επιλογή, μετάφραση αποσπασμάτων : Ελένη Πορτάλιου
Μάθημα 2 ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΑΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ Η Πόλη και οι Αποκάτω The City and the Grassroots Manuel Castells 1983 Επιλογή, μετάφραση αποσπασμάτων : Ελένη Πορτάλιου Κομμουνάροι, 1871

Εισαγωγή Οι πόλεις είναι ζωντανά συστήματα που δημιουργούνται, μετασχηματίζονται και βιώνονται από τους ανθρώπους. Οι αστικές μορφές και λειτουργίες παράγονται και γίνονται αντικείμενο διαχείρισης από την αλληλεπίδραση ανάμεσα το χώρο και την κοινωνία, δηλαδή από την ιστορική σχέση ανάμεσα στην ανθρώπινη συνείδηση, την ύλη, την ενέργεια και την πληροφορία. Ενώ η δομή όλης της αστικής δυναμικής μπορεί να περιγραφεί τελικά με τέτοιους όρους, η συνεισφορά της σκόπιμης κοινωνικής δράσης στη διαμόρφωση του χώρου και των υλικών συνθηκών της καθημερινής ζωής έχει τονιστεί από την πρόσφατη ιστορική εμπειρία σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Από τη μια η νέα διεθνής και ενδο-περιφερειακή χωρική διαίρεση της εργασίας, η αναπτυσσόμενη σημασία της συλλογικής κατανάλωσης μέσω των αστικών υπηρεσιών και το γεγονός ότι τα δημόσια αγαθά είναι περισσότερο αναγκαία ενώ δεν είναι ακόμα κερδοφόρα για το ιδιωτικό κεφάλαιο, έχουν οδηγήσει σε μια συστηματική παρέμβαση από το κράτος στην αστική σφαίρα. Τα αστικά θέματα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των σύγχρονων πολιτικών συγκρούσεων και η πολιτική έχει γίνει η καρδιά της αστικής διαδικασίας. Από την άλλη, η έρευνα για το χωρικό νόημα και την πολιτιστική ταυτότητα, οι απαιτήσεις για κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες και η πορεία προς την τοπική αυτονομία, έχουν πυροδοτήσει την τελευταία δεκαετία μια σειρά από αστικά κινήματα διαμαρτυρίας που, σε πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα, αναζήτησαν αστικές μεταρρυθμίσεις και οραματίστηκαν μια εναλλακτική πόλη.

Οι κοινότητες καταληψιών στη Γερμανία, Ολλανδία και Δανία, το κίνημα νεολαίας στη Ζυρίχη, οι ενώσεις γειτονιάς στην Ισπανία, οι μαζικές εξεγέρσεις για τις δημόσιες υπηρεσίες στην Ιταλία, οι αγώνες των ενοικιαστών στη Γαλλία, η επανάσταση των κεντρικών περιοχών των πόλεων στην Αγγλία, η αναπτυσσόμενη αστική κινητικότητα στις μητροπόλεις των νέων βιομηχανικών χωρών, όπως το Καράκας, το Ρίο ντε Τζανέϊρο, το Σάν Πάολο και το Μεξικό, οι αυτοστηριζόμενοι οικισμοί καταληψιών στον Τρίτο Κόσμο, από τη Λίμα στη Μανίλα, το διαδεδομένο νέο κίνημα γειτονιάς που δημιουργήθηκε στις Αμερικάνικες πόλεις από τις στάχτες των αστικών επαναστάσεων της δεκαετίας του ΄60 σ’ ένα πιο ευρύ κοινωνικό φάσμα, το περιβαλλοντικό κίνημα σ’ όλο τον κόσμο, όλα αυτά τα κινήματα, παρά την προφανή ποικιλία τους, έχουν προτείνει μια νέα σχέση ανάμεσα στο χώρο και την κοινωνία. Και έχουν όλα αμφισβητήσει τις κυρίαρχες πολιτιστικές αξίες και τους πολιτικούς θεσμούς αρνούμενα ορισμένες χωρικές μορφές, αναζητώντας δημόσιες υπηρεσίες και εξερευνώντας νέα κοινωνικά νοήματα για τις πόλεις. Ενώ η ιστορική σημασία αυτών των αστικών κινημάτων είναι ακόμα ασαφής έχουν ήδη ασκήσει μια μεγάλη επίδραση στις δημόσιες πολιτικές και στις χωρικές δομές. Παρά τις σοβαρές προσπάθειες στη συλλογή δεδομένων και την επεξεργασία θεωρίας για τα επακόλουθα των αστικών κρίσεων και των διαμαρτυριών, έχουμε ακόμα να διανύσουμε μακρύ δρόμο μέχρις ότου να κατανοήσουμε τις θεμελιώδεις, σε εξέλιξη διαδικασίες στην παραγωγή της υλικής βάσης του μεγαλύτερου μέρους της εμπειρίας μας : της πόλης.

Το βιβλίο ( The City and the Grassroots - Η πόλη και οι αποκάτω) υποστηρίζει ότι μόνο αναλύοντας τη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και την αστικοποίηση θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τις πόλεις και τους πολίτες ταυτόχρονα. Μια τέτοια σχέση είναι πιο φανερή όταν οι άνθρωποι κινητοποιούνται για να αλλάξουν την πόλη ώστε να αλλάξουν την κοινωνία. Έτσι, για μεθοδολογικούς λόγους, θα εστιάσουμε στη μελέτη των αστικών κοινωνικών κινημάτων : συλλογικών πράξεων, που συνειδητά σκόπευσαν στο μετασχηματισμό των κοινωνικών συμφερόντων και αξιών που εγχαράσσονται στις μορφές και τις λειτουργίες της δοσμένης ιστορικά πόλης. Ακόμα, αν η διαδικασία της παραγωγής των πόλεων από τις κοινωνίες είναι πιο φανερή στην περίπτωση της κοινωνικής επανάστασης και του χωρικού νεωτερισμού, δεν περιορίζεται σε τέτοια εξαιρετικά γεγονότα. Κάθε μέρα, σε κάθε περιβάλλον, οι άνθρωποι, λειτουργώντας ατομικά ή συλλογικά, παράγουν ή αναπαράγουν τους κανόνες της κοινωνίας τους και τους μεταφράζουν στη χωρική τους έκφραση και στη θεσμική τους διαχείριση. Όπως η κοινωνία δομείται γύρω από συγκρουόμενες θέσεις που προσδιορίζουν εναλλακτικές αξίες και συμφέροντα έτσι γίνεται, επίσης, και η παραγωγή του χώρου και των πόλεων. Οι αστικές δομές θα είναι πάντα η έκφραση κάποιας θεσμοποιημένης κυριαρχίας και οι αστικές κρίσεις θα είναι το αποτέλεσμα μιας αμφισβήτησης που έρχεται από νέους δράστες στην ιστορία και την κοινωνία.

Συνεπώς, αν η αστική έρευνα πρόκειται να απαντήσει στις ερωτήσεις της εποχής μας – την αστική κρίση, τον ρόλο του κράτους, την πρόκληση της αστικής διαμαρτυρίας– χρειαζόμαστε να ολοκληρώσουμε την ανάλυσή μας της δομής και των διαδικασιών, της κρίσης και της αλλαγής. Ο σκοπός μας είναι να κατασκευάσουμε προσεκτικά μια νέα θεωρία της αστικής αλλαγής που μπορεί να φωτίσει το μονοπάτι σε μια νέα πόλη. Το βιβλίο «Η πόλη και οι αποκάτω» σκοπεύει να συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας τέτοιας θεωρίας εστιάζοντας στη μελέτη των αστικών κοινωνικών κινημάτων ως την καρδιά μιας ευρύτερης θεωρίας της αστικής κοινωνικής αλλαγής. Βασιζόμενοι σε μια σειρά μελέτες περιπτώσεων, σε διαφορετικά κοινωνικο – πολιτιστικά περιβάλλοντα, θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε πως τα αστικά κινήματα αλληλεπιδρούν με τις αστικές μορφές και λειτουργίες, πως τα κινήματα αναπτύσσονται, γιατί έχουν διαφορετικά κοινωνικά και χωρικά αποτελέσματα · και τι στοιχεία υπολογίζονται για την εσωτερική τους δομή και την ιστορική τους εξέλιξη. Αλλά ενώ θα παρουσιάσουμε ορισμένες λεπτομερείς εμπειρικές μελέτες, δεν συλλέγουμε απλώς μαρτυρίες. Περισσότερο θέλουμε να επεξεργαστούμε μια θεωρία των αστικών κοινωνικών κινημάτων – ακόμα και αν μια τέτοια θεωρία θα πρέπει αναγκαστικά να περιορίζεται από τη δική μας τρέχουσα κατάσταση της γνώσης… Θεμελιώνουμε αυτή την προσπάθεια της κατασκευής της θεωρίας σε μια αξιόπιστη έρευνα και αποφεύγουμε κάθε βιαστική σχηματοποίηση του προτεινόμενου θεωρητικού πλαισίου.

Έτσι, η στρατηγική μας της θεωρητικής κατασκευής έχει βασιστεί σε μια αρθρωμένη διαδοχή ερευνητικών χειρισμών. Ξεκινήσαμε θέτοντας κάποια θεμελιώδη θεωρητικά ερωτήματα, που τα ίδια γεννώνται από τα κοινωνικά θέματα τα οποία εγείρονται από την ιστορική εμπειρία. Πως δομικά προσδιορισμένοι δράστες παράγουν και αναπαράγουν τις πόλεις μέσω των συγκρούσεών τους, της κυριαρχίας, των συμμαχιών, και των συμβιβασμών; Πως οι χωρικές μορφές, οι οικονομικές λειτουργίες, οι πολιτικοί θεσμοί και τα πολιτιστικά νοήματα συνδυάζονται σε μια διαδικασία αστικοποίησης που βλέπουμε ως το αποτέλεσμα των κοινωνικών αγώνων και των κοινωνικών συμφωνιών ; Πως η τάξη, το φύλο, η φυλή, η εθνική καταγωγή, η πολιτιστική παράδοση και η γεωγραφική τοποθεσία, συμβάλλουν στη διαμόρφωση των κοινωνικών δραστών που παρεμβαίνουν στην αστική σκηνή ; Πως ένα τέτοιο μοντέλο σχέσεων ποικίλει στα διαφορετικά ιστορικά περιβάλλοντα; Ποιος είναι ο ρόλος των αστικών κινημάτων στην αστική κοινωνική αλλαγή ; Ως ποιο βαθμό συνδέονται οι τύχες των πόλεων και των κοινωνιών με τη διαδικασία της ιστορικής ανάπτυξης ; Πως και γιατί οι σύγχρονες αστικές κρίσεις εκφράζουν κάποιες από τις βαθύτερες κοινωνικές μας αντιθέσεις; Πως τα σύγχρονα αστικά κινήματα συμβάλλουν στη διαμόρφωση νέων ιστορικών δραστών και, συνεπώς, στη γενική διαδικασία της κοινωνικής αλλαγής ; Η θεωρία μας παράγεται και όχι μόνο επαληθεύεται από την ερμηνεία των περιπτωσιακών μελετών. Συνεπώς, η ανάλυση κάθε αστικού κινήματος που παρατηρούμε θα δημιουργήσει την ευκαιρία για μια σε βάθος επεξεργασία των ιδιαίτερων στοιχείων της θεωρίας μας.

Μ’ ένα πολύ σχηματικό τρόπο ο ισχυρισμός μας μπορεί να διατυπωθεί περιληπτικά ως εξής :
1. Η πόλη είναι ένα κοινωνικό προϊόν που προκύπτει από τα συγκρουόμενα κοινωνικά συμφέροντα και αξίες. 2. Επειδή τα κυρίαρχα κοινωνικά συμφέροντα έχουν θεσμοποιηθεί και ανθίστανται στην αλλαγή, οι μεγαλύτερες αλλαγές στο ρόλο της πόλης, το νόημα και τη δομή τείνουν να είναι το αποτέλεσμα της κινητοποίησης και των διεκδικήσεων των αποκάτω (του απλού λαού) : όταν αυτές οι κινητοποιήσεις επιδρούν στο μετασχηματισμό της αστικής δομής τις ονομάζουμε αστικά κοινωνικά κινήματα. 3. Επιπλέον η διαδικασία της αστικής κοινωνικής αλλαγής δεν μπορεί να συρρικνωθεί στα αποτελέσματα που παράγονται πάνω στην πόλη από επιτυχή κοινωνικά κινήματα. Έτσι η θεωρία της αστικής αλλαγής πρέπει να υπολογίσει τον μετασχηματισμό που προκύπτει τόσο από τη δράση των κυρίαρχων συμφερόντων όσο και από την αντίσταση των αποκάτω και την αμφισβήτηση μιας τέτοιας κυριαρχίας. 4. Τελικά, αν και οι ταξικές σχέσεις και η ταξική πάλη είναι θεμελιώδεις στην κατανόηση της αστικής σύγκρουσης δεν είναι κατά κανένα τρόπο η μόνη ή ακόμα η πρώτη πηγή της αστικής κοινωνικής αλλαγής. Η θεωρία μας πρέπει να αναγνωρίσει άλλες πηγές αστικής κοινωνικής αλλαγής : ο αυτόνομος ρόλος του κράτους, οι σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, τα εθνολογικά και εθνικά κινήματα και τα κινήματα που αυτοπροσδιορίζονται ιδιαίτερα ως κινήματα πολιτών.

Τα αστικά κινήματα διαμαρτυρίας στις κοινωνίες μας και στην εποχή μας, φαίνεται να αναπτύσσονται γύρω από τρία μεγάλα θέματα : 1. Αιτήματα που επικεντρώνονται στη συλλογική κατανάλωση, δηλ. σε αγαθά και υπηρεσίες που άμεσα ή έμμεσα παράγονται από το κράτος. 2. Υπεράσπιση της πολιτιστικής ταυτότητας που συνδέεται και οργανώνεται γύρω από μια ιδιαίτερη περιοχή. 3. Πολιτική κινητοποίηση σε σχέση με το κράτος, με ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο της τοπικής κυβέρνησης. Τελικά, πρέπει να έχουμε στο νου μας ένα κρίσιμο γεγονός : ένα κίνημα δεν αναπτύσσεται μόνο σε σχέση με τη δική του κοινωνία αλλά, επίσης, σε σχέση με το παγκόσμια διαδεδομένο κοινωνικό σύστημα. Σκοπεύουμε αρχικά να κατανοήσουμε την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις πόλεις και την κοινωνική αλλαγή αλλά αυτή η έρευνα σχεδιάζεται ώστε να είναι τμήμα μιας ευρύτερης διερεύνησης που θα αντιμετωπίσει : 1. τη νέα σχέση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση μέσω του αναπτυσσόμενου ρόλου του κράτους και στις δύο διαδικασίες. 2. τον ρόλο της εδαφικής περιοχής στον καθορισμό της πολιτιστικής ταυτότητας και του συμβολικού νοήματος. 3. τις δυνάμεις που δρουν στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης ανάμεσα στο κράτος και την αστική κοινωνία μέσω των αιτημάτων των ανθρώπων για αυτοδιαχείριση και τοπική αυτονομία.

Οι Πόλεις και οι Άνθρωποι σε μια Ιστορική Προοπτική 1. Εισαγωγή
Μέρος 1 Οι Πόλεις και οι Άνθρωποι σε μια Ιστορική Προοπτική 1. Εισαγωγή Η αστική ιστορία είναι μια καλά συντεταγμένη πειθαρχία. Οι ιστορικοί έχουν μπορέσει να ανασυστήσουν τη μορφή της πόλης και της αστικής ζωής του παρελθόντος μας, ενίοτε βασιζόμενοι μόνο στα ίχνη των αρχαιολογικών ανακαλύψεων · αλλά, συχνά, με περισσότερη ακρίβεια από τους κοινωνιολόγους της αστικής ζωής (της πόλης), έχουν μπορέσει να περιγράψουν τις σύγχρονες πόλεις. Αλλά υπάρχει ένας μεγάλος άγνωστος στην ιστορική καταγραφή : οι πολίτες. Έχουμε, βεβαίως, περιγραφές της ζωής των ανθρώπων, ανάλυση της κουλτούρας τους, μελέτες της συμμετοχής τους στις πολιτικές συγκρούσεις που έχουν χαρακτηρίσει μια ιδιαίτερη πόλη. Αλλά γνωρίζουμε πολύ λίγα για τις ανθρώπινες προσπάθειες ν’ αλλάξουν τον κύκλο της αστικής εξέλιξης. Υπάρχει ένας άρρητος ισχυρισμός ότι η τεχνολογία, η φύση, η οικονομία, η κουλτούρα και η εξουσία συναντώνται για να διαμορφώσουν την πόλη που τότε επιβάλλεται, όπως παραδίδεται, στους κατοίκους της. Σίγουρα, αυτή είναι η γενική κατάσταση. Αλλά ενώ ο περισσότερος ιστορικός χρόνος στις ζωές των χωρικών έχει δαπανηθεί στην υποτακτική εργασία, οι ιστορικοί δεν έχουν αρνηθεί να αναγνωρίσουν τις εξεγέρσεις των χωρικών και την αποφασιστική τους επίδραση στην αγροτική κοινωνική δομή.

