Πανεπιστημιο Δυτικησ Μακεδονιασ ΠαιδαγωγικΟ ΤμΗμα ΝηπιαγωγΩν ΜεταπτυχιακΟ ΠρΟγραμμα ΣπουδΩν ΠολιτισμικΕσ ΣπουδΕσ: ΣημειωτικΕσ ΔομΕσ και ΠρακτικΕσ «Ιστορικη.

Παρουσίαση με θέμα: "Πανεπιστημιο Δυτικησ Μακεδονιασ ΠαιδαγωγικΟ ΤμΗμα ΝηπιαγωγΩν ΜεταπτυχιακΟ ΠρΟγραμμα ΣπουδΩν ΠολιτισμικΕσ ΣπουδΕσ: ΣημειωτικΕσ ΔομΕσ και ΠρακτικΕσ «Ιστορικη."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Πανεπιστημιο Δυτικησ Μακεδονιασ ΠαιδαγωγικΟ ΤμΗμα ΝηπιαγωγΩν ΜεταπτυχιακΟ ΠρΟγραμμα ΣπουδΩν ΠολιτισμικΕσ ΣπουδΕσ: ΣημειωτικΕσ ΔομΕσ και ΠρακτικΕσ «Ιστορικη ερευνα: Μετονομασιεσ οικισμων στη περιοχη τησ ΦλΩρινασ, στισ αρχεσ του 20ου αιωνα» Ανδρομάχη Σολάκη Επόπτρια: Ι. Βαμβακίδου Βαθμολογητές: Κ. Φωτιάδης – Ν.Φωτόπουλος Φλώρινα , Ιούνιος 2013

2 Η έρευνα αφορά στη διαδικασία μετάφρασης και μετατροπής των τοπωνυμίων στην ευρύτερη περιοχή της Φλώρινας, μέσα από τις μετονομασίες των οικισμών κυρίως την περίοδο Στόχος, μέσα από τη συνολική θεώρηση του ζητήματος των μετονομασιών, αρχικά με γενικότερη προσέγγιση πανελλαδικής κλίμακας και έπειτα ειδικότερα στην περιοχή της Φλώρινας, να αναδειχθούν ενδεχόμενα απορρέοντα ιδεολογικά προτάγματα.

3 Κριτηρια Επιλογησ του Θεματοσ
το πλούσιο από ιστορικής άποψης παρελθόν της περιοχής της Φλώρινας, με όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά ενός συνοριακού τόπου η μικρής έκτασης έρευνα σχετικά με τα τοπωνύμια της περιοχής κυριότερα με τις μετονομασίες αυτών, ως ιστορική επιστημονική έρευνα, πέρα από την σύσταση καταλόγων με τους μετονομασθέντες οικισμούς η καταγραφή των προγενέστερων ονομάτων, σύμφωνα με την προφορική τους χρήση και όχι ως προϊόν μεταγραφής διοικητικών υπαλλήλων, διαφορετικής εθνικότητας, τοποθετημένων μακριά από την πραγματικότητα της περιοχής

4 Ερευνητικο Υλικο 107 καταγεγραμμένοι οικισμοί
Ακολουθώντας κυρίως τις καταστάσεις του Υπουργείου Εσωτερικών Στα ονόματα αυτά περιλαμβάνονται όλοι οι οικισμοί που υπάγονται σήμερα στην περιφέρεια Φλώρινας Οικισμοί οι οποίοι την περίοδο των μετονομασιών ανήκαν στον νομό Φλώρινας, αλλά σήμερα είτε έχουν ερημώσει είτε ανήκουν σε γειτονικές διοικητικές περιφέρειες π.χ. Νομό Καστοριάς, χωριό Οξυά Χρησιμοποιώντας το μεθοδολογικό εργαλείο της σημειωτικής ανάλυσης, διαγλωσσικά αναλύθηκαν 92 από τα 107 τοπωνύμια, αυτά δηλαδή για τα οποία συλλέχθηκαν από τους πληροφορητές στοιχεία για το σημασιολογικό τους περιεχόμενο

5 Μεθοδολογια Αρχειακή Έρευνα
Προφορική Ιστορία – Μαρτυρίες / Συνεντεύξεις Ιστορική – Ερμηνευτική Προσέγγιση Σημειωτική Ανάλυση – Διαγλωσσική Μετάφραση

6 Αρχεια και Αρχειακη Ερευνα
Αρχεια και Αρχειακη Ερευνα Ορισμοί για τα αρχεία: «Τα αρχεία είναι εκείνα τα τεκμήρια τα οποία συσσωρεύονται με φυσική διαδικασία οποιαδήποτε στιγμή κατά την άσκηση μιας δραστηριότητας, δημόσιας ή ιδιωτικής, και γι’ αυτόν το λόγο διατηρούνται για χρήση – αναφορά υπό την εποπτεία των προσώπων που είναι υπεύθυνα για τις εν λόγω δραστηριότητες ή των διαδόχων τους» (Jenkinson, 1980) παλαιότερος ορισμός: «Τα ιστορικά αρχεία είναι τα τεκμήρια δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών που έχουν κριθεί άξια διατήρησης για μελέτη και έρευνα και τα οποία έχουν κατατεθεί ή έχουν επιλεγεί για κατάθεση σε ένα αρχειακό ίδρυμα» (Shellenberg, 1956) «Τα αρχεία αποτελούν νήματα του κοινωνικού ιστού της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και προσφέρουν: απόδειξη για τις δραστηριότητες και τις αλληλεπιδράσεις των ανθρώπινων σχέσεων και πληροφορίες για τις σχέσεις ανθρώπων, οργανισμών, γεγονότων και τόπων.» (McKemmish, 2000)

7 Αρχεια και αρχειακη ερευνα
Βασική αρχειακή πηγή για την καταγραφή των τοπωνυμίων αλλά και για τις αποφάσεις των μετονομασιών, αποτέλεσε το έγγραφο του Υπουργείου των Εσωτερικών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Στοιχεία Συστάσεως και Εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων», Αθήνα: 1961, όπου καταγράφονται: α) στο σύνολο τους τα ΦΕΚ των μετονομασιών, β) η πληθυσμιακή πορεία των οικισμών έως το 1951 γ) οι διοικητικές μεταβολές οι οποίες συντελέστηκαν Η τοπική εφημερίδα Έλεγχος. Περίοδος

8 Αρχεια και αρχειακη ερευνα
Για την πληρότητα και εγκυρότητα της έρευνας τα στοιχεία των μετονομασιών του παραπάνω εγγράφου διασταυρώθηκαν με τον δεύτερο τόμο της μελέτης «Γεωγραφική και Διοικητική Εξέλιξις της Ελλάδος, » του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, με κατάσταση της Νομαρχίας Φλωρίνης που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Έλεγχος» στις 5/4/1929 όπου περιλαμβάνονται οι μετονομασίες οι οποίες είχαν πραγματοποιηθεί ως την συγκεκριμένη χρονική περίοδο Για την ορθή καταγραφή των νέων τοπωνυμίων χρησιμοποιήθηκαν επικουρικά το Γεωγραφικό λεξικό Μιχαήλ Σταματελάτου και Φωτεινής Βάμβα – Σταματελάτου και έγγραφα της τοπικής αυτοδιοίκησης Φλώρινας

9 Αρχεια – νεεσ τεχνολογιεσ
Προσαρμογή του αρχειακού υλικού στις Νέες Τεχνολογίες , όπου αυτοματοποιημένες τεχνικές ανάκλησης πληροφοριών μπορούν να διευκολύνουν τον ερευνητή   Χρήση της ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, «Μετονομασίες των οικισμών της Ελλάδας»

