ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ

Παρουσίαση με θέμα: "ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ
ΜΕΪΝΤΑΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ

2 Ψυχολογική υποστήριξη παιδιών
Τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολία στο να εκφράσουν και να ονοματίσουν  το συναίσθημα τους ή την δυσκολία τους που μπορεί να αφορά τις οικογενειακές σχέσεις, το σχολείο ή το κοινωνικό περιβάλλον. Σκοπός της ψυχολογικής υποστήριξης του παιδιού είναι να αναγνωρίσει, να επεξεργαστεί και να αποδεχτεί τα συναισθήματα που νιώθει, να κατανοήσει την συμπεριφορά του και να τροποποιήσει συμπεριφορές και σκέψεις που επηρεάζουν την ικανότητα προσαρμογής του στο περιβάλλον.

3 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
Η ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού μπορεί να βοηθήσει σε ένα μεγάλο φάσμα δυσκολιών όπως Συναισθηματικές δυσκολίες (άγχος αποχωρισμού, σχολικό άγχος, φοβίες, έμμονες ιδέες, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδελφική ζήλεια κ.α) Προβλήματα διαγωγής (επιθετικότητα, ξεσπάσματα θυμού κ.α) Διάσπαση προσοχής ή/και υπερκινητικότητα Μαθησιακές δυσκολίες Αυτισμός Προβλήματα ύπνου και διατροφής Κρίσιμα γεγονότα ζωής (πένθος, ασθένεια, διαζύγιο κ.α)

4 ΕΦΗΒΕΙΑ Η εφηβεία αποτελεί μία περίοδο μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο. Οι αλλαγές στο σώμα, είναι πρωτόγνωρες και ίσως ανεπιθύμητες οι έντονες αλλαγές στην διάθεση, ο θυμός και η ερειστική συμπεριφορά απέναντι στους γονείς, το άγχος για το σχολείο (πχ. εξετάσεις) και το μέλλον του ως ενήλικας (π.χ επιλογή επαγγέλματος), τα αισθήματα μοναξιάς και ντροπής και η σεξουαλική ζωή αποτελούν μερικά από τα ζητήματα που απασχολούν τον έφηβο. Λόγω της δυσκολίας του εφήβου να μιλήσει για αυτά στην οικογένεια του, η αδυναμία να τα ξεπεράσει μόνος του γίνεται μεγαλύτερη.

5 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΕΦΗΒΟΥ
Η ψυχολογική υποστήριξη του εφήβου από έναν ειδικό μπορεί να φανεί ιδιαιτέρως βοηθητική στην επίλυση των ζητημάτων. Χρειάζεται μία σχέση εμπιστοσύνης και αποδοχής, για να μπορεί ο έφηβος να μοιραστεί τα βαθύτερα συναισθήματα και τις σκέψεις του, να αναπτύξει πλευρές της προσωπικότητας του, να ανακαλύψει πιο λειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών και να προετοιμαστεί καλύτερα για την ενηλικίωσή του. Πολλές φορές, η συμμετοχή σε ομάδες εφήβων παίζουν σημαντικό ρόλο στην θεραπευτική διαδικασία. Το μοίρασμα εμπειριών με συνομηλίκους, πάντα με την συνύπαρξη και καθοδήγηση του ειδικού, βοηθά στην κατανόηση των δυσκολιών του εφήβου, και στην κινητοποίησή του για αλλαγή σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές.

6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Η κοινωνική υποστήριξη (social support), τα τελευταία χρόνια έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών επιστημονικών κλάδων όπως η κοινωνική εργασία, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η νοσηλευτική, η ιατρική και η δημόσια υγεία, Οι διάφορες µορφές της και κυρίως η συναισθηματική, σχετίζεται θετικά µε τη σωματική και ψυχική υγεία. Οι χρόνιοι ασθενείς που διαθέτουν ουσιαστικούς δεσμούς µε µέλη της κοινότητας, διαβιώνουν περισσότερο και µε πιο ποιοτικό τρόπο. Οι χρόνιοι ασθενείς πρέπει να επιδιώκουν τη λήψη βοήθειας και στήριξης από άτομα, φορείς και επαγγελματίες, αξιολογώντας και κρίνοντας ωστόσο τις προσφερόμενες υπηρεσίες, τους πόρους και τις συμβουλές που δέχονται.

7 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ Κ.Υ. Κοινωνική υποστήριξη «μια συναλλακτική, επικοινωνιακή διεργασία που περιλαμβάνει την λεκτική και µη λεκτική επικοινωνία, µε στόχο τη βελτίωση της αίσθησης του ατόμου, αναφορικά µε την ικανότητα διαχείρισης του προβλήματός του, της αυτοεκτίμησης και της αίσθησης του ανήκειν».

8 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Κ.Υ. Η κοινωνική υποστήριξη (ΚΥ) µπορεί να διαχωριστεί σε δύο µεγάλες κατηγορίες: στην αντικειμενική (actual, received or enacted support) και στην αντιλαµβανόµενη ή υποκειµενική (perceived or subjective support). Η πρώτη αφορά την υποστήριξη που λαμβάνει το άτομο στην πράξη, ενώ η δεύτερη αφορά στην πεποίθηση του ατόμου σχετικά µε τη διαθεσιμότητα της υποστήριξης, η οποία µπορεί να είναι θετική ή αρνητική (positive or negative perceived support) και περιλαμβάνει το τι θεωρεί το ίδιο το άτομο ότι χρειάζεται, σε αντίθεση ή σε συµφωνία µε την υποστήριξη που τελικά λαµβάνει.

9 ΜΟΡΦΕΣ Κ.Υ. Σχετικά µε τις µορφές της K.Y. αναφέρονται πέντε τύποι:
α) τη συναισθηματική υποστήριξη (emotional support), αφορά στη στήριξη που παρέχεται για την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών του ατόμου β) την υποστήριξη σε επίπεδο εκτίμησης (esteem support), αφορά σε όλες τις ενέργειες που γίνονται προκειμένου να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση και η πεποίθηση του ατόμου ότι είναι ικανό να διαχειριστεί τις δύσκολες καταστάσεις που βιώνει. γ) την υποστήριξη από το κοινωνικό δίκτυο (network support), αφορά στην πεποίθηση του ατόµου σχετικά µε τη διαθεσιμότητα αυτού του δικτύου, δηλαδή αν και πόσοι σημαντικοί άλλοι υπάρχουν που µπορούν να τον στηρίξουν µε διάφορους τρόπους. δ) την υποστήριξη σε επίπεδο πληροφόρησης (informational support) αφορά στη διαθεσιµότητα και την παροχή πληροφοριών από την πλευρά των σημαντικών άλλων, ώστε το άτοµο να να λάβει αποφάσεις σε θέματα που το αφορούν πχ διάγνωση, θεραπεία µιας νόσου κ.λπ. και δ) την υλική/πρακτική υποστήριξη (tangible or instrumental support). Η υποστήριξη σε πρακτικό επίπεδο, δηλαδή η βοήθεια που παρέχεται στο άτομο, για να διαχειριστεί ζητήματα στην καθημερινότητά του π.χ. φροντίδα παιδιών, µετακινήσεις κλπ

10 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Σημαντικά θέματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι έφηβοι: Σχέσεις με γονείς, συμμαθητές, συνομήλικους Προβλήματα συμπεριφοράς στην οικογένεια, το σχολικό περιβάλλον ή την παρέα. Σχολική επιτυχία – αποτυχία. Επαγγελματικός προσανατολισμός Πρώιμες μορφές εξάρτησης από το internet, χασίς ή άλλες ουσίες Άγχος, ανησυχία για τη “φυσιολογικότητα” (ύψος, βάρος, εμφάνιση, σεξουαλικότητα) Αναζήτηση προσωπικής ταυτότητας και πρώτες υπαρξιακές αγωνίες

11 Τι είναι κρίση; Κρίση είναι μια προσωρινή κατάσταση, η οποία προκαλεί έντονο άγχος και αποδιοργάνωση και χαρακτηρίζεται από την αδυναμία του ατόμου να ελέγξει και να διαχειριστεί το συγκεκριμένο γεγονός. Οι κρίσεις διακρίνονται σε αναπτυξιακές αφορούν γεγονότα που σχετίζονται με τη μετάβαση του ατόμου από ένα στάδιο του κύκλου της ζωής σε άλλο (π.χ. γέννηση παιδιού, έναρξη της σχολικής ζωής, εφηβεία κ.ά.)περιστασιακές. περιστασιακές απροσδόκητες, αρχίζουν ξαφνικά και μπορεί να επηρεάζουν ένα άτομο ή μια ολόκληρη κοινότητα (π.χ. φυσικές καταστροφές, επιδημίες, ατυχήματα, απώλειες, διαζύγιο, σοβαρή ασθένεια, οικονομική κρίση κ.ά.).