Κατά την άποψή μας μια ίδια διαδικασία έχει συμβεί στις πόλεις, οι πολίτες έχουν δημιουργήσει τις πόλεις : άμεσα όταν κέρδισαν ή έμμεσα μέσω της επίδρασης της ήττας τους στις κοινωνικές μορφές που εκυριαρχούντο ακόμη από τις κατεστημένες δυνάμεις κάθε εποχής. Ο σκοπός αυτού του βιβλίου δεν μπορεί να συμπεριλάβει μια τέτοια διερεύνηση. Ο στόχος μας, αντίθετα, περιορίζεται στην παρατήρηση, μέσω της πρόσφατης κοινωνικής εξέλιξης, της συνεχούς αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην κοινωνική αλλαγή και την αστική μορφή, δίδοντας ταυτότητα στα θύματα, τους δράστες, και τις αξίες εκείνων των αστικών κοινωνικών κινημάτων των οποίων το ιστορικό ίχνος είναι πιθανόν να βρίσκεται στη σύγχρονή μας έρευνα. Επιπλέον, θέλουμε να πάρουμε κάποια απόσταση από τον κόσμο μας έτσι ώστε οι ιδιαίτερες τάσεις του περιβάλλοντός μας να μπορούν να βρίσκουν την ταυτότητά τους σε σχέση με το πιο γενικό θεωρητικό πλαίσιο που προσπαθούμε να οικοδομήσουμε για να κατανοήσουμε την αστική αλλαγή.

Για να τοποθετήσουμε το αναλυτικό μας πλαίσιο σε μια ιστορική προοπτική έχουμε επιλέξει πέντε περιπτώσεις που αφορούν μεγαλύτερα κοινωνικά κινήματα, συνειδητά προσανατολισμένα προς τον μετασχηματισμό της πόλης σε πολύ διαφορετικά ιστορικά συμφραζόμενα. Οι Communidades της Καστίλλης ήταν μια από τις μεγαλύτερες επαναστατικές προσπάθειες στην Ευρώπη που αμφισβήτησε την απόλυτη μοναρχία στην κατασκευή του εθνικού κράτους. Η Κομμούνα του Παρισιού ήταν μια δημοτική επανάσταση που σημάδεψε για πάντα το εργατικό κίνημα. Η Απεργία των Ενοικίων στη Γλασκόβη, το 1915, ήταν ένας αγώνας της εργατικής τάξης που υπογραμμίζει την αρχή της δημόσιας πολιτικής κατοικίας του καπιταλιστικού κράτους. Η απεργία των inquilinarios της Βερακρούζ στο Μεξικό, το 1922, αν και λιγότερο γνωστή διεθνώς, ήταν πιθανόν ο πιο σημαντικός κοινωνικός αγώνας που πυροδοτήθηκε από αστικά θέματα και έλαβε χώρα στη Λατινική Αμερική, πριν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εξέγερση των κεντρικών περιοχών των Αμερικάνικων πόλεων, στα 1960, αμφισβήτησε την εμφανιζόμενη «μετά-βιομηχανική» κοινωνία, με τα πάγια ιστορικά αιτήματα του κοινοτικού ελέγχου και της φυλετικής ισότητας.

2. Πόλεις και Eλευθερία: Oι κοινότητες (Comunidades)
της Kαστίλλης, Oι πόλεις της Kαστίλλης που επαναστάτησαν στα ενάντια στη βασιλική εξουσία του Kαρόλου V γέννησαν ένα από τα σημαντικότερα αστικά κοινωνικά κινήματα στην ιστορία. Ήταν ταυτόχρονα ένα κίνημα πολιτών για τοπική αυτονομία, ένα κοινωνικό κίνημα που αμφισβητούσε τη φεουδαλική τάξη και ένα πολιτικό κίνημα σε αναζήτηση ενός σύγχρονου συνταγματικού κράτους. …Σκοπός μας είναι να τοποθετήσουμε τα ευρήματα των ιστορικών στο πλαίσιο μιας γενικής θεωρίας των αστικών κοινωνικών κινημάτων. Το κύριο ενδιαφέρον μας είναι, αναλύοντας την εμπειρία των Kαστιλιάνων κομουνάρων (comuneros), να δώσουμε ταυτότητα στις αξίες, τους στόχους και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του κινήματος και να κατανοήσουμε την προσπάθειά τους να προτείνουν μια νέα μορφή πόλης και μια νέα μορφή κράτους και, έτσι, μια νέα κοινωνία. …H επανάσταση των Comunidades (κοινοτήτων) ξεκίνησε στο Tολέδο, τον Mάϊο του 1520 και επεκτάθηκε στην πλειοψηφία των πόλεων που είχαν το προνόμιο να στέλνουν αντιπροσώπους στο Iσπανικό Kοινοβούλιο (Cortes), το οποίο, υπό την αρχή του βασιλιά, είχε την εξουσία να επιβλέπει τους φόρους που επιβάλλονταν από το στέμα στις πόλεις. Ξεκίνησε ως οικονομική εξέγερση και διαμαρτυρία για την αντιδημοκρατική μορφή της αντιπροσώπευσης στο Cortes. Οι στόχοι του κινήματος προσδιορίστηκαν αμέσως ακριβώς σε δύο πολιτικούς όρους γύρω από δύο μείζονα αντικείμενα.

1. Tην υποστήριξη του προγράμματος της ομόσπονδης κυβέρνησης των πόλεων που ιδρύθηκε στην Tordesillas, της Junta de Tordesillas, η οποία θεσμοθέτησε, σαφώς, τη βάση για ένα σύγχρονο συνταγματικό κράτος, απαιτώντας από τον βασιλιά να δεχθεί τις εξουσίες του κοινοβουλίου που εκλέχτηκε από τις πόλεις. 2. Tον εκδημοκρατισμό της δημοτικής εξουσίας με την εγκαθίδρυση της αρχής της εκλογής των τοπικών αξιωματούχων και την υποχρέωσή τους να αναφέρονται σε λαϊκές επιτροπές που οργανώνονταν στο επίπεδο των συνοικιακών σωμάτων. Eφ’όσον μπορούσαν να οργανώσουν ένα ισχυρό στρατό, οι comuneros έμοιαζαν να βρίσκονται κοντά σε μια στρατιωτική και πολιτική νίκη με το τέλος του Όμως, στις 23 Aπριλίου 1521, οι συνδυασμένες δυνάμεις των Iσπανών λόρδων και του βασιλικού στρατού νίκησαν τη λαϊκή πολιτοφυλακή στο Villalar. Οι πόλεις έπεσαν η μία μετά την άλλη. Το Tολέδο αντιστάθηκε μέχρι τον Φεβρουάριο του Η καταπίεση ήταν ιδιαίτερα σοβαρή και οι ηγέτες των επαναστατών, Bravo, Maldonado και Padilla, εκτελέστηκαν. Οι Kαστιλιάνικες πόλεις έχασαν το μεγαλύτερο μέρος της ελευθερίας τους. Η Iσπανική μοναρχία, στηριζόμενη στην Kαθολική Eκκλησία και υποστηριζόμενη τώρα από την αριστοκρατία, αισθάνθηκε αρκετά ισχυρή για ν’αναλάβει την οικοδόμηση μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας σε μια θύελλα αιματηρής κατάκτησης, θρησκευτικού φανατισμού και οικονομικής ανικανότητας.

Οι άμεσες αιτίες της επανάστασης… συνδέονται με την κρίση του κράτους στη δύσκολη μετάβαση ανάμεσα στους Kαθολικούς βασιλείς και τον Kάρολο V. H εξασθένιση της κρατικής εξουσίας επιβαρύνθηκε από την κρίση νομιμοποίησης που παρακινήθηκε από τον απεριόριστο βασιλικό αυταρχισμό. Οι φόροι αυξάνονταν πολύ συχνά· η προτίμηση του βασιλιά στους Φλαμανδούς εκφράστηκε επίσης ανοιχτά στις συνεντεύξεις του· η μοναρχία αντιμετώπιζε την Cortes με υπερβολική αλλαζονεία και συγκαλούσε τους αντιπροσώπους των πόλεων μόνο για να ψηφίσουν για φόρους που αντανακλούσαν τη βασιλική θέληση. Η κρίση νομιμοποίησης εξελίχθηκε σε κρίση πολιτικού ελέγχου εξαιτίας της αμφιλεγόμενης στάσης της Iσπανικής αριστοκρατίας, που ήταν ευτυχής να εκμεταλλευτεί την ασταθή κατάσταση για να υπενθυμίσει στο νεαρό βασιλιά πόσο πολύ χρειαζόταν την υποστήριξή της και ιδιαίτερα τη δέσμευση των Grandes de Espana, φεουδαρχών λόρδων που έλεγχαν τα στρατεύματα, τους ανθρώπους, τη γη, τα χωριά και τις πόλεις. Μέχρις τη στιγμή που η επανάσταση των Comunidades άρχισε να απειλεί όλη την πολιτική τάξη, οι ευγενείς είχαν αποσύρει την υποστήριξή τους από τη μοναρχία, μόνο και μόνο για να κάνουν τον αποφασιστικό τους ρόλο στη συγκράτηση της αμφισβήτησης από τις εμφανιζόμενες αστικές κοινωνικές ομάδες, πιο έκδηλο

Πιο πέρα, η πολιτική κρίση αναπτύχθηκε στα συμφραζόμενα μιας οξείας οικονομικής κρίσης στις Kαστιλιάνικες πόλεις: τοπικοί τεχνίτες, έμποροι της πόλης και οι πρώτοι βιοτέχνες υφαντουργίας καταστράφηκαν από μια συγκλίνουσα κίνηση που ενέπλεκε τα προνόμια εκείνων που συνδέονταν με την ισχυρή Mesta (οργάνωση των Kαστιλιάνων κουρέων προβάτων και εμπόρων) και τον ανταγωνισμό από τη Φλαμανδική υφαντουργία και τους συμμάχους της, τους μεγάλους Kαστιλιάνους εμπόρους, που ειδικεύονταν στις επιχειρήσεις εισαγωγών – εξαγωγών. Αν και φανερές αυτές οι πηγές της δυσαρέσκειας, το κίνημα των Comunidades, εξέφραζε πολύ βαθύτερες κοινωνικές αντιφάσεις και η δική του δυναμική άνοιξε μια προοπτική πάνω στο μετασχηματισμό της κοινωνίας και στην επανάσταση του κράτους. Xρειάζεται να εξηγήσουμε πώς επιτεύχθηκε η πρόοδος από μια κρίση σε μια επαναστατική συνείδηση. Υπήρξε μια διαδικασία ταξικού αγώνα; Aν ναι, ποιες ήταν οι τάξεις που μετείχαν και πώς εξέφρασαν τα συμφέροντά τους; Με όρους της κοινωνικής τους βάσης οι Comunidades ήταν αρχικά ένα κίνημα των αστικών μεσαίων τάξεων (υπαλλήλων, τεχνιτών, εμπόρων) στις ελεύθερες πόλεις. Συνδέθηκαν με ένα τμήμα των θρησκευτικών ταγμάτων και κάποια μεμονωμένα στοιχεία της κατώτερης αριστοκρατίας (τους caballeros). Ο άμεσος εχθρός του κινήματος ήταν ακριβώς το κομμάτι της αριστοκρατίας που ζούσε στις πόλεις (οι caballeros). Aλλά δεν ήταν αντίθετο επειδή ήταν ευγενείς, αλλά επειδή, σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους, είχαν την εξουσία στους δημοτικούς θεσμούς. Οι comuneros δεν πολέμησαν αρχικά ενάντια στους φεουδάρχες λόρδους. Τους αντιμετώπισαν μόνο σ’ένα δεύτερο στάδιο της επανάστασης όταν οι ευγενείς έστειλαν τα στρατεύματά τους ενάντια στις πόλεις, φοβούμενοι τις επιπτώσεις της πολιτικής επιρροής στην κοινωνική τάξη της υπαίθρου και στο δημοκρατικό χαρακτήρα του μελλοντικού κράτους.

Στη γέννησή τους οι Comunidades δεν ήταν ένα ταξικό κίνημα: ήταν αντίθετα ένα πολυ-ταξικό λαϊκό κίνημα που δεν αναγνώριζε τον εαυτό του ως “τάξη” αλλά ως κοινότητα (comunidad). Όπως λέει ο Perez, “Δεν είχαν ταυτότητα ως παραγωγοί, αλλά αλληλεγγύη ως καταναλωτές”. Σέβονταν την εσωτερική κοινωνική τους ποικιλία και πρότειναν αντιπροσώπευση στην Cortes σύμφωνα με τα τρία ίσα μέρη: ένα τρίτο για την αριστοκρατία της πόλης, ένα τρίτο για τους ιερείς και ένα τρίτο για τους “commons”, δηλ. για ανθρώπους χωρίς κανένα ιδιαίτερο προνόμιο και, συνεπώς, υποχρεωμένων να πληρώνουν φόρους. Το πιο διακεκριμένο χαρακτηριστικό του κινήματος ήταν το σχέδιο του να μεταρρυθμίσει τους τοπικούς πολιτικούς θεσμούς γύρω από την ιδέα της Comunidad. Το στοιχείο κλειδί του νέου θεσμού ήταν η δημοτική συνέλευση. “Στη συνέλευση μετείχαν όχι μόνο μέλη των προνομιούχων ομάδων που μέχρι τότε είχαν το μονοπώλιο της δημοτικής εξουσίας, αλλά, επίσης, οι αντιπρόσωποι των επιτροπών των συνοικιών, οι έχοντες στην πράξη τη λαϊκή εξουσία εξαιτίας της ικανότητάς τους να συγκαλούν συνοικιακές συναντήσεις και να κινητοποιούν τους κατοίκους”. Η συνέλευση όριζε ένα δημοτικό συμβούλιο που εντελλόταν με διαφορετικές εντολές για ιδιαίτερους σκοπούς. Έτσι, ακριβώς ο πυρήνας του σχεδίου των Comunidades αφορούσε τη δομή των θεσμών του κράτους. Στο τοπικό επίπεδο, αναζητούσαν, πρώτον, τοπική αυτονομία (ελεύθερες πόλεις)· δεύτερον, εκλεγμένα αντιπροσωπευτικά δημοτικά σώματα· και τρίτον, αποκέντρωση της δημοτικής εξουσίας στο επίπεδο των συνοικιών. Πράγματι, οι Comunidades ήταν ένα κίνημα που σκόπευε σ’αυτό που θα μπορούσαμε σήμερα ν’αποκαλέσουμε άρθρωση ανάμεσα στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τη δημοκρατία των αποκάτω.