10 Προφορικη Ιστορια Μετά τις ραγδαίες δημογραφικές αλλαγές, τις σοβαρές κοινωνικές μεταβολές που συνέβησαν στην ελληνική ύπαιθρο, καθιστούν ιδιαιτέρως σημαντική την προφορική παράδοση. Μέρος της προφορικής παράδοσης είναι και τα τοπωνύμια, τα οποία μπορούν να παράσχουν ποικίλες πληροφορίες για τον ιστορία του οικισμού και της περιοχής (Τσότσος, 2012: 52) «Η προφορική ιστορία μας δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθούμε γεγονότα, συναισθήματα, στάσεις και τρόπους ζωής που έχουν μείνει κρυμμένα από την ιστορία, και να δημιουργούμε έτσι πιο ζωντανές εικόνες του παρελθόντος μας. Η προφορική ιστορία μπορεί να ζωντανέψει τις εμπειρίες ανθρώπων και να φέρει με αυτό τον τρόπο κοντά τις γενεές» «στρέφει το φακό της έρευνας από την κεντρική σκηνή στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα, στο χώρο δράσης των κοινωνικών ομάδων, φωτίζοντας τις αφανείς πλειοψηφίες που αποτελούν την κινητήρια δύναμη του ιστορικού γίγνεσθαι» (Μπουντζουβή, 1999:23)

11 Προφορικεσ Συνεντευξεισ - Μαρτυριεσ
Τα προγενέστερα ονόματα έχουν στην μεγάλη τους πλειοψηφία σλαβική προέλευση. Υπάρχει μια μειοψηφία τοπωνυμιών με τουρκική, βλάχικη και αρβανίτικη προέλευση Συλλογή των πληροφοριών αναφορικά με τα παλαιά τοπωνύμια έγινε με επιτόπια έρευνα, μέσα από συνεντεύξεις και προφορικές μαρτυρίες από μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες κατοίκων της περιοχής, με γνώση του τοπικού ιδιώματος. ώστε: μέσα από τη γνώση και την εμπειρία της χρήσης των ονομάτων, να γίνεται μια κατά το μέγιστο δυνατή προσέγγιση της σημασίας τους, ώστε να μπορεί να διερευνηθεί η όποια αλλαγή σε αυτή προσπάθεια τα προγενέστερα τοπωνύμια να καταγραφούν μέσα από την προφορική τους χρήση από τους κατοίκους και όχι όπως έφτασαν να δηλώνονται στα επίσημα έγγραφα ως προϊόντα μεταγραφής διοικητικών υπαλλήλων

12 Προφορικεσ Συνεντευξεισ - Μαρτυριεσ
Ωστόσο λήφθηκαν σοβαρά υπόψη τα έγγραφα τόσο της περιόδου όσο και σχετικές μεταγενέστερες εργασίες αλλά και τεκμήρια της οθωμανικής περιόδου, όπου καταγράφονταν τα παλαιότερα τοπωνύμια, κυρίως ως υλικά συγκριτικής μελέτης και περαιτέρω έρευνας Πέραν της καταγραφής των αλλαγών των τοπωνυμίων, στο ιστορικό πλαίσιο της περιόδου στη Μακεδονία και στην Ελλάδα ευρύτερα, έγινε προσπάθεια προσέγγισης του σημασιολογικού περιεχομένου των ονομάτων και των αλλαγών που συνέβησαν μέσω των μετονομασιών, όχι μόνο σε δηλωτικό – γλωσσικό επίπεδο αλλά και σε συνδηλωτικό – σημασιολογικό βάθος

13 Προφορικεσ Συνεντευξεισ - Μαρτυριεσ
Δύσκολα προσεγγίστηκαν: τα τοπωνύμια με πρότερο τουρκικό όνομα τα ονόματα ολιγάριθμων πληθυσμιακά οικισμών, αλλά και οικισμών οι οποίοι μετά των Εμφύλιο Πόλεμο, ερήμωσαν ολοκληρωτικά αναλύθηκαν σημειωτικά και οι οικισμοί οι οποίοι δεν μετονομάσθηκαν επίσημα, αλλά η προφορική παράδοση διατηρεί ένα προγενέστερο όνομα για κάποιους από αυτούς τους οικισμούς το οποίο στη συνέχεια εξελίχθηκε ελαφρά διαφοροποιημένο γλωσσικά

14 ΣΥνορα και ΙστορΙα Τα σύνορα συνιστούν οντολογικά ασήμαντα, γραμμές στο έδαφος, που χαράσσονται ή απαλείφονται εύκολα. Το σύνορο δεν είναι απλά μια γραμμή, εκφράζει τη διαφορά, αποδίδει τη διαφοροποίηση του χώρου με τη χάραξη γραμμών στο έδαφος ή στο χάρτη «τα σύγχρονα σύνορα δεν είναι απλά γραμμές στους χάρτες, αλλά σημαντικά στοιχεία για την κατανόηση της πολιτικής ζωής. Η ύπαρξη συνόρων εγείρει ερωτήματα σχετικά με την υπηκοότητα, την ταυτότητα, την πολιτική πίστη, τον αποκλεισμό, τον υπολογισμό των ορίων ενός κράτους» (Anderson, 1997) «Τα σύνορα και τα όρια, οι ταυτότητες και η διαφορετικότητα, κατασκευάζουν και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο, που συμμετέχουμε και ενεργούμε ως πολίτες στις πολλαπλές κρατικές οντότητες όπου ανήκουμε» (Yuval –Davis, 1997)

15 ΠαραμεθΟριεσ ΠεριοχΕσ:
Η διάκριση μεταξύ της έννοιας του συνόρου σε «γραμμή» και «παραμεθόρια περιοχή» αιτιολογείται από την ίδια την ύπαρξη των συνόρων «…μια περιοχή που βρίσκεται πολύ κοντά στα σύνορα, μέσα στην οποία οι κάτοικοι της υποφέρουν από οικονομική, κοινωνική και πολιτική απομόνωση από την άποψη του οικονομικού status ή της πρόσβασή τους στις ελίτ της εξουσίας. Τέτοιες περιοχές, εξ ορισμού, αναπτύσσονται με βραχείς ρυθμούς, λόγω της απόστασής τους από τους χωρικούς και κοινωνικούς πυρήνες της κοινωνίας» (House, 1980) Η φύση των συνόρων ασκεί επίδραση στην παραμεθόριο περιοχή. Τα χαρακτηριστικά των παραμεθόριων περιοχών ποικίλουν όσον αφορά στην επαφή και την αλληλεπίδραση, αλλά μπορούν να αναπτυχθούν, ωστόσο ο σχεδιασμός ανάπτυξης εξαρτάται από τις πολιτικές που ασκούνται σε κάθε πλευρά των συνόρων. (Blake, 2000)

16 Ιστορικη Γεωγραφια – Ανθρωπογεωγραφια – Ο χωροσ ωσ «σημειο»
Η ιστορική σχολή των Annales, συνδύασε τη μελέτη της ιστορίας με τη γεωγραφία, με σκοπό την αποκάλυψη δομών και παραγόντων που καθορίζουν την ιστορία. Επίκεντρο είναι ο γεωγραφικός χώρος που διαδραματίζονται τα ιστορικά γεγονότα Οι ιστορικοί της σχολής δεν εξετάζουν μόνο τις γραπτές πηγές, αλλά οποιαδήποτε ίχνη του παρελθόντος που αποτελούν εκφάνσεις τις ανθρώπινης δράσης ή παράγοντες που την επηρέασαν (Τσότσος, 2012) Το παρελθόν σχηματίζεται από ένα πλήθος παραγόντων που πρέπει να μελετηθούν σφαιρικά. Η ιστορική επιστήμη οφείλει να είναι εμπλουτισμένη θεματικά, με τη δυνατότητα πολλαπλών προσεγγίσεων (Braudel, 1986)