12 Φυσιολογικές αντιδράσεις παιδιών και εφήβων σε καταστάσεις κρίσεων
Μια κατάσταση κρίσης μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία, η οποία, ωστόσο, είναι πιθανό να είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μια «μη φυσιολογική» κατάσταση ιδιαίτερα όσον αφορά στα παιδιά. Οι αντιδράσεις και τα συμπτώματα ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία και την αναπτυξιακή ωριμότητα του παιδιού και μπορεί να εκδηλώνονται στο σπίτι και στο σχολείο. Οι κυριότερες αναμενόμενες αντιδράσεις των παιδιών σε καταστάσεις κρίσης είναι Παλινδρόμηση: το παιδί εκδηλώνει συμπεριφορές που δεν αντιστοιχούν στην ηλικία του, αλλά σε παιδιά μικρότερης ηλικίας. Σωματικά συμπτώματα: το παιδί εμφανίζει συμπτώματα αδιαθεσίας ή ασθένειας. Συναισθηματικές δυσκολίες: το παιδί εκδηλώνει συμπεριφορές που από το περιβάλλον θεωρούνται συνήθως «ανεπιθύμητες ή «αδικαιολόγητες», αφού συνήθως θεωρείται ότι δεν υπάρχει ουσιαστικός ή τουλάχιστον εμφανής λόγος που τις προκαλεί.

13 Αναμενόμενες, φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων
ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ Νυχτερινή ενούρηση Πιπίλισμα δακτύλου Φόβος για το σκοτάδι Νευρικότητα Τικ Τραυλισμός Προσκόλληση στους γονείς Ανυπακοή Εμετοί Απώλεια όρεξης Διάρροια Απώλεια έλεγχου σφιγκτήρων ΣΧΟΛΙΚΗ Ανταγωνισμός με τα μικρότερα αδέρφια για την προσοχή των γονέων Σχολική άρνηση Απόσυρση από   οικογενειακές επαφές Απομόνωση από φίλους και παρέες Αδυναμία συγκέντρωσης Εριστική συμπεριφορά Πονοκέφαλοι Διαταραχές ύπνου και διατροφής Προβλήματα στην όραση και την ακοή Δερματοπάθειες ΕΦΗΒΙΚΗ Αδυναμία ολοκλήρωσης δραστηριοτήτων που στο παρελθόν γίνονταν κανονικά Μείωση προηγούμενης υπεύθυνης συμπεριφοράς Μείωση στις συγκρούσεις με τους γονείς για θέματα ανεξαρτησίας και  ελέγχου Μείωση σεξουαλικών ενδιαφερόντων Απώλεια ενδιαφέροντος για προηγούμενες αγαπημένες δραστηριότητες Απώλεια ενδιαφέροντος για κοινωνικές δραστηριότητες με συνομήλικους Αυξημένη αντίσταση στην εξουσία του σχολείου και των γονέων Προβλήματα διάρροιας ή δυσκοιλιότητας Παράπονα για απροσδιόριστους πόνους

14 Ποια παιδιά είναι πιο ευάλωτα;
Κάθε παιδί αντιδρά με διαφορετικό τρόπο σε μια κατάσταση κρίσης. Υπάρχουν όμως κάποιοι παράγοντες, οι οποίοι κάνουν ορισμένα παιδιά να επηρεάζονται περισσότερο από άλλα όταν βιώνουν τέτοιου είδους γεγονότα, τα καθιστούν, δηλαδή, πιο ευάλωτα. Πιο ευάλωτα αναμένεται να είναι : Τα παιδιά που έχουν βιώσει προηγούμενο τραύμα ή απώλεια (π.χ. θάνατο γονέα) Τα παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν ήδη κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας Τα παιδιά που δεν έχουν αρκετές εσωτερικές δυνάμεις αλλά και κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον τους Τα παιδιά που ανησυχούν για την ψυχική υγεία κάποιου δικού τους προσώπου και, Τα παιδιά που βίωσαν πιο σημαντικές απώλειες στη συγκεκριμένη κρίση

15 ΛΟΓΟΙ ΑΝΗΣΥΧΙΑΣ Ενδείξεις σοβαρότερης δυσλειτουργίας που, ενδεχομένως, απαιτούν την παροχή εξειδικευμένης βοήθειας είναι: Α. Η εκδήλωση περισσότερων από τα προαναφερθέντα συμπτώματα σε ένα παιδί για μεγάλο χρονικό διάστημα (πάνω από 6 μήνες). Γενικά, μετά την πάροδο 8 περίπου εβδομάδων το παιδί αναμένεται να έχει ξεπεράσει επαρκώς τις αρχικές έντονες αντιδράσεις και να είναι σε θέση να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά τις συνέπειες της κρίσης. Β. Η μεγάλη ένταση των συμπτωμάτων, η οποία παραμένει αμείωτη ή αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Γ. Οι σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις των συμπτωμάτων αυτών στην καθημερινή ζωή του παιδιού (π.χ. παιχνίδι, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα, σχέσεις με την οικογένεια ή τους φίλους, προσαρμογή στο σχολείο).

16 Οι ανάγκες των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων
Οι βασικότερες ανάγκες του, οι οποίες πρέπει να ικανοποιηθούν τη δύσκολη περίοδο μετά από το κρίσιμο γεγονός: Ανάγκη για Γνωστική Κατανόηση Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να κατανοήσουν το γεγονός που τα αναστάτωσε. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η «απομυθοποίηση» του γεγονότος και η εξοικείωση με το αντικείμενο του φόβου. Είναι σκόπιμο οι ενήλικες να απαντούν στις ερωτήσεις που θέτουν τα παιδιά κάθε φορά που αντιμετωπίζουν μια κρίση και να μη διστάζουν να τα παροτρύνουν να μιλούν για το γεγονός. Ανάγκη για Έκφραση Συναισθημάτων Από τις βασικότερες ανάγκες που προκύπτουν για τα παιδιά -αλλά και για τους ενήλικες- μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός είναι η ανάγκη να μιλήσουν για αυτό. Είναι σημαντικό να υπάρξει κάποιος που θα ακούσει την εμπειρία τους, τον τρόπο με τον οποίο βίωσαν ή/και βιώνουν το γεγονός, τα συναισθήματά τους. Στόχος στη φάση αυτή είναι τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να αποδεχθούν το συντομότερο τα συναισθήματά τους, κατανοώντας ότι είναι φυσιολογικά και αναμενόμενα

17 Οι ανάγκες των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων
Ανάγκη για Συναισθηματική Στήριξη Ένα στρεσογόνο γεγονός προκαλεί στα παιδιά και στους ενήλικες διάφορα συναισθήματα, τα οποία βιώνονται τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και μετά τη λήξη του. Είναι σημαντικό τα παιδιά να αποδέχονται όλα τα συναισθήματά τους, ευχάριστα ή δυσάρεστα, αποφεύγοντας το διαχωρισμό σε «καλά» και «κακά», «θετικά» και «αρνητικά». Η αποδοχή θα τα βοηθήσει να μοιραστούν με τους άλλους αυτό που νιώθουν και να συνειδητοποιήσουν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν παρόμοια συναισθήματα σε αντίστοιχες καταστάσεις. Ακόμη και όταν δεν είναι εμφανές, τα παιδιά στη φάση αυτή έχουν ανάγκη από έναν καλό ακροατή, προκειμένου να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους.

