Αναστασία Ψάλτη, Επίκ. Καθηγήτρια Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας ΑΤΕΙΘ

Παρουσίαση με θέμα: "Αναστασία Ψάλτη, Επίκ. Καθηγήτρια Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας ΑΤΕΙΘ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αναστασία Ψάλτη, Επίκ. Καθηγήτρια Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας ΑΤΕΙΘ
Ο εκφοβισμός στα ελληνικά σχολεία: Εκτιμήσεις πανελλήνιας έρευνας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αναστασία Ψάλτη, Επίκ. Καθηγήτρια Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας ΑΤΕΙΘ

2 Αποτελέσματα έρευνας σε μαθητές & μαθήτριες

3 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος (N=1843)
ΦΥΛΟ: 52,4%: αγόρια 47,6%: κορίτσια ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 58%: Α’ Λυκείου 40%: Γ΄Γυμνασίου ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 77,5%: αστικές περιοχές 22,5%: αγροτικές περιοχές ΧΩΡΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΓΟΝΙΩΝ 87,6%: Ελλάδα 12,4%: Αλβανία & χώρες Α. Ευρώπης Στην έρευνα πήραν μέρος 1843 μαθητές(-τριες) που φοιτούσαν σε τυχαία επιλεγμένα Γυμνάσια και Λύκεια από ολόκληρη την Ελλάδα. Για την τελική επιλογή του δείγματος, παράμετροι που έχουν ληφθεί υπόψη είναι το να είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού των περιφερειών της χώρας και της αστικότητας των περιφερειών. Συγκεκριμένα, συμμετείχαν κυρίως σχολεία από αστικές περιοχές (77,5 %), ενώ μόνο το 22,5% προερχόταν από αγροτικές περιοχές. Ως προς το φύλο, το 52,4% των συμμετεχόντων ήταν κορίτσια και το 47,6% αγόρια, ενώ ως προς τη βαθμίδα της εκπαίδευσης, το 58% ήταν μαθητές(-τριες) της Α’ Λυκείου και το 40% ήταν μαθητές(-τριες) της Γ’ Γυμνασίου. Τέλος, το 87,6% των μαθητών(-τριών) δήλωσαν ως χώρα καταγωγής των γονιών τους την Ελλάδα, ενώ το 12,4% ανέφεραν άλλες χώρες με κυρίαρχες την Αλβανία και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (κυρίως την πρώην Σοβιετική Ένωση).

4 Προσδιορισμός έννοιας εκφοβισμού
% Σωματικός (σωματική παρενόχληση) 72,4 Σωματικός (σωματική βία) 71,7 Σωματικός (καταστροφή) 58,2 Λεκτικός (σεξουαλική παρενόχληση) 53,2 Λεκτικός (φήμες) 48,7 Κοινωνικός (αποκλεισμός) 44,5 Μορφές εκφοβισμού (≥1 φορά/εβδομάδα) % Λεκτικός (κοροϊδία) 48,9 Λεκτικός (σεξουαλικά σχόλια) 40,1 Λεκτικός (φήμες) 36,3 Λεκτικός (διακρίσεις) 32,7 Κοινωνικός (απομόνωση) 23,9 Σωματικός 23,3 Αρχικά ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να προσδιορίσουν τις διαστάσεις του φαινομένου του εκφοβισμού στο χώρο του σχολείου. Οι διαστάσεις του εκφοβισμού που αναγνωρίζουν οι περισσότεροι μαθητές(-τριες) είναι με σειρά προτίμησης: η σωματική παρενόχληση (72,4%), η άσκηση σωματικής βίας (71,7%), η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων (58,2%), η σεξουαλική παρενόχληση (53,2%). Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τους μαθητές(-τριες) να καταθέσουν τις προσωπικές τους εκτιμήσεις σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης των διαφόρων μορφών του εκφοβισμού στο σχολείο τους. Γενικά, διαπιστώθηκε ότι ο εκφοβισμός εκδηλώνεται με πολλές μορφές, με κυρίαρχες και πιο συχνά εμφανιζόμενες, σύμφωνα με τις δηλώσεις των εφήβων, δύο μορφές του λεκτικού εκφοβισμού. Συγκεκριμένα, η κοροϊδία και η σεξουαλική παρενόχληση εμφανίζονται ως οι πιο συχνά παρατηρούμενες μορφές εκφοβισμού, καθώς περίπου οι μισοί μαθητές(-τριες) ανέφεραν ότι παρατήρησαν τέτοια περιστατικά να εκδηλώνονται συχνά (μία ως αρκετές φορές την εβδομάδα) στο σχολείο τους τους τελευταίους δύο με τρεις μήνες (48,9% και 40,4% αντίστοιχα). Ακολουθούν η διάδοση φημών (36,3%) και οι διακρίσεις (32,7%).

