Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας

Παρουσίαση με θέμα: "Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας "— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Νεκτάριος Μουμουτζής proedros@epe.org.gr
Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας Κίνδυνοι από την λανθασμένη χρήση της Πληροφορικής και πώς θα τους αντιμετωπίσουμε Καταρχάς, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της σημερινής εκδήλωσης για την τιμή που μας έκαναν να προσκαλέσουν την Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας προκειμένου να αναπτύξει διάφορα θέματα που σχετίζονται με τη θεματολογία της διημερίδας και να ενισχύσουν τους δεσμούς της με την ακαδημαϊκή κοινότητα του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας είναι επαγγελματικό σωματείου του ν. 1712/1987 που δέχεται ως μέλη της τους πτυχιούχους Πληροφορικής ΑΕΙ. Οι φοιτητές Πληροφορικής μπορούν να εγγράφονται ως δόκιμα μέλη στην Ένωση. Ιδρύθηκε επίσημα τον Φεβρουάριο του 2001 και έχει ήδη σημαντικές επιτυχίες στο ενεργητικό της. Γι΄ αυτά, όμως, όπως και για τις προτάσεις της επί συγκεκριμένων θεμάτων, θα ενημερωθείτε από τις ομιλίες άλλων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου. Στη συγκεκριμένη ομιλία θα αναφερθούμε στους κινδύνους από τη λανθασμένη χρήση της Πληροφορικής (και της Τεχνολογίας γενικότερα) και πώς μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε. Νεκτάριος Μουμουτζής

2 Έννοιες Κίνδυνος Λανθασμένη χρήση Πληροφορική
ό,τι απειλεί τη ζωή, την ακεραιότητα ή την ασφάλεια ενός προσώπου ή ενός πράγματος η πιθανότητα μιας δυσάρεστης έκβασης Λανθασμένη χρήση Μοντέλο αξιών ως προς το οποίο ιεραρχούνται οι κίνδυνοι και προσδιορίζεται η λανθασμένη χρήση Πληροφορική Ως επιστήμη μελετά την υπολογιστική διάσταση διαφόρων φαινομένων Ως τεχνολογία αναπτύσσει συσκευές και συστήματα (αυτόνομα ή διασυνδεδεμένα μεταξύ τους) για την αυτόματη διαχείριση συμβόλων Η έννοια του συμβόλου αναφέρεται στο κοινό νόημα που δύο ή περισσότερα υποκείμενα (πρόσωπα ή ομάδες) αποδίδουν σε ένα αντικείμενο Η διαχείριση συμβόλων αντιστοιχεί τελικά σε διαμεσολάβηση στην επικοινωνία ανάμεσα σε υποκείμενα ή μεταξύ αυτών και φυσικού/τεχνητού περιβάλλοντος Ας ξεκινήσουμε με τον προσδιορισμό της έννοιας του κινδύνου: Κίνδυνος είναι ό,τι απειλεί τη ζωή, την ακεραιότητα ή την ασφάλεια ενός προσώπου ή την ακεραιότητα ενός πράγματος. Κίνδυνος είναι επίσης, με μια πιο ασθενή έννοια, η πιθανότητα μιας δυσάρεστης έκβασης. Η δεύτερη έννοια που πρέπει να διευκρινίσουμε ενδέχεται να διαμορφώσει πεδίο γόνιμης αντιπαράθεσης: Τι σημαίνει λανθασμένη χρήση; Είναι δεδομένο ότι εδώ χρειάζεται ένα μοντέλο αξιών ως προς το οποίο πρόσωπα ή ομάδες ιεραρχούν τους κινδύνους και επομένως προσδιορίζουν τι είναι σωστή και τι λανθασμένη χρήση, αφού η σωστή χρήση προστατεύει από τους κινδύνους ενώ η λανθασμένη όχι. Το μοντέλο αξιών περιλαμβάνει αναγκαστικά και υποκειμενικά στοιχεία και γι΄ αυτό είναι αντικείμενο αντιπαράθεσης. Το να μιλούμε μόνο για κινδύνους χωρίς να αναφερόμαστε στο μοντέλο αξιών που βασιστήκαμε για να τους προσδιορίσουμε είναι αντιεπιστημονικό και αντιδημοκρατικό καθώς υποκρύπτει μια τάση επιβολής του δικού μας μοντέλου στους συνομιλητές μας. Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε πώς αντιλαμβανόμαστε την Πληροφορική. Είναι ταυτόχρονα επιστήμη και τεχνολογία. Ως επιστήμη μελετά την υπολογιστική διάσταση διαφόρων φαινομένων. Ως τεχνολογία αποσκοπεί στην ανάπτυξη συσκευών και συστημάτων που αναλαμβάνουν την αυτόματη διαχείριση συμβόλων. Τα συστήματα που αναπτύσσει μπορεί να λειτουργούν αυτόνομα ή σε σύνδεση μεταξύ τους. Η έννοια του συμβόλου κρύβει την κοινωνική και βαθιά ανθρώπινη διάσταση της Πληροφορικής καθώς το σύμβολο αναφέρεται στο κοινό νόημα που δύο ή περισσότερα υποκείμενα αποδίδουν σε ένα αντικείμενο. Διαχειριζόμενο σύμβολα, ένα υπολογιστικό σύστημα, προσπαθεί να μιμηθεί το λογισμό των υποκειμένων που χρησιμοποιούν τα σύμβολα αυτά επί τη βάσει συγκεκριμένων κανόνων που προκύπτουν από το καθορισμένο νόημα αυτών των συμβόλων. Έτσι, η διαχείριση και η ανταλλαγή συμβόλων (σε περίπτωση διασυνδεδεμένων συστημάτων Πληροφορικής) αντιστοιχεί τελικά σε μία διαμεσολάβηση στην επικοινωνία ανάμεσα σε υποκείμενα. Η επικοινωνία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει και στοιχεία του φυσικού ή τεχνητού περιβάλλοντος με τα οποία τα υποκείμενα αλληλεπιδρούν. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