17 Ιστορικη Γεωγραφια – Ανθρωπογεωγραφια – Ο χωροσ ωσ «σημειο»
Κάθε συγκεκριμένο φυσικό περιβάλλον είναι συνδεδεμένο με έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, μέσω της δράσης των ατόμων πάνω σε αυτό και αντίστροφα (Λαγόπουλος, 2012) Η πολιτισμική γεωγραφία ερεύνα ποικίλα ζητήματα. Η συγκέντρωση στοιχείων για τις θέσεις, τις ονομασίες, για τα κοινωνικά και οικονομικά στοιχεία που αφορούν στην ιστορική εξέλιξη των οικισμών, καθώς και για το γενικότερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Αποτελούν πεδίο της ιστορικής έρευνας συναρτώμενο από γεωγραφικές παραμέτρους (Τσότσος, 2012) Συνδυάζοντας τον οικολογικό γεωγραφικό χώρο, τον υλικό κοινωνικό γεωγραφικό χώρο, των σημειωτικό κοινωνικό και ειδικότερα πολιτισμικό , γεωγραφικό χώρο όπου συγκροτείται από τον νόημα του χώρου ή το νόημα του τοπίου αλλά και της ανάδυσης της μνήμης και της ταυτότητας στα τοπία (Baker 2003)

18 Τα τοπωνyμια ωσ ιστορικeσ eννοιεσ
Σύμφωνα με τον Γ. Κόκκινο (2003), οι έννοιες μεταβάλλονται με το πέρασμα του χρόνου Η σημασιολογική τους μετεξέλιξη προσδιορίζεται από τις διαφορετικές χρονικότητες, συγκυριακά φαινόμενα αλλά και από τη γλώσσα την οποία και ο Koselleck θεωρεί σημαντικό τμήμα του φάσματος της ιστορικής εμπειρίας: «η διεύρυνση των εννοιών και της γλωσσικής τους ιστορίας αποτελεί στοιχειώδη προϋπόθεση της ιστορικής γνώσης» (Koselleck, 1997) «Η γλώσσα ως κυρίαρχος επικοινωνιακός κώδικας αποτελεί συστατικό στοιχείο της ιστορικής συνείδησης και φορέα κάθε ιστορικής νοηματοδότησης και αναπαράστασης, είναι εύλογη η σύλληψη δράσης και γλώσσας ως αλληλένδετων πτυχών της ιστορικής πραγματικότητας…..». Η γλώσσα συνυφαίνεται με την ιδεολογία και σε μια παράλληλη σχέση καθορίζουν και ανασκευάζουν την ιστορική πραγματικότητα

19 Τα τοπωνyμια ωσ ιστορικeσ eννοιεσ
Το τοπωνύμιο ως προϊόν γλωσσικής πράξης εντασσόμενο μέσα σε ένα ιστορικό - πολιτικό πλαίσιο, αποτελεί μια ιστορική έννοια με πολυδιάστατη σημασιολογική φόρτιση Στο εννοιολογικό αυτό σεσημασμένο προστίθεται και η διαδικασία μετονομασίας των τοπωνυμίων, ανάμεσα μάλιστα σε διαφορετικούς γλωσσικούς κώδικες Όπως συμπεραίνει ο Κόκκινος (2003) «…δεν υπάρχουν ουδέτερες ιστορικές έννοιες, λόγω του γεγονότος ότι πρόκειται για ιστορικά προσδιορισμένες διανοητικές κατασκευές με συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο ανάδυσης και εγγενές ιδεολογικό φορτίο, οι οποίες προκύπτουν από τον ατέρμονα διάλογο παρόντος – παρελθόντος και έρχονται να εκφράσουν νέα ιστορικά μορφώματα»

20 Μνημη και ιστορια Από τα τέλη του 20ου αιώνα βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου η βιωματική - συλλογική μνήμη εξαφανίζεται και την θέση της παίρνει η πολιτισμική μνήμη, ωστόσο μια οργανωμένη από την κυβέρνηση διαδικασία μετονομασίας αποτελεί «βίαιη» παρέμβαση στο χώρο – χρονικό άξονα μιας κοινωνίας Αλλαγή στο όνομα ενός τόπου σημαίνει αλλαγή στην ιστορική εμπειρία. Με αυτό τον τρόπο η συλλογική μνήμη μεταλλάσσεται με ταχύτατους ρυθμούς «..και οι συλλογικές και οι ατομικές αλλά και οι κοινωνικές μνήμες, συγκροτούν ένα αφανές δίκτυο, στο οποίο εγγράφονται μεταγενέστεροι τρόποι αντίληψης που προέρχονται από τρόπους κατανόησης των εμπειριών τους, που κυκλοφορούν στη δημόσια σφαίρα και στις δημόσιες σφαίρες επιμέρους ομάδων» (Λιάκος,2011)

21 Μνημη και ιστορια Μνήμη σημαίνει αντίσταση, επίκληση στην ατομικότητα, στην ιδιαιτερότητα, στην ταυτότητα Η μνήμη ως αντίσταση και απέχοντας από τις διαδικασίες της υψηλής κουλτούρας, αποδίδει της εμπειρίες και τα βιώματα απλών ανθρώπων. Την καθημερινότητα της πραγματικής τους ζωής και των συσχετισμό τους με την ιστορία Τη θέση της αποτίμησης των γεγονότων παίρνει η μαρτυρία. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η μνήμη μένει στην ανάκτηση της βιωμένης εμπειρίας, γίνεται κάτι παραπάνω, γίνεται μια νέα μορφή συνείδησης (Λιάκος, 2011)

22 Ιστορικη ερευνα – Τοπικη Ιστορια
Η τοπική Ιστορία, αποτελεί βασικό εργαλείο για την κατανόηση της γενικής ιστορίας και την εμπέδωση της χρησιμότητας της. Ως πεδίο έρευνας η τοπική Ιστορία, διαγράφει μια πορεία από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, από τα κοντινά στα μακρινά, από τα τωρινά στα περασμένα, από τα αισθητά στα νοητά (Ανδρέου, 1998) Οι πηγές πληροφόρησης μπορούν να είναι: δημοσιευμένα άρθρα, βιβλία, τοπικός Τύπος, έγγραφα των κατά τόπους πνευματικών ιδρυμάτων, λογοτεχνικά έργα με ταξιδιωτικό περιεχόμενο Οι παραπάνω γραπτές πηγές μπορούν να εμπλουτισθούν από την προφορική συνέντευξη, ηχητικές μαρτυρίες, φωτογραφικό υλικό, αρχεία ραδιοφωνικών σταθμών, κινηματογραφικές πηγές, παλαιά αντικείμενα καθημερινής χρήσης (Ασωνίτης, Παππάς, 2000)

23 ΙστορικΟ ΣυγκεΙμενο Η περίοδος με συνεχείς στασιαστικές ζυμώσεις και αναταραχές κυρίως σε μια σειρά στρατιωτικών κινημάτων, ξεχωρίζουν αυτά του Θεόδωρου Πάγκαλου και του Γεώργιου Κονδύλη Ασταθές πολιτικό σκηνικό Μικρασιατική καταστροφή Πληθυσμιακές ανακατατάξεις (Συνθήκη Νεϊγύ 1919, αργότερα εγκατάσταση προσφύγων 1922, Συνθήκη Λωζάννης 1923) Επιστροφή του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1927 και τις εκλογές στις 19 Αυγούστου 1928 που θα του δώσουν συντριπτική πλειοψηφία

24 Ιστορικο συγκειμενο Η Μακεδονία, που γεωγραφικά είναι το σημείο αναφοράς της παρούσας μελέτης, αποτέλεσε την περιοχή όπου συγκρούονταν οι μεγαλοϊδεατισμοί των κρατών της νότιας Βαλκανικής. Η αρχή έγινε από τη δεκαετία του 1910, η πρώτη μετά την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος Ταραγμένη βαλκανική διπλωματία, οι πολιτικές ανακατατάξεις και οι δημογραφικές μεταβολές, συμπίπτουν με την δημιουργία εθνοτικών κατηγοριών στην Μακεδονία (Μιχαηλίδης, 1997) Στατιστικά: το 62% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, αποτελείται από Σλαβόφωνούς. Το διέμεναν στην Φλώρινα, αποτελώντας το 77% του συνολικού πληθυσμού του νομού. Ενώ κατά την εγκατάσταση των Προσφύγων, στη Φλώρινα εγκαθίσταται, συνολικά μόνο 7.662