5 Τα θύματα λένε… % % Κοινωνικός (φήμες) 13,3♂ Λεκτικός (κοροϊδία) 10,6
(1)Μορφές εκφοβισμού % Κοινωνικός (φήμες) 13,3♂ Λεκτικός (κοροϊδία) 10,6 Λεκτικός (σεξ. σχόλια) 9,3♂ Σωματικός (καταστροφή προσωπικών αντικειμένων) 9 ♂ (3)Διάρκεια εκφοβισμού % 1-2 εβδομάδες 58,9 1 μήνας 16,3 Αρκετά χρόνια 10,5 (2)Φόβος πιθανής θυματοποίησης % Μερικές φορές 27,8 Συχνά-πολύ συχνά 7,5 (4)Χώρος εκφοβισμού Πέρα από τα περιστατικά εκφοβισμού που παρατηρούν στο χώρο του σχολείου, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να καταθέσουν τις βιωμένες προσωπικές εμπειρίες τους τους τελευταίους 2-3 μήνες. Το 13,3% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι συχνά (από μία ως αρκετές φορές την εβδομάδα) υπήρξαν θύματα κοινωνικού εκφοβισμού και συγκεκριμένα της διάδοσης φημών, ενώ το 10,6% των μαθητών(τριών) υπέστησαν τις κοροϊδίες (λεκτικός εκφοβισμός) των συμμαθητών(-τριών) τους στο σχολείο τους. Τέλος, περίπου το 9% δέχθηκε τα σεξουαλικά σχόλια ή χειρονομίες των συμμαθητών(-τριών) τους ή σωματική βία συχνά στο σχολείο τους τελευταίους μήνες. Είναι σημαντική η διαφορά που βρέθηκε υπέρ των αγοριών σε όλες σχεδόν τις μορφές του εκφοβισμού, με εξαίρεση την κοροϊδία όπου τα ποσοστά είναι τα ίδια και για τα δύο φύλα. Επίσης, οι μαθητές(-τριες) από την Αλβανία ή άλλες χώρες εκτός Ευρώπης και ΗΠΑ αναφέρουν ότι πέφτουν συχνότερα θύματα διαδόσεων. Όπως προκύπτει από τις απαντήσεις των εφήβων, όχι μόνο τα περιστατικά εκφοβισμού αποτελούν τμήμα της καθημερινότητας στο σχολείο, αλλά και περίπου 3 στους 10 μαθητές(-τριες) φοβούνται ή αγωνιούν ότι μπορεί να υποστούν κάποια μορφή εκφοβισμού στο σχολείο μερικές φορές μέχρι και πολύ συχνά. Τα περιστατικά εκφοβισμού, ωστόσο, φαίνεται να έχουν περιορισμένη διάρκεια (μία με δύο εβδομάδες), όπως δηλώνουν πάνω από τους μισούς συμμετέχοντες (58,9%). Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι περίπου ένας στους δέκα μαθητές(-τριες) έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού, η οποία διαρκεί για αρκετά χρόνια. Όσον αφορά το χώρο εμφάνισης περιστατικών εκφοβισμού, προκύπτει ότι το προαύλιο, οι διάδρομοι ή οι σκάλες και οι αίθουσες είναι τα μέρη όπου πιο συχνά εμφανίζονται αυτές οι συμπεριφορές. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται ότι το 57,2% των περιστατικών εκφοβισμού λαμβάνουν χώρα στη σχολική αυλή, ενώ περίπου ένα στα τρία περιστατικά συμβαίνουν στους διαδρόμους και τις σκάλες του σχολείου. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι περίπου το ¼ των εκφοβιστικών συμπεριφορών παρατηρούνται μέσα στις αίθουσες, ανεξάρτητα από την παρουσία του εκπαιδευτικού. % Αυλή, διάλειμμα 57,2 Διάδρομος/ σκάλες 30,5 Τάξη χωρίς καθηγητές 28,7 Τάξη με καθηγητές 23,1 Δρόμος προς σχολείο 17,3 Κυλικείο 14

6 Τα θύματα λένε… Φύλο δράστη Εθνικότητα δράστη Αποδόσεις δράστη
% Αγόρι/ια 50,8 Κορίτσι/ια 27,5 Αγόρια & κορίτσια 20,7 % «Ντόπιο/α» άτομο/α 61,3 «Ξένο/α» άτομο/α 32,8 Αποδόσεις δράστη % Είναι αγόρι 48,1 Κάνει φασαρία 39,1 Δεν είναι καλός/ή μαθητής/τρια 30,6 Φέρεται άσχημα 30,5 Ηλικία δράστη % Συνομήλικο άτομο 56 Μεγαλύτερο άτομο 18,4 Μικρότερο άτομο 4,3 Οι συμμετέχοντες που δήλωσαν ότι είχαν υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού στο σχολείο κλήθηκαν να σκιαγραφήσουν το πορτραίτο του ατόμου (ή των ατόμων) που υπήρξε ο δράστης (ή οι δράστες) των περιστατικών εκφοβισμού. Από τις απαντήσεις των θυμάτων προκύπτει ότι το άτομο που τους εκφόβιζε στο σχολείο συνήθως: (α) ήταν αγόρι (50,8%), (β) πήγαινε στο ίδιο τμήμα ή ήταν συνομήλικος (56%) με τα θύματα, (γ) ήταν ελληνικής καταγωγής (61,3%) και (δ) ασκούσε τις συμπεριφορές αυτές κυρίως ατομικά (42,9%) ή και σε μικρές ομάδες των δύο με τριών ατόμων (29,9%). Επιπλέον, ζητήθηκε από τα θύματα να αναφέρουν τα χαρακτηριστικά των νεαρών ατόμων που ασκούν γενικά εκφοβισμό στο σχολείο τους. Ο δράστης περιγράφηκε, λοιπόν, να φέρει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: είναι αγόρι (48,1%), το οποίο κάνει φασαρία στην τάξη (39,1%), δεν παρουσιάζει «υψηλές επιδόσεις» (30,6%) και φέρεται άσχημα στους συμμαθητές(τριές) του (30,5%).