3 Άμεσα ορατοί κίνδυνοι Παρακολούθηση προσωπικής ζωής
Κατάρρευση κρίσιμων συστημάτων Ανεργία αντί για μείωση ωρών εργασίας ως αποτέλεσμα της αύξησης της παραγωγικότητας Επιβολή μονοπωλιακών θεσμών ιδιοκτησίας (κίνδυνος ελέγχου συνείδησης και επιστημονικής δημιουργίας) Δεν σκοπεύω να σας κουράσω με λεπτομερή απαρίθμηση κινδύνων και ειδικών μέτρων για την αντιμετώπισή τους διότι τέτοια κείμενα και παρουσιάσεις μπορεί να βρει κανείς πολλά. Ενδεχομένως μια τέτοια προσέγγιση ενέχει και τον κίνδυνο δαινομοποίησης της πληροφορικής. Προτιμότερο είναι να κάνουμε μια προσέγγιση που αποσκοπεί στην αποκάλυψη της φύσης των κινδύνων που σχετίζονται με τη λανθασμένη χρήση της Πληροφορικής ώστε να εντοπίσουμε μια στρατηγική αντιμετώπισής τους όχι αποσπασματική αλλά ριζική που θα μπορεί να αντιμετωπίσει και μελλοντικούς, αόρατους προς το παρόν, κινδύνους. Όμως, για να μην αερολογούμε, ας δούμε μερικούς ενδεικτικούς κινδύνους, όπως έχουν καταγραφεί από διανοητές, δημοσιογράφους και απλούς πολίτες: Υπάρχουν κάποιοι άμεσα ορατοί κίνδυνοι, όπως η παρακολούθηση της προσωπικής ζωής μέσω των τηλεπικοινωνιών, των πιστωτικών καρτών ή του διαδικτύου. Ανεξαρτήτως της νομιμότητας τέτοιων πρακτικών παρακολούθησης, το γεγονός είναι ότι η πληροφορική δίνει καταπληκτικές δυνατότητες καταγραφής, διασταύρωσης και επεξεργασίας προσωπικών στοιχείων. Ο απλός πολίτης, έχοντας αντιληφθεί αυτές τις δυνατότητες, έχει αρχίσει πλέον να ανησυχεί και να προβληματίζεται. Η κατάρρευση κρίσιμων συστημάτων σε ακραίες συνθήκες είναι ένα άλλος μεγάλος κίνδυνος καθώς πολλές δραστηριότητες γίνονται πλέον με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών. Η κατάρρευση μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικές ζημίες, ακόμη και σε απώλεια ανθρώπινων ζωών. Η κατάρρευση των τηλεπικοινωνιακών δικτύων σε περίπτωση βαρείας χρήσης ή λόγω φυσικών καταστροφών είναι μόνο μια περίπτωση από αυτές που γίνονται αντιληπτές από εκατομμύρια πολίτες. Η υψηλή ανεργία και η κατάρρευση του μοντέλου προστασίας της εργασίας, παρά την αύξηση της παραγωγικότητας λόγω της γενικευμένης χρήσης της Πληροφορικής, είναι ένας ακόμη τεράστιος κίνδυνος, μια πραγματικότητα ουσιαστικά. Παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις διάφορων μελλοντολόγων πριν χρόνια ότι με την χρήση των νέων τεχνολογιών ο άνθρωπος θα απελευθερώνονταν από τις βαρετές και απάνθρωπες εργασίες ρουτίνας αυξάνοντας τον ελεύθερο χρόνο του, τελικά ο ελεύθερος χρόνος εμφανίστηκε με τη μορφή ανεργίας γιατί δεν έγιναν οι αναγκαίες θεσμικές αλλαγές που θα εξασφάλιζαν το δικαίωμα εργασίας για όλους τους πολίτες. Τέλος, ένας τεράστιος κίνδυνος που έχει γίνει ορατός τα τελευταία χρόνια είναι η επιβολή μονοπωλιακών θεσμών ιδιοκτησίας (π.χ. πατέντες στο λογισμικό) με νομικούς ακροβατισμούς προκειμένου να επιβληθούν τα συμφέροντα συγκεκριμένων κύκλων στην παραγωγή επιστημονικής γνώσης με κίνδυνο ελέγχου της συνείδησης και της επιστημονικής δημιουργίας. Οι παραπάνω άμεσα ορατοί κίνδυνοι δεν οφείλονται ουσιωδώς στη φύση της Πληροφορικής και επομένως είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν τεχνολογικά και μόνον. Είναι κίνδυνοι που οφείλονται στο θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσεται και αξιοποιείται η Πληροφορική. Με άλλα λόγια είναι προβλήματα πολιτικά. Αυτό, βεβαίως, δεν σημαίνει ότι η οποιαδήποτε πολιτική προσέγγιση δεν θα έχει και την τεχνική της συνιστώσα. Αντιθέτως. Ωστόσο, και αυτό είναι το σημαντικό, η τεχνική συνιστώσα θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν θα αποτελέσει τη μόνιμη βάση αντιμετώπισης του κινδύνου. Επομένως, θα πρέπει, επί τη βάσει μιας ορισμένης πολιτικής, να υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση με τους τεχνικούς προκειμένου να βρίσκονται πάντα οι βέλτιστες τεχνικές λύσεις εφαρμογής της ακολουθούμενης πολιτικής. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που μας κάνει να πιστεύουμε στην αναγκαιότητα θεσμοθέτησης του Εθνικού Επιμελητηρίου Επικοινωνιών και Πληροφορικής που προτείνουμε προς τις δημόσιες αρχές. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

4 Λιγότερο ορατοί κίνδυνοι