18 Αρχές στήριξης των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων
Κάθε φορά που τα παιδιά βιώνουν μια κατάσταση κρίσης (π.χ. φυσικές καταστροφές, ασθένεια ή θάνατο, αλλαγή σπιτιού ή σχολείου κλπ.), οι ενήλικες που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον τους (οικογένεια, σχολείο κλπ.) μπορούν να τα στηρίξουν, λαμβάνοντας υπόψη τις παρακάτω γενικές αρχές: Δίνουμε στα παιδιά την ευκαιρία να διηγηθούν την ιστορία τους (π.χ. πού ήταν την στιγμή που συνέβη το γεγονός, τι έκαναν εκείνη την ώρα, τι ακριβώς συνέβη κλπ.) Αφιερώνουμε χρόνο στα παιδιά και απαντούμε στις ερωτήσεις τους, εξηγώντας τι συνέβη, όσες φορές χρειαστεί. Αν το παιδί το χρειάζεται, χρησιμοποιούμε τη σωματική επαφή (αγκαλιά, χάδι κλπ.) για να το καθησυχάσουμε και να το παρηγορήσουμε Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με το δικό τους τρόπο. Αναγνωρίζουμε ότι τα συναισθήματά τους είναι φυσιολογικά και αναμενόμενα. Αν θεωρήσουμε ότι είναι βοηθητικό για τα παιδιά, μπορούμε να μοιραστούμε και δικές μας εμπειρίες και συναισθήματα.

19 Αρχές στήριξης των παιδιών σε καταστάσεις κρίσεων
Αναθέτουμε στα παιδιά δραστηριότητες στο σπίτι και στο σχολείο, ώστε να διατηρηθεί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η καθημερινή ρουτίνα και ο φυσιολογικός ρυθμός της ζωής τους Δίνουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να θρηνήσουν ενδεχόμενες απώλειες που έχουν βιώσει (π.χ. το σπίτι, τα παιχνίδια τους, το σχολείο, τραυματισμό ή θάνατο γνωστού ή αγαπημένου προσώπου) και να συμμετέχουν σε εκδηλώσεις μνήμης, εφόσον το επιθυμούν Βοηθούμε τα παιδιά να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους και να συνειδητοποιήσουν με ποιους τρόπους αντεπεξήλθαν σε δύσκολες καταστάσεις στο παρελθόν Διδάσκουμε στα παιδιά τρόπους να αντεπεξέρχονται στις νέες απαιτήσεις και τα καθοδηγούμε στην εφαρμογή τους Ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη και διατήρηση των σχέσεων των παιδιών με συνομηλίκους τους Παροτρύνουμε τα παιδιά να συμμετέχουν σε εκδηλώσεις (π.χ. στη γιορτή του σχολείου, στη γιορτή κάποιου φίλου τους, κλπ.) που σηματοδοτούν τη συνέχιση της ζωής

20 Κατευθύνσεις προς τους εκπαιδευτικούς για τη στήριξη των παιδιών
Ενημερωθείτε για τις αναμενόμενες και φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών και των εφήβων. Κάποια παιδιά είναι πιθανό να έχουν έντονες αντιδράσεις εξαιτίας προσωπικών παραγόντων. Επιπλέον, τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό επαγγελματία ψυχικής υγείας σε περίπτωση σημαντικών αλλαγών στη συμπεριφορά των παιδιών ή αν κάποια από τα ακόλουθα συμπτώματα παρατηρούνται για αρκετό χρονικό διάστημα και εμποδίζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού παιδιά προσχολικής ηλικίας: απώλεια όρεξης, βραδινή ενούρηση, διαταραχές ύπνου, απώλεια όρεξης, φόβος για το σκοτάδι, επιθετικότητα, απόσυρση από φίλους και καθημερινές συνήθειες παιδιά σχολικής ηλικίας: ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, εφιάλτες, αποφυγή του σχολείου, μειωμένη συγκέντρωση προσοχής, απόσυρση από δραστηριότητες και φίλους έφηβοι: διαταραχές ύπνου και διατροφής, εμπλοκή σε συγκρούσεις, σωματικές ενοχλήσεις, παραβατικές συμπεριφορές, μειωμένη συγκέντρωση προσοχής.

21 Να είστε ενεργητικοί ακροατές και προσεκτικοί παρατηρητές.
Επιτρέψτε στα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Παρατηρήστε αλλαγές στη συμπεριφορά τους ή στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους. Τα περισσότερα παιδιά σχολικής ηλικίας και οι έφηβοι μπορούν να συζητήσουν τις ανησυχίες τους, είναι όμως πιθανό να έχουν ανάγκη να ξεκινήσετε εσείς τη συζήτηση. Χωρίς να τα πιέσετε, ρωτήστε την άποψή τους για τη συγκεκριμένη κατάσταση. Θα γνωρίζουν ότι ενδιαφέρεστε για τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους και ότι είστε διαθέσιμοι να απαντήσετε στις ερωτήσεις τους.

22 Συζητήστε με τους μαθητές σας για τα γεγονότα σύμφωνα με το αναπτυξιακό τους επίπεδο.
Επαναλάβετε στα παιδιά ότι θα παραμείνουν ασφαλή και ότι οι ενήλικες που έχουν την ευθύνη τους πάντα θα τα προσέχουν. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορούν να κατανοήσουν πιο απλές έννοιες όπως η σταθερότητα ή η ασφάλεια, σε αντίθεση με άλλες, πιο σύνθετες στην κατανόηση πληροφορίες. Οι έφηβοι είναι πιθανό να θέλουν να συζητήσουν πιο σύνθετα θέματα, τα οποία σχετίζονται με τη συγκεκριμένη κρίση.

23 Αξιολογήστε τις ανάγκες των παιδιών και εντείνετε την προσοχή σας για τα παιδιά που είναι πιο ευάλωτα. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή και εντοπίστε τα παιδιά που βρίσκονται σε ομάδα «υψηλού κινδύνου». O βαθμός, στον οποίο τα παιδιά επηρεάζονται, εξαρτάται και από προσωπικούς παράγοντες (π.χ. η οικογένεια επηρεάζεται άμεσα από την κρίση, έχουν εκτεθεί και σε άλλα στρεσογόνα γεγονότα, ζουν σε κοινότητες, οι οποίες έχουν επηρεαστεί σημαντικά από τη συγκεκριμένη κρίση, αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας). Καθησυχάστε τα παιδιά και διαβεβαιώστε τα πως ως «σημαντικοί ενήλικες» στο ρόλο σας ως εκπαιδευτικοί, θα συνεχίσετε να τα φροντίζετε και να τα προστατεύετε.

24 Διαβεβαιώστε τα παιδιά ότι τα έντονα συναισθήματα και οι ανησυχίες τους είναι φυσιολογικά.
Επιτρέψτε στα παιδιά να συζητήσουν για τα συναισθήματά τους και τις ανησυχίες τους και εξηγήστε τους ότι οι αντιδράσεις τους είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες. Ενθαρρύνετέ τα να εκφράσουν όποια ερώτηση έχουν σε σχέση με τα πρόσφατα γεγονότα. Είναι σημαντικό να είστε ενεργητικοί ακροατές. Εξηγήστε τους ότι, όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και πολλοί ενήλικες έχουν ίδια ή παρόμοια συναισθήματα και ότι αυτό είναι φυσιολογικό. Δώστε έμφαση στην ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών. Μιλήστε στους μαθητές σας για προηγούμενες δυσκολίες, στις οποίες οι ίδιοι, η τάξη, το σχολείο αλλά και η ευρύτερη κοινότητα τα κατάφεραν. Εντοπίστε τις ικανότητες των ίδιων των παιδιών σε καθημερινές καταστάσεις και σε δύσκολες συνθήκες καθώς και τους αποτελεσματικούς τρόπους, με τους οποίους τις διαχειρίστηκαν.