7 Τα θύματα λένε… % % % % Κορίτσι 36 ♀ Καλός/ή μαθητής/ήτρια 33 ♂
(1)Αποδόσεις εκφοβισμού (2)Στρατηγικές αντιμετώπισης % Κορίτσι 36 ♀ Καλός/ή μαθητής/ήτρια 33 ♂ % Το αγνοούσα 52,8 Απέφευγα την κατάσταση 32,1 ♀ Έπαιρνα εκδίκηση 30,5 ♂ (3)Δημοσιοποίηση (4)Παρεμβάσεις % Σε φίλους/ες 51,2 ♀ Σε κανένα 25,7 ♂ Σε δάσκαλο/α 14,7 Στους γονείς 24,8 ♀ Οι έφηβοι ρωτήθηκαν, στη συνέχεια, σχετικά με τους λόγους για τους οποίους θεωρούν ότι έχουν υποστεί εκφοβισμό στο σχολείο τους. Διατύπωσαν την άποψη ότι οι εκφοβιστικές συμπεριφορές σε βάρος τους οφείλονται στο γεγονός ότι ανήκουν στο γυναικείο φύλο (36%) και στο ότι είναι καλοί μαθητές (-τριες) (33%). Οι αποδόσεις των αιτιών της θυματοποίησής τους διαφοροποιήθηκαν ως προς το φύλο καθώς, περισσότερο τα αγόρια ήταν εκείνα που απέδωσαν τη θυματοποίησή τους στις υψηλές επιδόσεις τους στο σχολείο. Οι πιο συχνές στρατηγικές αντιμετώπισης των συμπεριφορών εκφοβισμού που φάνηκε να υιοθετούν οι έφηβοι είναι: (α) να τις αγνοούν (52,8%), (β) να τις αποφεύγουν (32,1%), ή (γ) να παίρνουν εκδίκηση (30,5%). Περισσότερο τα αγόρια είναι εκείνα που επιλέγουν την εκδίκηση ως στρατηγική αντιμετώπισης, ενώ περισσότερο τα κορίτσια καταφεύγουν στην αγνόηση του συμβάντος ή στην αποφυγή του. Επιπλέον, όσον αφορά τη δημοσιοποίηση των περιστατικών εκφοβισμού, προκύπτει ότι ένα στα δύο παιδιά εκμυστηρεύονται ή εμπιστεύονται τις προσωπικές επιθέσεις που δέχονται στους φίλους τους, ενώ πάνω από το 20% εμπιστεύεται το οικογενειακό τους περιβάλλον. Παρόλα αυτά είναι ενδιαφέρον ότι 1 στα 4 παιδιά δε μοιράζονται τις εμπειρίες τους με κανέναν. Περισσότερο τα κορίτσια δημοσιοποιούν τα περιστατικά εκφοβισμού που υφίστανται στους φίλους(-ες) και στους γονείς τους, ενώ περισσότερο τα αγόρια προτιμούν να μην πουν τίποτε σε κανέναν. Γενικά το 1/3 των παιδιών δηλώνει ότι οι εκπαιδευτικοί και γενικά οι ενήλικες δεν προσπαθούν να σταματήσουν τις εκφοβιστικές συμπεριφορές και ότι, παρά τις όποιες ενέργειες κάνουν, οι προσπάθειές τους δεν είναι συστηματικές. Παρόμοιες συμπεριφορές και αντιδράσεις παρατηρούνται και από τους συμμαθητές(-τριές) τους, ενώ η πλειοψηφία των γονέων (68%) δε συνεργάζονται με το σχολείο προκειμένου να προσπαθήσουν να σταματήσουν αυτά τα περιστατικά. Τα αγόρια είναι εκείνα που δηλώνουν περισσότερο ότι οι εκπαιδευτικοί δεν παρεμβαίνουν σχεδόν ποτέ ή παρεμβαίνουν σπάνια σε περιστατικά εκφοβισμού και τα κορίτσια εκείνα που αναφέρουν περισσότερο ότι οι οικείοι τους δεν έχουν κάνει ποτέ λόγο στο σχολείο για τον εκφοβισμό που υφίστανται τα παιδιά τους. % Εκπ/τικοί 29,2 ♂ Συνομήλικοι 24,3

8 Οι δράστες λένε… Συχνότητα & Μορφές περιστατικών % 9,7 ♂ 9,4 ♂ 8,3
Λεκτικός (σεξουαλική παρενόχληση) 9,7 ♂ Λεκτικός (κοροϊδία) 9,4 ♂ Σωματικός (εξαναγκασμός) 8,3 Κοινωνικός (φήμες) 8,2 ♂ Σωματικός (καταστροφή) 8,1 ♂ Λεκτικός (διακρίσεις) 8,1 Κοινωνικός αποκλεισμός 7,1 Μέσα από το ερωτηματολόγιο έγινε προσπάθεια να προσδιοριστούν και οι δράστες περιστατικών εκφοβισμού στο χώρο του σχολείου. Η πλειοψηφία των μαθητών(-τριών) που πήρε μέρος στην έρευνα δήλωσε ότι ποτέ δεν ανέπτυξαν οι ίδιοι(-ιες) κάποια συμπεριφορά εκφοβισμού (σε ποσοστά που κυμαίνονται από 60,1% μέχρι και 82,3%). Ορισμένοι, ωστόσο, περίπου 1 στους δέκα, δήλωσαν ότι συχνά (μια φορά την εβδομάδα-αρκετές φορές) έκαναν σεξουαλικά σχόλια ή κορόιδεψαν/πείραξαν με άσχημο τρόπο κάποια συμμαθητή(-τριά) τους, ενώ περίπου το 8% δήλωσαν ότι συχνά ασκούσαν σωματική βία, με τη μορφή εξαναγκασμών ή καταστροφών, είχαν διαδώσει φήμες για άλλα παιδιά ή είχαν κάνει αρνητικά σχόλια για τη χώρα ή τον τρόπο που μιλούσε τα ελληνικά ένα άλλο παιδί. Παρατηρήθηκε ότι όλες οι παραπάνω μορφές εκφοβισμού έχουν ως δράστες αγόρια. Όσον αφορά την επίδραση της εθνο-πολιτισμικης προέλευσης, εμφανίστηκε μόνο μία στατιστικά σημαντική διαφορά. Συγκεκριμένα, περισσότερο οι δράστες με καταγωγή από χώρες της Ασίας, Αφρικής και Νότιας Αμερικής, καθώς και από χώρες του λεγόμενου Δυτικού κόσμου δήλωσαν ότι συστηματικά κορόιδευαν ή πείραζαν με άσχημο τρόπο κάποιο συμμαθητή(-τριά) τους τους τελευταίους 2-3 μήνες.

