Στο πλαίσιο του μεταμοντέρνου παραδείγματος:

Παρουσίαση με θέμα: "Στο πλαίσιο του μεταμοντέρνου παραδείγματος:"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Στο πλαίσιο του μεταμοντέρνου παραδείγματος:
Το ενδιαφέρον των ιστορικών της τέχνης στράφηκε στη σχέση καλλιτεχνικού έργου και αποδέκτη, στο πλαίσιο της Θεωρίας της Υποδοχής και των μεθόδων που απορρέουν από αυτή. Αμφισβητήθηκε η μοντέρνα θέση ότι υπάρχει μόνο μία σωστή ερμηνεία που εκπορεύεται από το δημιουργό του έργου και το πολιτισμικό του πλαίσιο. Μονοαιτιακές εξηγήσεις για το φαινόμενο εξέλιξης της τέχνης απορρίφθηκαν. Διαμορφώθηκαν θεωρίες (φεμινιστική, ομοφυλοφιλική, μετα-αποικιακή) που επικεντρώθηκαν στο ρόλο κοινωνικών ομάδων σε ό,τι αφορά την πρόσληψη και ερμηνεία καλλιτεχνικών έργων.

2 Η θεωρία της υποδοχής ανήκει στην ευρύτερη ερμηνευτική παράδοση που διερευνά τους τρόπους πρόσληψης του νοήματος πνευματικών έργων. Εντάσσεται στο μεταμοντέρνο παράδειγμα, καθώς προβάλλει την ύπαρξη περισσοτέρων ερμηνειών με κριτήριο την εμπειρία και το πλαίσιο του ερμηνευτή.

3 Ιστορική επισκόπηση της Ερμηνευτικής και της εξέλιξης της σε Θεωρία της Υποδοχής:
Δάντης, Συμπόσιο (1304-7): Προτείνονται τέσσερις ερμηνευτικές προσεγγίσεις στα γραπτά πνευματικά έργα, η γραμματική, η αλληγορική, η ηθική και η αναλογική.

4 Αφετηρία της Ερμηνευτικής θεωρούνται ωστόσο οι μεταφραστικές προσεγγίσεις της Βίβλου στο πλαίσιο της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, όπως αυτή του Λουθήρου, που στράφηκαν σε περισσότερο υποκειμενικές κατανοήσεις των νοημάτων της, περιορίζοντας την ισχύ των αυθεντιών του παρελθόντος. Δεύτερο πεδίο εφαρμογής της Ερμηνευτικής υπήρξε η Νομική, στο πλαίσιο της οποίας οι νόμοι αποτελούν θεσμοθετημένους γενικούς κανόνες που ερμηνεύονται ανάλογα με την κάθε περίπτωση, προσαρμόζοντας το γενικό στο ειδικό. Η Λογοτεχνική Ερμηνευτική εμφανίστηκε αργότερα μέσα από το πνεύμα του ρομαντικού κινήματος του 19ου αι., όταν ποιητής και ποίηση θεωρήθηκαν θείας προέλευσης: τα ποιήματα άρχισαν να μελετώνται όπως τα ιερά κείμενα και το αντίθετο.

5 Για πρώτη φορά ο Γερμανός θεολόγος Friedrich Schleiermacher ( ) έκανε λόγο για μια καθολική εφαρμογή της Ερμηνευτικής για την κατανόηση όλων των πνευματικών έργων. Η μέθοδος που διαμορφώθηκε τον 19ο αι. για την ανάλυση λογοτεχνικών κειμένων στόχευε στη σύνδεση συγγραφέα και αναγνώστη μέσα από την κατανόηση των νοημάτων που υπήρχαν ενσωματωμένα στο έργο. Στάδια παραδοσιακής λογοτεχνικής ερμηνείας: Συγκέντρωση πληροφοριών για το ιστορικό πλαίσιο του έργου. Γλωσσολογικές ή γραμματικές αναλύσεις με σκοπό την κατανόηση του κειμένου. Κατανόηση του νοήματος του κειμένου μέσα από τις συγκεντρωμένες πληροφορίες, αλλά και την αρχή της ενσυναίσθησης (= μετάθεση του πνεύματος του ερμηνευτή σε αυτό του δημιουργού).