25 Μετονομασiεσ 1819 ο Αθανάσιος Σταγειρίτης διαπιστώνει ότι μετά τη Ρωμαϊκή εποχή, μεταβλήθηκε όχι μόνο η δημογραφική σύσταση της νότιας Βαλκανικής χερσονήσου, αλλά και «το σχήμα της Γεωγραφίας της» (Σταγειρίτης, 1819) Σύμφωνα με τον Σταγειρίτη, οι εθνολογικές προσμίξεις «των βαρβάρων…που εισσέρεον ως χείμαροι», λόγοι δηλαδή εθνολογικής και γεωγραφικής αλλοίωσης, απαιτούν μια νέα Βυζαντινή Γεωγραφία, η οποία φυσικά θα ανταποκρίνεται στην σύγχρονη με τον λόγιο ιστορικογεωγραφική πραγματικότητα Τα παραπάνω για τις ξενικές εισροές στον τοπωνυμικό χάρτη της περιόδου, αποτελούν μια πρώιμη προσέγγιση του ζητήματος που θα απασχολήσει αργότερα τη διοίκηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους

26 μετονομασιεσ Από την περίοδο της οθωνικής διακυβέρνησης, αρχίζει να συντελείται η διαδικασία των μετονομασιών Γίνεται εμφανές ότι οι αλλαγές των τοπωνυμίων δεν αποτελούν μια φιλολογική η γλωσσολογική αντιπαράθεση αλλά συνδέονταν με την εθνική σύσταση και συγκρότηση του κράτους Στροφή στη γεωγραφία του Στράβωνα ως αντίποδα των προσεγγίσεων του Φαλμεράγιερ (1830) Ωστόσο ο 19ος αιώνας ως περίπου και την πρώτη δεκαετία του 20ου δεν συγκρίνεται με τον εντυπωσιακό αριθμό μετονομασιών που θα πραγματοποιηθούν την τριετία , μετονομασίες έναντι 34 της περιόδου 1863 – 1908

27 μετονομασιεσ Ο Δ. Β. Βαγιακάκος στο «Σχεδίασμα περί τοπωνυμικών και ανθρωπονυμικών σπουδών εν Ελλάδι 1833 – 1962», σχολιάζει την αρχική μέριμνα του νεοσύστατου Βασιλείου, η οποία χρονολογείται από το 1833, ως «Ανασύστασιν των Παλαιών Ονομάτων της Ελλάδος» και παραθέτει κάποιες από τις πρώτες μετονομασίες οικισμών

28 «Επιτροπεια των τοπωνυμιων τησ Ελλαδοσ»
Το 1909, με βασιλικό διάταγμα που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, «περί συστάσεως Επιτροπείας προς μελέτην των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωσιν του ιστορικού λόγου αυτών» Εφημερίς της Κυνερνήσεως, φ.125, ορίστηκε η «Επιτροπεία προς μελετην των τοπωνυμιών της Ελλάδος» Ανέλαβε τον συντονισμό και την οργάνωση του νέου εγχειρήματος των μετονομασιών Ο Πολίτης (1920) αναφέρει σχετικα: «Όθεν σκόπιμον εκρίθη η σύστασις «Επιτροπείας των τοπωνυμιών της Ελλάδος» ήτις αποτελούμενη εξ ανδρών ασχολουμένων περί την ελληνική γεωγραφίαν, αρχαιολογίαν, ιστορίαν και γλώσσαν η εμπείρων της διοικητικής οργανώσεως του Κράτους…»

29 «Επιτροπεια των τοπωνυμιων τησ Ελλαδοσ»
Πρώτος πρόεδρος ορίστηκε ο καθηγητής Νικόλαος Πολίτης και μέλη της ήταν γνωστοί ακαδημαϊκοί της εποχής, όπως: ο Σπ. Λάμπρος (ιστορικός), Γ. Χατζηδάκις (γλωσσολόγος), Γρ. Βερναδάκης (φιλόλογος), καθώς επίσης λόγιοι, έφοροι αρχαιοτήτων και ανώτατα στελέχη δημοσίων υπηρεσιών με απογραφικές ή γεωγραφικές αρμοδιότητες, όπως οι Δ. Καμπούρογλου, Στ. Κυριακίδης, Σ. Κουγέας κ.α. (Εφημερίς της Κυβερνήσεως)

30 «Επιτροπεια των τοπωνυμιων τησ Ελλαδοσ»
Πρόσθετη διαταγή το 1912, ορίζει ουσιαστικά τις αρμοδιότητες της επιτροπής Ο ρόλος της περιθωριοποιείται και μεταβιβάζεται στα κατά τόπους Κοινοτικά και Δημοτικά συμβούλια (ανασυγκρότηση του διοικητικού χάρτη της Ελλάδας, ήρθε στη επιφάνεια ο πολυποίκιλος χάρτης των τοπωνυμίων) Το ουσιαστικό έργο της επιτροπής αυτής δεν ήταν να επινοεί, αλλά να εγκρίνει ή να επανεξετάζει τις σχετικές προτάσεις των τοπικών παραγόντων: «…αποφαίνεται, ότι αι αποφάσεις των διαφόρων κοινοτήτων, του μάλλον προσήκοντος αυταίς ιστορικώς και γεωγραφικώς θα είναι σύμφωνοι προς τα πορίσματα των γνωμοδοτήσεων της επιτροπείας.»

31 «Επιτροπεια των τοπωνυμιων τησ Ελλαδοσ»
Η Επιτροπή δεν έκρινε επαρκή την απόφαση, θεωρούσε επιστημονικά ανεπαρκή της επιτροπές των δήμων και κοινοτήτων (Πολίτης 1920). Το Υπουργείο Εσωτερικών τροποποιεί το Νόμο ΔΝΖ’ «Δι’ιδιαίτερας προσέτι διαταγής αυτού (υπ’αριθ του 1915) έκρινε σκόπιμον να συστήση δια των νομαρχών εις τα κοινοτικά συμβούλια, όπως πριν η αποφανθώσιν οριστικώς περί μετονομασίας της κοινότητος αυτών υποβάλλωσιν εις το Υπουργείον την πρότασιν των, δια να ζητή τούτο την γνώμην της επιτροπείας των τοπωνυμίων, ήτις θ’αποφαίνεται περί του ελλόγου η μη της μετονομασίας» (Πολίτης, 1920:10). Με την τροποποίηση του αρθ.8 της διάταξης οι αποφάσεις των τοπικών αρχών, θα κοινοποιούνταν στην Επιτροπή η οποία θα γνωμοδοτούσε για τις προτάσεις. Πολλές φορές μάλιστα θα αποφάσιζε αρνητικά και θα απέρριπτε κάποια από το προτεινόμενα από τις κατά τόπους επιτροπές ονόματα.