Oι comuneros συγκέντρωσαν όλες τις αστικές κοινωνικές τάξεις γύρω από τους δημοτικούς θεσμούς. Έτσι, οι Comunidades δεν ήταν ένα ταξικό κίνημα. Ένας τόσο σημαντικός ισχυρισμός χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία. Πρώτον, πρέπει να σημειώσουμε ότι όλες οι τάξεις και οι κοινωνικές ομάδες που μετείχαν στο κίνημα ήταν αυστηρά αστικές. Αντιπροσώπευαν μια μεγάλη ποικιλία κοινωνικών θέσεων που θ’αποκαλέσουμε “χαμηλά λαϊκά στρώματα”, συμπεριλαμβανομένων ανέργων τεχνιτών, οικιακών υπηρεσιών χωρίς αφεντικό, χαμηλού επιπέδου υπαλληλία, εμπόρους του δρόμου και περιπλανώμενους χωρικούς, που έφθαναν στην πόλη για να ξεφύγουν από τη δουλοπαροικία. Όταν αναφερόμαστε σε “αστικές κοινωνικές ομάδες”, πρέπει να θυμόμαστε την ιδιαιτερότητα του κοινωνικού περιβάλλοντος των Kαστιλιάνικων πόλεων στον 16ο αι. και, πιο γενικά, τον ανθρώπινο κόσμο της ευρωπαϊκής πόλης στις αρχές της μοντέρνας εποχής. Αυτό το ποικίλο κοινωνικό σύμπαν παρείχε τους δράστες του κινήματος των “comuneros”: περιλάμβαναν κοινωνικές τάξεις στη διαδικασία της διαμόρφωσης και αποσύνθεσης, κοινωνικές ομάδες σε κρίση, παλιές και νέες κοινωνικές ελίτ που αγωνίζονταν για εξουσία, άτομα χωρίς τάξη που είχαν χάσει την κοινωνική τους ταυτότητα ενώ διατηρούσαν τους κοινωνικούς τους μύθους και, επίσης, υπήρχαν μεταξύ τους άνθρωποι που μάθαιναν να είναι ελεύθεροι μέσω της αυτονομίας στη διαδικασία της εργασίας. Oι comuneros ήταν όλοι αυτοί ταυτόχρονα, από τη σκοπιά του ότι οι Comunidades είναι στην αντίθετη πλευρά της ιστορικής κατηγορίας της κοινωνικής τάξης.

Αν και οι Comunidades δεν ενήργησαν ως μια τάξη και δεν αυτοπροσδιορίστηκαν, αντιτάχθηκαν σε μια τάξη που ορίστηκε από τους comuneros ως αυτή των εκμεταλλευτών και καταπιεστών: την ανώτερη αριστοκρατία. Μολαταύτα, μια τέτοια αντίθεση δεν είναι ούτε η ιστορική αρχή, ούτε η κοινωνική βάση του κινήματος. Οι Comunidades δεν γεννήθηκαν ως αντιφεουδαλικό κίνημα. Αναγκάστηκαν να πολεμήσουν τους ευγενείς όταν οι τελευταίοι άρχισαν να υποστηρίζουν το στέμα για να καταστρέψει το σχέδιο ενός δημοκρατικού κράτους. …Συνοψίζοντας: οι comuneros όριζαν τους αντιπάλους τους με όρους του μονοπωλίου τους επί των πολιτικών θεσμών και όχι στη βάση των κοινωνικών τους προνομίων. Αν και ήταν ένα αντι-φεουδαλικό κίνημα στο πολιτικό πεδίο, οι Comunidades δεν αντιπροσώπευαν έναν ταξικό αγώνα στο επίπεδο της κοινωνικής οργάνωσης… H επανάσταση δεν αναπτύχθηκε εκεί όπου η φεουδαλική τάξη ήταν πιο καταπιεστική, αλλά περισσότερο στις περιοχές εκείνες όπου η αναδυόμενη αστική κοινωνία είχε φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο αυτονομίας. …Mε την ανάπτυξη και τη ριζοσπαστικοποίηση του κινήματος, η κυριαρχία μετατοπίστηκε από την υπαλληλία και τους νόμιμους αξιωματούχους στους τεχνίτες. Προς το τέλος του κινήματος, στις επαναστατικές επιτροπές του Valladolid (οι Cuadrillas) και στις ενορίες του Tολέδο, στα 1521, αντιπροσώπευε τους Oficios (τις συντεχνίες των τεχνιτών), που βασίζονταν στην υποστήριξη της αστικής plebs.

Πράγματι, η εμπορική αστική τάξη, οι πλούσιοι έμποροι, αντιτάχθηκαν στην επανάσταση. Η πιο καθαρή έκφραση μιας τέτοιας στάσης ήταν η συμπεριφορά της πόλης του Burgos, όπου σε μεγάλο μέρος κυριαρχούσαν οι ανώτεροι έμποροι που εμπλέκονταν στο ευρωπαϊκό εμπόριο. To Burgos παρείχε κάποια ήπια υποστήριξη στα αρχικά αιτήματα των πόλεων, αλλά γρήγορα άλλαξε τις συμμαχίες του, δημιουργώντας σταθερούς δεσμούς με τον Condestable du Castilla, τον ηγέτη της φεουδαλικής αριστοκρατίας. Σε μια συμμετρική αντίδραση οι Comunidades στο Burgos στρατολόγησαν αποκλειστικά μεταξύ των φτωχών της πόλης και έγιναν ένα πολύ ριζοσπαστικό κίνημα που επιτέθηκε σε όλα τα κοινωνικά προνόμια, απομονώμενο από τα μεσαία στρώματα και υφιστάμενο πλήρη ήττα και βίαιη καταπίεση στην αρχή της επανάστασης. …Eίναι καλύτερα να θεωρήσουμε τις Comunidades ως πρωτο-εθνικό κίνημα… δηλαδή ένα κίνημα που σκόπευε στο σύνταγμα του σύγχρονου έθνους κράτους. Θα μπορούσαμε, επίσης, να προσθέσουμε, τον προσδιορισμό και προσανατολισμό του ως κίνημα πολιτών. Δεν ασχολούμαστε με την άνοδο ή την παρακμή της κοινωνικής τάξης που ακολουθεί τους κανόνες μιας μεταβαλλόμενης οικονομίας, αλλά εξετάζουμε το νόημα μιας πολιτικής επανάστασης που εγείρεται μέσα στο μεσαιωνικό αστικό κόσμο και τον μετασχηματίζει σε πόλη ως μια νέα πολιτιστική κατηγορία και μια νέα πολιτική πραγματικότητα.

Oι Comunidades: Mια Πολιτική Eπανάσταση
Kατά τον Maravall, τρία νοήματα εμφανίζονται ταυτόχρονα προσδεδεμένα στον όρο Comunidad: 1. Tο comun (κοινό) αναφέρεται στο σύνολο των μη προνομιούχων πολιτών, που είναι οι κάτοικοι μιας πόλης που πρέπει να πληρώνουν φόρους. 2. H comuna (κοινότητα) είναι μια ένωση ελεύθερων πολιτών δεμένων με όρκο στη στρατιωτική άμυνα της αυτοκυβέρνησης της πόλης. Eίναι η Iσπανική παραλλαγή της Iταλικής Mεσαιωνικής ελεύθερης “commune” που οργανώνεται γύρω από τον νομικό-πολιτικό θεσμό του conjuratio. 3. H comunidad (κοινότητα) είναι ο όρος που χρησιμοποιήθηκε για να ονομαστεί μια επαναστική δράση που βασίστηκε στις δημοκρατικές αρχές της ελεύθερης εκλογής. Ένας τέτοιος πλουραλισμός νοημάτων δεν είναι, βεβαίως, τυχαίος, αλλά η πολιτιστική αναγνώριση στη γλώσσα μιας ιστορικής διαδικασίας: της διαδικασίας μέσω της οποίας μια νέα συνταγματική τάξη αγωνίζεται να εμφανιστεί από την αποσύνθεση των φεουδαλικών θεσμών. …H πολιτική εξουσία των πόλεων περιοριζόταν σοβαρά τουλάχιστον με τρεις τρόπους παρά τη συμμαχία τους με τη μοναρχία: 1. Oι αντιπρόσωποι των πόλεων στο εθνικό κοινοβούλιο (οι procuradores) δεν ήταν αληθινά αντιπροσωπευτικοί των πολιτών και οι ίδιες οι εξουσίες του κοινοβουλίου επισκιάζονταν από τις βασιλικές αποφάσεις, τουλάχιστον από το 1480. 2. Oι δημοτικές αρχές είχαν μικρή τοπική αυτονομία… 3. Oι δημοτικές ενώσεις δεν ήταν έκφραση της δημοκρατικής θέλησης των πολιτών, εφ’όσον οι μόνοι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί τους είχαν μικρή επιρροή στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.

H συμμετοχή της αστικής plebs στη δημοτική κυβέρνηση των αυξανόμενα αυτόνομων πόλεων διεύρυνε σημαντικά την πολιτική προοπτική των λαϊκών στρωμάτων. Έτσι, οι comuneros μετατόπισαν τα όρια της συντεχνιακής οπτικής που χαρακτήριζαν τις περισσότερες αστικές εξεγέρσεις στον ύστερο μεσαίωνα. Για παράδειγμα, η περίφημη εξέγερση των ciompi στη Φλωρεντία στα 1378, ήταν η έκφραση των τεχνιτών που είχαν αποκλειστεί από την ομάδα των 14 συντεχνιών οι οποίες είχαν τον έλεγχο της κυβέρνησης της πόλης μέχρι τότε. Το σχέδιό τους δεν υπερέβη ποτέ το αίτημα συμμετοχής στους εγκαθιδρυμένους πολιτικούς θεσμούς όπως υπήρχαν. Αντίθετα, τα θέματα που τέθηκαν σε συζήτηση στους cuadrillas της Comunidad του Valladolid, πιθανόν στη ριζοσπαστική πτέρυγα του κινήματος, αφορούσαν αρχικά τις αρχές μιας νέας πολιτικής οργάνωσης του βασιλείου, μαζί με την αναβίωση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Φαίνεται σίγουρο ότι, στο κίνημα των Comunidades, το popolo grasso (οι πλούσιοι έμποροι και η αριστοκρατία της πόλης) υπερκεράζονταν συχνά από το popolo minuto (την plebs της πόλης). Απ’αυτή τη σκοπιά δεν είναι μη εύλογο να δεχθούμε τον παραλληλισμό που κάποιοι ιστορικοί έχουν προτείνει μεταξύ των comuneros και των sans culotte της Γαλλικής Eπανάστασης. Η υπονοούμενη ιστορική παραλληλία θα ήταν τότε το πέρασμα από τη φεουδαλική τάξη σ’ένα πρώτο δημοκρατικό κράτος χωρίς το πέρασμα από το ancien regime και την απόλυτη μοναρχία.

…Tο σχέδιο μιας πολιτικής επανάστασης φαίνεται να έχει υπάρξει πρακτικά η κύρια άποψη των πολλαπλών κοινωνικών νοημάτων των Comunidades. Ήταν ένα Oυτοπικό κίνημα στο οικονομικό επίπεδο: πρότεινε τη συνολική παύση των φόρων. Ήταν νοσταλγικό και αντιδραστικό στο ιδεολογικό επίπεδο, με υπεροχή της θρησκευτικής παράδοσης και του πολιτιστικού εθνικισμού. Ακόμα, το πολιτικό πρόγραμμα των Comunidades ήταν υπερβολικά ακριβές και εκπληκτικά σύγχρονο. Ζήτησαν μια συνταγματική μοναρχία στην οποία ο βασιλιάς θα υπάκουε στο κοινοβούλιο. Ζήτησαν δημοκρατική αντιπροσώπευση στο κοινοβούλιο, του οποίου η εξουσία και η αυτονομία θα ήταν εγγυημένες. Απαίτησαν αυτονομία και εκδημοκρατισμό της δημοτικής κυβέρνησης. Πρότειναν την αποκέντρωση της τοπικής κυβέρνησης στο συνοικιακό επίπεδο με μια προσέγγιση της συμμετοχής των πολιτών στις δημόσιες υποθέσεις. Και, τελικά, διακήρυξαν την ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ όλων των ελεύθερων πολιτών και ζήτησαν νομική και δικαστική προστασία ενάντια στις αυθαίρετες αποφάσεις των λόρδων και της μοναρχίας.

Είναι υπόθεσή μας ότι ακριβώς αυτή η ισχυρή στάση των comuneros ως πολιτικών επαναστατών, ερμηνεύει την ήττα τους. Ο δεδομένος ριζοσπαστισμός των θεσμικών αλλαγών στις οποίες συνηγορούσε η Junta de Tordesillas, αν και με χαμηλότονες διατυπώσεις, υποκίνησε μια ανταγωνιστική συμμαχία που περιλάμβανε τον βασιλιά, την αριστοκρατία, την Eκκλησία και την εμπορική αστική τάξη. Αλλά η ήττα των Comunidades δεν δικαιολογείται από την “προδοσία” της αστικής τάξης (ως εάν η αστική τάξη να ήταν πάντα δημοκρατική) ή από την “ιστορική ανωριμότητα” των αντικειμενικών συνθηκών για ένα δημοκρατικό κράτος (ως εάν η ιστορία να ήταν ένα τρένο που τρέχει με ωρολόγιο πρόγραμμα). Οι comuneros ηττήθηκαν όχι γιατί δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα νέο κράτος αλλά επειδή το πάλεψαν σκληρά· όχι τόσο από την υπερβολική τους έμφαση στην τοπική αυτονομία, αλλά επειδή η προσπάθειά τους ήταν η δημιουργία ενός μοντέρνου κεντρικού κράτους, βασισμένου στη δημοκρατική αντιπροσώπευση. Οι ελεύθερες πόλεις… δεν ήταν απλά ένα βήμα προς το εθνικό κράτος. Ήταν μια εναλλακτική πολιτική μορφή, ένα άλλο κοινωνικό σχέδιο προς τη νεωτερικότητα, όχι αναγκαστικά κατώτερο με όρους τεχνολογίας, πολιτικής αποτελεσματικότητας ή ακόμα στρατιωτικής δύναμης (για παράδειγμα, το πρώτο ευρωπαϊκό στρατιωτικό πυροβολικό ήταν της Commune της Φλωρεντίας).

Oι Comunidades: Ένα Kίνημα Πολιτών
Έχουμε δείξει ότι η κύρια όψη του κινήματος εμφανίζεται να είναι το νόημά του ως πολιτικής επανάστασης. Πιο ειδικά ήταν μια πολιτική επανάσταση των πολιτών. Τί εννοούμε μ’ένα τέτοιο όρο; Bεβαίως η σκηνή και ο τόπος ήταν οι πόλεις της Kαστίλλης, ιδιαίτερα οι μεγάλες: Tολέδο, Bαλαντολί, Σεγκόβια, Σαλαμάνκα. Οι συμμετέχοντες προέρχονταν αποκλειστικά από τις αστικές κοινωνικές ομάδες. Αλλά αρκεί αυτό για να θεωρήσουμε τις Comunidades ως αστικό κίνημα; O όρος “αστικό” συμπεριλαμβάνει κάθε τι που συμβαίνει στην “πόλη”, εννοώντας ως πόλη ένα μεγάλο και πυκνό ανθρώπινο οικισμό που συγκεντρώνεται σ’ένα δεδομένο χώρο; Bεβαίως όχι. Για πολλά χρόνια, η ανάλυσή μας του αστικού φαινομένου έχει βασιστεί στη θέση ότι η αστικότητα είναι μια πολιτιστική κατηγορία που παράγεται κοινωνικά. Συνεπώς, το νόημα και το πρόβλημα των “αστικών θεμάτων” βασίστηκε σε ρητές κοινωνικές σχέσεις, χαρακτηριστικές κάθε τρόπου παραγωγής και κάθε ιστορικής περιόδου. Η θέση μας ακολουθεί πρακτικά την κλασική προσέγγιση από τον Max Weber για τον οποίο η πόλη είναι μια ιδιαίτερη χωρική μορφή της κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης. O Maravall τοποθετεί, επίσης, την ανάλυσή του των Comunidades στην ίδια θεωρητική παράδοση όταν γράφει “η Comunidad δεν είναι ποτέ ένα αστικό σύνολο, φυσικά ορισμένο ή η άμορφη συσσώρευση μιας συνάθροισης κατοίκων. Eίναι το ηθικό και πολιτικό σώμα που συγκροτείται από τα μέλη της Comunidad”.