6 Θεωρία του «Ερμηνευτικού Κύκλου»: Στη θέση της ενσυναίσθησης εμφανίζεται ο ορίζοντας προσδοκιών του ερμηνευτή ως η κατεξοχήν παράμετρος για την κατανόηση του νοήματος πνευματικών έργων. Αφετηρία της θεωρίας του Ερμηνευτικού Κύκλου = Φαινομενολογία του Edmund Husserl ( ): Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ένα υποκείμενο την πραγματικότητα διαμορφώνεται μέσα από τον ορίζοντα δυνατοτήτων της ύπαρξης της, δηλαδή από υποθέσεις που το υποκείμενο στοιχειοθετεί ανάλογα με τις πρότερες εμπειρίες του. Η συνείδηση συμβάλλει δυναμικά στη διαμόρφωση της αντίληψης.

7 Martin Heidegger ( ): Η ύπαρξη μας είναι απόλυτα εξαρτημένη από τον κόσμο που μας περιβάλλει, τον οποίο κατανοούμε μόνο μέσα από ερμηνευτικές διαδικασίες. Ερμηνευτικό εργαλείο είναι η γλώσσα, στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιείται η κατανόηση. Η αλήθεια δεν ορίζεται ως η αντιστοιχία μεταξύ γλωσσικών προτάσεων και εξωγενούς πραγματικότητας, αλλά ως η αποκάλυψη μέσα από την οποία όλα τα όντα εμφανίζουν κοινούς τρόπους ύπαρξης. Τέχνη = πεδίο αποκάλυψης αλήθειας .

8 Hans Georg Gadamer ( ): Δεν υπάρχει δυνατότητα εύρεσης της αλήθειας, καθώς κάθε προσέγγιση στον κόσμο συνδιαμορφώνεται μέσα από προϋπάρχουσες εμπειρίες. Αντικειμενικές κατανοήσεις δεν είναι εφικτές, εφόσον ο ερμηνευτής δεν μπορεί να απαλλαγεί από την υποκειμενική του οπτική που είναι καθορισμένη από τις ιστορικές προϋποθέσεις της εποχής του. Στην ερμηνεία πνευματικών έργων πραγματοποιείται συνδιαλλαγή πνευματικών οριζόντων.

9 Θεωρίες Πρόσληψης από τον Χώρο της Ψυχολογίας & της Γνωσιακής Επιστήμης
Bottom-Up Theories (άμεση θεωρία): Καταδεικνύουν άμεση σύνδεση εξωτερικού κόσμου και εγκεφάλου, με την αντίληψη να διαμορφώνεται μέσα από εσωτερικούς συνειρμούς. Top-Down Theories (κατασκευαστική θεωρία): Η αντίληψη αποτελεί κατασκευή a priori και εμπειρικής γνώσης.

10 Κατασκευαστικές θεωρίες
Richard Gregory (1970): Η αντίληψη μας για την πραγματικότητα αποτελεί δική μας κατασκευή που διαμορφώνεται μέσα από υποθετικές προσεγγίσεις στηριζόμενες σε προϋπάρχουσες πληροφορίες. Η διαμόρφωση λανθασμένων υποθέσεων οδηγεί σε προβληματικές προσλήψεις, όπως για παράδειγμα είναι οι οπτικές ψευδαισθήσεις.

11 Παραδείγματα που δείχνουν τη συμβολή της εμπειρίας στην κατασκευή της αντίληψης:
Μάσκα Κύβος του Necker Μισάνοικτη πόρτα

12

13

14 Κριτική στην κατασκευαστική θεωρία (Top-Down Theory): Στηρίζεται σε τεχνητά παραδείγματα και όχι σε εικόνες που προσλαμβάνουμε στο φυσικό μας περιβάλλον. Bottom Up Theories: Έχουν και αυτές σε ένα βαθμό κατασκευαστικό χαρακτήρα, αλλά διαφέρουν από τις αμιγώς κατασκευαστικές, στο γεγονός ότι το νόημα διαμορφώνεται κυρίως μέσω συνειρμών και όχι λόγω a priori γνώσεων και πρότερων εμπειριών.