25 Αν τα παιδιά εκφράσουν ανησυχίες και/ή εκδηλώσουν ενδιαφέρον, εξασφαλίστε χρόνο μέσα στην τάξη για συζήτηση ή σχετικές δραστηριότητες. Αν η συζήτηση σε επίπεδο τάξης δεν είναι εφικτή, οι συζητήσεις είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν σε ατομικό επίπεδο. Ο σχολικός ψυχολόγος ή ο σύμβουλος μπορούν να συμβάλουν στην κατεύθυνση αυτή. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να απευθύνονται σε εσάς ή σε κάποιον «σημαντικό» ενήλικα. Δώστε έμφαση στο γεγονός ότι είστε διαθέσιμοι και θέλετε να τα βοηθήσετε και ότι είναι καλό να εμπιστευτούν σε έναν ενήλικα τα έντονα συναισθήματα που βιώνουν οι ίδιοι ή οι φίλοι τους για οποιονδήποτε λόγο.

26 ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Όταν το παιδί «κλέβει»
Το παιδί φέρνει από το σχολείο πράγματα που δεν ανήκουν στο ίδιο. Το φαινόμενο αυτό ανησυχεί αφού θεωρείται παραβατική συμπεριφορά Πριν θεωρήσουμε μία πράξη παραβατική συμπεριφορά, θα πρέπει να εξετάσουμε την ηλικία του παιδιού. Για παράδειγμα, ένα παιδί ηλικίας 3 -5 ετών παίρνει κάτι που του κινεί το ενδιαφέρον μη μπορώντας να κατανοήσει ότι αυτό το κάτι ανήκει σε κάποιον άλλο. Τι συμβαίνει όμως με τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους; Γιατί κλέβουν, αφού γνωρίζουν ότι η κλοπή είναι κάτι κακό;

27 Ένα παιδί κλέβει, γιατί ίσως … – Θέλει να τραβήξει την προσοχή των γονέων του, έστω και με αυτόν τον αρνητικό τρόπο. – Ζηλεύει το αδερφάκι του ή κάποιον συμμαθητή του που θεωρεί ότι απολαμβάνει περισσότερα προνόμια από εκείνο. – Δεν έχει σαφή όρια για το τι μπορεί να κάνει δικό του. – Θέλει να αντιδράσει σε δυσάρεστες καταστάσεις που συμβαίνουν στην οικογένειά του (π.χ. διαζύγιο). – Θέλει να είναι αρεστό στους συνομηλίκους του. ΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Όρια από την αρχή την έννοια της ιδιοκτησίας Αναζήτηση λόγων που το οδήγησαν σε αυτή του την πράξη, Αποφυγή απειλών και χαρακτηρισμών Ανάλογα με την ηλικία του το βοηθάμε να επιστρέψει αυτό που πήρε

28 Όταν το παιδί βαριέται …
Τι μπορεί να σημαίνει το «βαριέμαι» των παιδιών:  Ένα ενδεχόμενο είναι το παιδί να μην ξέρει τι να κάνει και να το εκφράζει, ζητώντας καθοδήγηση. Μπορεί με το «βαριέμαι» να λέει έμμεσα ότι θέλει να κάνει κάτι μαζί με τους ενήλικες Μπορεί να είναι αυτό που ακριβώς λέει η λέξη, δηλαδή ότι δεν έχω διάθεση να ασχοληθώ με τίποτα, όπως πολύ συχνά συμβαίνει και στους ενήλικες. Διερευνούμε κάθε φορά τι ακριβώς υπονοεί το παιδί ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Ερώτηση: Με τι θα ήθελαν να ασχοληθούν για να μην βαριούνται. Αποφυγή έτοιμων λύσεων, αφού τα παιδιά με την έμφυτη περιέργεια που διαθέτουν, θα βρουν σχεδόν πάντα κάτι να κάνουν για να γεμίσουν τον χρόνο τους.

29 Ο φόβος της αποτυχίας και οι έφηβοι
Το παιδί προσπαθεί να γίνει αυτόνομο, να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα και να είναι αποδεκτό από συνομηλίκους και περιβάλλον. Έχει προσδοκίες για τη μελλοντική του ζωή και θέτει στόχους, τους οποίους προσπαθεί να πραγματοποιήσει. Όταν όμως οι στόχοι αυτοί δεν πραγματοποιούνται και ο έφηβος πρέπει να αντιμετωπίσει μια κακή επίδοση στο σχολείο ή μια απόρριψη από τους συνομηλίκους του, μπορεί να βιώσει συναισθήματα απογοήτευσης, να νιώσει ανεπαρκής. ΘΕΡΑΠΕΙΑ Χρόνο να σας εκφράσει σκέψεις και συναισθήματα και δείξτε του ότι είστε εκεί για να τον στηρίζετε. Συζητήστε μαζί του ενθαρρύνετέ τον σε νέες προσπάθειες και βοηθήστε τον να βρει πώς μπορεί να κινηθεί από εδώ και πέρα. Παραμείνετε ψύχραιμοι χωρίς να του κάνετε κριτική.

30 Εφηβεία και χαμηλή αυτοεκτίμηση
Ως αυτοεκτίμηση ορίζεται η εικόνα – σωματική, συναισθηματική, νοητική, κοινωνική- που έχει κάθε άνθρωπος για τον εαυτό του. Η αυτοεκτίμησή μας ενισχύεται ή αποδυναμώνεται και από την εικόνα που νομίζουμε ότι έχουν οι άλλοι για εμάς . Η υγιής αυτοεκτίμηση είναι λοιπόν αποτέλεσμα της σωστής ισορροπίας ανάμεσα στην εικόνα που εμείς οι ίδιοι έχουμε για τον εαυτό μας και την εικόνα που νομίζουμε ότι έχουν οι άλλοι για μας. Διαμορφώνεται από τη βρεφική και την παιδική ηλικία. Καθώς μεγαλώνει το παιδί, η αυτοεκτίμησή του «χτίζεται» από την αναγνώριση των προσπαθειών και των επιτευγμάτων του αυτών από τους σημαντικούς άλλους. Στην εφηβεία, ο έφηβος την περίοδο αυτή αλλάζει στο σώμα, σε συναισθηματικό και νοητικό επίπεδο. Έρχεται σε σύγκρουση με τους γονείς του και είναι ευαίσθητος στην κριτική. Οι φίλοι παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή του και οι συμπεριφορές τους τον επηρεάζουν. Ένα σχόλιο ή ένα πείραγμά για την εμφάνιση ή τη συμπεριφορά του μπορεί να κάνουν τον έφηβο να νιώσει ότι τον υποτιμούν ή ότι τον απορρίπτουν με αποτέλεσμα να αισθανθεί ότι δεν αξίζει.

31 Χαρακτηριστικά ενός εφήβου με χαμηλή αυτοεκτίμηση
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση σε έναν έφηβο μπορεί να φανεί από διάφορες συμπεριφορές του. Για παράδειγμα, μπορεί να απομονώνεται, να αποφεύγει να δοκιμάσει νέα πράγματα, να νιώθει συχνά αδικημένος, να γίνεται επικριτικός, να επηρεάζεται εύκολα από τις παρέες του, να είναι αναποφάσιστος, να έχει υπέρμετρο άγχος ή και τελειομανία.

32 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ - ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ
Δείχνουμε αγάπη και ενδιαφέρον. Βάζουμε όρια και κανόνες που θα προκύπτουν μέσα από συζήτηση, χωρίς να γινόμαστε υπερβολικά αυστηροί, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις ανάγκες του. Δημιουργούμε μια καλή επικοινωνία, ώστε να ξέρει ότι μπορεί να λέει τα πάντα χωρίς το φόβο κάποιας τιμωρίας και ότι θα έχει πάντα κάποιον που θα τον ακούει και να μοιραστεί τις ανησυχίες του. Επαινούμε όταν πετυχαίνει τους στόχους του και στηρίζουμε όταν αποτυγχάνει. Επιβραβεύουμε για κάθε προσπάθεια που κάνει. Βοηθάμε να βάζει μικρούς και ρεαλιστικούς στόχους, ώστε να οδηγηθεί σταδιακά στον μεγαλύτερο. Όταν έχει ένα πρόβλημα, μη δίνουμε τη λύση, αλλά δείχνουμε τον τρόπο για να οδηγηθεί σε αυτήν.