9 Οι δράστες λένε… Δημοσιοποίηση Παρεμβάσεις % % Σε φίλους 45,6
Σε κανένα 33,8 Σε αδέλφια 21,0 Σε γονείς 24,8 % Εκπ/κοί 60,7 Οικογένεια 54 Από τα παιδιά που δήλωσαν ότι έχουν ασκήσει κάποια εκφοβιστική συμπεριφορά, φαίνεται ότι αυτή τη μοιράζονται κυρίως με τους φίλους τους (45,6%) και τα αδέρφια τους (21%), ενώ ένας στους τρεις γενικά τα αποσιωπούν. Επίσης, περισσότεροι από τους μισούς θύτες αναφέρουν ότι οι καθηγητές ή η οικογένειά τους δεν τους έχουν κάνει παρατήρηση για τη συμπεριφορά τους (60,7% και 54% αντίστοιχα).

10 Αντιδράσεις & συναισθήματα παρατηρητών
% Παροχή βοήθειας 38,3 ♀ Τίποτα, αλλά επιθυμία για βοήθεια 23,2 Απλώς παρακολουθώ 12,2 ♂ Συναισθήματα Τέλος, πέρα από την καταγραφή των συχνοτήτων των παρατηρούμενων και βιωμένων περιστατικών εκφοβισμού και των χαρακτηριστικών θυμάτων και δραστών, οι συμμετέχοντες στην έρευνα κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις που αφορούσαν στις αντιδράσεις τους όταν έρχονταν αντιμέτωποι με περιστατικά εκφοβισμού και στις στάσεις απέναντι στον εκφοβισμό και στη χρήση βίας γενικότερα στο χώρο του σχολείου. Αναφορικά με τις αντιδράσεις τους σε περιστατικά εκφοβισμού στο σχολείο, από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων προκύπτει ότι σχεδόν οι μισοί δήλωσαν ότι προσπαθούν να βοηθήσουν το συμμαθητή(-τριά) τους που υφίσταται κάποια μορφή βίας. Ωστόσο, ένα ποσοστό 12%, αποτελούμενο εξίσου από αγόρια και κορίτσια, παραμένει αδρανές και αμέτοχο όταν παραβρίσκεται σε περιστατικά εκφοβισμού. Γενικά, περισσότερο τα κορίτσια φαίνεται να υποστηρίζουν την παροχή βοήθειας (είτε ως πράξη είτε ως επιθυμία) στα θύματα του εκφοβισμού, ενώ περισσότερο τα αγόρια είτε αναλαμβάνουν δράση κατά του θύματος και τα ίδια (εξαναγκαζόμενα ή οικειοθελώς) ή μένουν απλοί παρατηρητές του περιστατικού, θεωρώντας το διασκεδαστικό ή κάτι που δεν είναι αναγκαστικά αρνητικό. Όσον αφορά τις συναισθηματικές αντιδράσεις των μαθητών(-τριών), ο οίκτος και η συμπόνια προς τα παιδιά-θύματα είναι το πιο διαδομένο συναίσθημα για περισσότερο από το 85% των κοριτσιών και το 55% των αγοριών. Είναι, παρόλα αυτά, σημαντικό ότι το 20% των εφήβων της έρευνας, αποτελούμενο κυρίως από αγόρια (28,7%), δηλώνει ότι μπροστά σε περιστατικά εκφοβισμού μένει αμέτοχο συναισθηματικά. Γενικά, τα κορίτσια είναι εκείνα που εκφράζουν συμπόνια για τα θύματα, ενώ τα αγόρια εμφανίζονται ή συναισθηματικά αμέτοχα ή πιστεύουν ότι το θύμα το άξιζε. % Λύπη & παροχή βοήθειας 38 ♀ Λύπη 33,9 Όχι πολλά συναισθήματα 20 ♂