32 «Επιτροπεια των τοπωνυμιων τησ Ελλαδοσ»
Βασικό κριτήριο της επιλογής ονόματος ήταν: η σύνδεση με το ιστορικό – αρχαίο παρελθόν του οικισμού « η έλλειψις των αναγκαίων επιστημονικών γνώσεων ένεκα της ανεπάρκειας των τότε γεωγραφικών και ιστορικών γνώσεων, διότι πολλά υπήρχαν ακόμη τα σκοτεινά και ανεξερεύνητα εν τη αρχαία γεωγραφία της Ελλάδος και εν τη μέση και νεωτέρα Ελληνική Ιστορία.» (Πολίτης,1920:3) αλλά κυρίως «….τα βάρβαρα και τα κακόφωνα ελληνικά ονόματα λείπουσι μεν το γλωσσικόν συναίσθημα, έχουσι δε και επιβλαβή μορφωτικήν επήρειαν εις τους κατοικούντας συστελλόντα πως και ταπεινούντα το φρόνημα αυτών, αλλά και παρέχουσι ψευδή υπόνοιαν της εθνικής συστάσεως του πληθυσμού των χωρίων εκείνων, ων τα ξενικά ονόματα ηδύναντο να εκληφθώσιν ως μαρτυρούντα και ξενικήν καταγωγήν. Είναι δ’αντίρρητον ότι ανάγκη να μεταβληθώσιν εκείνα τα κακόφωνα ονόματα, ως άλλοι λόγοι δεν επιβάλλουσι την διατήρησιν» (Πολίτης, 1920:4)

33 ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΕΣ Την περίοδο έγιναν μόλις 76 αλλαγές τοπωνυμίων σε ολόκληρη τη Μακεδονία Βασικό μέλημα της Επιτροπής, αυτή την περίοδο ήταν η θέσπιση σταθερών κριτηρίων στην επιλογή τοπωνυμίου, τότε εκδόθηκαν και οι «Οδηγίαι περί της εκλογής των τοπωνυμίων» Ακολούθησε στις 17 Σεπτεμβρίου 1926 η θέσπιση ειδικού νομοθετικού διατάγματος «περί μετονομασίας συνοικισμών και κωμών» (ΦΕΚ 1926/Α/332), που διέτασσε τους νομάρχες να συγκροτήσουν σχετικές επιτροπές ανά επαρχία Αντίστοιχα και στη Μακεδονία, αυτές οι επιτροπές είχαν ως έργο να υποβάλλουν προτάσεις για την μετονομασία χωριών, πόλεων, κωμοπόλεων προς το Υπουργείο Εσωτερικών, που μετά την γνωμοδότηση της Επιτροπείας Τοπωνυμίων θα αποφάσιζε για την έγκριση, τροποποίηση ή απόρριψη τους. Η τελική απόφαση δημοσιευόταν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 1926/Α/332)

34 ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΕΣ Στη Φλώρινα η αντίστοιχη επιτροπή συστήνεται από τη νομαρχία το Την απαρτίζουν: ο μητροπολίτης (Χρυσόστομος), ο δήμαρχος Ιωάννης Θεοδοσίου (ο πρώτος μάλιστα αιρετός δήμαρχος Φλώρινας) ο γυμνασιάρχης με δύο καθηγητές, ο νομίατρος, τρείς βουλευτές του νομού (Γ. Τζώρτζης, Μ. Χατζητάσης, Γ. Μόδης)και ορισμένα ιστορικά στελέχη του ελληνικού κόμματος που έχουν εξελιχθεί σε σημαίνοντες παράγοντες της πόλης (Έλεγχος 27/8/1925:25)

35 ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΕΣ Η διαδικασία στη Μακεδονία πήρε ένα περισσότερο ολοκληρωτικό και επείγοντα χαρακτήρα λόγω του πρόσφατου της ενσωμάτωσης και του βουλγαρικού: «..η χώρα εξακολουθεί να παρουσιάζη επιφάνειαν τουρκοσλαβική» παρατηρεί ο Βασίλειος Κολοκοτρώνης διευθυντής του Β΄ πολιτικού τμήματος του Υπουργείου Εξωτερικών. «Δεν λέγω ότι ο εξελληνισμός των τουρκοσλαυϊκων τοπωνυμίων της Μακεδονίας θέλει λύση τελειωτικώς το ζήτημα του πλήρους εξελληνισμού αυτής. Προς τούτο απαιτείται βεβαίως και άλλη σοβαρά και σύντονος εργασία….» (Κολοκοτρώνης, 1925) «….ο εξελληνισμός ….προκειμένου περί της Μακεδονίας, ήτις περισσότερον πάσης άλλης ελληνικής χώρας υπέστη τας επιδρομάς και εγκαταστάσεις των βαρβάρων φύλων και την εξ αυτών επίδρασιν και ήτις και σήμερον εισέτι δεν είναι απηλλαγμένη ξένων επιρροών και βλέψεων ακόμη, αποβαίνει μεγάλη και επείγουσα εθνική ανάγκη». (Κολοκοτρώνης, 1925) Ο συγγραφέας επίσης τονίζει: «παρά τας τόσας ιστορικάς περιπέτειας» δεν έχασε ποτέ τον ελληνικό της χαρακτήρα

36 μετονομασιεσ Μετά το νομοθετικό διάταγμα του 1926, υπό την πρωθυπουργία Κονδύλη,οι διαδικασίες επισπεύστηκαν και η ονοματολογική μετάλλαξη του «μακεδονικού τοπίου» πήρε διαστάσεις μαζικές Το 1926 καταχωρούνται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 440 μετονομασίες οικισμών, 835 το 1927, 212 το 1928 (Κωστόπουλος 2002:142) Η πολιτεία είχε θεσπίσει αυστηρές ποινές για όσους αρνούνταν να συμμορφωθούν με την νέα ονοματοθεσία «Μετά την δημοσίευσιν των πινάκων τούτων [νέες ονομασίες] απαγορεύεται απολύτως η χρήσις των παλιών ονομάτων υπό των δημοσίων αρχών ή οργάνων εν τη επισήμω αλληλογραφία αυτών, των συλλόγων, σωματείων, συνεταιρισμών κ.λ.π. νομικών προσώπων εν τη αλληλογραφία αυτών. Η παράβασις της απαγορεύσεως ταύτης αποτελεί πταισματικήν παράβασιν τιμωρουμένην με πρόστιμον μέχρι 100 δραχμών ή με κράτησιν μέχρι 10 ημερών (άρθρο 7.2-3)». (Πίναξ Μετονομασθεισών Κοινοτήτων και Συνοικισμών του Κράτους, 1929)

37 μετονομασιεσ Για να αποδοθεί στις μετονομασίες η δέουσα σημασία, η νομαρχία Φλωρίνης υιοθέτησε την ίδια εποχή την πρόταση του τοπικού Τύπου «…να γίνη μια τελετή επίσημος εις έκαστον χωρίον επί τη ευκαιρία της μετονομασίας αυτού… μετά της πρεπούσης επισημότητος» (Έλεγχος 2/9/1927) Η διαδικασία δεν διαρκούσε περισσότερο από 15 μέρες. Ο εσπευσμένος χαρακτήρας της διαδικασίας δηλώνεται από την πρακτική της μετάφρασης ή ακόμη συνηθέστερα της παραφθοράς των «ξενικών» ονομάτων προς το ελληνοφανέστερο

38 Μετονομασιεσ – ΕΦΑΡΜΟΓΗ - ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Η υπακοή των κατοίκων φαίνεται να ποικίλλει ανάλογα με την εθνική ή εθνοτική ταυτότητα του φορέα τους Παρά τις αρχικές προθέσεις, στους περισσότερους προσφυγικούς οικισμούς διατηρήθηκε το όνομα της παλιά πατρίδας των κατοίκων τους Επίσης περιπτώσεις όπου οι διαμαρτυρίες των κατοίκων ενός οικισμού για το νέο όνομα οδηγούσαν στην διατήρηση του παλαιού ονόματος π.χ. Λέχοβο. Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι μετονομασθέντες οικισμοί δεν χρησιμοποιούνταν, εύκολα με το νέο τους όνομα Στον Τύπο της περιόδου, όπου οι περισσότερες μετονομασίες είχαν συντελεστεί, πολλοί οικισμοί αναγράφονται είτε με την παλιά τους ονομασία, είτε έχοντας το προγενέστερο όνομα μέσα σε παρένθεση

39 μετονομασιεσ Την τριετία 1926 – 1928 συντελέστηκαν μετονομασίες σε όλη την ελληνική επικράτεια Στο Νομό Φλώρινας αυτή την περίοδο καταγράφηκαν 95 μετονομασίες. Ενδεικτικά στο Νομό Θεσσαλονίκης Έως το 1940 στη Μακεδονία, 84 οικισμοί μετονομάστηκαν περισσότερο από μία φορά. Ενώ συνολικά έως την ίδια χρονιά το έχει μετονομαστεί το 87,6% των οικισμών (Κυραμαργιού, 2003)