Για τον Max Weber “…H πόλη της Mεσαιωνικής Δύσης ήταν οικονομική έδρα του εμπορίου, πολιτικά και οικονομικά κάστρο και φρουρά, διοικητικά μια περιοχή της αυλής (βλέπε μετάφραση) και κοινωνικά μια συνομοσπονδία δεμένη με όρκο”. Aπό όλα αυτά τα στοιχεία, το τελευταίο είναι το πιο αποφασιστικό. “Σε αντίθεση με την τρέχουσα αντίληψη, οι πόλεις δεν πήγασαν από τις συντεχνίες, αλλά η συντεχνία εμφανίστηκε στα συμφραζόμενα που προέκυψαν στην πρωτο-πόλη”. Αυτό γιατί, η πόλη ως κοινωνική οργάνωση και ως αυτόνομη πολιτική οργάνωση και θεσμός ήταν η προϋπόθεση για τη γέννηση μιας νέας οικονομίας και μιας πιο παραγωγικής διαίρεσης της εργασίας. Η μεσαιωνική πόλη, με όλες τις ιστορικές αστικές της μορφές, ήταν πολύ περισσότερο από μια ιδιαίτερη χωρική διευθέτηση. Ήταν μια πολιτική κουλτούρα, ορισμένη από τη θεσμική της αυτονομία και από τη δέσμευσή της σε κάποια μορφή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η κατηγορία του “αστικού” σε μια τέτοια ιστορική στιγμή ορίζεται ως το χωρικό σύνολο της ελευθερίας και αναφέρεται σε μια ιδιαίτερη διαδικασία υπεράσπισης των συλλογικών και ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών ενάντια στη φεουδαλική τάξη και τον απολυταρχισμό της μοναρχίας. Η πόλη γίνεται κοινότητα μόνο όταν και όπου η χωρική της οντότητα γίνεται η περιοχή στην οποία αναγνωρίζονται και ενισχύονται νόμοι και θεσμοί που ανταποκρίνονται στους νέους δημοκρατικούς κανόνες ενός κράτους οικοδομημένου γύρω από την ορθολογική – νομική αρχή της νομιμότητας. Πιο πέρα, για τον Weber, όταν οι πόλεις δεν ήταν ελεύθερες ή αυτόνομες ή έπαυαν να είναι ελεύθερες, δεν ήταν πια πόλεις με την αυστηρή κοινωνιολογική έννοια, αλλά γίνονταν φυσικές συγκεντρώσεις πληθυσμού και δραστηριοτήτων υποκείμενων σε ένα θρησκευτικό – πολιτικό μηχανισμό και/ή στους ανεξέλεγκτους νόμους της οικονομικής αγοράς.

Το σχέδιο των μεσαιωνικών πόλεων αντιπροσώπευε μια νέα μορφή κράτους, πολύ πιο στενά εξαρτημένη από τη δυναμική της αστικής κοινωνίας έναντι του τύπου του κράτους που θριάμβευσε ταξικά στο μεγαλύτερο μέρος της Eυρώπης με απολυταρχισμό και οιωνεί – βασιλικούς λόρδους. Υπήρχε, βεβαίως, ένα σύστημα σχέσεων ανάμεσα σε μια τέτοια πολιτική μάχη και τη διαδικασία της διαμόρφωσης νέων κοινωνικών τάξεων σε ένα εμφανιζόμενο καπιταλιστικό κόσμο. Αφήνουμε στους ιστορικούς τον στόχο του καθορισμού της φύσης αυτών των σχέσεων και τον ακριβή ρόλο που έπαιξαν οι πάγιες και νέες κοινωνικές τάξεις στη μάχη ανάμεσα στις ελεύθερες πόλεις και τα εμφανιζόμενα εθνικά κράτη. Αλλά διατηρούμε για τον σκοπό της έρευνάς μας το βασικό συμπέρασμα του ιδιαίτερου πολιτικού χαρακτήρα της εξέγερσης των πολιτών μέσω μιας ποικιλίας κοινωνικών σχηματισμών και ταξικών συμφερόντων. Αυτός ο ισχυρισμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός για μας, επειδή δεν διατεινόμαστε μόνο ότι ο χώρος είναι κοινωνικά καθορισμένος αλλά, επίσης, ότι το κοινωνικό νόημα κάθε χωρικής μορφής παράγεται σε μια διαδικασία αγώνα και θεσμοποιήσεων των οποίων κύριος στόχος είναι ακριβώς να προσδιορίσουν ένα πολιτιστικό νόημα απο χωρική μορφή – να θεσμοποιήσουν ένα τέτοιο νόημα έτσι ώστε αυτό να εσωτερικευτεί “δυναμικά” στην κοινωνική συμπεριφορά όλων των κοινωνικών ομάδων. Η θέση μας είναι ότι οι μεσαιωνικές πόλεις συγκροτήθηκαν ως κοινωνικο-πολιτικές κοινότητες από την ιστορική δράση των κινημάτων των πολιτών, που μετασχημάτισαν μια δεδομένη χωρική μορφή σε μια αστική κουλτούρα και ένα πολιτικό θεσμό.

Μ’ αυτή την έννοια, οι Comunidades της Kαστίλλης ήταν ένα κίνημα πολιτών, όχι τόσο επειδή βασίστηκαν στις πόλεις, αλλά επειδή προσπάθησαν να επιβάλλουν την πόλη ως βασικό κύτταρο μιας νέας κοινωνικο-πολιτικής οργάνωσης, τόσο στις ίδιες τις πόλεις (η κοινότητα), όσο και στο υπεράνω κράτος (το κοινοβούλιο) ως αντιπροσώπευση των ελεύθερων πόλεων. Το πρόγραμμα των Comunidades έδωσε αρχικά έμφαση στην πολιτική δημοκρατία, τη χρηματική οικονομία και την τοπική αυτοκυβέρνηση. Δεν ήταν βεβαίως ένα αστικό κίνημα με την έννοια που δίνουμε σ’αυτό τον όρο στη 10ετία του 1980, επειδή τα αιτήματα για κατοικία και αστικές υπηρεσίες θα μπορούσαν να γίνουν κρίσιμα μόνον όταν η αποσύνδεση των στοιχείων της κοινότητας θα είχε ήδη λάβει χώρα: ο διαχωρισμός ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση και η αντίθεση ανάμεσα στην ανταλλακτική αξία και την αξία χρήσης. Το σχέδιο των Comunidades ήταν, αντίθετα, να ιδρύσουν την πόλη ως αυτόνομη μορφή παραγωγής, κατανάλωσης, ανταλλαγής, κοινωνικών σχέσεων και πολιτικής διακυβέρνησης. Σκόπευε στην επιβεβαίωση της θεμελιώδους ταυτότητας των συμφερόντων των πολιτών ενάντια στην απειλή της κοινής τους κυριαρχίας από υπέρ δημοτικές εξουσίες και πάνω από τις εσωτερικές διαιρέσεις ανάμεσα σε κοινωνικές τάξεις και κοινωνικές ομάδες μέσα στην πόλη. Αυτό το είδος πολιτικής δράσης δεν μπορεί να θεωρηθεί Oυτοπία: εκπληρώθηκε εν μέρει από τις πόλεις της βόρειας Eυρώπης, ιδιαίτερα της Φλάνδρας. Εκείνες οι πόλεις, βαδίζοντας αυτό τον εναλλακτικό ιστορικό δρόμο είχαν μια πολύ πιο άμεση πρόσβαση στη νεωτερικότητα και η επιτυχία τους είναι ακόμα παρούσα στο ανώτερο επίπεδο του πολιτιστικού πλουραλισμού, της πολιτικής δημοκρατίας και της οικονομικής επάρκειας.

Σίγουρα αν οι Comunidades είχαν μπορέσει να επιβάλουν αυτό το πολιτικό μοντέλο, η θεσμοποίηση της αστικής αυτονομίας θα είχε γεννήσει (όπως έγινε στη βόρεια Eυρώπη) νέες δημοτικές ολιγαρχίες γύρω από μια αποικιοκρατική εμπορική πλουτοκρατία. Αλλά αυτή είναι η μοίρα όλων των κοινωνικών κινημάτων: σπάζουν την πάγια τάξη και εμπνέουν μια νέα που αρχίζει να χρονολογείται μόλις αποκτήσει σχήμα. Οι comuneros δεν έφθασαν ποτέ σ’ένα τέτοιο στάδιο ωριμότητας. Η ιστορία τους, όπως για όλους τους ηττημένους επαναστάτες, συσκοτίστηκε από τη λαμπρότητα του μύθου τους. Ακόμα, στη βάση διαθέσιμης ιστορικής έρευνας, η πιο ανανεωτική και ίσως η πιο διαρκής άποψη του σχεδίου τους ήταν η επιβεβαίωση της ελεύθερης πόλης ως μιας ανώτερης μορφής ζωής και διακυβέρνησης. Ως πολιτική επανάσταση, οι Comunidades της Kαστίλλης απέτυχαν. Ως κίνημα πολιτών, έφεραν μαζί για πάντα στη συλλογική μνήμη των Iσπανών την ιδέα της ελευθερίας, το δικαίωμα της δημοτικής αυτοκυβέρνησης και την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή.

3. Πόλεις και Επανάσταση : Η Κομμούνα του Παρισιού, 1871

Ομάδα πολιτών μετά την απομάκρυνση του αγάλματος του Ναπολέοντα 1ου
Πορτρέτα Κομμουνάρων στην πλατεία Clichy Η πλατεία Vendome πριν την Κομμούνα Κομμουνάροι μπροστά στη στήλη της πλατείας Vendome

Οδόφραγμα στην πλατεία Ομονοίας
Οδόφραγμα μπροστά στο δημαρχείο της πόλης ( Hotel de Ville ) Το οδόφραγμα της Chaussee Menilmontant Οδόφραγμα στη γέφυρα Bourbon

Εισαγωγή Η Κομμούνα του Παρισιού έχει γενικά αντιμετωπιστεί, ιδιαίτερα στη μαρξιστική παράδοση, ως η πρώτη σημαντική προλεταριακή πολιτική εξέγερση. Για τον Λένιν, η εμπειρία της Κομμούνας κατέδειξε τη δυνατότητα ενός προσανατολισμένου πολιτικά κινήματος της εργατικής τάξης και την ανάγκη καταστροφής του αστικού κράτους για ν’ αντικατασταθεί, εάν η επανάσταση διαρκούσε, από ένα προλεταριακό κράτος. Υπάρχει, πράγματι, μια κλασική συζήτηση ανάμεσα στη λενινιστική άποψη και τη φιλελεύθερη ερμηνεία της Κομμούνας ή, με πιο γαλλικούς όρους, ανάμεσα στους Γιακωβίνους και τους Προυντονιστές. Ήταν η Κομμούνα μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης των ιδεωδών της δημοκρατίας όταν ήρθαν αντιμέτωπα με τη στρατιωτική ήττα του έθνους και την κατάρρευση της Δεύτερης Αυτοκρατορίας; Ή ήταν, αντίθετα, μια πολιτική επανάσταση που προήγαγε το αίτημα για πολιτική ελευθερία σε μια νέα θεσμική οργάνωση βασισμένη στο σχέδιο μιας εθελοντικής ομοσπονδίας ελεύθερων κοινοτήτων; Τα ενδιαφέροντα της έρευνάς μας είναι κάπως διαφορετικά. Χωρίς να μπορούμε σ’ αυτό το κείμενο ή να επανασυστήσουμε ή να προσπελάσουμε μια τέτοια θεμελιακή συζήτηση, θέλουμε να επιστήσουμε την προσοχή σε άλλα δυνατά ιστορικά νοήματα της Κομμούνας, μερικά από τα οποία είναι γεμάτα σημασία για την κατανόηση του αστικού προβλήματος.

Ενδιαφερόμαστε ιδιαίτερα να εξερευνήσουμε την υπόθεση που ετέθη από τον μεγάλο μαρξιστή φιλόσοφο Henry Lefebvre για την Κομμούνα ως αστική επανάσταση. Αν μια τέτοια ερμηνεία ήταν ορθή, η υπερβολική ώθηση της Κομμούνας πάνω στην πολιτική και την ιδεολογία του εργατικού κινήματος θα μπορούσε να είναι μια ένδειξη της ιστορικής σχέσης που εγκαθιδρύθηκε ανάμεσα στο αστικό πρόβλημα και το κοινωνικό κίνημα, που διατηρεί τον κύριο ρόλο στη διαδικασία της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης. Αντί να είναι μια καθυστερημένη συνέχεια της Γαλλικής Επανάστασης ή της αναγγελίας της επερχόμενης σοσιαλιστικής, η Κομμούνα θα μπορούσε, κάτω από αυτή την οπτική, να θεωρηθεί ως σημείο επαφής ανάμεσα στις αστικές αντιθέσεις και το εμφανιζόμενο εργατικό κίνημα, τόσο στις πιο αρχαϊκές πλευρές της (η επανάσταση των Ξεβράκωτων ενάντια στις αδικίες της εξουσίας) όσο και στα πιο προβλεπτικά του μέλλοντος θέματά της (η αυτοδιαχείριση της κοινωνίας). Αυτή η θεμελιώδης διάσταση της Κομμούνας, που ο Lefebvre έχει προβάλλει, έχει σε μεγάλο βαθμό απορριφθεί εξ’ αιτίας της πολιτικοποίησης της συζήτησης ανάμεσα στους μαρξιστές και τους φιλελεύθερους σε σχέση με το ιστορικό της νόημα. Ακόμα, η προσεκτική θεώρηση της μελέτης αυτής της διάστασης και η ιστορική μαρτυρία γι’ αυτή θα μπορούσαν ν’ αποδειχθούν εξαιρετικά βοηθητικά στην προσπάθειά μας να ερμηνεύσουμε τις μεταβαλλόμενες σχέσεις ανάμεσα στην πόλη, την κοινωνία και το κράτος.

Oι Kομμουνάροι Ποιοι ήταν οι Kομμουνάροι. Ποια η κοινωνική σύνθεση της Kομμούνας (commune). Aπό πρώτη ματιά εμφανίζεται να είναι μια εργατική εξέγερση αντίθετα με την εξέγερση του 1848 ή την αντίσταση στο Coup d’ Etat (πραξικόπημα) του …O κομμουνάρος ήταν ένα μισθωτό πρόσωπο. Και αν οι υπάλληλοι ήταν ακόμα παρόντες μεταξύ των επαναστατών το 1871, τα ελεύθερα επαγγέλματα, οι εισοδηματίες, οι έμποροι, οι υπάλληλοι αριθμούσαν όλοι μαζί μόνο το 16% των ανθρώπων που συνελήφθησαν, ενώ ήταν 27% το Οι περισσότεροι κομμουνάροι ήταν χειρώνακτες εργάτες. Αλλά τί είδος εργατών; Eργάτες από βιομηχανικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα από τη μεταλλουργία. Όμως, η εικόνα είναι πιο σύνθετη. Μεταξύ των εξεγερμένων η πιο σημαντική ομάδα και η πιο υπεραντιπροσωπευόμενη, σε σχέση με τον ενεργό Παρισινό πληθυσμό ως σύνολο, ήταν οι εργάτες κατασκευών. Αυτοί ήταν οι αντιπρόσωποι της σύγχρονης βιομηχανίας. Εξέφραζαν τη φανταστική αστική ανάπτυξη και τις δραστηριότητες αστικής ανανέωσης στο Παρίσι στη διάρκεια της Δεύτερης Aυτοκρατορίας, κάτω από τη διεύθυνση του Haussmann, ενός από τους πιο φιλόδοξους πολεοδόμους στην ιστορία. …Συνεπώς, αν είναι αλήθεια ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κομμουνάρων ήταν εργάτες, οι περισσότεροι δεν ήταν βιομηχανικό προλεταριάτο, αλλά παραδοσιακοί τεχνίτες και εργάτες στις κατασκευές που συνδέονταν με την αστική ανάπτυξη.

Για να ολοκληρώσουμε το κοινωνικό προφίλ των κομμουνάρων, πρέπει να προσθέσουμε δύο σημαντικές παρατηρήσεις. Πρώτον, η μικροαστική τάξη αντιπροσωπεύει μια καθαρή μειοψηφία μεταξύ των εξεγερμένων, όχι όμως και μεταξύ των εκλεγμένων αντιπροσώπων της Kομμούνας: υπήρχαν μόνο 25 εργάτες μεταξύ των 90 αντιπροσώπων που εκλέχτηκαν στις δημοτικές εκλογές της επανάστασης στις 26 Mαρτίου Η μεγάλη πλειοψηφία της συνέλευσης σχηματίστηκε από “μικροαστούς”, υπαλλήλους, λογιστές, γιατρούς, δασκάλους, δικηγόρους και δημοσιογράφους. Ακόμα πιο σημαντικό, η πλειοψηφία των αξιωματικών και στελεχών της στρατιωτικής δύναμης της Kομμούνας, της Garde Nationale, αποτελείτο από υπαλλήλους, τυπογράφους και μικρούς εμπόρους. Για να συνοψίσουμε, οι δράστες της Kομμούνας ήταν μόνο ένα μικρό περιθωριακό τμήμα του βιομηχανικού προλεταριάτου. …Eπομένως ο χαρακτηρισμός της Kομμούνας ως προλεταριακής εξέγερσης είναι αμφίβολος. Αντίθετα, εμφανίζεται ως λαϊκή επανάσταση, πολύ περισσότερο λαϊκή από οποιαδήποτε άλλη Παρισινή επανάσταση. Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο το ότι δεν υπήρχε απολύτως καμμία συμμετοχή της φιλελεύθερης αστικής τάξης. Ακόμα οι κομμουνάροι δεν ήταν οι Canuts de Lyon, πρωτομάρτυρες στο βιομηχανικό ταξικό αγώνα. Ήταν οι άνθρωποι της μεγάλης πόλης στη διαδικασία μετασχηματισμού και οι πολίτες μιας δημοκρατίας σε αναζήτηση των θεσμών της. Tελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η Kομμούνα ήταν αποφασιστικά μια δράση γυναικών. O Lissagaray, αυτόπτης μάρτυρας γράφει: “Oι γυναίκες ξεκίνησαν πρώτες όπως έκαναν και στη διάρκεια της επανάστασης. Οι γυναίκες της 18ης Mαρτίου, σκληραγωγημένες από τον πόλεμο στον οποίο είχαν διπλό μερίδιο δυστυχίας, δεν περίμεναν τους άνδρες τους”.