11 Στάσεις Πιθανότητα εκδήλωσης εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο μέλλον:  ΝΑΙ: 23,9%♂ Στάσεις Μ.Ο. Τ.Α. Αρνητική στάση προς τον εκφοβισμό 2,42 0,91 ♀ Θετική στάση προς τον εκφοβισμό 3,61 0,96 Τα αγόρια είναι θύτες, τα κορίτσια θύματα 2,76 0,84 ♀ Αρνητική στάση προς κάθε μορφή διάκρισης 2,29 0,87 ♀ Βία στη βία 2,89 0,93 ♂ Επιπλέον, πάνω από τους μισούς συμμετέχοντες δήλωσαν ότι δεν θα μπορούσαν να εκδηλώσουν εκφοβιστικές συμπεριφορές, ωστόσο ένα στα τέσσερα άτομα δήλωσε ότι μπορεί να επιδοθεί σε παρόμοιες ενέργειες. Και σε αυτήν την περίπτωση τα αγόρια ήταν εκείνα που δήλωσαν περισσότερο από ότι τα κορίτσια την πιθανότητα εκδήλωσης εκφοβιστικών συμπεριφορών στο μέλλον. Τέλος, ως προς τις στάσεις που διαμορφώνουν οι ερωτώμενοι(-ες) σχετικά με το φαινόμενο του εκφοβισμού και τη χρήση βίας στο σχολείο γενικότερα, διαπιστώνεται ότι οι έφηβοι που πήραν μέρος στην έρευνα – και ιδιαίτερα τα κορίτσια - είναι αρνητικοί απέναντι στη χρήση βίας στο χώρο του σχολείου και στην εκδήλωση συμπεριφορών αποκλεισμού. Επιπλέον, τα κορίτσια είναι εκείνα που φαίνεται να θεωρούν περισσότερο από ότι τα αγόρια τη χρήση βίας ως γένους αρσενικού. Τα αγόρια περισσότερο τείνουν να συμφωνούν με τη χρήση βίας ως απάντηση στη βία. Η εθνο-πολιτισμική προέλευση των ερωτώμενων δεν προκάλεσε καμιά διαφοροποίηση στις αντιδράσεις και τις στάσεις τους απέναντι στον εκφοβισμό, με εξαίρεση το δεύτερο παράγοντα από τις στάσεις (Θετική στάση προς τον εκφοβισμό). Συγκεκριμένα, οι μαθητές(-τριες) από την Ελλάδα και τις χώρες του λεγόμενου Δυτικού κόσμου φαίνεται να διαφωνούν περισσότερο από τους υπόλοιπους με τη χρήση εκφοβιστικών συμπεριφορών στο χώρο του σχολείου. [1= Συμφωνώ απόλυτα, 2= Συμφωνώ αρκετά, 3=Δεν είμαι σίγουρος, 4= Διαφωνώ αρκετά, 5= Διαφωνώ απόλυτα]

12 Συμπεράσματα Πολυδιάστατο φαινόμενο, κυρίαρχες  λεκτικές μορφές
Πολυδιάστατο φαινόμενο, κυρίαρχες  λεκτικές μορφές Θύματα: Δράστες/Θύτες: 7%-15% θυματοποιούνται λεκτικά & κοινωνικά κορίτσια  φύλο αγόρια  καλοί μαθητές Περίπου 2 στα 10 παιδιά φοβούνται & αγωνιούν ότι θα πέσουν θύματα εκφοβισμού χώροι χωρίς επίβλεψη, συνομήλικα άτομα, κυρίως αγόρια, «ντόπια», με χαμηλή επίδοση αγνόηση, αποφυγή, εκδίκηση, απόκρυψη εκφοβισμού Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι μια πραγματικότητα για τα ελληνικά σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Μάλιστα, το προφίλ του φαινομένου συμφωνεί με εκείνο που περιγράφει η διεθνής και η ελληνική βιβλιογραφία. Δύο είναι τα σημαντικά ευρήματα της συγκεκριμένης ερευνητικής προσπάθειας: Το πρώτο αφορά το γεγονός ότι το φαινόμενο του εκφοβισμού στο χώρο του σχολείου όχι μόνο δεν μειώνεται καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αλλά μετασχηματίζεται και παίρνει πιο έμμεσες – και άρα πιο δύσκολες να εντοπιστούν – μορφές, όπως αυτή του λεκτικού και του κοινωνικού εκφοβισμού. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το εύρημα ότι μια κυρίαρχη μορφή εκφοβισμού είναι αυτή της σεξουαλικής παρενόχλησης (σχόλια ή χειρονομίες με σεξουαλικό περιεχόμενο). Η κυριαρχία των συγκεκριμένων μορφών δικαιολογείται αν ληφθούν υπόψη ότι σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης η αποδοχή από την ομάδα των συνομηλίκων και η εκδήλωση της σεξουαλικότητας αποτελούν δύο στοιχεία που κατέχουν πρωτεύουσα θέση στη ζωή του/της εφήβου και καθορίζουν τη μελλοντική του πορεία ανάπτυξης (Cole & Cole, 2002). Όπως τονίζουν και οι Harris & Petrie (2004), πολύ συχνά οι έφηβοι θεωρούν ότι ο ασφαλέστερος τρόπος για διασφαλίσουν την κυριαρχία τους στην ομάδα των συνομηλίκων τους και στο σχολικό χώρο είναι η χρήση βίας πάνω σε συνομήλικά τους άτομα. Είναι απαραίτητο, επομένως, να δημιουργηθεί στο σχολείο ένα περιβάλλον που θα κάνει μαθητές(-τριες) να νιώθουν ασφαλείς και θα τους βοηθά να αναπτύξουν στενές σχέσεις τόσο με τους συμμαθητές(-τριές) τους όσο και με το εκπαιδευτικό προσωπικό, έτσι ώστε να αποτραπούν οποιαδήποτε φαινόμενα βίας. Το δεύτερο εύρημα αφορά στη σημαντική επίδραση του παράγοντα ‘φύλο’ στην κατανόηση και εκδήλωση του φαινομένου του εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός στο χώρο του σχολείου φαίνεται να συνδέεται με την ανδρική ταυτότητα, γεγονός που συμφωνεί με τα ευρήματα των ερευνών στην Ελλάδα και διεθνώς. Όπως τονίζουν χαρακτηριστικά οι Δεληγιάννη-Κουϊμτζή & Σακκά (2005), “το σχολείο αποτελεί φορέα κοινωνικοποίησης που προωθεί, στηρίζει και αναπαράγει την κυρίαρχη άποψη για το πώς πρέπει και πώς δεν πρέπει να συμπεριφέρονται τα δύο φύλα και δομεί ηγεμονικές ανδρικές και γυναικείες ταυτότητες. Με βάση τη λογική αυτή, οι αντιλήψεις για τη βία και την επιθετικότητα που επικρατούν στο σχολικό χώρο και εκφράζονται από τους μαθητές(-τριες), αποτελούν μηνύματα κεντρικής σημασίας, τόσο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η επιθετική συμπεριφορά συνδέεται με το ένα ή το άλλο φύλο, όσο και για τη δόμηση και αναδόμηση των ταυτοτήτων φύλου” (σ. 80). Είναι, επομένως, απαραίτητο να ληφθεί υπόψη ο παράγοντας φύλο στο σχεδιασμό παρεμβατικών προγραμμάτων ενάντια στον εκφοβισμό. 1 στους 10 μαθητές/τριες εκφοβίζει κυρίως αγόρια, ελληνικής ιθαγένειας, συνομήλικα με τα θύματα αποκάλυψη σε φίλους οικογένεια & σχολείο σπάνια παρέμβαση