Εικονική κοινωνικοποίηση που οδηγεί στην απομόνωση Ψευδαίσθηση ελέγχου κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος Κίνδυνοι σωματικής και ψυχικής υγείας για τους χρήστες των συσκευών πληροφορικής Υπάρχουν όμως και άλλοι, λιγότερο ορατοί, κίνδυνοι. Σταχυολογούμε μερικούς για να διευκολύνουμε την ανάπτυξη του θέματος που θα ακολουθήσει. Πρώτος και κύριος κίνδυνος είναι αυτός που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως εικονική κοινωνικοποίηση. Η ένταξη, δηλαδή, των προσώπων σε εικονικές κοινωνικές ομάδες που συγκροτούνται με χρήση των σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών μέσων. Στο βαθμό που αυτή η εξέλιξη δεν πλήττει τις παραδοσιακές μορφές κοινωνικοποίησης (οικογένεια, σχολείο κ.λ.π.) θα μπορούσαμε να πούμε ότι εμπλουτίζει τον κοινωνικό ιστό και είναι θετική. Όταν όμως λειτουργεί ανταγωνιστικά και αποδομεί τον υφιστάμενο κοινωνικό ιστό ενέχει τον κίνδυνο απορρύθμισης των κοινωνικών δομών. Ο άνθρωπος ως κατεξοχήν κοινωνικό ον απανθρωποιείται σταδιακά. Περαιτέρω, υπάρχει ο κίνδυνος μεμονωμένα πρόσωπα ή μικρές ομάδες να αποκτήσουν την ψευδαίσθηση ελέγχου του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος μέσω της Τεχνολογίας. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η Τεχνολογία δεν είναι ποτέ τέλεια και αυτή η ψευδαίσθηση ελέγχου οδηγεί με μαθηματική βεβαιότητα στη θεοποίηση της τεχνολογίας και μας απομακρύνει από κοινωνικές αξίες και δεξιότητες που είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποκτηθούν εκ νέου. Είναι μια μορφή κοινωνικής αναπηρίας που οικειοθελώς αποδεχόμαστε. Δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τους κινδύνους που απειλούν τη σωματική και ψυχική υγεία των χρηστών της Τεχνολογίας. Τα θέματα αυτά δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς ή κι αν έχουν μελετηθεί, τα πορίσματα των σχετικών ερευνών αποσιωπώνται για να μην υπάρξουν συνέπειες για συγκεκριμένους οικονομικούς κύκλους. Οι λιγότεροι ορατοί κίνδυνοι, όπως και οι άμεσα ορατοί που παρουσιάσαμε προηγουμένως, έχουν πολιτικό χαρακτήρα και απαιτούν κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπισή τους. Και εδώ η παρουσία του Εθνικο Επιμελητηρίου Επικοινωνιών και Πληροφορικής κρίνεται αναγκαία. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

5 «Αόρατοι» κίνδυνοι Απειλές κατά της ορθολογικότητας
Διάκριση ανακοίνωσης – πληροφορίας Η ορθολογικότητα απαιτεί σωστή χρήση πληροφοριών και επάρκεια χρόνου αξιολόγησής τους Έκλειψη υλικού παράγοντα – απειλή κατά του εμπειρισμού Ιδεολογική επικράτηση των συμβόλων και της τυπικής γνώσης έναντι της ύλης Τα προβλήματα επιβίωσης δισεκατομμυρίων ανθρώπων τίθενται σε δεύτερη μοίρα Υπάρχουν, βεβαίως, και οι αόρατοι, οι βαθύτεροι κίνδυνοι, που δεν έχουν ακόμη γίνει αντιληπτοί από τον μέσο άνθρωπο. Έχουν επισημανθεί από σοβαρούς διανοητές και ήδη γίνονται αντιληπτοί από τους υποψιασμένους παρατηρητές των πραγμάτων αποκαλύπτοντας μια μεγάλη σύγχυση εννοιών που πρέπει κατεπειγόντως να αντιμετωπιστεί. Η μεγαλύτερη, ίσως, σύγχυση προκύπτει από την ταύτιση γνώσης και πληροφορίας στη σύγχρονη πραγματικότητα ενώ ταυτόχρονα η έννοια της πληροφορίας παραμένει ουσιαστικά αδιευκρίνιστη. Η «πληροφορία» έχει γίνει κεντρικός όρος και η «επικοινωνία» βασική συνιστώσα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Η πύκνωση των επικοινωνιακών δικτύων και η συνακόλουθη αύξηση της ροής των πληροφοριών θεωρείται ως ικανή συνθήκη υπέρβασης των υφιστάμενων πολιτικών και ιδεολογικών αντιπαραθέσεων στην προοπτική μιας παγκόσμιας κοινωνίας βασισμένης στη γνώση με οδηγό την επιστήμη και την τεχνολογία, δηλαδή τον ορθολογισμό. Τα απτά δείγματα μυστικισμού με θύμα ακόμη και την ίδια την επιστήμη, φαίνεται να μην ανησυχούν τους αισιόδοξους μελλοντολόγους. Μήπως λοιπόν η επιτάχυνση της ροής των πληροφοριών με ρυθμούς εξωφρενικούς μπορεί να αποτελέσει απειλή ακόμη και για τον ίδιο τον ορθολογισμό; Καταρχάς, επιχειρώντας μια διευκρίνιση εννοιών, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο όρος «πληροφορία» υποδηλώνει ένα καινούργιο γνωστικό περιεχόμενο. Ο όρος αυτός δεν μπορεί να περιγράψει ένα μεγάλο όγκο διακινούμενων στοιχείων στα δίκτυα επικοινωνίας. Στοιχεία τα οποία αποτελούν μάλλον «ανακοινώσεις» με την έννοια ότι αναφέρονται σε κάτι ήδη γνωστό ή δίχως ιδιαίτερη γνωστική αξία. Επομένως στον κυβερνοχώρο που δημιουργείται μάλλον έχουμε έναν αντικατοπτρισμό των μη ορθολογικών στοιχείων του πραγματικού κόσμου που ευχόμαστε να αλλάξουν παρά τη δημιουργία ενός νέου ορθολογικού κόσμου που ελπίζουμε να επηρεάσει προς το καλύτερο τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε. Το κυβερνοέγκλημα και άλλες ανορθολογικές δραστηριότητες στο διαδίκτυο σχετίζονται με το γεγονός αυτό. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι έχει ξεσπάσει έντονη διαμάχη για το τι επιτρέπεται να μεταδοθεί και τι όχι σε ποιον, πού, πότε και υπό ποιες συνθήκες. Αυτή η συζήτηση θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για επιβολή ρυθμίσεων στο περιεχόμενο του διαδικτύου αποδεικνύοντας ότι η ανακοίνωση δεν είναι πληροφορία και ότι η μεγαλύτερη ροή πληροφοριών ή ανακοινώσεων δεν οδηγεί κατ΄ ανάγκη σε αύξηση της γνώσης και της ορθολογικότητας. Επιπλέον η ορθολογικότητα απαιτεί όχι απλώς περισσότερες πληροφορίες αλλά και ικανότητα σωστής χρήσης τους καθώς και επάρκεια χρόνου για λήψη της βέλτιστης απόφασης. Και οι δύο αυτές προϋποθέσεις φαίνεται να αγνοούνται στο σύγχρονο τρόπο εκπαίδευσης και ανταγωνιστικής ζωής. Μια δεύτερη εξίσου σημαντική απειλή αναφέρεται στην υπονόμευση του σημαντικότερου πυλώνα του επιστημονικού προτύπου κατανόησης της πραγματικότητας, του υλικού παράγοντα, του ίδιου του εμπειρισμού. Με τη μορφή προγραμματικού στόχου οι σημερινές κοινωνίες αγωνίζονται να αναδείξουν τα «άυλα» στοιχεία της παραγωγής σε καθοριστικούς παράγοντες της οικονομίας και κατ΄ επέκταση του πολιτισμού τους. Η οικοδομούμενη, όμως «Κοινωνία της Γνώσης» δεν είναι περισσότερο βασισμένη σε άυλα στοιχεία από την Κοινωνία του Χρυσού Αιώνα των Αθηνών, για παράδειγμα, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα έργα των αρχαίων Αθηναίων ήταν εξίσου βασισμένα σε άυλους παράγοντες όπως η «δύναμη του πνεύματος». Ίσως κάποιος να ισχυριστεί ότι ο Παρθενώνας ή μια αρχαία τραγωδία να έχει πολύ μεγαλύτερο πληροφοριακό περιεχόμενο, ακόμη και για τον σύγχρονο μέσο άνθρωπο από τη Γέφυρα του Ρίου Αντίρριου ή το «Fame Story». Επιπλέον, στο πεδίο του χώρου, οι κοινωνίες που θέτουν σε πρώτη προτεραιότητα τους άυλους παράγοντες, εξακολουθούν να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος των πρώτων υλών του πλανήτη καθώς και τα δίκτυα παραγωγής και διακίνησης των υλικών προϊόντων επιβαρύνοντας σε εκπληκτικό βαθμό το φυσικό περιβάλλον. Συνεπώς, η έκλειψη του υλικού παράγοντα σε ιδεολογικό επίπεδο φαίνεται να μην βρίσκει αντίκρυσμα στην ιστορική και σημερινή πραγματικότητα. Εντούτοις, δημιουργεί ψευδαισθήσεις επί των προτεραιοτήτων που τίθεται σε πολιτικό επίπεδο, ιδίως από χώρες όπως η Ελλάδα με αποδιοργανωμένο παραγωγικό ιστό. Μπορεί, για παράδειγμα, η Ελλάδα να αναπτύξει δραστηριότητες Πληροφορικής χωρίς πρωτογενή ή δευτερογενή τομέα που να τις χρησιμοποιεί; Θα μπορούσε ίσως αν εξασφαλίζονταν συνεργασίες με χώρες που έχουν ήδη αναπτύξει τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, όμως οι χώρες αυτές έχουν ήδη επιλέξει τους συνεργάτες τους, με τους οποίες δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε δεδομένων των προτεραιοτήτων που τέθηκαν στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και στον τρόπο λειτουργίας του κλάδου Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Οι κίνδυνοι είναι καθαροί: Συνέχιση της τεχνολογικής υστέρησης και ένταση της υπανάπτυξης καθώς οι πραγματικές προτεραιότητες μιας πολιτικής αυτοδύναμης οικονομικής ανάπτυξης αποκρύπτονται. Περαιτέρω, τεράστιοι οικονομικοί πόροι διοχετεύονται σε κατευθύνσεις που δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις καθημερινές υλικές ανάγκες επιβίωσης δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Το φαινόμενο αυτό θα ενταθεί καθώς οι μεγάλοι ανταγωνιστές των προηγμένων χωρών (Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία) αξιοποιώντας την Πληροφορική και τις Τηλεπικοινωνίες θα μπορέσουν σε συντομότερο χρόνο να αναπτυχθούν Τεχνολογικά και να διεκδικήσουν αυξημένο μερίδιο επί των περιορισμένων υλικών πόρων του πλανήτη οξύνοντας τα οικολογικά προβλήματα που υποτίθεται θα επιλύονταν με τη βοήθεια της Πληροφορικής. Όπως εύκολα γίνεται κατανοητό, οι ενδεικτικοί αόρατοι κίνδυνοι που αναφέραμε είναι