15 James Gibson (1966): Μέσα από πειράματα στους πιλότους της πολεμικής αεροπορίας κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Gibson όρισε σταθερές και μεταβλητές παραμέτρους που χαρακτηρίζουν τις άμεσες διαδικασίες πρόσληψης της πραγματικότητας και τη συγκρότηση συνειρμών.

16 Κριτική στις Bottom Up Theories: Εμφανίζουν αδυναμία να εξηγήσουν περιπτώσεις, όπως είναι οι οπτικές ψευδαισθήσεις ή οι διπλές εικόνες.

17

18 Με τον Gadamer δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση της θεωρίας της υποδοχής που ξεκίνησε από το χώρο της Λογοτεχνίας και επεκτάθηκε αργότερα στην Ιστορία του Κινηματογράφου και των Εικαστικών Τεχνών. Hans Robert Jauss ( ), The Change of Paradigm of Literary Scholarship (1969): Ιστορία υποδοχής των λογοτεχνικών έργων από διαφορετικούς αναγνώστες μέσα στο πέρασμα του χρόνου.

19 Ο Jauss εισήγαγε τον όρο του «ορίζοντα προσδοκιών» στην θεωρία της λογοτεχνίας: «Ένα λογοτεχνικό έργο, ακόμη και όταν μοιάζει να είναι καινούργιο, δεν μπορεί να είναι εντελώς νέο μέσα σε ένα πληροφοριακό κενό, αλλά προϊδεάζει το κοινό του για ένα πολύ συγκεκριμένο είδος υποδοχής του μέσα από ανακοινώσεις, εμφανή και καλυμμένα σημεία, γνώριμα χαρακτηριστικά ή και σιωπηρές νύξεις. Ξυπνάει αναμνήσεις αυτών που έχουν διαβαστεί στο παρελθόν ….».

20 Jauss: Ο ορίζοντας προσδοκιών του αναγνώστη διαμορφώνεται μέσα από τις εμπειρίες, τις συνήθειες του, αλλά και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ λογοτεχνίας και κοινωνίας. Σκοπός της ιστορίας της λογοτεχνίας είναι να παρουσιάζει τη λογοτεχνική παραγωγή όχι μόνο σε μια συγχρονική ή διαχρονική βάση, αλλά κυρίως σε σχέση με το υπόλοιπο ιστορικό πλαίσιο.

21 Στάδια ανάγνωσης που ακολουθεί ο Jauss:
Γίνεται στο πλαίσιο του ορίζοντα προσδοκιών του με σκοπό να συγκρατήσει τα καίρια στοιχεία του κειμένου. Είναι ερμηνευτική. Έχει ιστορικό χαρακτήρα με σκοπό την κατανόηση του ορίζοντα προσδοκιών του κοινού, που ήταν σύγχρονο του κειμένου.

22 Jauss: Σημαντικά είναι τα λογοτεχνικά έργα που ξεπερνούν τις προσδοκίες μας και προκαλούν αλλαγές ορίζοντα, προσφέροντας νέες και δυνατές αισθητικές εμπειρίες.

23 Wolfgang Iser (1926): Κάνει λόγο για συνδιαλλαγή οριζόντων του κειμένου και του αναγνώστη στη διαμόρφωση νοημάτων. Τονίζει τη συμβολή του ίδιου του κειμένου κατά τη διαδικασία της ερμηνείας του. Διακρίνει δύο ειδών αναγνώστες, τον «υποδηλούμενο» και τον «πραγματικό».