33 Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες;
Οι μαθησιακές δυσκολίες όρος που αναφέρεται σε μια ομάδα διαταραχών, οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην ανάγνωση, στη γραφή, στον συλλογισμό ή στη μαθηματική ικανότητα. Εμποδίζουν σημαντικά την πρόοδο του παιδιού σε γνωστικό επίπεδο, επηρεάζουν όμως και τη συμπεριφορά του αλλά και τον ψυχοσυναισθηματικό του κόσμο. Πολλές φορές ενώ οι δυσκολίες στον γνωστικό τομέα μπορεί να αντιμετωπιστούν σε πολύ μεγάλο βαθμό, οι συναισθηματικές δυσκολίες μπορεί να έχουν διάρκεια και να ακολουθούν και κατά την ενηλικίωση.

34 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ Μ.Δ.
Άγχος και φόβο στην ιδέα ότι θα πρέπει να πάει σχολείο. Μπορεί να προφασίζεται ότι είναι άρρωστο προκειμένου να το αποφύγει ή μπορεί όντως να έχει κάποια σωματικά συμπτώματα, όπως στομαχόπονους, αίσθηση τουαλέτας, τρέμουλο. Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Συγκρίνοντας τον εαυτό τους με τους συμμαθητές τους νιώθουν ότι μειονεκτούν. Απογοήτευση, θεωρώντας ότι διαψεύδουν τις προσδοκίες των γονέων και των δασκάλων τους. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Αρνούνται να κάνουν τις δραστηριότητες του σχολείου να κλείνονται στον εαυτό τους, να απομονώνονται από τους συνομήλικους τους και νιώθουν μεγάλη μοναξιά. Επιθετικά είτε για να υπερέχουν έτσι σε κάποιο τομέα, είτε για να προκαλέσουν, την προσοχή των συμμαθητών, των δασκάλων αλλά και των γονέων τους.

35 Οι μαθησιακές δυσκολίες δε σημαίνουν ότι ήρθε το τέλος του κόσμου.
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ - ΘΕΡΑΠΕΙΑ Βάλτε το παιδί να καθίσει σε μια θέση κοντά σε εσάς για να μπορείτε να το βοηθάτε. Δείξτε του ότι έχει την αποδοχή, τη συμπάθειά σας και ότι είστε εκεί για να το βοηθήσετε. Επιβραβεύστε το κάθε φορά που καταφέρνει κάποιον από τους στόχους του. Αναθέστε εργασίες ανάλογες με τις δυνατότητές του και περιορίστε λίγο την ύλη. Σιγουρευτείτε ότι έχει καταλάβει τι πρέπει να κάνει, όταν του αναθέτετε μια εργασία ή όταν γράφει ένα διαγώνισμα Συζητήστε με τα παιδιά της τάξης και δημιουργήστε ένα κλίμα αποδοχής για όλους. Οι μαθησιακές δυσκολίες δε σημαίνουν ότι ήρθε το τέλος του κόσμου.

36 Οι συνέπειες της ψυχολογικής βίας
Αρνητικές συνέπειες στα παιδιά όταν την υφίστανται συχνά, στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους και στη ποιότητα των διαπροσωπικών τους σχέσεων Τα παιδιά στα οποία ασκείται συστηματικά ψυχολογική βία μπορεί να παρουσιάσουν ανασφάλεια να αποκτήσουν αμφιβολίες για το ενδιαφέρον των γονιών τους και για την αγάπη τους προς αυτά. Τείνουν να έχουν χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο και εμφανίζουν δυσκολίες συγκέντρωσης και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα στον ύπνο (εφιάλτες), διατροφικές διαταραχές, νευρικότητα, αυξημένο άγχος, ή και αντιδραστικότητα. Μπορεί να εμφανίσουν βίαιη ή και παραβατική συμπεριφορά, ενώ στην εφηβεία είναι επιρρεπή σε χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.

37 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ -ΘΕΡΑΠΕΙΑ Να μιλάμε με ήπιο τόνο στο παιδί ακόμα κι όταν δεν ακούει. Σημαντικό ρόλο παίζει η σταθερότητα του ύφους όταν λέμε κάτι και όχι το πόσο δυνατή είναι η φωνή μας. Εξηγούμε για ποιο λόγο χρειάζεται να κάνει κάτι αντί να του το επιβάλλουμε. Όταν επιβάλλουμε κάτι χωρίς εξήγηση, αυτό αντιδράει, είναι πιθανό να μην το κάνει και οδηγούμαστε σε σύγκρουση. Δείχνουμε κατανόηση στις ανάγκες και στα συναισθήματά του και αφιερώνουμε χρόνο. Κάτι που σε εμάς φαίνεται ασήμαντο, για εκείνο μπορεί να είναι πάρα πολύ σημαντικό και να θέλει να το μοιραστεί μαζί μας. Αποφεύγουμε την αρνητική κριτική όταν δεν καταφέρνει κάτι, αλλά αντίθετα, ακούμε με κατανόηση και το ενθαρρύνουμε να προσπαθήσει.

38 Όταν τα παιδιά δέχονται ψυχολογική βία…
Η  ψυχολογική βία είναι μορφή βίας που ασκείται στο παιδί από τους γονείς του ή από άλλα πρόσωπα που συμμετέχουν στην ανατροφή του και περιλαμβάνει ένα σύνολο από συγκεκριμένες συμπεριφορές όπως: Λέξεις ή φράσεις που προσβάλλουν το παιδί, το απαξιώνουν, το περιφρονούν και το γελοιοποιούν Η υποτίμηση του παιδιού σε σχέση με τους άλλους και η αρνητική κριτική. Οι τιμωρίες που πολλές φορές επιβάλλονται χωρίς κάποια λογική εξήγηση, καθώς και κάθε είδους σωματική τιμωρία, επιθετική ή ήπια. Οι απειλές, οι έντονες φωνές, αλλά και η περιφρόνηση των συναισθημάτων του παιδιού σε κάποια δεδομένη στιγμή, καθώς και η παραμέληση των συναισθηματικών αναγκών του. Ο συναισθηματικός εκβιασμός των παιδιών

39 Όταν το παιδί αρνείται να πάει σχολείo
Κάποια παιδιά να  αρνούνται να πάνε σχολείο Ή όταν πηγαίνουν, άλλοτε να κλαίνε και δε θέλουν να μπουν στην τάξη και άλλοτε από την πρώτη κιόλας ώρα του μαθήματος να επικαλούνται αδιαθεσία και θέλουν να επιστρέψουν σπίτι τους. Η άρνησή τους για το σχολείο μπορεί να συνοδεύεται από εμετό, πονόκοιλο ή πονοκέφαλο. Αίτια αλλαγή στην οικογενειακή ζωή του παιδιού (θάνατος), συγκρούσεις μεταξύ των γονέων ή διαζύγιο, μια σοβαρή αρρώστια, ζήλια λόγω μικρότερου αδελφού, υπερπροστατευτικότητα, μαθησιακές δυσκολίες ή αδυναμία σε αθλητικές δραστηριότητες, οι κακές σχέσεις με συμμαθητές

40 ΘΕΡΑΠΕΙΑ - ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Διευκολύνουμε τον αποχωρισμό από τη μητέρα του, επιτρέποντάς της να παραμείνει για λίγο στο προαύλιο. Εντάσσουμε το παιδί σε ομάδα συμμαθητών του και το ενθαρρύνουμε να συμμετέχει στις δραστηριότητές της. Κατά τη διάρκεια του διαλείμματος προσπαθούμε να το κάνουμε να παίζει με τα άλλα παιδιά της τάξης του, ώστε να μη νιώθει μοναξιά. Προσπαθούμε να το επιβραβεύουμε για κάθε προσπάθεια που κάνει και ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή του στο μάθημα. Επιτρέπουμε να επικοινωνήσει με έναν από τους γονείς του, αν νιώσει την ανάγκη να το κάνει. Συνεργαζόμαστε με τους γονείς και συζητάμε τις αιτίες που δημιουργούν το πρόβλημα. Αν το παιδί δεν έρχεται στο σχολείο, επικοινωνούμε μαζί του, εκδηλώνοντας το ενδιαφέρον μας και δείχνοντάς του πόσο το νοιαζόμαστε. Συζητάμε με το παιδί, ώστε να διαπιστώσουμε που οφείλεται το άγχος και ο φόβος του για το σχολείο.