και οι μεγαλύτεροι. Επιπλέον, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με μέτρα καταστολής ή αστυνομικού ελέγχου, όπως ενδεχομένως να γίνει με κάποιους από τους άλλους κινδύνους που αναφέραμε. Τους επισημαίνουμε όχι για να κινδυνολογήσουμε. Εξάλλου, σκοπός μας, όπως διευκρινίσαμε εξαρχής, δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την Πληροφορική και την Τεχνολογία. Η δαιμονοποίηση, συνήθως, γίνεται από εκείνους που επιδιώκουν τον έλεγχο της Τεχνολογίας εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Η αντιμετώπιση των «αόρατων» κινδύνων είναι δύσκολη καθώς δεν μπορεί να βασιστεί σε πολιτικά ή τεχνικά μέτρα. Εδώ χρειάζεται μια βαθύτερη κατανόηση της ίδιας της φύσης της Πληροφορικής και της αλληλεπίδρασής της με την Κοινωνία. Τα κατασταλτικά μέτρα ή η δαιμονοποίησή της Τεχνολογίας δεν αναστέλλουν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις για την κακή της χρήση που προέρχονται από υπαρκτές κοινωνικές αιτίες. Απλώς περιστέλλουν βραχυπρόθεσμα το εύρος της κακής χρήσης και δικαιολογούν τη δημιουργία ελεγκτικών μηχανισμών. Οι μηχανισμοί αυτοί, άπαξ και δημιουργηθούν θα είναι εκ των πραγμάτων ανεξέλεγκτοι (ή θα ελέγχονται από ανεξέλεγκτους μηχανισμούς) και θα οδηγήσουν σε καταστάσεις ανεπιθύμητες. Ο έλεγχος της τεχνολογίας και ειδικότερα της Πληροφορικής θα πρέπει να είναι διάχυτος σε όλη την Κοινωνία όπου ο κάθε πολίτης θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα και την υπευθυνότητα αξιολόγησης των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Αυτό σημαίνει ότι η Πληροφορική θα πρέπει να βασιστεί σε ένα ανοικτό κοινωνικό επιστημονικό και ελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης και χρήσης θεωρούμενη ως κατεξοχήν δημόσιο αγαθό και οι Πληροφορικοί ως λειτουργοί. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

6 Πότε περιορίζονται οι κίνδυνοι;
Όταν οι πολιτικές επιλογές πίσω από τις τεχνικές λύσεις είναι ορατές Όταν οι επιστήμονες επικοινωνούν με την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα διαμεσολαβώντας τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες Όταν η επιστημονική γνώση γίνεται κτήμα της κοινωνίας και των πολιτικών Ουσιαστικός ψηφιακός αλφαβητισμός Συμμετοχή πληροφορικών στον πολιτικό σχεδιασμό Ποια είναι τα κύρια στοιχεία που μας επιτρέπουν να περιορίσουμε τους κινδύνους από την λανθασμένη χρήση της Πληροφορικής; Με άλλα λόγια πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι οι αποδέκτες των προϊόντων και των υπηρεσιών της Πληροφορικής, τα μέλη της Κοινωνίας, έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν ελεύθερα την άποψή τους για το τι επιθυμούν και να αποκτούν τα επιθυμητά προϊόντα και υπηρεσίες με τις βέλτιστες προϋποθέσεις προστασίας των συμφερόντων τους; Καταρχάς, όπως ήδη διαπιστώσαμε οι ορατοί κίνδυνοι αποτελούν προβλήματα πολιτικά. Επομένως, για να αντιμετωπιστούν με τρόπο αποτελεσματικό θα πρέπει πρωτίστως να εξασφαλιστεί ότι είναι ορατές στους πολίτες οι πολιτικές επιλογές πίσω από τις τεχνικές λύσεις που επιλέγονται κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση προϊόντων και υπηρεσιών Πληροφορικής. Έτσι, θα μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να κρίνουν τις διαθέσιμες τεχνικές προτάσεις χωρίς να συσκοτίζονται από τη μονομερή προβολή της τεχνικής πτυχής των πραγμάτων. Επιπλέον, οι επιστήμονες θα πρέπει να λειτουργούν ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην κοινωνία και το πολιτικό σύστημα μεταφέροντας τις κοινωνικές ανάγκες, κατάλληλα μεταφρασμένες σε τεχνικές λύσεις ικανές να ενσωματωθούν στους υπαρκτούς ή σε νέους θεσμούς. Τέλος, η επιστημονική γνώση θα πρέπει να γίνει κτήμα όλης της κοινωνίας και των ιθυνόντων του πολιτικού συστήματος ώστε η Πληροφορική να μην αποτελεί μαύρο κουτί και να μην αντιμετωπίζεται μυστικιστικά. Σε αυτή την κατεύθυνση απαραίτητος είναι ο ουσιαστικός ψηφιακός αλφαβητισμός, όχι μια ξερή τεχνική κατάρτιση σε δημοφιλείς εφαρμογές γραφείου, όπως γίνεται σήμερα, αλλά μια βαθύτερη κατανόηση εννοιών και επιστημονικών αρχών που θα καταστήσουν τον πολίτη ικανό να παρακολουθεί τις τεχνικές εξελίξεις και να προσαρμόζεται δυναμικά σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο τεχνολογικό περιβάλλον. Αναγκαίο δε είναι να μπορεί να αντιλαμβάνεται ο πολίτης τις κοινωνικές συνέπειες των τεχνικών επιλογών και εξελίξεων, έστω και σε ένα πολύ γενικό επίπεδο. Απαραίτητη επίσης είναι η συμμετοχή των πληροφορικών στον πολιτικό σχεδιασμό ως φορείς έγκυρης επιστημονικής γνώσης. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