13 Αποτελέσματα έρευνας σε εκπαιδευτικούς

14 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος εκπαιδευτικών (N= 100)
ΦΥΛΟ: 58,9% γυναίκες ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΧΟΛΕΙΩΝ: 86,4% σε αστικές περιοχές ΗΛΙΚΙΑ: 67,4%: πάνω από 40 ετών 29,3%: μεταξύ 30 & 40 ετών ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: 12,1%: μεταπτυχιακές σπουδές Στην έρευνα πήραν μέρος 100 εκπαιδευτικοί Γυμνασίου και Λυκείου – το 58,9% των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν ήταν γυναίκες. Συνολικά, διανεμήθηκαν 250 ερωτηματολόγια σε τυχαία επιλεγμένα σχολεία της ελληνικής επικράτειας και από αυτά συμπληρώθηκαν τα 100 (ποσοστό ανταπόκρισης 40%). Η πλειονότητα των σχολείων, στα οποία υπηρετούσαν οι παραπάνω εκπαιδευτικοί, βρίσκονταν σε αστικές περιοχές (75%) – αντίστοιχα και η πλειονότητα των εκπαιδευτικών διέμεναν σε αστικές περιοχές (84,6%). Το 67,4% των εκπαιδευτικών ήταν πάνω από 40 ετών, ενώ το 29,3% ήταν μεταξύ 30 και 40. Ο μέσος όρος προϋπηρεσίας του δείγματος των εκπαιδευτικών κυμαίνονταν στα 14,7 χρόνια (Τ.Α. 9,13). Πέρα από το βασικό πτυχίο, ένα σημαντικό ποσοστό εκπαιδευτικών (12,1%) είχε ολοκληρώσει και μεταπτυχιακές σπουδές.

15 Προσδιορισμός έννοιας εκφοβισμού από εκπ/κούς
Είδος εκφοβισμού % Σωματικός (σωματική παρενόχληση) 92,5 Σωματικός (σωματική βία) 81,7 Λεκτικός (σεξουαλική παρενόχληση) 77,4 Σωματικός (καταστροφή) 75,3 Κοινωνικός (αποκλεισμός) 60,2 Κοινωνικός (φήμες) 59,1 Λεκτικός (κοροϊδία) 30,1 Λεκτικός (διακρίσεις) 46,2 Λόγω φύλου 14-15,1 Σχετικά με τη έννοια και τις μορφές του εκφοβισμού, οι εκπαιδευτικοί στην πλειονότητά τους υπογράμμισαν ότι η σωματική βία (ομαδική και ατομική), η σεξουαλική παρενόχληση και η καταστροφή αντικειμένων αντιπροσωπεύουν καλύτερα την έννοια του εκφοβισμού. Επιπλέον, γύρω στο 60% των εκπαιδευτικών θεώρησε ότι οι έμμεσες μορφές, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός και η διάδοση φημών, αποτελούν εξίσου σημαντικές διαστάσεις του σχολικού εκφοβισμού. Δυστυχώς, κάτω από το 50% των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι ο λεκτικός εκφοβισμός, είτε με τη μορφή της παρενόχλησης γενικότερα, είτε με τη μορφή της φυλετικής διάκρισης, αποτελούν συμπεριφορές εκφοβισμού. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός των μαθητών-τριών με βάση το φύλο δεν αποτελεί αντιπροσωπευτική περίπτωση σχολικού εκφοβισμού.

16 Οι εκπαιδευτικοί λένε…
Διάρκεια εκφοβισμού % 1-2 εβδομάδες 80,3 1 μήνας 9,2 Αρκετά χρόνια 1,3 Χώρος εκφοβισμού % Αυλή, διάλειμμα 72,3 Διάδρομος/ σκάλες 43,4 Τάξη χωρίς εκπ/κό 31,3 Τουαλέτες 10,8 Τάξη με εκπ/κό 22,9 Σχετικά με τη διάρκεια των περιστατικών, στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι εκπαιδευτικοί εκτίμησαν ότι αυτή κυμαινόταν μεταξύ 1-2 βδομάδων μέσα στο χρόνο, τα επεισόδια είναι σύντομα και μικρής διάρκειας δηλαδή. Σχετικά με το χώρο όπου τα περιστατικά αυτά εξελίσσονταν, οι εκπαιδευτικοί ισχυρίστηκαν ότι αυτά συμβαίνουν κυρίως στο διάλειμμα, και στην αυλή του σχολείου, ή και στο διάδρομο. Σχετικά με τα θύματα, οι εκπαιδευτικοί εκτίμησαν ότι είναι από άλλη χώρα (πάνω από το 50%) ή παρουσιάζουν καλές επιδόσεις στο σχολείο ή είναι αγόρια. Χαρακτηριστικά θύματος % Είναι από άλλη χώρα 51,8 Είναι καλός μαθητής/α 30 Είναι αγόρι 28,6