40 ΟΔΗΓΙΕΣ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΩΝ Σχετικά με τα βήματα που θα έπρεπε να ακολουθήσουν οι αρμόδιες επιτροπές ο Β. Κολοκοτρώνης προτείνει στις κατά τόπους επιτροπές να ακολουθήσουν τις παρακάτω οδηγίες: «….. Οι Δήμοι Φλωρίνης και Καστοριάς θα ηδύναντο να ονομασθώσι Λυγκηστών και Ορεστίων……Δι’ όσας πόλεις ή χωρία δεν παρέχει η αρχαία γεωγραφία το κατάλληλον υλικόν, θα έπρεπε να ερευνηθή η βυζαντινή γεωγραφία και ταύτης εξαντλουμένης, να γίνη προσφυγή τούτο μεν εις την ετυμολογίαν των σημερινών ξένων ονομάτων προς ανακάλυψιν της ελληνικής τυχόν καταγωγής αυτών, ως συμβαίνει δια πολλά, τούτο δε εις την μετάφραση των ξένων ονομάτων ή και την κατασκευήν επί τέλους νέου ονόματος ελληνικού» (Κολοκοτρώνης 1925: 5-6)

41 ΟΔΗΓΙΕΣ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΩΝ «Η συνταύτισις των αρχαίων πόλεων προς τα σημερινάς ….. είναι ιδαιτέρως δυσχερής. Εν τούτοις ουκ ολίγων εξ αυτών ο ακριβής καθορισμός της θέσεως, επί τη βάσει των υπαρχόντων δεδομένω αποβαίνει αναμφισβήτητος, πολλών δ’ άλλων λίαν πιθανώς….» (Κολοκοτρώνης 1925) Μεγάλος αριθμός των εισηγήσεων του Κολοκοτρώνη, δεν υιοθετήθηκαν τελικά και τα προτεινόμενα ιστορικά ονόματα δόθηκαν σε τελείως διαφορετικούς οικισμούς Υπάρχουν εξαιρέσεις όπως: «….τό χωρίον Γκορνίτσοβον παρά το οποίο ….τοποθετούσι την Κέλλην, αποικίαν ρωμαϊκήν. Δια του ονόματος Κέλλη θα ηδύνατο να ονομασθεί…» (Κολοκοτρώνης 1925). Ο οικισμός μετονομάστηκε σε Κέλλη στις Την ίδια περίοδο, γίνεται αντιληπτό ότι ο αρχαιοελληνικός χάρτης που επιδιώχθηκε να ανασυσταθεί μέσω της ονοματοθεσίας των Δήμων, δύσκολα θα μπορούσε να ταυτοποιηθεί με το σύγχρονο οικιστικό δίκτυο

42 Οδηγιεσ μετονομασιων Λιγότερο προσανατολισμένος στην αρχαιότητα ο λαογράφος Στίλπων Κυριακίδης εισηγήθηκε έναν άλλον κώδικα σημαινόντων από το γεωγραφικό και φυσικό περιβάλλον Ενδεικτικό του πνεύματος της εισήγησης του είναι η εισαγωγή του εγγράφου: «Τα βάρβαρα ονόματα των χωρίων πρέπει να αντικατασταθώσιν. Η ωραία μας χώρα, από την εποχή που οι βάρβαροι εκινήθησαν από τα απολίτιστα βάθη του Βορρά και της Ασίας προς τον πολιτισμένον ελληνορωμαϊκόν κόσμον είχε το ατύχημα να ποδοπατηθή συχνά από διαφόρους επιδρομείς και κατακτητάς….»

43 Οδηγιεσ μετονομασιων Προτείνει, μέσα από ένα μακρύ κατάλογο παραδειγμάτων, συγκεκριμένα κριτήρια επιλογής όπως: η φύση, το χρώμα ή η μορφή της επιφάνειας του εδάφους, από την έλλειψη ή την παρουσία υδάτων, από το είδος της βλάστησης αλλά και γενικότερα από την παρουσία ή όχι βλάστησης στην περιοχής, από τα ζώα που βρίσκονται στον τόπο, από τον ήλιο, τους ανέμους, τις αστραπές, τη θέση του τόπου ως προς έναν άλλον τόπο, από κτίσματα αρχαία και νεότερα, εκκλησίες, αλλά και αγίων, από τα βασικά επαγγέλματα των κατοίκων, από ονόματα επιφανών οικογενειών, από τις βασικές καλλιέργειες στο συγκεκριμένο μέρος, από την ιστορία και από ιστορικά πρόσωπα που συνδέονται με τον τόπο, από μυθολογικές παραδόσεις και έθιμα

44 ΟΔΗΓΙΕΣ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΩΝ Για πρώτη φορά παρατηρούμε ότι η τοπωνυμική αλλαγή αποσυνδέεται από την αρχαία και βυζαντινή γεωγραφία ή την σύνδεση του παρόντος χώρου με το «ένδοξο παρελθόν» Πιθανότατα γιατί η Επιτροπή είναι πλέον αντιμέτωπη με μια νέα πραγματικότητα: νέα εδάφη όπου το πλήθος των κατοίκων είναι αλλόγλωσσοι και πρέπει να δοθεί με βεβαιότητα μια ελληνοπρεπή απόδοση Ο συγγραφέας επίσης έχει πρωτίστως διευκρινίσει πως πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα νεοελληνικά τοπωνύμια, των οποίων το όνομα πρέπει να διατηρηθεί: «Εκτός όμως των προφανών, και άλλων πόλεων και χωρίων και τόπων ονόματα είναι δυνατόν να είναι αρχαία, χωρίς ημείς σήμερον να ημπορούμε να το εξακριβώσωμεν , είτε διότι οι αρχαίοι δεν μας παρέδωσαν..»

45 ΟΔΗΓΙΕΣ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΩΝ Απέκλειε επίσης από την διαδικασία της μετονομασίας τα τοπωνύμια με βυζαντινή προέλευση π.χ. Καστοριά, Κλεισούρα, Μιστράς κ.α. ή Ζευγολατειό, Πραστειό κ.α. Επίσης τα ονόματα τόπων και χωριών που προέρχονταν από στρατιωτική χρήση π.χ. Βίγλα, Μεροβίγλι κ.α. Εξαίρεση επίσης προβλέπονταν από την εισηγητική έκθεση του Ν. Πολίτη, για τα ονόματα οικισμών που συνδέονταν με την Επανάσταση του 1821: «η μεταβολή βαρβαροφώνων ονομάτων, συνδεόμενων αρρήκτως προς την νωπήν ιστορίαν της ενδόξου επαναστάσεως [του 1821] θα εχαρακτηρίζετο ως βεβήλωσις των ιερών, διότι ονόματα ως Κλείσοβα, Αράχοβα, Βαλτέσι, Δερβενάκια, Γραβιά, Άμπλιανη, Αλαμάνα καθηξιάσθησαν δι’ ηρωϊκών πράξεων» (Πολίτης, 1920) Η Επιτροπή είναι πλέον προσανατολισμένη σε ένα περισσότερο «νεοελληνικό» τοπωνυμικό χάρτη

46 ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΕΣ Η έξαρση που πήρε το φαινόμενο, αποτυπώνεται, στη συλλογή κειμένων του Δ. Καμπούρογλου (Έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης και μέλος της Επιτροπής)με τίτλο «Τοπωνυμικά Παράδοξα» που εκδίδεται το 1920 «Με το να ατυχήσει μια χώρα ως προς το όνομα της δεν σημαίνει, ότι έχασε και τον φυλετικόν της χαρακτήρα, πολύ δε περίσσοτερον τα αναφαίρετα δικαιώματα της, τα οποία έδωσαν εις αυτήν η φύσις, η τύχη, η ιστορία και η δόξα». (Καμπούρογλου, 1920) Το 1923 απευθύνει έκκληση στους λόγιους της εποχής να αλλάξουν τα αρβανίτικα και τουρκικά τοπωνύμια της Αθήνας, όχι με αρχαιοπρεπή ονόματα, αλλά με τη μετάφραση των «ξενικών» ονομάτων στα ελληνικά, ώστε να διατηρηθεί η αρβανίτική ή τουρκική φυλετική καταγωγή των κατοίκων που ζούσαν στην Αττική Οι εθνικοί λόγοι υπερίσχυσαν και το αποτέλεσμα της περιόδου , ήταν να μετονομασθεί το 90% περίπου του συνόλου των οικισμών της Μακεδονίας