41 Όταν οι γονείς μαλώνουν μεταξύ τους…
Η οικογένεια είναι πολύ σημαντική για την ομαλή και σωστή ανάπτυξη ενός παιδιού. Επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του, τα συναισθήματά του, τη συμπεριφορά του, αλλά και τις κοινωνικές σχέσεις που έχει με τους γύρω του. Η πίεση της καθημερινότητας, η κούραση, ο εκνευρισμός, οι παρεξηγήσεις μπορούν να αποτελέσουν αιτία συγκρούσεων ανάμεσα στο ζευγάρι.  Οι γονείς μπορεί κάποιες στιγμές να μην μπορέσουν να συγκρατηθούν και να βγάλουν την έντασή τους μπροστά στα παιδιά. Αν η ένταση είναι μεγάλη και η κατάσταση βγει εκτός ελέγχου, τότε υπάρχει κίνδυνος να υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες τόσο για τους ίδιους τους γονείς, όσο και για τα παιδιά.

42 ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ Συναισθηματική ανασφάλεια, άγχος, προβλήματα συμπεριφοράς, ευερεθιστότητα ή ακόμα και προβλήματα στον ύπνο. Κι ένα μωρό μπορεί να εισπράξει την ενδοοικογενειακή ένταση αν και μπορεί να μην είναι σε θέση να καταλάβει το περιεχόμενό της και την αιτία της. Τα παιδιά πιστεύουν ότι είναι τα ίδια υπαίτια για τις συγκρούσεις των γονέων τους και αυτό τα γεμίζει με ενοχές. Όταν οι γονείς βγαίνουν εκτός ελέγχου, χάνουν το κύρος τους στα μάτια των παιδιών τους, στέλνοντας διφορούμενα μηνύματα και ακυρώνοντας τις ίδιες τους τις συμβουλές για το πώς πρέπει να φέρονται αυτά όταν διαφωνούν με κάποιον άλλο.

43 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Αποφύγετε να ξεκινήσετε το διάλογο όσο είστε και οι δύο εκνευρισμένοι. Περιοριστείτε στο συγκεκριμένο ζήτημα που σας απασχολεί και μην αναφέρεστε σε χαρακτηρισμούς που περιγράφουν το σύντροφό σας ως προσωπικότητα. Προσπαθήστε όσο το δυνατόν να κρατάτε μακριά τα παιδιά σας από τις μεταξύ σας συγκρούσεις. Εξηγείστε τους ότι είναι μια απλή διαφωνία μεταξύ σας, και ότι δε σημαίνει ότι δεν αγαπιέστε. Δώστε τους το καλό παράδειγμα επίλυσης διαφωνιών, με ηρεμία, δομημένο διάλογο, αλληλοκατανόηση, αλληλοσεβασμό και βρίσκοντας συμβιβαστικές λύσεις, διδάσκοντάς τους έτσι πώς να λύνουν αργότερα και τις δικές τους διαφωνίες. Είναι καλό μετά από ένα καβγά να αφιερώσετε χρόνο στο παιδί σας προκειμένου να σας εκφράσει τις σκέψεις και τα  συναισθήματά του αλλά και να καθησυχάσει τους φόβους του.

44 Όταν το παιδί μας γίνεται δέκτης επιθετικής συμπεριφοράς
Είναι πολύ πιθανό, όταν τα παιδιά ίδιας ηλικίας παίζουν μαζί, να τσακωθούν και μπορεί να σπρώξει το ένα το άλλο, να το χτυπήσει, να του φωνάξει, να το βρίσει. ΘΕΡΑΠΕΙΑ Δημιουργούμε στο σχολείο ένα ασφαλές περιβάλλον. Ακούστε προσεχτικά τα παράπονα ενός παιδιού ότι κάποιος το χτύπησε ή το κορόιδεψε  και δε μειώνουμε τη σημασία του γεγονότος. Συζητάμε με όλη την τάξη το περιστατικό και βοηθάμε να πάρουν θέση όλα τα παιδιά για το πώς θα ένιωθαν αν αυτό συνέβαινε σε αυτά. Συνεργαζόμαστε με τους γονείς, ώστε να ακολουθηθεί μια κοινή τακτική. Ένας εκπαιδευτικός χρειάζεται να δράσει προληπτικά, εγκαθιδρύοντας από την αρχή σχέσεις ομόνοιας μεταξύ των μαθητών και αναδεικνύοντας τα ταλέντα καθενός, ώστε κανείς να μη νιώθει μειονεκτικά.

45 Όταν το παιδί μου λέει ψέματα…
Οι λόγοι για τους οποίους ένα παιδί λέει ψέματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του. Κατά την προσχολική ηλικία τα ψέματα που λέει το παιδί δεν είναι συνειδητά, αφού σε αυτή την ηλικία συχνά δυσκολεύεται να ξεχωρίσει το πραγματικό από το φανταστικό. Κατά τη σχολική ηλικία, ένα παιδί αρχίζει να συνειδητοποιεί τα όρια ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, άρα τα ψέματά του είναι συνειδητά. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορεί να λένε ψέματα για να γλυτώσουν τις συνέπειες για μια ζημιά που έκαναν, για να αποτρέψουν μια δυσάρεστη κατάσταση, για να αποφύγουν κάτι που δε θέλουν. Κατά την εφηβεία τα ψέματα χρησιμοποιούνται είτε για να ξεφύγουν από τον έλεγχο και τους αυστηρούς κανόνες των γονέων τους και να αποκτήσουν αυτονομία είτε εξαιτίας της επιθυμίας τους να γίνουν αποδεκτοί στην παρέα των συνομήλικων τους.

46 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Αντιδρούμε ψύχραιμα όταν διαπιστώσουμε ότι το παιδί λέει ψέματα, αποφεύγοντας τους χαρακτηρισμούς και τις φωνές. Συζητάμε μαζί του, ώστε να καταλάβει ότι το ψέμα ακούγεται καλό αρχικά και διευκολύνει για λίγο, αλλά τελικά η αλήθεια πάντα αποκαλύπτεται και μας φέρνει σε δυσκολότερη θέση. Προσπαθούμε να νιώθει ότι μπορεί να μας λέει οτιδήποτε χωρίς να φοβάται ότι θα το μαλώσουμε ή θα το τιμωρήσουμε. Τα παιδιά πολλές φορές μιμούνται τους γονείς τους. Ειδικά για τα μικρότερα παιδιά, μπορούμε να προμηθευτούμε παραμύθια σχετικά με ήρωες που λένε ψέματα και να δούμε μαζί τι συνέπειες έχουν. Όσον αφορά τους εφήβους, τους αφήνουμε να αισθανθούν πιο αυτόνομοι και δεν τους βάζουμε υπερβολικά πολλούς κανόνες για τα πάντα.