24 Stanley Fish (1938): Καθιερώνεται ο όρος της «ερμηνευτικής κοινότητας», μέσα στην οποία διαμορφώνεται ο αναγνώστης σε ιστορικό, πολιτισμικό, γεωγραφικό και πολιτικό επίπεδο.

25 Στην Ιστορία της Τέχνης & του Κινηματογράφου η θεωρία της υποδοχής διαμορφώθηκε κυρίως μέσα από πλαισιοκρατικές και ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις.

26 Πλαισιοκρατικές μέθοδοι: Διερευνούν τους τρόπους πρόσληψης των έργων από το κοινό, το οποίο έχει συγκεκριμένες προσδοκίες διαμορφωμένες στο πλαίσιο της ιστορικής κοινότητας που ανήκει. Βασικό κριτήριο ανάλυσης είναι ο διαφορετικός βαθμός πρόσληψης μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων ή ιστορικών περιόδων. Wolgang Kemp (1946): Διαμόρφωσε θεωρία της Αισθητικής της Υποδοχής, τονίζοντας ότι σημαντικό ρόλο στη στοιχειοθέτηση ερμηνείας παίζουν τόσο το πλαίσιο στο οποίο παρατηρείται το έργο, όσο και οι εγγενείς του κώδικες .

27 Οι πλαισιοκρατικές μέθοδοι που απορρέουν από τη θεωρία υποδοχής χρησιμοποιούν ως εργαλεία ανάλυσης αρχές άλλων μεθόδων (φορμαλιστική, εικονογραφική, φεμινιστική κλπ.) Διαφορά μεθόδων του μοντέρνου (1) & μεταμοντέρνου (2) παραδείγματος: Είναι διακριτές μεταξύ τους με μονοαιτιακό χαρακτήρα, διερευνώντας για την εύρεση σταθερών αρχών κατανόησης της εξέλιξης της τέχνης, αλλά και για τη μια σωστή ερμηνεία των καλλιτεχνικών έργων. Έχουν ανοιχτό χαρακτήρα και αλληλοσυμπληρώνονται για τη συγκρότηση περισσοτέρων ερμηνειών. Σημειώνεται στροφή από τη διερεύνηση του πολιτισμικού πλαισίου του έργου και του δημιουργού του, σε αυτό της ερμηνευτικής κοινότητας.

28 πρότερες εμπειρίες του.
Διαφορά των ορθόδοξων ψυχαναλυτικών μεθόδων (1) και αυτών που απορρέουν από τη θεωρία της υποδοχής (2): Αναλύουν και ερμηνεύουν τα καλλιτεχνικά έργα ως πεδία διοχέτευσης του ψυχισμού του καλλιτέχνη. Διερευνούν την πρόσληψη των έργων μέσα από τις αισθήσεις και τους ψυχικούς κώδικες των αποδεκτών τους. Διαφορά των μεθόδων που απορρέουν από τη θεωρία της υποδοχής (2) από το θεωρητικό έργο του Panofsky (3) που επίσης αφορούσε την εύρεση σταθερών αρχών πρόσληψης και κατανόησης του περιεχομένου των καλλιτεχνικών έργων: (2) Ο αποδέκτης γίνεται αντιληπτός ως συνδημιουργός του νοήματος, ανάλογα με τις πρότερες εμπειρίες του. (3) Το νόημα υπάρχει στο έργο πριν από την επαφή του με τον θεατή και εκείνος καλείται να το ανακαλύψει.

29 Ernst Gombrich, Art and Illusion (1961): Κάνει λόγο για το «μερίδιο του θεατή» και διερευνά τους τρόπους πρόσληψης του ιλουζιονιστικού ύφους που κυριάρχησε στη δυτική ζωγραφική μετά την επινόηση της γραμμικής προοπτικής, τονίζοντας ότι η ικανότητα του δυτικού ανθρώπου να αποδέχεται τη σύμβαση του πίνακα ως άνοιγμα παραθύρου στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει απαραίτητα και σε μέλη άλλων πολιτισμών = Επίδραση των κατασκευαστικών θεωριών της γνωσιακής επιστήμης.