47 Σημειωτικη αναλυση To 1959 o R. Jakobson δημοσιεύει το δοκίμιο «On Linguistic Αspects of Translation» όπου προτείνει μια τυπολογική προσέγγιση της μεταφραστικής διαδικασίας: α) ενδογλωσσική μετάφραση ή αναδιατύπωση (intralinguale translation ή rewording )→ πρόκειται για την ερμηνεία γλωσσικών σημείων μέσω άλλων σημείων της ίδιας γλώσσας. π.χ. αρωγή = βοήθεια, beautiful = nice κτλ β) διαγλωσσική μετάφραση ή καθαυτή μετάφραση (interlingual translation ή translation proper) → πρόκειται για την ερμηνεία γλωσσικών σημείων μέσω σημείων μιας άλλης γλώσσας, π.χ. όμορφος = beautiful, κτλ. γ) διασημειωτική μετάφραση ή μετασχηματισμό (intersemiotic translation ή transmutation) → πρόκειται για την ερμηνεία γλωσσικών σημείων μέσω ενός συστήματος μη γλωσσικών σημείων, π.χ. η μεταφορά ενός μυθιστορήματος στον κινηματογράφο ή ενός μύθου σε μπαλέτο ή ενός λογοτεχνικού έργου σε ζωγραφικό πίνακα

48 ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην διαγλωσσική μετάφραση μεταξύ των παλιών και νέων τοπωνυμίων Μέσα από την ύπαρξη ή όχι της διαγλωσσικής μετάφρασης αναδύονται στερεότυπα και ιδεολογίες. Η γλώσσα διαδραματίζει συχνά έναν κεντρικό, συμβολικό ρόλο στην εθνοτικά και εθνικά κινήματα και τις συγκρούσεις που προσπαθούν να επιβάλουν μια εθνική πολιτιστική ταυτότητα Σε πλαίσιο των πολιτισμικών αναφορών οι συνδηλώσεις που μπορεί να φέρει η γλώσσα και το κύριο όνομα μέσα από την μεταφραστική διαδικασία είναι κάτι που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον

49 Σημειωτικη αναλυση Κατά την διαδικασία της ανάλυσης προέκυψαν δύο κατηγορίες που αναλύονται σε επιμέρους υποκατηγορίες: 1. Ως προς τον τρόπο και τον μηχανισμό της μετονομασίας: Α. Οικισμοί που μετονομάστηκαν ηχητικά από το σλαβικό στο ελληνικό τοπωνύμιο Β. Οικισμοί που κατά τη μετονομασία μεταφράστηκαν πλήρως διαγλωσσικά από τα σλαβικά στα ελληνικά Γ. Οικισμοί που κατά την διαδικασία της μετονομασίας το παλιό, σλαβικό τοπωνύμιο αγνοήθηκε και προέκυψε ένα νέο τοπωνύμιο χωρίς καμία ηχητική, γλωσσική ή σημασιολογική σχέση με το παλιό

50 Σημειωτικη αναλυση Δ. Τα τοπωνύμια που αποτελούνται από δύο λέξεις. Τα οποία κατά την μετονομασία ένα μέρος τους μεταφράζεται διαγλωσσικά ενώ ένα άλλο μεταφέρεται ηχητικά ή ακόμη δεν σχετίζεται καθόλου με το πρώτο τοπωνύμιο 2. Ως προς τον τρόπο και τον μηχανισμό της μετονομασίας, με ανάμειξη του περιεχομένου σε αυτό: A. Τα τοπωνύμια με θρησκευτικό περιεχόμενο τα όποια μεταφράζονται διαγλωσσικά (όχι όμως πάντα με ακρίβεια), μεταφέρονται επίσης και ηχητικά πάντα όμως το σημασιολογικό, θρησκευτικό υπόβαθρο παραμένει

51 1.α. Οικισμοι που μετονομαστηκαν ηχητικα απο το σλαβικο στο ελληνικο τοπωνυμιο
Πέτερσκο – Πέτρες Οικισμός της περιοχής του Αμυνταίου, μετονομάστηκε στις (ΦΕΚ 346/1926). Το πρώτο όνομα είναι σλαβικό προέρχεται από το όνομα Πέτρος, Πέτερσκο και μεταφράζεται ως «του Πέτρου». Το νέο όνομα, Πέτρες προκύπτει ως ηχητική παράφραση του σλαβικού πρώτου ονόματος. Δίνεται μια σημασιοδότηση από το φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό τοπίο που περιβάλλει τον οικισμό είναι σπουδαίο, βρίσκεται στις όχθες της λίμνης των Πετρών, όπως λέγεται. Σπουδαία είναι όμως και η ιστορία του χωριού στα οποίο η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως ευρήματα από την εποχή του Χαλκού αλλά και ευρήματα από την αρχαία πόλη των Πετρών που είναι από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Δυτικής Μακεδονίας

52 1.Β. Οικισμοι που κατα τη μετονομασια μεταφραστηκαν πληρωσ διαγλωσσικα απο τα σλαβικα στα ελληνικα
Κρούσο = αχλάδι – Κρουσοράτ ή Κρουσοράτι – Αχλάδα Το παλιό τοπωνύμιο φέρει το ίδιο σημασιολογικό περιεχόμενο με το νέο. Κρουσοράτι στα σλαβικά σημαίνει Αχλάδα (κρούσο = αχλάδι). Έχουμε δηλαδή την μετάφραση του σλαβικού εκφωνήματος στα ελληνικά. Η μετονομασία έγινε στις (ΦΕΚ 346/1926). Συνδήλωση της χλωρίδας της περιοχής που διατηρείται και στα δύο ονόματα

53 1.Γ. Οικισμοι που κατα την διαδικασια τησ μετονομασιασ το παλιο, σλαβικο τοπωνυμιο αγνοηθηκε και προεκυψε ενα νεο τοπωνυμιο χωρισ καμια ηχητικη, γλωσσικη η σημασιολογικη σχεση με το παλιο. Μπούφ - Μπούφι – Ακρίτας Το όνομα αυτού του οικισμού γνώρισε δυο μεταβολές. Η πρώτη ήταν την περίοδο μεταξύ που έγιναν και οι περισσότερες μετονομασίες των οικισμών, σε αυτή στο αρχικό όνομα Μπούφ, που σημαίνει στα σλαβικά το πουλί μπούφος προστέθηκε ένα «ι» ως κατάληξη έτσι δεύτερο όνομα του οικισμού γίνεται το Μπούφι. Ένα σλαβικό εκφώνημα με ελληνική κατάληξη, ως προσθήκη ελληνικότητας. Το σημερινό όνομα του, Ακρίτας, ο οικισμός το πήρε στις (ΦΕΚ 287/1955)

54 Μπουφι -ακριτασ Παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει καμία σημασιολογική σύνδεση μεταξύ των δύο ονομάτων Το πρώτο σχετίζεται με την φύση και το ζωικό βασίλειο, πιθανόν πηγάζει από το φυσικό τοπίο της περιοχής. Πρόκειται για έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς του νομού και δεν αποκλείεται να υπήρχαν εκεί μπούφοι, γιατί το όνομα λειτουργεί ως ακουστική παράφραση της ελληνικής λέξης μπούφος το δεύτερο δεν φέρει καμία συνδήλωση φυσικού περιβάλλοντος. Το όνομα Ακρίτας φέρει την έννοια της ελληνικότητας και της ιστορικότητας. Οι ακρίτες του Βυζαντίου προστάτευαν το σύνορα του κράτους τους από τους εξωτερικούς εχθρούς. Σε έναν παραλληλισμό οι κάτοικοι του Ακρίτα τοποθετημένοι στα σύνορα προστατεύουν την ελληνική γη στην οποία ζουν Οι κάτοικοι του χωριού έχουν πάρει μέρος στην επανάσταση του 1821 αλλά και πολύ εντονότερη ήταν η συμμετοχή τους στον μακεδονικό αγώνα, στον οποίο διακρίθηκαν και Μακεδονομάχοι κάτοικοι