47 Όταν το παιδί έχει τικ Κάποια παιδιά μπορεί
να ανοιγοκλείνουν τα μάτια τους, να τινάζουν το κεφάλι τους, να καθαρίζουν το λαιμό τους, ή να επαναλαμβάνουν άθελά τους άλλες συμπεριφορές, χωρίς να μπορούν να τις σταματήσουν. Αυτού του είδους οι κινήσεις ονομάζονται τικ ή αλλιώς μυοσπάσματα. Τικ ονομάζονται οι ακούσιες και αιφνίδιες στερεοτυπικές κινήσεις ή οι φωνητικές παραγωγές που επαναλαμβάνονται από ένα άτομο χωρίς κάποιον λειτουργικό σκοπό και χωρίς ρυθμικότητα. Δυο είδη τικ, τα κινητικά (ανοιγοκλείσιμο ματιών) και τα φωνητικά (καθάρισμα λαιμού) και μπορεί να είναι απλά ή πολύπλοκα: πολύπλοκα κινητικά (ιδιοτυπίες στο βάδισμα) πολύπλοκα φωνητικά (ήχοι ζώων). Τα τικ μπορεί να έχουν παροδική ή χρόνια μορφή και να εκδηλώνονται με μεγαλύτερη ή μικρότερη συχνότητα και ένταση.

48 Όταν το παιδί έχει τικ Τα τικ είναι αποτέλεσμα άγχους και εσωτερικής πίεσης, σε συνδυασμό με την προσωπικότητά του και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει. Επιδεινώνονται από την κούραση και την έξαψη, ενώ ο ύπνος, ο πυρετός, η χαλάρωση ή η συγκέντρωση σε μια ευχάριστη εργασία συνήθως οδηγούν σε παροδική εξαφάνιση των συμπτωμάτων. Σύνδρομο Tourette: συνυπάρχουν πολλαπλά κινητικά τικ και τουλάχιστον ένα φωνητικό και εκδηλώνονται πολλές φορές τη μέρα για περίοδο μεγαλύτερη του ενός έτους. Φαίνεται να έχει νευρολογικό υπόβαθρο και μπορεί να συνυπάρχει με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα ή και με μαθησιακές δυσκολίες.

49 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Δε μαλώνουμε το παιδί για το σύμπτωμά του και δε δίνουμε έμφαση όταν το κάνει. Μειώνουμε τους παράγοντες που του προκαλούν ένταση ή άγχος και το βοηθάμε να μιλήσει για αυτούς και να εκφράσει τα συναισθήματά του. Μιλήστε με τους γονείς του για να βεβαιωθείτε ότι φέρονται με θεμιτό τρόπο. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή, να ενθαρρύνουμε το παιδί στην προσπάθειά του να το εξαλείψει και να είμαστε εκεί αν χρειαστεί τη βοήθειά μας. Ζητάμε τη βοήθεια ειδικού. Όσο γρηγορότερα παρέμβει, τόσο γρηγορότερα θα μειωθούν τα συμπτώματα. Με τη βοήθεια του ειδικού, το παιδί μαθαίνει πώς να αντιμετωπίζει τα τικ και τι να κάνει για να τα προλαβαίνει. Θα μάθει τεχνικές χαλάρωσης για να διαχειρίζεται αποτελεσματικά στιγμές έντασης και άγχους.

50 Οικονομικές δυσκολίες στην οικογένεια
Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας εξηγούμε τι δε θα μπορούμε να κάνουμε ή να αγοράσουν αυτό τον καιρό. Σε παιδιά δημοτικού, που μπορεί μάλιστα να έχουν ακούσει για την κατάσταση στη χώρα, χρειάζεται να είμαστε ψύχραιμοι και να τους εξηγήσουμε την κατάσταση με απλά λόγια, καθώς τα παιδιά πολλές φορές απελπίζονται και φαντάζονται ότι «τώρα θα είμαστε φτωχοί» ή «τώρα θα μείνουμε άστεγοι». Είναι καλή ευκαιρία να τους διδάξουμε αξίες όπως την αλληλοβοήθεια, την αποταμίευση ή την ολιγάρκεια. Σε εφήβους, μιλάμε ειλικρινά και συζητάμε για όλες τις ανασφάλειες που μπορεί να νιώθουν καθώς συγκρίνουν τα οικονομικά της οικογένειάς τους με αυτά των συνομηλίκων τους, έτσι ώστε να ξέρουν τα όρια των οικονομικών απαιτήσεών τους από τους γονείς τους. Είναι καλό να αποφεύγουμε την καταστροφολογία της τηλεόρασης. Τους εισάγουμε την έννοια της αποταμίευσης και της σωστής διαχείρισης των χρημάτων. Μπορεί να υπάρχουν λιγότερα χρήματα και λιγότερα υλικά αγαθά αλλά μία αγκαλιά, τα τρυφερά λόγια, είναι πολύ σημαντικότερα για την ψυχική τους υγεία.

51 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΝΘΟΥΣ Τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία, την προσωπικότητα και την ωριμότητά τους, αντιλαμβάνονται διαφορετικά την έννοια του θανάτου. Μέχρι την ηλικία των τριών ετών δεν κατανοούν την έννοια του θανάτου, αλλά μπορούν να αισθανθούν τη θλίψη των γύρω τους. Στην περίοδο της προσχολικής ηλικίας βιώνουν το θάνατο ως κάτι αναστρέψιμο και περιμένουν πότε θα γυρίσει το αγαπημένο τους πρόσωπο. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος και φοβούνται μήπως επεκταθεί και σε άλλα αγαπημένα τους πρόσωπα. Τέλος, οι έφηβοι έχουν πλήρη επίγνωση του θανάτου και των συνεπειών του, όπως ακριβώς και οι ενήλικες.

52 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν για το γεγονός και να εκφράσουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους, φροντίζοντας να τα ακούμε με προσοχή και απαντώντας με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις τους. Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό. Η ενημέρωσή του πρέπει να είναι σύμφωνη με την ηλικία του, τη νοημοσύνη του, την ωριμότητά του και τις ανάγκες του για πληροφόρηση τη δεδομένη στιγμή. Πολύ συχνά τα παιδιά αισθάνονται ένοχα και θυμωμένα με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Διαβεβαιώνουμε πως δεν ευθύνονται τα ίδια για ότι έχει συμβεί. Ένας ειδικός ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει τόσο το παιδί, όσο και την υπόλοιπη οικογένεια να αντιμετωπίσουν το πένθος μέσα από σωστή καθοδήγηση ή ακόμα και θεραπευτική παρέμβαση.

53 Παιδί και διαζύγιο Το διαζύγιο είναι δύσκολη συναισθηματική εμπειρία τόσο για τους γονείς, όσο και για τα παιδιά μιας οικογένειας. Ο ψυχικός κόσμος των παιδιών επιβαρύνεται αφού τις περισσότερες φορές γεμίζουν με θυμό και θλίψη. Κάθε παιδί μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά στο διαζύγιο, ανάλογα με την ηλικία του, την προσωπικότητά του αλλά και την ικανότητά του να εκφράσει τα συναισθήματά του. Οι αλλαγές που μπορεί να παρατηρηθούν στο παιδί, είναι αντιδραστική συμπεριφορά, άγχος, απομόνωση και χαμηλή διάθεση. Ένα παιδί σχολικής ηλικίας μπορεί να παρουσιάσει μία πτώση στις επιδόσεις του στο σχολείο. Ένα μικρότερο παιδί μπορεί να παλινδρομήσει σε συμπεριφορές προγενέστερων σταδίων εξέλιξης, όπως να αρχίσει πάλι να βρέχεται Τέλος, μπορεί να παρουσιαστούν και κάποιες διαταραχές στον ύπνο ή στην διατροφή.

54 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Μιλάμε σχετικά με το χωρισμό, διαβεβαιώνοντάς το ότι δεν ευθύνεται εκείνο. Το παιδί δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως όργανο αντεκδίκησης μεταξύ των γονέων. Για ένα παιδί μικρότερης ηλικίας, προκειμένου να το βοηθήσουμε να καταλάβει τι ακριβώς έχει συμβεί και να διαχειριστεί τα συναισθήματά του, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ανάγνωση βιβλίων, μέσα στα οποία οι ήρωες βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις με αυτό. Διασφαλίζουμε την επικοινωνία με τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια. Δείχνουμε κατανόηση σε ενδεχόμενη δύσκολη συμπεριφορά του.