Φαίνεται ότι ο ρόλος τους στην Kομμούνα ήταν κρίσιμος και όχι μόνο ορισμένων εμβληματικών φυσιογνωμιών, όπως η Louise Michel, μία από τους λίγους ηγέτες που στάθηκαν μπροστά στα στρατιωτικά δικαστήρια, στη διάρκεια των δικών και η Elisabeth Dimitrieva, πρόεδρος των Eνώσεων Γυναικών και πιθανόν ο σύνδεσμος ανάμεσα στον Kαρλ Mαρξ και την Kομμούνα. Οι γυναίκες ήταν το πιο δραστήριο στοιχείο στις κινητοποιήσεις του λαού, στη μάχη με τον στρατό, στις συναντήσεις της γειτονιάς και στις διαδηλώσεις στους δρόμους. Η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των γυναικών ήταν “κοινής” καταγωγής. Η οικογενειακή τους κατάσταση ήταν γενικά “ανώμαλη” – σύμφωνα με την αστική ηθική – οι περισσότερες ζούσαν ανύπανδρες με άνδρες και πολλές είχαν χωρίσει από τους συζύγους τους. Ο τύπος και το νομικό σύστημα ήταν ιδιαίτερα σκληρά σ’αυτές τις γυναίκες, τις επονομαζόμενες petroleuses εξαιτίας μιας υποτιμητικής φήμης, σύμφωνα με την οποία μετέφεραν μπουκάλια πετρελαίου για ν’ανάψουν φωτιές στα σπίτια των αστικών οικογενειών. Πολλές από τις γυναίκες που πήγαν σε δίκη ως κομμουνάροι, είχαν ποινικό μητρώο – γεγονός που αποκαλύπτει τις συνθήκες στις πόλεις του 19ου αι. όπου οι κοινές γυναίκες εχρησιμοποιούντο συχνά ως πηγή ευχαρίστησης από πλούσιους άνδρες και πηγή κέρδους από τους φτωχούς. Ο κόσμος των γυναικών της κατώτερης τάξης ήταν πάντα στην άκρη της αστικής απόκλισης. Η ενεργή συμμετοχή των γυναικών στην Kομμούνα δίνει έμφαση στο λαϊκό και αστικό χαρακτήρα της κοινωνικής εξέγερσης, στην οποία τα οδοφράγματα κτίστηκαν περισσότερο για να σημειώσουν χωρικά μια κοινωνική κοινότητα σε κάθε γειτονιά παρά για να υπερασπιστούν αποτελεσματικά ένα στρατό του οποίου η κινητικότητα διευκολύνθηκε πολύ από τη στρατιωτική οπτική, που ο Haussmann είχε εφαρμόσει στον πολεοδομικό σχεδιασμό: μεγάλες εθνικές λεωφόροι για ν’ανοίξουν το δρόμο στο ιππικό και τις σφαίρες των όπλων.

Tο Πρόγραμμα της Kομμούνας
Πώς οι κομμουνάροι αυτοπροσδιορίζονται – περισσότερο ως άνθρωποι του Παρισιού ή περισσότερο ως εργάτες της πρωτεύουσας; Στο επίπεδο των επίσημων διακηρύξεων της Kομμούνας, δεν υπάρχει αμφιβολία – ως πολίτες (citoyens). Ο Λουδοβίκος XIV είχε διακηρύξει “Tο κράτος είμαι εγώ”. Οι άνθρωποι του Παρισιού απαντούσαν “H κοινωνία είμαστε εμείς”. Στο συγκεντρωτισμό του Γαλλικού κράτους η Kομμούνα του Παρισιού αντιπαράθεσε τον συγκεντρωτισμό της τοπικής αστικής κοινωνίας. Αυτός ο Παρισινός μεσιανισμός εγχαράχτηκε για πάντα στη Γαλλική κουλτούρα και πολιτική και στη σχέση τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Γι’αυτό το πρώτο αίτημα της Kομμούνας και η πυροδότηση του κινήματος ήταν η επανίδρυση της δημοτικής ελευθερίας και η πρώτη πολιτική της πράξη ήταν η οργάνωση των πρώτων δημοτικών εκλογών στο Παρίσι του 19ου αι. Πιο πέρα, οι κομμουνάροι έκαναν καθαρό ότι διεκδίκησαν “σοβαρές δημοτικές ελευθερίες”. Αυτές θα ήταν η παύση της Nομαρχίας που έλεγχε τις αρχές της πόλης· το δικαίωμα της “Eθνικής Φρουράς” να ονομάζει τους αρχηγούς της και να διαμορφώνει την οργάνωσή της· η διακήρυξη της Δημοκρατίας ως νομικής μορφής της κυβέρνησης· και η απαγόρευση στο στρατό να εισέλθει στην περιοχή του δήμου του Παρισιού· – πράγματι, ένα θεσμικό πλαίσιο όπου οι δημοτικές ελευθερίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να εγκαταστήσουν την αυτοκυβέρνηση της τοπικής πολιτικής κοινωνίας. Και για την υπόλοιπη Γαλλία “H απόλυτη αυτονομία της Kομμούνας επεκτάθηκε σε όλες τις περιοχές στη Γαλλία, ενθαρρύνοντας κάθε μία στην ολοκλήρωση των δικαιωμάτων της”. Επίσης, σκόπευε “…να βρει στη μεγάλη κεντρική διοίκηση, αντιπροσώπευση των ομόσπονδων κοινοτήτων, την πρακτική εκπλήρωση των ίδιων αρχών…” που το Παρίσι είχε αποφασίσει να θέσει σε εφαρμογή στους δικούς του θεσμούς”.

Διακήρυξη στο Γαλλικό Λαό, 19 Aπριλίου 1871
Ποιες ήταν αυτές οι αρχές; To Δικαίωμα Kάθε Kομμούνας (Kοινότητας) ν’Aποφασίζει: “Tην ψήφιση του κοινοτικού προϋπολογισμού· την επιβολή και τη διανομή των φόρων· την κατεύθυνση των τοπικών υπηρεσιών· την οργάνωση της δικαιοσύνης, της αστυνομίας και της εκπαίδευσης· τη διοίκηση της κοινοτικής ιδιοκτησίας”. “Tην εξουσία του δήμου στον ορισμό, με εκλογή ή εντολή, με πλήρη υπευθυνότητα και μόνιμο δικαίωμα ελέγχου και ανάκλησης όλων των δικαστών και των κοινοτικών αξιωματούχων όλων των ειδών”. “Tην απόλυτη εγγύηση της ελευθερίας του ατόμου, της ελευθερίας της συνείδησης και της ελευθερίας στην εργασία”. “Tη μόνιμη παρέμβαση των πολιτών στις κοινοτικές υποθέσεις, από την ελεύθερη έκφραση των ιδεών τους και την ελεύθερη υπεράσπιση των συμφερόντων τους”. “Tην οργάνωση της Άμυνας της Πόλης και της Eθνικής Φρουράς, που εκλέγει τους επικεφαλής της και έχουν πλήρη υπευθυνότητα στη διατήρηση της τάξης στην πόλη τους”. Διακήρυξη στο Γαλλικό Λαό, 19 Aπριλίου 1871

Έτσι, η Kομμούνα ήταν αρχικά μια δημοτική επανάσταση, με τον εμπλουτισμό ότι ένας τέτοιος προσανατολισμός δεν συνεπάγεται καμμία περιορισμένη οπτική· αντίθετα, ο μετασχηματισμός του κράτους ως συνόλου ήταν το διακύβευμα, με τους δημοτικούς θεσμούς ως ακρογωνιαίο λίθο μιας νέας πολιτικής κατασκευής. Μια τέτοια προοπτική δεν ήταν μόνο το αποτέλεσμα της Προυντονικής επιρροής στους συγγραφείς της Διακήρυξης της 19ης Aπριλίου, αλλά ένα σταθερό θέμα που βρίσκεται σε όλες τις πράξεις και τους λόγους των κομμουνάρων στο Παρίσι και, έτσι, ήταν, με τον ίδιο τρόπο, παρόν στις προσπάθειες να επεκταθεί η Kομμούνα στις επαρχίες της Λυών, της Mασσαλίας, της Tουλούζης, της Kρεσό και της Λιμουζίν. Στο Σεν Eτιέν, μια κυρίαρχα εργατική βιομηχανική πόλη, οι κομμουνάροι σκότωσαν τον νομάρχη που ήταν βιομήχανος καπιταλιστής. Παρά τη βίαιη σύγκρουση που ενεπλάκησαν οι εργάτες, οι κομμουνάροι δεν εξέφρασαν κανενός είδους αντικαπιταλιστικά αισθήματα και η κύρια απαίτησή τους αφορούσε ξανά την ανάκτηση των δημοτικών ελευθεριών. Για να γίνει κατανοητή, σε όλο το νόημά της, η κυριαρχία του δημοτικού θέματος μεταξύ των κομμουνάρων χρειάζεται να τοποθετηθεί στο πλαίσιο της διαίρεσης ανάμεσα στο Παρίσι και τις επαρχίες, την πόλη και την ύπαιθρο. Η μεγάλη πόλη, ως φωλιά της ελευθερίας ήταν το αποφασιστικό στοιχείο που έπρεπε να διαφύγει τον έλεγχο του κεντρικού κράτους που έμοιαζε ακόμα να κυριαρχείται από τη συντηρητική πλειοψηφία. Επειδή η κατάκτηση της τοπικής αυτονομίας θα μπορούσε να επιτρέψει στις τοπικές πολιτικές κοινωνίες των πόλεων να εκφράσουν πλήρως την επαναστατική τους κλίση, η δημοτική ελευθερία γινόταν αντιληπτή ως θεμελιώδες πολιτικό ατού για τις δυνάμεις που πολεμούσαν για κοινωνική αλλαγή.

Μαζί με αυτό τον θεμελιώδη στόχο των δημοτικών ελευθεριών, η Kομμούνα έθεσε, επίσης, τα βασικά κοινωνικο-οικονομικά αιτήματα το πρώτο από τα οποία ήταν η διαγραφή των οφειλομένων ενοικίων στην κατοικία, μαζί με μια καθαρή νομοθεσία για την πληρωμή των εμπορικών μισθώσεων και των δανείων. Ο σπινθήρας, που πυροδότησε την Kομμούνα, ήταν η έγκριση ενός διατάγματος που απαιτούσε την εκβιαστική πληρωμή όλων των οφειλομένων ενοικίων και των εμπορικών χρεών. Σύμφωνα με τον Lissagaray “ εργάτες, καταστηματάρχες, τεχνίτες και μικροί επιχειρηματίες και έμποροι που είχαν ξοδέψει τις οικονομίες τους στη διάρκεια της πολιορκίας (από τους Πρώσους) και δεν είχαν κανένα έσοδο πτώχευσαν, εξαρτώμενοι από τη θέληση των ιδιοκτητών”. Ανάμεσα στις 13 με 17 Mαρτίου υπήρχαν νομικές αιτήσεις για κατασχέσεις. Γι’αυτό και όταν η εξέγερση ήταν νικηφόρα στις 21 Mαρτίου, η Kεντρική Eπιτροπή της Eθνικής Φρουράς απαγόρευσε την πώληση των προσωπικών αντικειμένων στο Mont-de-Piete για εγγύηση των δανείων. Η ίδια απόφαση επεκτάθηκε για τα εμπορικά χρέη, και απαγόρευσε την έξωση ενοικιαστών με αίτημα των ιδιοκτητών. Έτσι, η πρώτη σειρά των κοινωνικών μέτρων που λήφθηκαν από την Kομμούνα δεν αφορούσαν τον έλεγχο στα μέσα παραγωγής ή των εργασιακών συνθηκών. Ήταν, αντίθετα, μέτρα προστασίας των ανθρώπων ενάντια στην κερδοσκοπία και για να σταματήσει η διαδικασία των μαζικών εξώσεων που βρισκόταν σε εξέλιξη εξαιτίας της δραματικής αύξησης των ενοικίων.

Ακόμα και τα μέτρα που ελήφθησαν από την Aντιπροσωπεία Eργασίας και Aνταλλαγής της Kομμούνας, ελεγχόμενης από τον διεθνιστή σοσιαλιστή Leo Frankel, κατευθύνονταν περισσότερο ενάντια στην αδικία των αφεντικών παρά στην εγκαθίδρυση εργατικού ελέγχου. Ήταν: απαγόρευση νυχτερινής εργασίας για τους φουρνάρηδες· πρόταση κατάργησης των ενεχυροδανειστηρίων· και απαγόρευση αυθαίρετης κράτησης ενός μέρους των εργατικών ημερομισθίων από τη διαχείριση ως μέσον εξαναγκασμού σε εργασιακή πειθαρχία. Υπήρχε, πράγματι, μια μείζων πρωτοβουλία με σοσιαλιστικό προσανατολισμό και το Διάταγμα στις 16 Aπριλίου που άνοιξε τη δυνατότητα μετασχηματισμού όλων των εργοστασίων και των καταστημάτων που εγκαταλείπονταν από τους ιδιοκτήτες τους σε συνεργατικές εργατών. Αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι μια τέτοια κολεκτιβοποίηση των μέσων παραγωγής αφορούσε μόνο την αστική τάξη και προέβλεπε ακόμα την εθελούσια επαναπώληση της ιδιοκτησίας των εργατών αν ο ιδιοκτήτης επανερχόταν. Στην πραγματικότητα μόνο 10 μαγαζιά επιτάχθηκαν και επαναοργανώθηκαν υπό εργατική αυτοδιαχείριση. Άλλη μια φορά ξανά αντιλαμβανόμαστε την ενεργή παρουσία μιας σοσιαλιστικής μειοψηφίας, που ήταν ανίκανη να κατευθύνει το κίνημα στο σύνολο. Οι κοινωνικοί στόχοι των κομμουνάρων κατευθύνονταν περισσότερο στην καταπολέμηση της κερδοσκοπίας παρά στην κατάργηση της εκμετάλλευσης. Η δημοτική ελευθερία και η ευημερία των ανθρώπων ήταν τα κύρια ενδιαφέροντα στο πρόγραμμα της Kομμούνας. Επίσης πολέμησε για τη Republique και για τη Γαλλία αλλά λιγότερο.

Ο Aντίπαλος της Kομμούνας
Η γενική γραμμή της επιχειρηματολογίας μας πάνω στην ιστορική σημασία της Kομμούνας εμφανίζεται να ενισχύεται ισχυρά από τον ίδιο τον αυτοπροσδιορισμό από τους κομμουνάρους του κοινωνικού τους αντιπάλου. Ας αρχίσουμε με τον ισχυρισμό ότι ο αντίπαλος δεν ήταν ούτε η αστική τάξη ούτε οι καπιταλιστές. Αντίθετα, στη διάρκεια των μαζικών συλλήψεων μετά την Kομμούνα, οι βιομηχανικοί επιχειρηματίες συχνά πήγαιναν στην αστυνομία να δώσουν συστάσεις υπέρ και να εγγυηθούν την “καλή ηθική” των εργατών τους για να πετύχουν την ελευθερία τους. Στην πραγματικότητα, αυτοί που φανερά διακατέχονταν από μίσος εναντίον των κομμουνάρων στη διάρκεια της άγριας καταστολής, που ακολούθησε την ήττα τους, ήταν οι ιδιοκτήτες ακινήτων και οι επιστάτες τους (θυρωροί). Τα απλήρωτα ενοίκια της περιόδου της Kομμούνας επέσυραν άγρια τιμωρία, με τους ενοικιαστές να καταγγέλονται ως κομμουνάροι και να εκτίθενται σε πιθανή φυλάκιση, απέλαση και, τις πρώτες ημέρες, σε εκτέλεση. Η Kομμούνα του Παρισιού διατηρεί τον τίτλο της απεργίας ενοικίων με τη μεγαλύτερη καταστολή στην ιστορία.