30 Επίδραση του ύστερου Lacan & της θεωρίας του «Βλέμματος» στη διαμόρφωση ψυχαναλυτικών μεθόδων υποδοχής Βασική αρχή της θεωρίας του «Βλέμματος»: Η θέαση π.χ. ενός καλλιτεχνικού έργου δεν αποτελεί παθητική κατάσταση, αλλά ενεργητική διαδικασίας ταύτισης, καθώς στη θέση του έργου μπαίνει ο εαυτός μας που μας παρατηρεί να τον παρατηρούμε. Η διάσπαση αυτή μας υπενθυμίζει την ελλειμματική μας φύση και την ανικανότητα να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας.

31 Laura Mulvey, Visual Pleasure and Narrative Cinema (1975): Κριτική προσέγγιση στον κλασικό χολιγουντιανό κινηματογράφο μέσα από το πρίσμα επιβολής πατριαρχικών μοντέλων. Βλέμμα = ο ασυνείδητος τρόπος θέασης που διαμορφώνεται κατά την παιδική ηλικία μέσα από την επαφή μας με συμβολικές δομές που αναπαράγονται από τις τέχνες (π.χ. το πατριαρχικό μοντέλο).

32 Κριτική των θεωρητικών του πλαισιοκρατικού χώρου στους θεωρητικούς του ψυχαναλυτικού χώρου:
Οι ψυχαναλυτικές θεωρίες και μέθοδοι υποδοχής δεν λαμβάνουν υπόψη τους κοινωνικο-ιστορικές παραμέτρους που είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαδικασία εξαγωγής νοημάτων από τα καλλιτεχνικά έργα.

33 Οι θεωρίες υποδοχής αποτελούν εξέλιξη της Ερμηνευτικής και στηρίζονται στις αρχές του Ερμηνευτικού Κύκλου. Ωστόσο στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας αντίληψης, η ερμηνεία ως το εγχείρημα εξαγωγής νοήματος (είτε του ενός και μοναδικού, είτε περισσοτέρων) έχει επιδεχτεί κριτική, σε σημείο που να αμφισβητείται ως μεθοδολογικό εργαλείο της ιστορίας και κριτικής της τέχνης.

34 Susan Sontag, Against Interpretation (1963): Επαναφέρει την παραδοσιακή διάκριση περιεχομένου και μορφής. Τονίζει τη σημασία της μορφής στα καλλιτεχνικά έργα, καθώς νόημα και ερμηνεία δεν αποτελούν οντολογικό στοιχείο τους, προέρχονται από τον χώρο της νόησης και είναι εντελώς ξένα ως προς αυτά.

35 Αν θεωρήσουμε ότι τα καλλιτεχνικά έργα ενδιαφέρουν μόνο ως προς τη μορφή τους και ότι το πεδίο έρευνας της πρόσληψης της από την αντίληψη ανήκει στους χώρους της Ψυχολογίας, της Φιλοσοφίας του Νου ή και του παρωχημένου πλέον θεωρητικού Φορμαλισμού, τότε τι απομένει για το σύγχρονο Ιστορικό της Τέχνης;

36 Κυρίαρχο αντικείμενο της σύγχρονης Ιστοριογραφίας της Τέχνης είναι η διερεύνηση της υποδοχής των καλλιτεχνικών έργων από τις κοινωνικές ομάδες. Τα έργα τέχνης γίνονται αντιληπτά ως δυναμικά πεδία που αλλάζουν νοήματα ανάλογα με τις δομές και τις ιδιοσυγκρασίες των ομάδων υποδοχής τους. Δεν ενδιαφέρει πλέον η εύρεση σταθερών αρχών πρόσληψης, ούτε η διαμόρφωση εξελικτικών αφηγημάτων, αλλά περισσότερο η δημιουργία νέων ερμηνειών με βάση τη νέα σκέψη, ή και η επανεξέταση των παλαιοτέρων μέσα από το πρίσμα της θεωρίας της υποδοχής.

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47