55 1. δ. Τα τοπωνυμια που αποτελουνται απο δυο λεξεισ
1.δ. Τα τοπωνυμια που αποτελουνται απο δυο λεξεισ. Τα οποια κατα την μετονομασια ενα μεροσ τουσ μεταφραζεται διαγλωσσικα ενω ενα αλλο μεταφερεται ηχητικα η ακομη δεν σχετιζεται καθολου με το πρωτο τοπωνυμιο. Γκόρνο Κλέστινα – Άνω Κλεινές Ντόλνο Κλέστινα – Κάτω Κλεινές Η μετονομασία των οικισμών έγινε στις (ΦΕΚ 346/1926). Παρατηρούμε και εδώ ότι κατά την μετονομασία το πρώτο λεκτικό μέρος μεταφράζεται από τα σλαβικά στα ελληνικά και έτσι έχουμε την εξής διαγλωσσική μετάφραση, το «γκόρνο = άνω, ψηλά» γίνεται άνω όπως και το «ντόλνο = κάτω», χαμηλά γίνεται κάτω στο νέο τοπωνύμιο. Τα τοπογραφικά σημαινόμενα παραμένουν τα ίδια και εδώ. Το δεύτερο σκέλος του σλαβικού τοπωνυμίου είναι η λέξη κλέστινα που σημαίνει πένσα και μετά την μετονομασία μεταγράφεται μάλλον ακουστικά σε Κλεινές

56 2.α. Τα τοπωνυμια με θρησκευτικο περιεχομενο τα οποια μεταφραζονται διαγλωσσικα , μεταφερονται επισησ και ηχητικα παντα ομωσ το σημασιολογικο, θρησκευτικο υποβαθρο παραμενει Γέρμαν ή Γκέρμαν – Άγιος Γερμανος Οικισμός από την περιοχή της Πρέσπας. Μετονομάστηκε στις (ΦΕΚ 55/1926). Παρόμοια και εδώ το σλαβικό τοπωνύμιο αποτελεί ηχητική παράφραση ενός θρησκευτικού σημαινόμενου που δεν είναι άλλο από το Άγιο Γερμανό που εκτός από το νέο όνομα του χωριού είναι και το όνομα του ναού που υπάρχει εκεί προς τιμήν του

57 αποτελεσματα Διαγλωσσική μετάφραση μεταξύ 17 τοπωνυμίων
Μερικώς διαγλωσσική μετάφραση μεταξύ των 4 τοπωνυμίων που αποτελούνται από 2 λέξεις Αλλαγή σημασιολογικού περιεχομένου μεταξύ 55 τοπωνυμίων 9 θρησκευτικά τοπωνύμια διατηρούν το περιεχόμενο τους Η πλειοψηφία των μετονομασιών μεταξύ σλαβικού και ελληνικού ονόματος Εξαίρεση: το Βαρικό, σλαβικό – βλάχικο τοπωνύμιο Εξαίρεση: το Ξινό Νερό και ο Τροπαιούχος προγενέστερο τουρκικό τοπωνύμιο

58 αποτελεσματα Τα βλάχικα και αρβανίτικα τοπωνύμια διατηρούνται (Λέχοβο, Πισοδέρι, Νυμφαίο) Οι οικισμοί των προσφύγων διατηρούν το όνομα του τόπου καταγωγής των κατοίκων Διατήρηση σημασιολογικού περιεχομένου που αφορά σε φυσικά, γεωγραφικά και τοπογραφικά χαρακτηριστικά Εξαίρεση: ο Σκοπός και η Παλαίστρα – στρατιωτικές συνδηλώσεις Το γεωγραφικό περιεχόμενο αντικαθίσταται από ιστορικού ή εθνικού περιεχομένου τοπωνύμια

59 αποτελεσματα Ιστορικές συνδηλώσεις, προέρχονται από:
Ελληνιστικά χρόνια, (5) π.χ. Αμύνταιο, Κρατερό Περιοχή αρχαίας Λυγκιστίδος, (4) π.χ. Μελίτη, Κέλλη Μακεδονικός Αγώνας, (1) Ανταρτικό Επανάσταση 1821, (2) Φλάμπουρο, Μανιάκι Κώττας, Σίμος Ιωαννίδης μετονομάζονται μόλις την δεκαετία του 1950 Εθνικές - Πατριωτικές συνδηλώσεις, (4) Ακρίτας, Πρώτη, Σκοπιά, Νίκη Επιπλέον τα ονόματα οικισμών των προσφύγων, (2) Κολχική, Ν. Καύκασος

60 Αποτελεσματα Στο σύνολο τον 107 καταγεγραμμένων οικισμών πραγματοποιήθηκαν 105 μετονομασίες 4 οικισμοί μετονομάστηκαν 2 φορές (Άγιος Βαρθολομαίος, Λέχοβο, Λεβαία, Κώττας) 6 οικισμοί δεν μετονομάστηκαν ποτέ (Αγία Παρασκευή, Αετός, Αρμενοχώρι, Καλογερίτσα, Παπαδιά, Πισοδέρι). Ο οικισμός Ν. Καύκασος δεν έχει πρότερο τοπωνύμιο Την τριετία πραγματοποιήθηκαν 95 μετονομασίες Μόνο το 1926 πραγματοποιήθηκαν 52 μετονομασίες Κυρίως υπό την διακυβέρνηση Γεώργιου Κονδύλη (23/8/1926 – 4/12/1926)

61 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ H θρησκευτικότητα, το φυσικό τοπίο, η γεωγραφία, οι δραστηριότητες των κατοίκων, τα επαγγέλματα, τα παραμύθια ή οι θρύλοι παρέμειναν αναλλοίωτα μέσα από την διαδικασία των μετονομασιών. Είτε αυτή γίνεται μέσα από ακουστική μεταγραφή είτε μέσω διαγλωσσικής μετάφρασης ή πολύ περισσότερο εντελώς αυθαίρετα Προστίθεται η ιστορικότητα μέσα στην προσπάθεια σχηματισμού κοινής εθνικής ταυτότητας για τους κατοίκους του νομού. Η ιστορικότητα όμως χρησιμοποιείται σαν μέσο αφομοίωσης και άμβλυνσης των αντιθέσεων Η γλώσσα αλλάζει όποιος δεν συμμορφώνεται με αυτό τιμωρείται, τα παλιά τοπωνύμια όμως συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στα περισσότερα χωριά του νομού

62 ΠΙνακασ ΜετονομασιΩν ΦλΩρινασ (ενδεικτικα 10 από 107) ΑλφαβητικΗ ΤαξινΟμηση και αντιστοΙχηση με ΦΕΚ μετονομασιασ Νέο όνομα Παλιό όνομα Ημερομηνία και ΦΕΚ Μετονομασίας 1 Άγιος Αχίλλειος Άιλ ή Αχίλ ΦΕΚ 55/1926 14 Ανταρτικό Ζέλοβο ΦΕΚ 179/127 34 Ιτιά Β(έ)ρμπενι ΦΕΚ 346/1926 43 Κλαδοράχη Κλαδοράπι ή Κλαδοράμπι 47 Κρατερό Ράκοβο   ΦΕΚ 346/1926 31 Εθνικό Οψίρινα – ΦΕΚ 206/1927 93 Σκοπιά Άνω Νεβόλιανι – ΦΕΚ 156/1928 8 Αετός Άιτος και Αιτόζι 68 Νίκη Νεγκοτσάνι ΦΕΚ 55/1926 71 Οξυά Μπούκοβο ή Μπόυκοβικ ΦΕΚ 346/1926