Για τους κομμουνάρους ο εχθρός ήταν, επίσης, ο κερδοσκόπος, ο συσσωρεύων αποθεματικά έμπορος, ο ταχυδακτυλουργός, ο δανειστής που πόνταρε στη δυστυχία των οικογενειών για να κατάσχει την περιουσία τους, ο δανειστής που εκμεταλλευόμενος δραματικές ανάγκες έπαιρνε πολύ υψηλό τόκο. Ο εχθρός ήταν ο χειριστής των κανόνων της ανταλλαγής, όχι αυτός που σφετεριζόταν τα μέσα παραγωγής. Οι κομμουνάροι ήταν αντίθετοι στον κακό έμπορο, όχι στον εκμεταλλευτή καπιταλιστή. Αλλά οι κύριοι εχθροί, στους οποίους η βία της Kομμούνας έδωσε έμφαση, ήταν οι ιερείς και η αστυνομία – δηλαδή οι προσωπικές εκφράσεις του παλαιού καθεστώτος, οι ελεγκτές της καθημερινής ζωής, οι λογιστές της παλιάς ηθικής… Δεν επρόκειτο, λοιπόν, για μια προλεταριακή και σοσιαλιστική επανάσταση που αγνοούσε το δικό της ιστορικό μήνυμα, αλλά για μια λαϊκή επανάσταση πολιτών, που αγωνίζονταν για δημοτική ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη και για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας εναντίον του ancien regime (παλαιού καθεστώτος). Ήταν, ταυτόχρονα, και μια αστική επανάσταση και, αν ναι, με ποια έννοια; Kαι τί προσθέτουμε στην ιστορική γνώση από την πρόταση μιας τέτοιας ερμηνείας; Mια Aστική Eπανάσταση H Kομμούνα του Παρισιού ήταν μια αστική επανάσταση σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Πρώτ’απ’όλα, ήταν ένα κίνημα σε αντίθεση με όλη την αγροτική κοινωνία, δηλαδή όχι μόνο με τις κυρίαρχες τάξεις αλλά με το σύνολο των τάξεων και των ομάδων που αποτελούσαν τον κοινωνικό κόσμο της Γαλλικής υπαίθρου στον 19ο αι.

Υπήρξε μια δεύτερη αστική διάσταση της Kομμούνας, πιο κοντά στα σύγχρονα ενδιαφέροντα, και το πιο λαϊκό αίτημά της: η διαγραφή των ενοικίων και, μέσω αυτού του μέτρου, το αίτημα να συγκρατηθεί η κερδοσκοπία που συνδέεται με την κρίση της κατοικίας. Ήταν το πρώτο μέτρο που, όπως είπαμε, θέσπισε η Kομμούνα. Για να κατανοήσουμε τη σημασία του θέματος θα έπρεπε να θυμηθούμε τις συνθήκες που υπήρχαν στο Παρίσι στο τέλος της Δεύτερης Aυτοκρατορίας. Η κατάσταση χαρακτηριζόταν από μια επιταχυνόμενη διαδικασία αστικής ανάπτυξης, που έφερε στην πόλη εκατοντάδες χιλιάδες φτωχούς μετανάστες από την επαρχία χωρίς μέρος να μείνουν. Πολλοί απ’αυτούς τους Παρισινούς ήταν οι εργάτες κατασκευών και άλλοι εργαζόμενοι που διαμόρφωσαν τα κύρια τμήματα των κομμουνάρων. Ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε θέματα κατοικίας, εφ’όσον παρήγαγαν αυτό το στοιχειώδες αγαθό στο οποίο δεν είχαν πρόσβαση. Περαιτέρω, η οικιστική κρίση δεν οφειλόταν μόνο στη μαζική μετανάστευση από τις επαρχίες, αλλά ήταν, επίσης, συνέπεια μιας μαζικής μετακίνησης που προέκυψε από τη γιγάντια αναδόμηση του Παρισιού από τον Haussmann. Άνοιξε την πόλη, χαράσσοντας τα μεγάλα βουλεβάρτα, ανέλαβε δημόσια έργα έτσι ώστε η αστική έκταση μπορούσε να επεκταθεί και παρήγαγε δημόσιες υπηρεσίες έτσι ώστε οι επιχειρήσεις της κτηματαγοράς να μπορούν να κτίσουν, να αγοράσουν, να πωλήσουν και να προσποριστούν φανταστικά κέρδη. Η κερδοσκοπία στη γη έγινε το πιο σημαντικό πεδίο επενδύσεων για το χρηματιστικό κεφάλαιο. Με ένα τέτοιο γενναιόδωρο σχήμα και τέτοια άμεσα κίνητρα, η πόλη μετασχηματίστηκε γρήγορα. Οι λαϊκές γειτονιές εξαφανίστηκαν ή εξωραΐστηκαν. Η νέα αστική τάξη στο Παρίσι επεκτάθηκε δυτικά, στα ερείπια των παλιών faubourgs. H ενδο-αστική έξοδος των διωγμένων ενοίκων ξανασυνάντησε τη ροή των μεταναστών που κατέκλυσαν τις εναπομείνασες λαϊκές συνοικίες, ιδιαίτερα στη Belleville ανατολικά, στη Mονμάρτη στο βορρά και γύρω από την Butte-aux-Cailles βορειοανατολικά: όλες αυτές οι συνοικίες έγιναν τα σημεία-κλειδιά της Kομμούνας.

Οι ιδιοκτήτες ακινήτων είχαν το πλεονέκτημα της οξύτητας της οικιστικής κρίσης. Στρίμωχναν τους ενοικιαστές σε καταφύγια, μικρά διαμερίσματα, ζητούσαν μεγάλα ενοίκια, αστυνόμευαν τα κτίρια με τους θυρωρούς τους και έκαναν αμέσως έξωση σε όσους καθυστερούσαν τις πληρωμές. Δεδομένης αυτής της κατάστασης, η αγανάκτηση των Παρισινών είναι εύκολα αντιληπτή, όταν, στις 13 Mαρτίου 1871, το Kοινοβούλιο των Bερσαλιών πέρασε ένα νόμο που ενέκρινε την έξωση των ενοικιαστών που δεν είχαν πληρώσει το ενοίκιό τους στη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού. Όχι μόνο διείδαν ένα παλιροιακό κύμα βίαιων εξώσεων (που έλαβε πράγματι χώρα μετά την Kομμούνα) αλλά ένας τέτοιος νόμος υπογράμμιζε τη διαφθορά μιας κυβέρνησης εντολοδόχου των κερδοσκόπων… Μολαταύτα, αν θεωρούμε την Kομμούνα του Παρισιού αστική επανάσταση, αυτό γίνεται γιατί ήταν πρωταρχικά μια δημοτική επανάσταση όπως προσπαθήσαμε να υποστηρίξουμε. Με τον όρο δημοτική επανάσταση εννοούμε μια λαϊκή κινητοποίηση που σκόπευε σ’ένα ριζικό μετασχηματισμό των πολιτικών θεσμών που αντιπροσώπευαν την τοπική κοινωνία, τόσο στην εσωτερική τους οργάνωση, όσο και στη σχέση τους με το κεντρικό κράτος. Vis-à-vis στο κράτος η Kομμούνα διεκδίκησε το δικαίωμα στην τοπική αυτονομία και την επέκταση της τοπικής διοίκησης σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής. Vis-à-vis στο λαό η Kομμούνα διεκδίκησε τον εκδημοκρατισμό των πολιτικών θεσμών, συνηγορώντας στη μόνιμη συμμετοχή των πολιτών στη δημοτική κυβέρνηση μέσω της αποκέντρωσης των εξουσιών στις συνοικιακές επιτροπές. Στο τρίτο (και πιο γενικό) επίπεδο, η επανασύσταση του κράτους στη βάση του κοινοτικού μοντέλου ήταν το διακύβευμα. Για την Kομμούνα του Παρισιού, η πόλη ήταν ουσιαστικά μια ιδιαίτερη πολιτική κουλτούρα, μια μορφή λαϊκής δημοκρατίας, που άρθρωνε τη δημοκρατία των αποκάτω και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία για να αναδιοργανώσει το έθνος μέσω της σύνδεσης ανάμεσα σε διαδοχικά επίπεδα της πολιτικής εκπροσώπησης.

Έτσι, αν με το αστικό αντιλαμβανόμαστε, ταυτόχρονα, την αναφορά σε μια ιδιαίτερη χωρική μορφή (που αντιτίθεται στην αγροτική), την αναπτυσσόμενη σημασία μιας ιδιαίτερης κατηγορίας μέσων κατανάλωσης κατοικίας και αστικών υπηρεσιών και την αυτόνομη πολιτική έκφραση της τοπικής και αστικής κοινωνίας, πρέπει να δεχθούμε ότι η Kομμούνα του Παρισιού ήταν μια αστική επανάσταση, στη βάση της ιστορικής συζήτησης.

4. Η Βιομηχανική Πόλη και η Εργατική Τάξη :
4. Η Βιομηχανική Πόλη και η Εργατική Τάξη : Η Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης, το 1915 Απεργοί Ενοικίων στη πλατεία St. Enoch Γλασκόβη , Οκτώβριος 1915

Λίγα ιστορικά γεγονότα προσφέρουν ένα τέτοιο άμεσο δεσμό ανάμεσα στον κοινωνικό αγώνα και την αστική πολιτική όπως αυτόν που παρατηρήθηκε ανάμεσα στην Απεργία των Ενοικίων της Γλασκόβης, το 1915, και την παρέμβαση του Βρετανικού Κράτους στον τομέα της κατοικίας. Κάτω από την πίεση του πολέμου, οι κοινωνικές εντάσεις συσσωρεύτηκαν στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βρετανικής αυτοκρατορίας και εξερράγησαν το 1915, παίρνοντας τη μορφή, μεταξύ των άλλων συγκρούσεων, μιας από τις πιο σημαντικές απεργίες ενοικίων στην αστική ιστορία. Ξεκινώντας τον Απρίλιο του 1915, ενέπλεξε στην αιχμή της τον Νοέμβριο κάπου νοικοκυριά, κυρίως συγκεντρωμένα στις εργατικές κοινότητες της περιοχής Clydeside. Οργανώθηκε από επιτροπές ενοικιαστών και ενώσεις γυναικών, με την πλήρη υποστήριξη των συνδικάτων και κομμάτων της αριστεράς.

Βέβαια , η Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης δεν θα μπορούσε από μόνη της να δημιουργήσει μια τόσο δραματική μεταβολή της αστικής πολιτικής του Βρεταννικού κράτους, και ορθά ο C. G. Pickvance μας υπενθυμίζει τη σύγκληση διαφορετικών κοινωνικών συμφερόντων και ιστορικών περιστάσεων στη διαμόρφωση μιας μεταρρυθμιστικής οικιστικής πολιτικής : πρώτον , η ανάγκη του βιομηχανικού κεφαλαίου ν’ απαντήσει στην έλλειψη κατοικίας που πίεζε τους μισθούς και προκαλούσε εργατικές εξεγέρσεις · δεύτερον, το γενικά υψηλό επίπεδο στράτευσης της εργατικής τάξης · και τρίτον, η προσπάθεια εθνικής ενότητας και σταθερής παραγωγής λόγω του πολέμου, η οποία και δημιούργησε μια ευνοϊκή στάση της κυβέρνησης απέναντι στα αιτήματα των ενοικιαστών για περιορισμό της κερδοσκοπίας. Η κινητοποίηση της εργατικής τάξης στη Γλασκόβη και η δυναμική έκφρασή της στην Απεργία Ενοικίων , φαίνεται να υπήρξε ο άμεσος ιστορικός παράγοντας, που επέβαλε μια νέα οικιστική πολιτική ενάντια στα χρηματιστικά και κερδοσκοπικά συμφέροντα.

Η Απεργία Ενοικίων Στο γύρισμα του αιώνα, η έκρηξη στον κλάδο της ναυπηγικής επιτάχυνε τη βιομηχανική και δημογραφική ανάπτυξη στην περιοχή Clydeside. Η κατασκευή κατοικιών δεν ακολούθησε τους ίδιους ρυθμούς. Επιπλέον το 1911 , 11% του οικιστικού αποθέματος της Γλασκόβης παρέμενε ανενεργό για λόγους κερδοσκοπίας. Έτσι , οι συνθήκες κατοικίας υποβαθμίστηκαν γρήγορα. Οι εργάτες ζούσαν σε υπερφορτωμένα με ανθρώπους διαμερίσματα του 19ου αι. Τα ενοίκια αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε ακόμα και σταθερές και ευημερούσες κοινότητες , συμπεριλαμβανομένων των τεχνιτών και μηχανικών , πιέστηκαν και βρέθηκαν κοντά στην οργή των slums για τις οικιστικές συνθήκες. Ως αντίδραση σε μια σειρά γεγονότα, οι διαμαρτυρίες για την κατοικία αυξήθηκαν. Στα 1911 οργανώθηκε ένα Εργατικό Κόμμα της Πόλης , με κύριο σημείο στο πρόγραμμά του τη μεταρρύθμιση της κατοικίας. Διάφορα μέτρα προτάθηκαν , επίσης, για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πιο ριζοσπαστικά ήταν τα μέτρα του John McLean, ενός μαρξιστή ηγέτη του οποίου η Σοσιαλδημοκρατική Ομοσπονδία οργάνωσε το 1913 την Ομοσπονδία των Οργανώσεων Ενοικιαστών της Σκωτίας. Πολύ σημαντική είναι η ίδρυση το 1914 της Ένωσης Γυναικών της Γλασκόβης για την Κατοικία, που αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη της απεργίας υπό την ηγεσία γυναικών όπως η Mary Barbour , η Mary Lard κ.α. Με πρωτοβουλία του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος, τον Ιανουάριο του 1915 οργανώθηκε ένα Συνέδριο για την Κατοικία από 450 αντιπροσώπους, που στήριξαν την πρόταση επιδόματος κατοικίας και αντιτάχθηκαν στις αυξήσεις ενοικίων. Για να προωθηθούν τα αιτήματα δημιουργήθηκε μια Επιτροπή Κατοικίας του Εργατικού Κόμματος της Γλασκόβης με πλήρη υποστήριξη της Επιτροπής των Συνδικάτων.

Η μετάβαση από αυτή την κεντρική πρωτοβουλία στην Απεργία Ενοικίων πραγματοποιήθηκε μέσω μιας σειράς οργανώσεων των αποκάτω ( του απλού λαού : grassroots ), που είχαν δημιουργηθεί στις εργατικές κοινότητες με πρωτοβουλία των γυναικών. Η Απεργία Ενοικίων ξεκίνησε τον Μάιο του 1915 στη βιομηχανική περιοχή του Govan, όπου ζούσαν πολλοί ειδικευμένοι εργάτες . «όλη την ημέρα στους δρόμους ,στις αίθουσες, στα σπίτια, γίνονταν συναθροίσεις. Συναθροίσεις στις κουζίνες, στους δρόμους, μαζικές συναθροίσεις κάθε είδους» (μαρτυρία). Νωρίς το καλοκαίρι, μαζικές διαδηλώσεις εξέφραζαν την δύναμη του κινήματος που είχε εξαπλωθεί τον Αύγουστο σε ένα μεγάλο εύρος κοινοτήτων. Τον Οκτώβριο, άνθρωποι συμμετείχαν στην απεργία. Στις 7 Οκτωβρίου μια μαζική διαδήλωση υπό την ηγεσία των γυναικών συνέκλινε στην Πλατεία St. Enoch .Τον Νοέμβριο , ο αριθμός των απεργών έφτασε τις Στον αγώνα απείλησαν να μπουν και τα συνδικάτα με απεργίες. Με το τέλος της διαδήλωσης στις 17 Νοεμβρίου, όλες οι νομικές πράξεις ενάντια στους απεργούς ενοικίων σταμάτησαν και τα ενοίκια πάγωσαν . Στις 25 Δεκεμβρίου του 1915 προωθήθηκε ένας Περιοριστικός Νόμος των Ενοικίων και του Τόκου Υποθήκης, εγκαθιδρύοντας τον έλεγχο των ενοικίων για τη χαμηλού κόστους κατοικία. Κάτω από ακόμα περισσότερες διεκδικήσεις πίεσης και με μια ιδιαίτερα μαχητική κινητοποίηση στις βιομηχανικές περιοχές της χώρας, το Κοινοβούλιο πέρασε έναν Οικιστικό και Πολεοδομικό Νόμο, το 1919, εντέλλοντας τις τοπικές κυβερνήσεις να κτίσουν κατοικία για τους εργάτες και δίδοντας την αναγκαία χρηματοδότηση. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η κατοικία θεωρήθηκε δικαίωμα για τους ανθρώπους και το κράτος υπεύθυνο γι’ αυτό. Η δημόσια κατοικία γεννήθηκε.