55 Το μυστικό της Νίκης ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ
Μία ταινία κινουμένων σχεδίων για την πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης. Συμπεριλαμβάνεται στην καμπάνια «ΕΝΑ στα ΠΕΝΤΕ» του Συμβουλίου της Ευρώπης και μαζί με τον «Κανόνα των Εσωρούχων» ενημερώνει τα μικρά παιδιά για το πώς πρέπει να αντιδράσουν όταν κάποιος θέλει να τα αγγίξει στο εσώρουχο. Η ιστορία της Νίκης κεντρίζει το ενδιαφέρον των μικρών παιδιών, με τα ωραία χρώματα και τη μουσική, δείχνοντάς τους ότι υπάρχουν κάποια «μυστικά» που μας κάνουν να αισθανόμαστε άβολα και δεν πρέπει να τα κρατάμε, όσο «φίλος» μας κι αν είναι αυτός που μας το ζητάει. Τέλος, τους εξηγεί ότι σε περίπτωση που αισθανθούν άβολα πρέπει αμέσως να αντιδράσουν και να το πουν σε κάποιον μεγαλύτερο, όπως ακριβώς έκανε η Νίκη, με αποτέλεσμα να διώξει μακριά τον «φίλο».

56 Σχολικός εκφοβισμός: ένα συχνό φαινόμενο
Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Αναφέρεται σε μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται συστηματική βία και επιθετική συμπεριφορά από ένα παιδί ή από ομάδα παιδιών εναντίον ενός άλλου παιδιού με σκοπό την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου εντός και εκτός σχολείου. Οι πιο συχνές μορφές του σχολικού εκφοβισμού είναι η συναισθηματική επίθεση (εκβιασμός, απομόνωση του παιδιού-θύματος, διάδοση φημών), η λεκτική επίθεση (σαρκασμός, βρίσιμο, ειρωνεία, ρατσιστικά σχόλια, χειρονομίες) και η σωματική επίθεση (σπρωξίματα, κλωτσιές, κλοπή, καταστροφή των προσωπικών του αντικειμένων).

57 Τα πιθανά αίτια του σχολικού εκφοβισμού
Μπορεί να ευθύνονται: ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών, η ιδιοσυγκρασία τους, η εξελικτική τους πορεία, η ύπαρξη κάποιας αναπτυξιακής διαταραχής ή κάποιες τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να είχαν στο παρελθόν, όπως ένα βίαιο διαζύγιο γονέων, ένας θάνατος στενού προσώπου στην οικογένεια ή βιώματα κακοποίησης. Περιβαλλοντικοί παράγοντες (οικογενειακοί, σχολικοί είτε συνδυασμός και των δύο). Στην οικογένεια, μπορεί να ευθύνονται οι αυστηρές ή ελαστικές μέθοδοι ανατροφής, κάποιο πρότυπο επιθετικής συμπεριφοράς στο σπίτι, σκηνές βίας ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας ή βία προς το ίδιο το παιδί. Στο σχολείο, σημαντικό ρόλο παίζει το εκπαιδευτικό προσωπικό ως προς το κατά πόσον ελέγχει αν όλα κυλούν ομαλά, αν ενδιαφέρεται για τις σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές, αν χρησιμοποιεί υπερβολικά την τιμωρία για να οριοθετήσει τους μαθητές ή χρησιμοποιεί άλλου είδους ποινές και αν ενθαρρύνει και επιβραβεύει θετικές συμπεριφορές. Σημαντικοί είναι και κάποιοι πιο πρακτικοί παράγοντες, όπως αν υπάρχει επαρκές προσωπικό εποπτείας για να ελέγξει πιθανές βίαιες συμπεριφορές εκτός τάξης.

58 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ - ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Κάνουμε σαφές στα παιδιά ποιες συμπεριφορές δε θα γίνονται ανεκτές, προσπαθώντας να εντάξουμε στην ομάδα παιδιά με ειδικά προβλήματα, καινούριους μαθητές ή αλλοδαπούς. Πρέπει να φροντίζουμε ώστε να ασκείται εποπτεία όλων των χώρων του σχολείου. Στην περίπτωση που ήδη υπάρχει το φαινόμενο, πρέπει να μιλήσουμε ξεχωριστά τόσο με το θύμα για να το διαβεβαιώσουμε ότι θα είμαστε εκεί για να το υποστηρίζουμε, όσο και με το θύτη για να καταλάβουμε τι τον οδήγησε σε αυτή τη συμπεριφορά και να τον ενημερώσουμε σχετικά με τις κυρώσεις που θα έχει αν τη συνεχίσει. Τέλος, είναι σημαντικό να ενημερώσουμε και τους γονείς των εμπλεκόμενων. Η καλή συνεργασία όλων όσων έχουν την ευθύνη για την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών είναι απολύτως απαραίτητη, όπως απαραίτητη είναι και η συνεργασία με ειδικούς ψυχικής υγείας οι οποίοι μπορούν να παρέμβουν και να συμβουλέψουν κατάλληλα για την αντιμετώπιση τέτοιου είδους φαινομένων.

59 Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και όσο νωρίτερα γίνει μία πρώτη διάγνωση και εντοπιστεί το είδος των δυσκολιών του, τόσο γρηγορότερα μπορούμε να ελπίζουμε στην αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας κάθε παιδιού, αλλά και αυτά της οικογένειάς του, μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα εξατομικευμένα προγράμματα πρόληψης.

60 Τηλεφωνικές γραμμές για παιδιά και εφήβους
1107 Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας δωρεάν, 24 ώρες, κάθε μέρα Άμεση ενημέρωση και επείγουσα συμβουλευτική, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη για θέματα που σε απασχολούν ή αν βρίσκεσαι σε κίνδυνο. Διασύνδεση με τις κατάλληλες υπηρεσίες, κινητοποίηση μηχανισμών επείγουσας παρέμβασης. Επίσης, ενημέρωση και συμβουλευτική σε γονείς για θέματα που αφορούν τα παιδιά τους και τον γονικό ρόλο τους.  Γραμμή Στήριξης Παιδιών και Εφήβων δωρεάν, Δευτέρα έως Παρασκευή: 2:00μμ-8:30μμ, Σάββατο: 9:30πμ-2:00μμ Συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμή αποκλειστικά για παιδιά και εφήβους. Μπορείς να μιλήσεις για οτιδήποτε σε απασχολεί.  1056 Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά Δέχεται καταγγελίες για παιδιά-θύματα κακοποίησης. Παρεμβαίνει επιτόπου αν βρίσκεσαι σε κίνδυνο. Ψυχολογική στήριξη σε παιδιά και εφήβους και συμβουλευτική σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Πληροφορίες και κατευθύνσεις για θέματα που αφορούν τα δικαιώματα των παιδιών και την παιδική προστασία.

61 Τηλεφωνικές γραμμές για παιδιά και εφήβους
Γραμμή Βοηθείας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ δωρεάν, Δευτέρα έως Παρασκευή: 9:00πμ-3:00μμ Απευθύνεται σε εφήβους και στις οικογένειές τους. Παρέχει στήριξη και συμβουλές για θέματα που σχετίζονται με τη χρήση του διαδικτύου, του κινητού τηλεφώνου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών (παρενόχληση, εξάρτηση, επιβλαβές περιεχόμενο, παιδοφιλία κ.α.). Γραμμή Μαζί για το Παιδί χρέωση μιας αστικής μονάδας, Δευτέρα έως Παρασκευή: 9:00πμ-9:00μμ Παροχή συμβουλών και κατευθύνσεων σε παιδιά, εφήβους, γονείς και εκπαιδευτικούς. Γραμμή του Συνηγόρου του Παιδιού για παιδιά δωρεάν, Δευτέρα έως Παρασκευή: 9:00πμ-4:00μμ Πληροφορίες για το πώς μπορεί να βοηθήσει ο Συνήγορος αν νομίζεις ότι παραβιάζεται κάποιο δικαίωμά σου ή επειδή αντιμετωπίζεις εσύ ή φίλοι/ες σου ένα σοβαρό πρόβλημα.