17 Οι εκπαιδευτικοί λένε…
Αριθμός δράστη/ών % 1 άτομο 28,8 2-3 άτομα 38 Χαρακτηριστικά δράστη % Είναι κυρίως αγόρι/ια 68,8 Δεν είναι καλός/ή μαθητής/α 59 Συνομήλικο άτομο 51,8 Κάνει φασαρία 45,8 Φέρεται άσχημα 27,7 Εθνικότητα δράστη/ών Οι δράστες, εκτίμησαν οι εκπαιδευτικοί ότι είναι αγόρια που δρουν κυρίως ομαδικά, ή/και αγόρια και κορίτσια από κοινού. Όσον αφορά την ιθαγένειά τους οι εκπαιδευτικοί εκτίμησαν ότι μια σημαντική μερίδα των δραστών είναι Έλληνες. Οι δράστες είναι στην πλειοψηφία τους αγόρια, που κάνουν συνήθως φασαρία και δεν είναι από τους καλούς μαθητές της τάξης. % «Ντόπιο/α» άτομο/α 50 «Ξένο/α» άτομο/α 32,8

18 Στάσεις εκπαιδευτικών προς δράστες & θύματα
Μ.Ο Τ.Α. Οι δράστες εκφοβισμού δεν έχουν αυτο-πειθαρχία 1,84 1,01 Οι δράστες απολαμβάνουν την αναστάτωση που προκαλούν στους άλλους 1,87 0,79 Οι δράστες δε νοιάζονται για τα αισθήματα των ατόμων που εκφοβίζουν 1,81 1,04 Τα παιδιά που τα εκφοβίζουν θα πρέπει να υπερασπίζουν τον εαυτό τους περισσότερο 1,79 0,76 Τα παιδιά θύματα θα πρέπει να δέχονται βοήθεια από ενήλικες 1,85 1,06 Θα πρέπει να προσπαθούμε να βοηθούμε τους δράστες κι όχι να τους τιμωρούμε 2,39 1,30 το 90% περίπου των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι θυμώνει με τον εκφοβισμό και θεωρεί τους δράστες άτομα δίχως αυτοπειθαρχία (76,4%), τα οποία απολαμβάνουν την αναστάτωση που προκαλούν (82,8%), δεν ενδιαφέρονται για τα αισθήματα των άλλων (76,3%), ενισχύουν με τον τρόπο αυτό την αυτο-εκτίμησή τους (75,3%) και τείνουν να επαναλαμβάνουν τις πράξεις τους (51,6%). Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί σε ποσοστό 64,5% αναγνώρισαν ότι θα πρέπει να βοηθούμε τους δράστες, αποφεύγοντας την τιμωρία, όπως ακριβώς και τα θύματα του εκφοβισμού, στα οποία θα πρέπει να προσφέρεται η βοήθεια των ενηλίκων (76,3%). Ως προς τα θύματα, οι εκπαιδευτικοί κρατούν μια μάλλον αμφιθυμική στάση, καθώς σε ποσοστό 86% δήλωσαν ότι αυτά θα πρέπει να υπερασπίζουν τον εαυτό τους περισσότερο – μάλιστα το 16,2% των εκπαιδευτικών ανέφερε ότι τα θύματα θα πρέπει να αντιμετωπίζουν μόνα τους τις όποιες εκφοβιστικές συμπεριφορές. Τέλος, μόνον το 30% των εκπαιδευτικών αναγνωρίζει ότι ο εκφοβισμός δεν αποτελεί φυσιολογικό μέρος της ανάπτυξης των παιδιών. [1= Συμφωνώ απόλυτα, 2= Συμφωνώ αρκετά, 3=Δεν είμαι σίγουρος, 4= Διαφωνώ αρκετά, 5= Διαφωνώ απόλυτα]