Ένας εργατικός αγώνας για την Αναπαραγωγή της Εργατικής Δύναμης.
Ο χαρακτήρας του κινήματος : κίνημα της βιομηχανικής εργατικής τάξης για την υπεράσπιση των συνθηκών ζωής στη σφαίρα της κατανάλωσης. Οι απεργοί ενοικίων ήταν βιομηχανικοί εργάτες, άνδρες και γυναίκες , και οι οικογένειές του κατοικούσαν σε εργατικές κοινότητες άμεσα συνδεδεμένες με τις τοπικές αγορές εργασίας. Στους χώρους παραγωγής υπήρχε αναπτυγμένος συνδικαλισμός. Η ραχοκοκαλιά του κινήματος ήταν περιοχές με πλειοψηφία ειδικευμένων εργατών. Ο αγώνας για προσιτή οικονομικά κατοικία και επαρκείς δημόσιες εξυπηρετήσεις προβλήθηκε ως δικαίωμα των πολιτών , που πρέπει να καλύπτεται από το κράτος, με την παραγωγή μέσων και την προώθηση διαδικασιών συλλογικής κατανάλωσης. Μια οργανωμένη και μαχητική εργατική τάξη, που αγωνίζεται για τη δημιουργία της συλλογικής της ευημερίας, αποτελεί την πρώτη μεγάλη κοινωνική τάση που συναντάμε στην Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης.

Ένα αριστερό πολιτικό κίνημα
Ένα κίνημα γυναικών Η Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης οργανώθηκε, καθοδηγήθηκε και πραγματοποιήθηκε από τις γυναίκες. Η Ένωση των Γυναικών της Γλασκόβης για την Κατοικία αριθμούσε μέλη. Οι γυναίκες ανέλαβαν την επίθεση στο θέμα της κατοικίας. Οι άνδρες και οι γιοι τους πολεμούσαν τους Πρώσους της Γερμανίας, έτσι η μόνη εναλλακτική λύση γι’ αυτές ήταν η δημοτική κατοικία. Οι γυναίκες απέκρουαν τις εξώσεις καλώντας σε υποστήριξη τα εργοστάσια όπου αυτό ήταν αναγκαίο. Όμως, δεν έχουν καταγραφεί φεμινιστικά αιτήματα στο κίνημα. Οι γυναίκες ήταν οι δράστες, όχι τα υποκείμενα της διαμαρτυρίας. Διεκδίκησαν το δικαίωμα στη ζωή για τις οικογένειές τους και αποτελέσαν τους αντιπροσώπους μιας διαμαρτυρίας προσανατολισμένης στην κατανάλωση, ως συνέχεια του ρόλου τους μέσα στην οικογένεια, που ήταν προσανατολισμένος στη σφαίρα της κατανάλωσης ακόμα και όταν εργάζονταν περιστασιακά. Βέβαια, η ίδια η διαδικασία πιθανόν μετασχημάτισε την αντίληψη των γυναικών για τον εαυτό τους και τον ρόλο τους στην κοινότητα. Μολαταύτα , αν ένα κοινωνικό κίνημα χρειάζεται ένα συνειδητό αυτοπροσδιορισμό ,μπορούμε να περιγράψουμε την Απεργία της Γλασκοβης ως ένα κίνημα γυναικών με αίσθηση εγγύτητας στο φεμινιστικό κίνημα . Ένα αριστερό πολιτικό κίνημα Πολύ δημοφιλές κίνημα , με τη βάση του στην εργατική τάξη , η Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης δεν ήταν μια αυθόρμητη εξέγερση . Προετοιμάστηκε και οργανώθηκε από τα αριστερά πολιτικά κόμματα , που προπαγάνδιζαν θέματα κατοικίας για πολλά χρόνια.

Συμπέρασμα : Η Αστική Πλευρά του Εργατικού Κινήματος
Η Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης δείχνει καθαρά την άμεση σύνδεση ανάμεσα στην εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση κάτω από όρους καπιταλιστικής ανάπτυξης. Η κρίση κατοικίας προέκυψε από τη βίαιη αστική βιομηχανική συγκέντρωση και την κερδοσκοπία των ιδιοκτητών και πυροδότησε δυναμικούς εργατικούς αγώνες γύρω από την παραγωγή στέγης και δημόσιων υπηρεσιών. Αυτοί οι αστικοί αγώνες βασίστηκαν στην οργάνωση της εργασίας τόσο στα εργοστάσια όσο και τις κοινότητες κατοικίας. Μερικές από τις κοινότητες είχαν μια πολύ ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα, ιδιαίτερα αυτές των τεχνιτών και των μαστόρων, που είχαν οικοδομήσει ένα υπόδειγμα κοινωνικής διάδρασης γύρω από τις παραγωγικές τους δεξιότητες. Αλλά ούτε η Απεργία Ενοικίων της Γλασκόβης ούτε οι αγώνες για την κατοικία , που εξαπλώθηκαν σε όλη τη Βρετανία, μπορούν να ειδωθούν ως αντιδράσεις υπεράσπισης της κοινότητας ή ως σχέδια για τοπική πολιτική αυτονομία. Η πόλη εκυριαρχείτο από τη λογική του βιομηχανικού κεφαλαίου. Η εργατική τάξη αμφισβήτησε αυτή τη λογική λιγότερο με όρους πολιτιστικών μορφών και περισσότερο σε σχέση με τις συνθήκες εκμετάλλευσης του προϊόντος της εργασίας της. Οι απεργοί ενοικίων ζήτησαν έλεγχο των κερδοσκόπων, προσιτή οικονομικά δημόσια κατοικία, άνετες , ελεύθερα προσβάσιμες δημόσιες υπηρεσίες και κρατική παρέμβαση στην οργάνωση της λαϊκής κατανάλωσης. Η κοινότητα ως πολιτιστική μορφή και η πόλη ως μείζον πολιτικό σύνολο , δεν ήταν ποτέ στο επίκεντρο του κινήματος της Γλασκόβης. Η πόλη ήταν για τους περισσότερους κάτι που πολύ λίγο υπερέβαινε τον χώρο εκμετάλλευσής τους . Οι κοινότητές τους ήταν συχνά καταφύγια αλληλεγγύης και τόποι αυτόνομης οργάνωσης, αλλά οι στόχοι και οι αξίες τους μετατοπίζονταν αποφασιστικά στη διαδικασία παραγωγής και την πολιτική μάχη για τον έλεγχο του κεντρικού κράτους.

5. Η Εξαρτημένη Πόλη και ο Επαναστατικός Λαϊκισμός :
5. Η Εξαρτημένη Πόλη και ο Επαναστατικός Λαϊκισμός : Το Movimiento Inquilinario στη Βερακρούζ, Μεξικό, 1922 Οι αποβάθρες και τα slums της Βερακρούζ, 1908 Heron Proal , ηγέτης των ενοικιαστών της Βερακρούζ Η Αγορά της Βερακρούζ, 1908

Ανάμεσα στον Ιανουάριο και τον Ιούλιο του 1922, η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης Βερακρούζ, του πρώτου λιμανιού του Μεξικού, πήρε μέρος σε μια μαζική αστική διαμαρτυρία, που οργανώθηκε από τους ενοικιαστές για να πληρώνουν χαμηλότερα ενοίκια και να αποκτήσουν επαρκείς επισκευές και συντήρηση των κτιρίων. Αντιμετωπίζοντας ισχυρή αντίσταση από τους κερδοσκόπους ιδιοκτήτες κατοικιών, οι περισσότεροι των οποίων ήταν ξένοι, οι inquilinarios (ενοικιαστές) συγκρότησαν επιτροπές των αποκάτω, οργάνωσαν μια ένωση ενοικιαστών και συμμάχησαν στον αγώνα τους με το εμφανιζόμενο εργατικό κίνημα και τις αναρχικές και κομμουνιστικές ιδεολογίες. Χρησιμοποιώντας την αντίθεση ανάμεσα στην κεντρική κυβέρνηση και τον λαϊκιστή κυβερνήτη του κράτους της Βερακρούζ, μπόρεσαν να οργανώσουν τους περισσότερους από τους κατοίκους της πόλης γύρω από το πρόγραμμά τους. Όταν έφτασαν στο σημείο να κερδίσουν μια μεγάλη νίκη με τη μορφή ενός νόμου ελέγχου των ενοικίων, η κυβέρνηση αποφάσισε ότι οι inquilinarios δημιουργούν ένα επικίνδυνο παράδειγμα σε μια ασταθή πολιτικά κατάσταση και έστειλε τον στρατό να καταστείλει βίαια το κίνημα και να φυλακίσει τους ηγέτες του.

Μολαταύτα, παρά τη σύντομη ύπαρξή της, η εξέγερσή των inquilinarios ήταν ένας από τους πλουσιότερους αστικούς αγώνες της Λατινικής Αμερικής του 20ου αιώνα… Παρατηρώντας τη διαδικασία της κοινωνικής κινητοποίησης γύρω από την κρίση της κατοικίας, το 1922, στη Βερακρούζ, θα μπορέσουμε να επεξεργαστούμε τη σύνδεση ανάμεσα στις ειδικές συνθήκες της αστικής ανάπτυξης στις πόλεις του Τρίτου Κόσμου και την εμφάνιση του λαϊκιστικού κινήματος, ως σημαντικού παράγοντα στη σχέση ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία σε μια μετά – αποικιακή κατάσταση, διευρύνοντας έτσι αξιοσημείωτα την ιστορική προοπτική της έρευνάς μας.

Το Κίνημα Βρίσκομαι σε απεργία και δεν πληρώνω ενοίκιο
Αυτός είναι ο νόμος του Heron Proal Θα χτυπώ αλύπητα όποιον πληρώνει Έτσι δεν θα πληρώσει ξανά (Αφρο - Κουβανικός ρυθμός που τραγουδούσαν οι απεργοί ενοικίων , Βερακρούζ ) Η Απεργία Ενοικίων στη Βερακρούζ οργανώθηκε από την Επαναστατική Ένωση Ενοικιαστών, που ιδρύθηκε, καθοδηγήθηκε και προφανώς επηρεάστηκε από τον Heron Proal, τον επονομαζόμενο «μεξικανό Λένιν», ένα ράφτη που είχε χρηματίσει ναύτης. Η πρώτη απεργία ξέσπασες στο Patio San Salvador , ένα οίκημα στη συνοικία Huaca, τη « ζώνη με τα κόκκινα φώτα » ( zona de fuego) , όπου κατοικούσαν πολλές πόρνες του λιμανιού. Αυτές ξεκίνησαν στην πραγματικότητα το κίνημα, σε μια βίαιη αντίδραση απέναντι στην έκρηξη των ενοικίων που πλήρωναν για τα άθλια slums σε μια εποχή έλλειψης κατοικίας εξαιτίας της γρήγορης αστικής ανάπτυξης. Οι ιδιοκτήτες των slums είχαν το δικαίωμα να αυξάνουν τα ενοίκια, να αρνούνται επισκευές και να προβαίνουν σε εξώσεις ενοικιαστών. Στις αρχές το 1922, όταν η αστυνομία προχώρησε σε μια σειρά βίαιες εξώσεις , η λαϊκή δυσαρέσκεια μεγάλωσε, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών. Ο δήμαρχος της Βερακρούζ , ένας εργατικός ηγέτης, προσπάθησε να απαντήσει στα αιτήματα, καλώντας μια συνάντηση οργάνωσης των ενοικιαστών και συγκρότησης μιας νόμιμης διαμαρτυρίας. Επικράτησαν, όμως, πιο ριζοσπαστικές απόψεις και παρέμβαση του Heron Proal. Ιδρύθηκε μια Ένωση Απεργών Ενοικιαστών , η οποία κάλεσε σε απεργεί ενοικίων μέχρις ότου οι ιδιοκτήτες συμφωνήσουν να διαπραγματευτούν ένα νέο σύστημα συμβολαίων με την Ένωση Ενοικιαστών.

Τον Μάρτιο του 1922, 55% του πληθυσμού της πόλης στήριζε την Απεργία Ενοικίων. Το Κίνημα κέρδισε την υποστήριξη του κυβερνήτη της πολιτείας της Βερακρούζ. Εξαιτίας και της αδιαλλαξίας των ιδιοκτητών, το κίνημα πολιτικοποιήθηκε γρήγορα και τα αιτήματα για κατοικία συνδέθηκαν με τον ταξικό αγώνα για τον κομμουνισμό. Οι επιτροπές γειτονιάς επέκτειναν τους στόχους τους σε όλη την αστική σκηνή : υποκίνησαν μποϋκοτάζ κατά της εταιρίας των τραμ και οργάνωσαν επιτροπές παρακολούθησης τιμών και ελέγχου των εμπόρων. Ταυτόχρονα το κίνημα συγκρούστηκε επανειλημμένα με την αστυνομία, κάθε φορά που υπήρχε θέμα έξωσης. Επιπλέον οι inquilinarios (ενοικιαστές) θεώρησαν τον αγώνα τους μέρος του εργατικού ταξικού αγώνα. Τον Ιούνιο του 1922, όταν τα εργατικά συνδικάτα κάλεσαν σε γενική απεργία, οι ενοικιαστές την υποστήριξαν. Δεδομένης της δυναμικής του κινήματος , τον Μάιο του 1922 ορισμένοι ιδιοκτήτες άρχισαν να υποχωρούν , ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις και έγιναν δεκτά τα αιτήματα των ενοικιαστών. Όμως, παρά το ότι τα αιτήματα μπορούσαν να είναι αποδεκτά , ο φόβος της δύναμης του κινήματος και οι μνήμες της εξέγερσης των χωρικών , εμπνευσμένης από τον Ζαπάτα , καθόρισαν μια αρνητική έκβαση. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση οργάνωσε την καταστολή του κινήματος με τη βοήθεια του στρατού : έγιναν συλλήψεις των ηγετών , δολοφονίες 70 ανθρώπων και τραυματισμός εκατοντάδων. Ο αγώνας των ενοικιαστών της Βερακρούζ σημάδεψε βαθιά την αστική πολιτική ιστορία του Μεξικού.

Οι Ενοικιαστές και η Εργατική Τάξη
Οι ενοικιαστές θεώρησαν το Sindicato ως την οργανωμένη πτέρυγα του εργατικού κινήματος. Είδαν τους εαυτούς τους ως προλετάριους υποκείμενους σε εκμετάλλευση και καταπιεσμένους εργάτες στον αγώνα για επανάσταση και αναζήτηση του κομμουνισμού. Η μεγαλύτερη διαμαρτυρία έλαβε χώρα την 1η Μαϊου 1922 , όταν συναντήθηκαν με την Εργατική Πρωτομαγιά. «Πρώτα υπήρχαν παιδιά και των δύο φύλων , όλα ντυμένα στα κόκκινα · οι γυναίκες με κόκκινες σημαίες και πανώ με τα αιτήματα του κινήματος έφεραν πορτρέτα του Λένιν , του Τρότσκι , του Μαρξ και του Μπακούνιν· μετά έρχονταν οι άνδρες με κόρνες , σφυρίχτρες, μεταλλικά κουτιά κ.λ.π. που προχωρούσαν υπό τους ήχους της Διεθνούς» ( μαρτυρία ). Μπορεί το κίνημα των ενοικιαστών να θεωρηθεί κίνημα της εργατικής τάξης ; η απάντηση είναι «όχι» . Βεβαίως οι εργάτες της Βερακρούζ μετείχαν στην απεργία αλλά επρόκειτο για μειοψηφία, καθώς οι βιομηχανικοί εργάτες και οι λιμενεργάτες αποτελούσαν μικρό μόνο μέρος του πληθυσμού. Γνωρίζουμε λίγα για την κοινωνική σύνθεση του κινήματος αλλά μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα ότι αντιπροσώπευε κυρίως τα χαμηλά λαϊκά στρώματα της πόλης : τους φτωχούς μετανάστες που είχαν έρθει πρόσφατα από την ύπαιθρο · τους υπερπόντιους μετανάστες που ήρθαν στο Μεξικό μέσω της Βερακρούζ · τους ναύτες που περίμεναν στην πόλη για περιστασιακή εργασία · τους τεχνίτες και τους μικρούς εμπόρους · ορισμένους χειρώνακτες εργάτες, ιδιαίτερα από τα εργοστάσια τροφίμων · και τις πόρνες.