7 Αντιμετώπιση των κινδύνων
Μοντέλο αξιών Κοινοτικές - προσωπικές προτεραιότητες Οικουμενικός - τοπικός ορίζοντας Πολιτική - οικονομική στόχευση Ανθρωπιστική - τεχνοκρατική προσέγγιση Χρονικός ορίζοντας αξιολόγησης Βαθμός αποφασιστικότητας Οργάνωση Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η επιτυχής αντιμετώπιση των κινδύνων που συνεπάγεται η λανθασμένη χρήση της Τεχνολογίας απαιτεί πρωτίστως τη διερεύνηση του τι είναι σωστό και τι είναι λάθος σε σχέση με τη χρήση της Τεχνολογίας. Για το λόγο αυτό πρέπει να συλλογιστούμε ποιο είναι το κυρίαρχο μοντέλο αξιών επί τη βάσει του οποίου αναπτύσσουμε και εφαρμόζουμε την Τεχνολογία. Να σταθούμε κριτικά απέναντι σε αυτό το μοντέλο αξιών και λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές ανάγκες της Κοινωνίας και του δοκιμαζόμενου οικολογικού συστήματος να διαμορφώσουμε ένα νέο μοντέλο αξιών που θα ισορροπεί ανάμεσα στις προσδοκίες μας για μια καλύτερη κοινωνία, τις υπαρκτές στρεβλώσεις που πρέπει να διορθώσουμε, την ποιότητα ζωής που θέλουμε να επιτύχουμε και τις δυνατότητες που η ίδια η Τεχνολογία μας δίνει για να πραγματοποιήσουμε τις προσδοκίες μας. Στη διαμόρφωση αυτού του μοντέλου μπορούμε και πρέπει να αξιοποιήσουμε την υπάρχουσα ιστορική εμπειρία και την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας (ιδιαίτερα του δικού μας διαχρονικού πολιτισμού εμείς οι Έλληνες). Η επεξεργασία αυτού του νέου μοντέλου αξιών πρέπει να γίνει μέσα από κατάλληλες κοινωνικές διεργασίες με καίρια συμμετοχή των διανοουμένων και των πανεπιστημίων που έχουν στην πράξη τη δυνατότητα να μεταλαμπαδεύουν, διά της εκπαίδευσης, αξίες και πρότυπα στους νέους ανθρώπους. Επιγραμματικά, θα μπορούσε κανείς να επισημάνει ορισμένα αντιθετικά στοιχεία τα οποία πρέπει να συγκεράσει αυτό το νέο μοντέλο αξιών: Οι κοινοτικές και οι προσωπικές προτεραιότητες πρέπει να συνδυάζονται κατά το δυνατόν αρμονικά ώστε οι ενέργειες και οι επιδιώξεις των μεμονωμένων προσώπων να μην έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των κοινοτήτων εντός των οποίων τα πρόσωπα διαβιούν. Θα πρέπει επίσης να συνδυασθεί αρμονικά το τοπικό με το οικουμενικό στοιχείο ώστε να μην επικρατούν προτεραιότητες τοπικές-εθνικές εις βάρος των ευρύτερων συμφερόντων της ανθρωπότητας και της διατήρησης της ζωής στον πλανήτη. Η κυριαρχία του οικονομικού στοιχείου στη σημερινή κοινωνία θα πρέπει να μετριασθεί ώστε να αναδειχθεί το λανθάνον πολιτικό στοιχείο, το οποίο δίνει τη δυνατότητα δημοκρατικών επιλογών. Τέλος, η ανθρωπιστική προσέγγιση στην ανάπτυξη και χρήση της Τεχνολογίας θα πρέπει επίσης να αναδειχθεί περιορίζοντας τον στείρο τεχνοκρατισμό που επικρατεί στις μέρες μας. Όμως, για την ανάγκη επιστροφής στον ανθρωπισμό θα μιλήσουμε και στη συνέχεια διότι πιστεύουμε ότι αυτό συνοψίζει και ενοποιεί όλα τα προηγούμενα. Είναι, επίσης, σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η αναγνώριση των κινδύνων και η λήψη των κατάλληλων μέτρων, που δεν θα οδηγούν σε νέα αδιέξοδα, προϋποθέτει, εκτός από ένα κοινά αποδεκτό και μελετημένο μοντέλο αξιών, την επισήμανση του χρονικού ορίζοντα εντός του οποίου αξιολογούμε και αντιμετωπίζουμε την επικινδυνότητα της Τεχνολογίας ως προς κάποιες πτυχές της. Υπάρχουν άμεσοι κίνδυνοι που μόνο σε μακρύ χρονικό ορίζοντα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε, όπως υπάρχουν και μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε βραχυπρόθεσμα με τη λήψη κατάλληλων μέτρων προλαμβάνοντας την εκδήλωσή τους. Δυστυχώς οι οικονομικές προτεραιότητες που έχουν τεθεί και η έντονα ανταγωνιστική κοινωνία στην οποία ζούμε καθώς και ο πολιτικός ανταγωνισμός των κρατών όπως και των κομμάτων εξουσίας εντός των κρατών δεν επιτρέπει πολλές φορές να δούμε σε μακρύ χρονικό ορίζοντα τα πράγματα. Έτσι, κάποια προβλήματα του παρόντος τα θεωρούμε ως «ανίατες ασθένειες» επειδή απαιτούν μακρόπνοες λύσεις και άλλα προβλήματα, του πιο μακρινού μέλλοντος, δεν μπορούμε να τα αντιληφθούμε προλαμβάνοντάς τα εγκαίρως. Απαιτείται λοιπόν να διευρύνουμε το χρονικό ορίζοντα εντός του οποίου μελετούμε τα θέματα και σχεδιάζουμε. Πολύ σημαντικό είναι επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι η επίτευξη λύσεων που προέρχονται από την Κοινωνία των Πολιτών ή και από πρωτοβουλίες πολιτικών συναρτώνται με το βαθμό αποφασιστικότητας που επιδεικνύουν οι ενδιαφερόμενοι κατά την προσπάθεια εφαρμογής των προτάσεών τους. Η ισχύς μιας πρότασης δεν αφορά μόνο τη λογική της συνέπεια και προβολή της. Κυρίως καθορίζεται από το κόστος που είναι έτοιμοι να επωμιστούν εκείνοι που την επιδιώκουν. Θα λέγαμε ότι το γνωστό «Ελευθερία ή Θάνατος» προσδιορίζει τον μέγιστο εκείνο βαθμό αποφασιστικότητας που επιβάλει η επιδίωξη ενός υπέρτατου στόχου. Ως προς το απόλυτο αυτό μέτρο μπορούμε να προσδιορίσουμε το σχετικό βαθμό αποφασιστικότητας που πρέπει να έχουμε σε κάθε συγκυρία. Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνούμε την ανάγκη οργάνωσης των υποκειμένων (προσώπων ή ομάδων) που συστρατεύονται στην αντιμετώπιση των κινδύνων της λανθασμένης χρήσης της Τεχνολογίας. Είναι αναγκαία συνθήκη για κάθε θετική έκβαση των προσπαθειών μας. Η οργάνωση οφείλει να είναι ακηδεμόνευτη και δημοκρατική. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

8 Τα όρια της προσέγγισης
Αν η τεχνική συνθηκολογήσει σε παγκόσμιο επίπεδο μπροστά στο δημογραφικό και στο οικολογικό βάρος, τότε σίγουρα μας περιμένει ο κανιβαλισμός. Υπ΄ αυτή την έννοια ο ανθρωπισμός συνεχίζει να εξαρτάται από την τεχνική. Αλλά ένας ανθρωπισμός, ο οποίος με τα νώτα στον τοίχο αγωνίζεται ίσα-ίσα για να αποφευχθούν οι χείριστες καταστροφές και να διασωθεί η βιολογική ουσία του είδους «άνθρωπος», είναι γι΄ αυτόν και μόνο τον λόγο ένας κολοβωμένος ανθρωπισμός. Το αστικοφιλελεύθερο ανθρωπιστικό ιδεώδες κατέρρευσε εξ αιτίας της τεχνικής προόδου, η οποία κατέστησε δυνατή τη μετάβαση στη μαζική δημοκρατία της μαζικής παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης. Αν παρ΄ όλα αυτά η τεχνική παραμένει ο έσχατος φύλακας τους ανθρωπισμού, ο λόγος είναι ότι στο μεταξύ άλλαξε ριζικά η σημασία του τελευταίου. Παναγιώτης Κονδύλης Πλησιάζοντας προς το κλείσιμο της ομιλίας αυτής οφείλουμε να επισημάνουμε τα όρια της προσέγγισης που παρουσιάσαμε. Θα επικαλεστούμε τα λόγια του Παναγιώτη Κονδύλη σχετικά με τον κρυμμένο ανθρωπισμό της τεχνικής: Αν η τεχνική συνθηκολογήσει σε παγκόσμιο επίπεδο μπροστά στο δημογραφικό και στο οικολογικό βάρος, τότε σίγουρα μας περιμένει ο κανιβαλισμός. Υπ΄ αυτή την έννοια ο ανθρωπισμός συνεχίζει να εξαρτάται από την τεχνική. Αλλά ένας ανθρωπισμός, ο οποίος με τα νώτα στον τοίχο αγωνίζεται ίσα-ίσα για να αποφευχθούν οι χείριστες καταστροφές και να διασωθεί η βιολογική ουσία του είδους «άνθρωπος», είναι γι΄ αυτόν και μόνο τον λόγο ένας κολοβωμένος ανθρωπισμός. Το αστικοφιλελεύθερο ανθρωπιστικό ιδεώδες κατέρρευσε εξ αιτίας της τεχνικής προόδου, η οποία κατέστησε δυνατή τη μετάβαση στη μαζική δημοκρατία της μαζικής παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης. Αν παρ΄ όλα αυτά η τεχνική παραμένει ο έσχατος φύλακας τους ανθρωπισμού, ο λόγος είναι ότι στο μεταξύ άλλαξε ριζικά η σημασία του τελευταίου. Είναι σαφές ότι η τεχνική, δημιούργημα και υπαίτιος της υποχώρησης του ανθρωπισμού του 19ου αιώνα που ξεκίνησε ουσιαστικά με την Αναγέννηση, προβάλλει πλέον ως το βασικό εργαλείο για την επίλυση των μεγάλων προβλημάτων του πλανήτη τα οποία συνδέονται με τη ραγδαία δημογραφική αύξηση και την οικολογική καταστροφή. Υιοθετείται, όμως, ακόμη και από τους πλέον ανησυχούντες επιστήμονες μια στάση αρνητική-αμυντική με την έννοια ότι ο υπέρτατος σκοπός που τίθεται είναι η αποφυγή του χειρότερου. Με άλλα λόγια η τεχνολογία έρχεται να υπηρετήσει το στόχο του περιορισμού των δεινών που καταδυναστεύουν την υφήλιο και οφείλονται κατά κύριο λόγο στη λανθασμένη χρήση της ίδιας της Τεχνολογίας. Γι΄ αυτό και ο ανθρωπισμός που αντιπροσωπεύει είναι ανάπηρος. Δεν δίνει, ούτε μπορεί να δώσει, ένα νέο πρότυπο ζωής, να δώσει νέο νόημα στον ανθρώπινο βίο όπως επεδίωξε ο ανθρωπισμός που τη γέννησε και τον οποίο η ίδια οδήγησε στα όριά του δείχνοντάς μας το πραγματικό του πρόσωπο. Φτάσαμε λοιπόν στα όρια της κοινωνικής εξέλιξης του ανθρώπου και το μόνο που μας μένει είναι να αποφεύγουμε τις κακοτοπιές επιδιώκοντας την επιμήκυνση της ύπαρξης του υφιστάμενου πολιτιστικού προτύπου; Μήπως αυτό δεν είναι η πιο κυνική ομολογία αποτυχίας; Διότι ακόμη και αν θεωρηθεί αυτός ο πολιτισμός το επιστέγασμα και το αποκορύφωμα της εξέλιξης του ανθρώπου, τι άλλο του μένει παρά η τελική καταστροφή αν οι απειλές που προσπαθούμε να περιορίσουμε τελικά πραγματοποιηθούν σε ευρεία κλίμακα; Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

9 Προς ένα νέο ανθρωπισμό
Η απλή αποσόβηση των κινδύνων δεν συνιστά ουσιαστική στρατηγική Ο ανθρωπισμός της τεχνικής δεν αρκεί Το ζητούμενο πρέπει να είναι ένας «νέος ανθρωπισμός» Το μήνυμα λοιπόν είναι ότι ζητείται ένας νέος ανθρωπισμός πέρα από τον κολοβωμένο ανθρωπισμό της τεχνικής, διότι η απλή αποσόβηση των κινδύνων δεν συνιστά ουσιαστική στρατηγική ούτε καν για την αντιμετώπιση των ίδιων των κινδύνων! Ο νέος ανθρωπισμός θα πρέπει να σέβεται και να αξιοποιεί τις πλούσιες παραδόσεις των άλλων πολιτισμών, πέραν του κυρίαρχου δυτικού προτύπου. Θα είναι καρπός ευρύτερων αναζητήσεων και συζητήσεων σε πνεύμα ελευθερίας και συναδέλφωσης. Θα λέγαμε σχηματικά ότι καταρχήν οφείλει και κατεβάσει από το θρόνο της την τεχνική και να αναδείξει τον τεχνίτη δηλαδή τον Άνθρωπο. Η Τεχνολογία υπάρχει για τον Άνθρωπο και όχι ο Άνθρωπος για την Τεχνολογία. Ο Άνθρωπος μπορεί να υπάρξει χωρίς τη σύγχρονη τεχνολογία ενώ αυτή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εκείνον. Γι΄ αυτό και όποιος θέλει να υπάρχει Πληροφορική πρέπει να επιδιώξει να υπάρχει ο Άνθρωπος. Εμείς οι Πληροφορικοί ειδικότερα, αν αγαπάμε την Πληροφορική δεν μπορεί παρά να αγαπήσουμε τον δημιουργό και χρήστη της, δηλαδή τον Άνθρωπο. Κι όποιος δεν αγαπά τον Άνθρωπο, δεν θα μπορέσει ποτέ να αγαπήσει πραγματικά την Πληροφορική και να προσφέρει στην ανάπτυξή της. Με βάση αυτές τις βασικές διαπιστώσεις που συνιστούν αυτονόητες κοινοτυπίες μπορούμε να ξεκινήσουμε τις αναζητήσεις μας. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής

10 Το χρέος μας Από του ιερού περιβόλου του σεπτού τούτου τεμένους των Μουσών εξερχόμενος κατ΄ επιστήμην βιώσομαι, ασκών ταύτην δίκην θρησκείας εν πνεύματι και αληθεία. Ούτω χρήσιμον εμαυτόν καταστήσω προς άπαντας τους δεομένους της εμής αρωγής, και εν πάση ανθρώπων κοινωνίας αεί προν ειρήνην και χρηστότητα ηθών συντελέσω, βαίνων εν ευθεία του βίου οδώ, προς την αλήθειαν και το δίκαιον αποβλέπων και τον βίον ανυψών εις τύπον αρετής υπό την σκέπην της σοφίας. Ταύτην την επαγγελίαν επιτελούντι είη μοι, συν τη ευλογία των εμών καθηγητών και πεφιλημένων δασκάλων, ο θεός εν τω βίω βοηθός. Κλείνοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι όσα παρουσιάστηκαν μέχρι εδώ αποτελούν μια μόνο προσέγγιση για τους πιθανούς κινδύνους και τις μεθόδους αντιμετώπισης τους από εμάς τους Πληροφορικούς. Ενδεχομένως πολλοί από εσάς να υιοθετείτε διαφορετική προσέγγιση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τους κινδύνους και πολύ περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, όλοι μας έχουμε ένα κοινό στοιχείο που μας ενώνει αδιάρρηκτα. Είναι ο όρκος που δίνουμε κατά την αποφοίτησή μας. Δεν είναι μια απλή υπόσχεση που δίνουμε στους καθηγητές και δασκάλους μας και κατ΄ επέκταση στην κοινωνία που μας προσέφερε τη δυνατότητα να μορφωθούμε. Δεν είναι μια απλή ομολογία του πώς πρέπει να δρούμε ως επιστήμονες. Είναι κυρίως ένας ιερός δεσμός που συγκροτεί την επιστημονική μας κοινότητα. Ο καθένας μας ξεχωριστά και όλοι μαζί πρέπει να είμαστε αποφασισμένοι να βιώνουμε την επιστήμη και να την ασκούμε «δίκην θρησκείας εν πνεύματι και αληθεία». Πρέπει επίσης να είμαστε στη διάθεση οποιουδήποτε έχει την ανάγκη μας με σκοπό την ειρήνη και την χρηστότητα των ηθών αποσκοπώντας στην αλήθεια και το δίκαιο έχοντας ως οδηγό την αρετή και τη σοφία. Ανεξαρτήτως λοιπόν, διαφωνιών με όσα παρουσιάστηκαν, μένοντας πιστοί στον όρκο μας, μπορούμε να βρούμε έναν κοινό τρόπο δράσης για τη βέλτιστη αξιοποίηση της επιστήμης μας προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, της Αλήθειας και του Δικαίου. Τολμώ να πω ότι η πανεπιστημιακή μας εκπαίδευση αποβλέπει στο να μας καταστήσει ικανούς να πούμε με συνείδηση καθήκοντος αυτόν τον όρκο. Ας κρατήσουμε μέσα στην καρδιά μας αυτά τα λόγια και σε κάθε δυσκολία της ζωής ας ανατρέχουμε σε αυτά αναζητώντας δύναμη, έμπνευση και ελπίδα. Ηράκλειο - 7/4/2006 Νεκτάριος Μουμουτζής