19 Ο ρόλος των εκπαιδευτικών
Παρέμβαση από % Εκπαιδευτικούς 77,7 Γονείς 62,9 Συνομήλικους 32,9 Στάσεις εκπαιδευτικών για το ρόλο τους Μ.Ο Τ.Α. Πρόληψη = ευθύνη των εκπαιδευτικών 1,75 0,77 Οι εκπαιδευτικοί είναι εκπαιδευμένοι να προλαμβάνουν φαινόμενα εκφοβισμού 3,86 0,91 Οι εκπαιδευτικοί είναι εκπαιδευμένοι να αντιμετωπίζουν περιστατικά εκφοβισμού 3,89 0,89 Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται εκπαίδευση για την πρόληψη περιστατικών εκφοβισμού 1,48 0,88 Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται εκπαίδευση σε τρόπους αντιμετώπισης εκφοβισμού 1,55 0,98 Σχετικά με τις αντιδράσεις τους, πάνω από το 70% των εκπαιδευτικών δήλωσε ότι είτε οι ίδιοι, είτε κάποιος άλλος ενήλικας, προσπαθεί να παρέμβει συχνά ή σχεδόν πάντα για να σταματήσει τα περιστατικά εκφοβισμού στο σχολείο. Ωστόσο, σε επόμενες ερωτήσεις, οι εκπαιδευτικοί εμφανίζονται διχασμένοι ως προς το βαθμό ικανοποίησης από τη δική τους αντίδραση και την αντίδραση των γονέων. Συγκεκριμένα, μόνον το 29% των εκπαιδευτικών ανέφερε ότι έχει κάνει πολλά για να σταματήσει τον εκφοβισμό, ενώ το 31,2% δήλωσε ότι οι γονείς δεν έχουν συνεργαστεί ποτέ με το σχολείο για την αντιμετώπιση των περιστατικών εκφοβισμού. Ως προς την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου, οι εκπαιδευτικοί φαίνεται ότι αναλαμβάνουν στην πλειονότητά τους (και προσωπικά) την ευθύνη για την πρόληψη του εκφοβισμού μέσα στο σχολείο – όχι όμως και εκτός σχολείου. Ωστόσο, σχεδόν το 65% των εκπαιδευτικών θεωρεί ότι τόσο οι ίδιοι, όσο και οι συνάδελφοί τους, είναι σε θέση κυρίως να αντιμετωπίσουν και πολύ λιγότερο (38,7%) να προλάβουν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Από την άλλη, οι εκπαιδευτικοί, σε ποσοστά που υπερβαίνουν το 80%, δεν θεωρούν τους συναδέλφους τους αλλά ούτε και τους εαυτούς τους κατάλληλα εκπαιδευμένους για να αντιμετωπίσουν ή για να προλάβουν τα περιστατικά εκφοβισμού. Για το λόγο αυτό πιστεύουν, σε αντίστοιχα υψηλά ποσοστά, ότι χρειάζονται εκπαίδευση συλλογικά και ατομικά, τόσο στον τομέα της παρέμβασης όσο και στον τομέα της πρόληψης των περιστατικών εκφοβισμού. [1= Συμφωνώ απόλυτα, 2= Συμφωνώ αρκετά, 3=Δεν είμαι σίγουρος, 4= Διαφωνώ αρκετά, 5= Διαφωνώ απόλυτα]

20 Συμπεράσματα Πολυδιάστατο φαινόμενο, κυρίαρχες  λεκτικές μορφές
Πολυδιάστατο φαινόμενο, κυρίαρχες  λεκτικές μορφές Τα θύματα: Οι δράστες/θύτες: Εκφοβίζονται κυρίως στο προαύλιο & σε διαδρόμους Είναι κυρίως αγόρια, ή μαθητές με υψηλές επιδόσεις & παιδιά διαφορετικής εθνικότητας από την Ελληνική Είναι άτομα που θα πρέπει να υπερασπίζονται τον εαυτό τους περισσότερο Είναι κυρίως αγόρια, συνομήλικα με το θύμα με χαμηλές επιδόσεις, κυρίως Ελληνικής καταγωγής Είναι άτομα δίχως αυτο-πειθαρχία, διασκεδάζουν με την πρόκληση επιθέσεων Συνοψίζοντας, φαίνεται ότι οι έλληνες εκπαιδευτικοί είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τις περισσότερες από τις μορφές του εκφοβισμού, χωρίς ωστόσο πολύ μεγάλη ακρίβεια, καθώς φαίνεται να αγνοούν βασικές διαστάσεις του εκφοβισμού, όπως είναι η ανισορροπία δύναμης. Παρόλο που αναγνωρίζουν το φαινόμενο, το υποεκτιμούν όταν κάνουν λόγο για το δικό τους σχολείο είτε λόγω άγνοιας της έκτασής του ή λόγω των προσωπικών τους στάσεων («μεμονωμένα περιστατικά», «φυσιολογικό μέρος της ανάπτυξης»). Αυτή η υποεκτίμηση των περιστατικών εκφοβισμού από τους εκπαιδευτικούς οδηγεί στην υιοθέτηση μιας παθητικής στάσης από τη μεριά τους ή στη λήψη πολύ περιορισμένων μέτρων που λειτουργούν «πυροσβεστικά», όταν δηλαδή προκύψει κάποιο περιστατικό. Για την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεών τους εκφράζουν πολλές αμφιβολίες, καθώς δε θεωρούν τους εαυτούς τους κατάλληλα εκπαιδευμένους για κάτι τέτοιο ούτε πιστεύουν ότι έχουν την αναγκαία στήριξη από συναδέλφους, γονείς και ειδικούς. Η λήψη γενικευμένων μέτρων, η ολιστική αντιμετώπιση του φαινομένου και η πρόληψη, δράσεις που αποδεικνύονται πιο αποτελεσματικές από τις μεμονωμένες προσπάθειες (Bauman & Del Rio, 2005), δε συζητιούνται καν από τους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, οι ίδιοι θεωρούν προσωπική τους ευθύνη την αντιμετώπιση και την πρόληψη του φαινομένου, μόνο όμως στο χώρο του σχολείου, καθώς θεωρούν μεγαλύτερη την ευθύνη της οικογένειας για τη δημιουργία, αλλά και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Διαπιστώνεται, γενικά, μια ευαισθησία των εκπαιδευτικών απέναντι στο φαινόμενο, αλλά παράλληλα και μια αποποίηση ή μετάθεση ευθυνών, καθώς το φαινόμενο του εκφοβισμού περιγράφεται ως περιορισμένης έκτασης, φυσιολογικό και αναμενόμενο που οφείλεται στην οικογένεια και ίσως και στο σχολείο, για το οποίο οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να κάνουν τίποτε χωρίς κατάλληλη εκπαίδευση και συνεργασία με όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας. Είναι αναγκαία η ΠΑΡΟΧΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ τόσο στα θύματα όσο & στους δράστες