Μια Επανάσταση των Γυναικών
Όλες οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στον αποφασιστικό ρόλο των γυναικών στο κίνημα. Οι γυναίκες ξεκίνησαν δυναμικά την απεργία των ενοικίων , οι γυναίκες οργάνωσαν τις επιτροπές σε κάθε συγκρότημα κατοικίας, οι γυναίκες αντιστάθηκαν στις εξώσεις συγκρουόμενες με την αστυνομία. Αυτοοργανώθηκαν σε ένα δίκτυο ομάδων που έτρεχαν σε βοήθεια όταν άκουγαν το σινιάλο της σφυρίχτρας. Οι συλλήψεις ήταν περισσότερες μεταξύ των γυναικών και οι γυναίκες βγήκαν στο δρόμο ενάντια στο στρατό, όταν ήρθε η ώρα τον Ιούλιο του Γνωρίζουμε ότι πολλές γυναίκες ακτιβίστριες ήρθαν από την πόλη του Μεξικού για να ενωθούν με το κίνημα. Όπως και σε άλλες περιπτώσεις δεν βρίσκουμε ίχνη ρητών φεμινιστικών θεμάτων στο κίνημα, του οποίου η ηγεσία ήταν άνδρες. Αλλά η αλήθεια παραμένει : ήταν κυρίως ένα κίνημα γυναικών . Έτσι , οι ενοικιαστές διαμόρφωσαν ένα κίνημα περισσότερο προσανατολισμένο στην κατοικία παρά στην εργασία · χαλαρά συνδέδεμένο με το εργατικό κίνημα, περισσότερο ιδεολογικά και πολιτικά παρά σε κοινωνική βάση · περισσότερο ένα κίνημα των πληβείων της πόλης ( plebs ) ενάντια στους κερδοσκόπους παρά κίνημα εργατών ενάντια στο κεφάλαιο · και ένα κίνημα γυναικών σε μια εξέγερση βασισμένη στο ρόλο τους ως αντιπροσώπων της οργάνωσης όλων των σφαιρών της καθημερινής ζωής – από την οικογενειακή κατανάλωση μέχρι την απαγορευμένη σεξουαλική ικανοποίηση. Το κίνημα τον ενοικιαστών της Βερακρούζ δεν αποτελεί ένα ταξικό κίνημα αλλά ένα κοινωνικό κίνημα που αναδύθηκε από το βάθος της αστικής μιζέριας για ν’ αγωνιστεί για τη ζωή.

Η Ελικοειδής Δυναμική των Στόχων του Κινήματος
Ο Proal πρότεινε την ένταξη στο δήμο της κατοικίας ως εργαλείο αποτελεσματικής διαχείρισης του αποθέματος κατοικιών . Βεβαίως δεν αναφερόταν στο ίδιο δημαρχείο που στην φυλακή του είχε χρηματίσει κρατούμενος. Αναφερόταν σε μια εναλλακτική δημοτική αρχή , πέρα από το υπάρχον κράτος, πέρα από τους εγκαθιδρυμένους πολιτικούς θεσμούς. Πράγματι , μια από τις πιο αιχμηρές τάσεις των ενοικιαστών ήταν η απόρριψη των νόμιμων θεσμών και των πολιτικών εκλογών – κάλεσαν μάλιστα σε μποϋκοτάζ των εκλογών στην πόλη της Βερακρούζ. Ήταν ουτοπιστές ; Μπορούμε να τους περιγράψουμε καλύτερα ως επαναστάτες που προέβαλαν μια λογική επιχειρηματολογία. Για τους ενοικιαστές, η λύση στο οικιστικό τους πρόβλημα δεν βρισκόταν στην πόλη της Βερακρούζ ή στην κοινωνία του Μεξικού. Αυτό που πράγματι τους ενδιέφερε ήταν , από τη μια , η επανάσταση και , από την άλλη, η οικοδόμηση μια κομμουνιστικής κοινότητας στην περιοχή της Βερακρούζ - ένα σχέδιο που μοιάζει με το Φαλενστήριο, το οποίο περιέγραψαν με ακρίβεια και προσπάθησαν χωρίς επιτυχία να υλοποιήσουν. Έτσι, οι ενοικιαστές κινήθηκαν από μια αμυντική απεργία ενοικίων στην πρόταση ενός σύνθετου συστήματος δημοτικής διαχείρισης του οικιστικού αποθέματος και από εκεί στην κατασκευή της αντι – πόλης.

Συμπέρασμα : Η Πόλη των Inquilinarios
Για τους ενοικιαστές, η Βερακρούζ ήταν μια καταδικασμένη πόλη συνώνυμη της διαφθοράς και της καταπίεσης. Το αστικό κίνημα της Βερακρούζ ήταν αντι – αστικό. Για τους ενοικιαστές η πόλη δεν μπορούσε ούτε να μεταρρυθμιστεί ούτε να γίνει βιώσιμη. Μόνο η επανάσταση μπορούσε να την απελευθερώσει. Μέχρι τότε έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη και να εγκατασταθούν σε μια εναλλακτική συνοικία , αμόλυντη από την κερδοσκοπία και την αστική πολιτική. Το «περιθώριο της πόλης» ονειρεύτηκε τον εναπαπροσδιορισμό της κεντρικότητας και την εγκατάλειψη των ερειπίων ενός πολιτισμού, βυθισμένου στη βαρβαρότητα. Σ’ αυτό το κίνημα βρίσκουμε ένα μίγμα, που τώρα έχει γίνει οικείο μέσα από την αστική ανάλυση του Τρίτου Κόσμου : δραματικά αιτήματα επιβίωσης, λαϊκιστική ηγεσία και ουτοπικές τάσεις επανοικοδόμησης μιας εναλλακτικής κοινωνίας σ’ ένα χώρο κατακτημένο με αγώνα. Οι inquilinarios της Βερακρούζ προανήγγειλαν τις πιο προχωρημένες εμπειρίες των καταληψιών της πόλης της λατινικής Αμερικής.

6. Η Μετά-Βιομηχανική Πόλη και η Κοινωνική Επανάσταση :
6. Η Μετά-Βιομηχανική Πόλη και η Κοινωνική Επανάσταση : Οι Εξεγέρσεις των Κεντρικών Περιοχών των Αμερικάνικων Πόλεων στη 10ετία του ’60 Ιλλινόϊς , 6 Σεπτεμβρίου 1966 κρανοφόροι αστυνομικοί αναμεμιγμένοι με διαδηλωτές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίοι διεκδικούν ανοιχτά σπίτια σ’ αυτό το λευκό προάστιο του Σικάγου.

Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60, οι κεντρικές περιοχές των μεγάλων Αμερικανικών μητροπόλεων, κυριολεκτικά, εξερράγησαν. Οι μαζικές ταραχές στα γκέτο των μαύρων ήταν η πιο θεαματική και ίσως με τη μεγαλύτερη επιρροή μορφή κοινωνικής διαμαρτυρίας της εποχής. Ακόμα, πολυάριθμες άλλες λαϊκές κινητοποιήσεις, που κλιμακώνονταν από απεργίες ενοικίων μέχρι αιτήματα προνοιακών δικαιωμάτων, μάχες ενάντια στην αστική ανανέωση και για να σταματήσει η κατασκευή μιας λεωφόρου, μετέτρεψαν την Αμερικάνικη αστική σκηνή σε πεδίο μάχης. Τέθηκε υπό εξέταση το πρότυπο της αστικής ανάπτυξης που είχε μετασχηματίσει το Αμερικάνικο τοπίο στο διάστημα σχεδόν μισού αιώνα. Σίγουρα, το κίνημα έλαβε χώρα στα συμφραζόμενα μιας γενικής εξέγερσης της αστικής κοινωνίας στις ΗΠΑ που περιελάμβανε τα κινήματα πολιτικών δικαιωμάτων, την άνοδο της γυναικείας απελευθέρωσης, το αντι-πολεμικό κίνημα, τις διαμαρτυρίες των φοιτητών μαζί με πιο μαχητικές εργατικές διεκδικήσεις και την αμφισβήτηση μέσα από εναλλακτικές κουλτούρες, που κατέστρεψαν τον μύθο μιας ελεύθερης από συγκρούσεις, μεταβιομηχανικής κοινωνίας και ταρακούνησαν τους βασικούς μηχανισμούς του κοινωνικού ελέγχου.

Οι Εξεγέρσεις των Γκέτο των Μαύρων
: τουλάχιστον 329 εξεγέρσεις μαύρων σε 257 Αμερικάνικες πόλεις, συλλήψεις, τραυματίες , 220 νεκροί 1969 : περιπτώσεις ταραχών 1970–71 : 269 περιπτώσεις ταραχών Ποιο είναι το κοινωνικό νόημα ενός τόσο μεγάλου κοινωνικού φαινομένου ; Πως συνδέεται με την πόλη ; Ποιες οι δομικές αιτίες και οι υποκείμενες κοινωνικές διαδικασίες ; Οι περισσότερες εξεγέρσεις αφορούσαν θέματα αστυνομικής βίας , ανεργίας και κατοικίας. Σε μικρότερο βαθμό οι αντιπρόσωποι των εξεγερμένων διεκδίκησαν καλύτερη εκπαίδευση , εξυπηρετήσεις αναψυχής ή μεταρρύθμιση της τοπικής κυβέρνησης , διαμαρτυρόμενοι για τις συνθήκες ζωής στα γκέτο και προσπαθώντας να τις βελτιώσουν, κατακτώντας ταυτόχρονα ένα πιο ευαίσθητο πολιτικό σύστημα τοπικά. Οι εξεγερμένοι ήταν πρωτίστως προϊόν των μεγάλων γκέτο των μαύρων που διαμορφώθηκαν στις κεντρικές περιοχές των πόλεων των πιο παλιών βιομηχανικών μητροπολιτικών περιοχών. Ήταν συνδεδεμένη με τον μαύρο πληθυσμό σε ένα περιβάλλον αστυνομικής καταστολής και αντιδημοκρατικής τοπικής κυβέρνησης. Η σφοδρότητα των εξεγερμένων παρακινήθηκε από επιπρόσθετες αιτίες , που συνδέονται με την κρίση της κατοικίας και τις ομοσπονδιακές πολεοδομικές πολιτικές , όπως η επιθετικότητα της αστικής ανανέωσης και η νομιμοποίηση των ευκαιριών που προσέφερε το πρόγραμμα « Πόλεμος κατά της φτώχειας» για την οργάνωση των κοινοτήτων.

Η Κοινωνική Ανατομία της Κοινοτικής Κινητοποίησης
Το γεγονός ότι τα γκέτο ήταν η φυσική βάση της μαύρης εξέγερσης οδηγεί στην υπόθεση ότι ήταν , επίσης, η κοινωνική τους βάση : η μαύρη κοινότητα εμφανίστηκε ως συλλογικός δράστης στη βάση του «χώρου της ελευθερίας» που δημιουργήθηκε από το γκέτο. Το γκέτο έγινε μια πόλη μέσα στην πόλη, όπου εμφανίστηκαν οι εναλλακτικοί κανόνες μιας εναλλακτικής κοινωνίας. Οι σταθεροί στόχοι των εξεγερμένων ήταν οι λευκοί έμποροι και η αστυνομία. Το «μαύρη δύναμη» δεν ήταν μόνο ένα σλόγκαν. Ήταν η πρακτική μιας αποκλεισμένης κοινότητας που μετέτρεψε τα τείχη της φυλακής της σε σύνορα της ελεύθερης πόλης της. Η Κοινωνική Ανατομία της Κοινοτικής Κινητοποίησης Η αμφισβήτηση της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης από τους κατοίκους των κεντρικών περιοχών είχε τις πιο ηχηρές εκφράσεις της στους εξεγερμένους , αλλά προσέλαβε, επίσης, μια ποικιλία μορφών , που το κύριο ρεύμα τους εκφράστηκε από την καθημερινή μαχητική δουλειά των οργανώσεων, οι οποίες συγκροτήθηκαν σε κοινοτική βάση. Το Κοινοτικό Πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από το Ομοσπονδιακό Γραφείο για Οικονομική Ευκαιρία, έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία θεσμικής υποστήριξης και πολιτικής νομιμοποίησης για τον λαϊκό κόσμο ώστε να οργανωθεί γύρω από τα πιεστικά κοινωνικά αιτήματα των φτωχών γειτονιών. Χιλιάδες λαϊκές οργανώσεις άδραξαν αυτή την ευνοϊκή συγκυρία και εμφανίστηκαν στις κεντρικές περιοχές των Αμερικάνικων πόλεων , προσφέροντας το έδαφος σε αρκετούς παρατηρητές να μιλήσουν για το νέο Κίνημα Γειτονιάς στην Αμερική.

Το Νόημα των Αμερικάνικων Αστικών Επαναστάσεων
Το Νόημα των Αμερικάνικων Αστικών Επαναστάσεων Τρία διαφορετικά στοιχεία συνθέτουν τη διαμαρτυρία στις κυρίως περιοχές των Αμερικάνικων πόλεων : 1. Μια αμυντική αντίδραση των λαϊκών γειτονιών ενάντια στη διαδικασία της αστικής παρακμής και της επίθεσης της αστικής ανανέωσης. 2. Μια διαδεδομένη απαίτηση για κατοικία, αστικές υπηρεσίες και προνοιακά δικαιώματα. 3. Μια έκφραση του κινήματος των μαύρων. Ενώ η μαύρη εξέγερση έδωσε τον τόνο στους αστικούς αγώνες και ανέλαβε τις πιο δραστήριες και αποτελεσματικές κινητοποιήσεις, οι τρεις τύποι του κινήματος δεν συγχωνεύτηκαν ποτέ. Υπό την πίεση των λαϊκών κινητοποιήσεων , ιδιαίτερα έντονων στα γκέτο, χορηγήθηκαν κοινωνικά προγράμματα από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, δημιουργήθηκαν θέσεις απασχόλησης στο δημόσιο και τις αστικές εξυπηρετήσεις ανέλαβαν οι τοπικές κυβερνήσεις. Μολαταύτα , τα προηγούμενα σημαντικά επιτεύγματα συναντήθηκαν με σοβαρές αδυναμίες. Οι βασικοί οικονομικοί μηχανισμοί δεν άλλαξαν · οι προσπάθειες κοινωνικής μεταρρύθμισης περιορίστηκαν σε τόπους και χρόνους όπου τα κύματα της λαϊκής θύελλας είχαν υπερβεί τα υπάρχοντα πρότυπα κοινωνικού ελέγχου. Οι τοπικές κυβερνήσεις αμφισβητήθηκαν από τα μέσα. Η αστική οικονομική κρίση ήταν η πιο φανερή έκφραση της διαδικασίας που βρισκόταν σε εξέλιξη. Η γενική οικονομική και δημογραφική παρακμή των κεντρικών περιοχών, ήταν το πιο οξύ σύμπτωμα μιας αντιστροφής του μοντέλου της αστικής οργάνωσης , οι αντιφάσεις του οποίου ενέπνευσαν τους κοινωνικούς αγώνες που εξετάζουμε.

Η κοινωνική κινητοποίηση στη δεκαετία του ’60 εξέφρασε τις νέες συνθήκες της συλλογικής κατανάλωσης στον αναπτυγμένο καπιταλισμό. Η κοινωνικοποίηση της κατανάλωσης μέσω αστικών υπηρεσιών συνοδεύτηκε από την κοινωνικοποίηση των αγώνων γι’ αυτές τις υπηρεσίες. Η κινητοποίηση , επίσης, έδωσε έμφαση στις συνθήκες της κοινωνικής σύγκρουσης στην ανεπίσημη οικονομία των μαύρων γκέτο, και στις διαιρέσεις που δημιουργούν οι ρατσιστικές διακρίσεις. Ταυτόχρονα , οι εξεγέρσεις των κεντρικών περιοχών επανέφεραν τον παλιό σκοπό της αστικής συνθήκης : τον μετασχηματισμό του χώρου αποκλεισμού σε χώρο ελευθερίας.

Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ :

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ :"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια

Είσοδος

Σύνδεση μέσω των κοινωνικών δικτύων:

Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ :

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΠΟΛΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΡΓΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ :"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια