Παραπτωματικοτητα: προληψη & αντιμετωπιση

Παρουσίαση με θέμα: "Παραπτωματικοτητα: προληψη & αντιμετωπιση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Παραπτωματικοτητα: προληψη & αντιμετωπιση
Μαρία Σμυρνάκη, Ψυχολόγος MSc στις Εξαρτήσεις, PhD Επιστημών Αγωγής Πανεπιστημίου Κρήτης, Υπεύθυνη Ανοικτής Δομής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ Αριάδνη 5η Διάλεξη: Ειδικές Κατηγορίες Εγκλημάτων και Εγκληματιών Ναρκωτικά: αίτια, επιπτώσεις, εγκληματικότητα

2 ναρκωτικα Ναρκωτικά – Τοξικομανία: ένα ιδιαίτερο πεδίο παραβατικότητας. Ο όρος «φαρμακευτική εξάρτηση» έχει αντικαταστήσει τον όρο «τοξικομανία» από το , σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ναρκωτικά = ψυχοτρόπες ή ψυχοδραστικές ουσίες που επιδρούν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) και επηρεάζουν τη σκέψη, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά. Ο όρος «ναρκωτικά» έχει επικρατήσει να αναφέρεται στις παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες. Ανοχή: κατάσταση όπου ο οργανισμός συνηθίζει στη χημική ουσία και δεν ανταποκρίνεται στις συνηθισμένες δόσεις. Τα άτομα που έχουν αναπτύξει ανοχή απέναντι σε μία ουσία, πρέπει να αυξάνουν συνέχεια τη δόση της για να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα.

3 εξαρτηση Εξάρτηση: μια ψυχολογική ή/και σωματική κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από την επιτακτική ανάγκη για λήψη της ουσίας σε συνεχή ή περιοδική βάση, με σκοπό να βιώσει ο χρήστης τα αποτελέσματα της δράσης της ουσίας ή να αποφύγει τη δυσφορική κατάσταση, που προκαλεί η στέρησή της. Επί της ουσίας είναι η συνεχής ανάγκη για χρήση μιας ουσίας. Τα άτομα που εκδηλώνουν εξάρτηση εμφανίζουν ακατανίκητη ανάγκη να πάρουν την ουσία και πολλές φορές για να το πετύχουν φτάνουν σε εγκληματικές πράξεις (κλοπές, διαρρήξεις, επιθέσεις κ.α.). Μια ψυχοτρόπος ουσία μπορεί να προκαλέσει ψυχολογική εξάρτηση, σωματική εξάρτηση ή και τα δυο.

4 Ειδη εξαρτησησ Σωματική: εμφανίζεται όταν ο οργανισμός του ατόμου δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την ουσία με αποτέλεσμα όταν σταματήσει ή περιορίσει τη χρήση να εκδηλώνεται στερητικό σύνδρομο που εκφράζεται με τη παρουσία σωματικών συμπτωμάτων. Ψυχολογική: το άτομο επικεντρώνει όλη τη ζωή του γύρω από το αντικείμενο της εξάρτησής του. Έχει ανάγκη από τη χρήση της ουσίας για να μπορέσει να νιώσει καλά, να διατηρήσει δηλαδή την ψυχική του συνοχή και να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. 

5 Ειδη εξαρτησησ Η σωματική εξάρτηση αντιμετωπίζεται  πιο εύκολα, σε σχέση με την ψυχολογική εξάρτηση που απαιτεί περισσότερο χρόνο. Η ψυχολογική εξάρτηση μπορεί να μη συνοδεύεται απαραίτητα από σωματική εξάρτηση (π.χ. το χασίς δε δημιουργεί σωματική εξάρτηση). Τι επικρατεί σήμερα σε σχέση με τις ουσίες: Ανοχή κοινωνίας, αύξηση προσβασιμότητας, έντονη δημόσια αποπροσανατολιστική συζήτηση γύρω από απελευθέρωση κάνναβης, απενεχοποίηση χρήσης. Τελευταία χρόνια: όλο και περισσότεροι άνθρωποι με εργασιακή εμπειρία, σπουδές και κοινωνικό κύκλο από υψηλά και μεσαία οικονομικά στρώματα εξαρτώνται από ουσίες, γεγονός που υποδεικνύει ότι η εξάρτηση εξαπλώνεται σε όλο το κοινωνικό φάσμα δίχως διακρίσεις. Μετάβαση από την πολύ-χρήση στην πολύ-εξάρτηση.

6 ΣΥγχρονεΣ ΣυνθΗκεΣ ΖωΗΣ
Κρίση οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πνευματική, αξιακή. Επικράτηση οικονομικών «αξιών», υλιστικών στόχων, προτεραιότητα «έχειν» έναντι «είναι». Άγχος, ανασφάλεια, φόβος, ατομισμός, αποξένωση, έλλειψη προοπτικής, φτώχεια, ανεργία, οικονομικά προβλήματα, ψυχολογικά προβλήματα, εξαρτήσεις, προβλήματα υγείας κ.α. Σύγχρονα ψυχοκοινωνικά προβλήματα: απόρροια των ακάλυπτων συναισθηματικών, ηθικών, κοινωνικών και πνευματικών αναγκών.

7 ΔιαχεΙριση ή ΔιαφυΓΗ Μέσα από το αντικείμενο της εξάρτησής του, το άτομο προσπαθεί να «διαχειριστεί» τις δυσκολίες, να «αντέξει», να «ανταπεξέλθει» στις αυξανόμενες απαιτήσεις. Επί της ουσίας όμως πρόκειται για μια προσπάθεια διαφυγής από τη δύσκολη πραγματικότητά του. Επιπτώσεις στο ίδιο το άτομο, στην οικογένειά του, στην εργασία, στην κοινωνία.

8 Μορφεσ Εξαρτησησ Ναρκωτικά/παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες Αλκοόλ
Συνταγογραφούμενα φάρμακα Τυχερά Παιχνίδια/Τζόγος Διαδίκτυο Καπνός Υπερκατανάλωση υλικών αγαθών Υπερβολική εργασία (workaholics) Εξάρτηση από πρόσωπα Σεξ Φαγητό Τηλεόραση Shopping Therapy, Life Style κ.α.

9 Κοινο Χαρακτηριστικο Απώλεια της προσωπικής ελευθερίας και του ελέγχου, ενώ το άτομο πιστεύει ότι έχει ανάγκη το αντικείμενο της εξάρτησής του προκειμένου να διαφύγει από τα προβλήματα της καθημερινότητας, τα δυσάρεστα συναισθήματα, την έντονη ψυχική πίεση που βιώνει.

10 Αλκοολ Κοινωνική ανοχή της χρήσης αλκοόλ: επηρεάζει τη στάση ενηλίκων και ανηλίκων απέναντι στο αλκοόλ. Διαθεσιμότητα αλκοόλ μέσα και έξω από το σπίτι. Δεν εφαρμόζεται η νομοθεσία για τη μη χρήση αλκοόλ από ανηλίκους. Λεπτή γραμμή ανάμεσα στην κοινωνική χρήση και την προβληματική χρήση (κατάχρηση, εξάρτηση).

11 Συνταγογραφουμενα Tο 6% εθισμένο σε συνταγογραφούμενα.
Ψυχοφάρμακα = κυριότερη πηγή εσόδων για τις φαρμακευτικές εταιρείες. Η πρόωρη καταφυγή στη φαρμακευτική αγωγή παρακάμπτει τις παραδοσιακές οδούς της φυσικής αποκατάστασης: υποστήριξη από οικογένεια, φίλους, κοινότητα, αλλαγή τρόπου ζωής, χόμπι και άλλα ενδιαφέροντα, άσκηση, αλλαγή ρυθμών κ.α. Επιτακτικό ζητούμενο της σημερινής εποχής και κοινωνίας: η διάσωση του «φυσιολογικού» και της ορθής άσκησης της ψυχιατρικής (Frances, 2014).

12 Τυχερa Παιχνiδια/Τζoγοσ
Οικονομική κρίση: η εξάρτηση από το τζόγο αποκαλύπτεται και εξαπλώνεται. Εξάρτηση από τζόγο  σοβαρά χρέη  άγχος πώς θα καλυφθούν. Κατάχρηση χρημάτων στο χώρο εργασίας  αποκάλυψη προβλήματος. Έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις, ψέματα, ασυνέπεια, οικογενειακές συγκρούσεις, τάσεις/απόπειρες αυτοκτονίας κ.α. Διαφυγή από την πραγματικότητα, εύκολο και γρήγορο χρήμα, ψευδαίσθηση ολικής ανατροπής συνθηκών ζωής και συναισθηματικής κατάστασης.

13 Σταδια Εξαρτησησ Προκειμένου να οδηγηθεί κανείς στην εξάρτηση περνάει από τα ακόλουθα στάδια: α) πειραματισμός, β) κοινωνική χρήση, γ) κατάχρηση, ε) εξάρτηση.   

14 Πειραματισμός Κοινωνική χρήση Κατάχρηση Εξάρτηση Ενεργή αναζήτηση
ΑΟΡΑΤΟ ΣΤΑΔΙΟ Ενεργή αναζήτηση ΟΡΑΤΟ ΣΤΑΔΙΟ

15 Αιτιεσ Εξαρτησησ α) Κλινική άποψη: ως βασική προϋπόθεση θεωρείται η ψυχοπαθητική προσωπικότητα. Οι χρήστες είναι άτομα ευαίσθητα, συναισθηματικά ασταθή, κυκλοθυμικά, φοβισμένα, με έλλειψη αυτοπεποίθησης και με συναισθηματική ανωριμότητα και αδυναμία στη δημιουργία καλών διαπροσωπικών σχέσεων. Συνήθως επιδιώκουν άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών τους και δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν της δυσκολίες της ζωής. Συχνά επίσης παρουσιάζουν επιθετικότητα, εκκεντρικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά και δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής. Συνήθως απουσιάζει το αίσθημα ευθύνης και χαρακτηρίζονται από αδυναμία θέλησης, ενώ η συναισθηματική τους κατάσταση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον.

16 Αιτιεσ Εξαρτησησ Β) Κοινωνική άποψη: σημαντικότερη αιτία η χαλάρωση του θεσμού της οικογένειας. Οικογενειακή δυσλειτουργία, στάση γονέων και προσώπων φροντίδας (σημαντικοί άλλοι), αδιάφοροι, αυταρχικοί ή υπερπροστατευτικοί γονείς, ανομικό περιβάλλον, ανεπάρκεια του τρόπου ζωής των ενηλίκων, άγνοια, περιέργεια, μιμητισμός, έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας κ.α.

17 Ο Ρολοσ τηΣ ΟικογΕνειαΣ
Η οικογένεια έχει συμμετοχή στην πρόκληση ενός κοινωνικού φαινομένου, όπως η εξάρτηση. Αυτό δε σημαίνει πως είναι απόλυτα υπεύθυνη, αλλά ούτε και απόλυτα αθώα (Γεωργάκας, 2007). Η εξάρτηση γίνεται ο τόπος συνάντησης της ατομικής με την κοινωνική κρίση, διαμέσου της κρίσης της οικογένειας (Μάτσα, 2008). Πίεση οικογένειας: δεύτερος παράγοντας κινητοποίησης μετά την πίεση από το ποινικό σύστημα. Συμμετοχή οικογένειας: καθοριστικής σημασίας για την κινητοποίηση, την παραμονή στη θεραπεία και την κοινωνική επανένταξη.

18 ΕπιπτΩσειΣ ΕξΑρτησηΣ Ατομικές: υγεία, ασφάλεια, διάθεση, περιθωριοποίηση, επιπτώσεις σε εργασία και κοινωνική ζωή/φιλία, εξουθένωση. Κοινωνικές: επηρεάζονται αρνητικά οι σχέσεις του με τους άλλους και την κοινωνία, επιπτώσεις στην οικονομία, παραβατικότητα, νομικά προβλήματα, περιθωριοποίηση, συγκρούσεις με οικογένεια, επιπτώσεις στα παιδιά κ.α. Υλικές: επιπτώσεις στην οικονομία. Βιολογικές: υγεία σε κατάσταση ευαλωτότητας (ηπατίτιδες, HIV, καρδιολογική, πνευμονική λειτουργία κ.α.). Ψυχολογικές: απώλεια ελέγχου, ευερεθιστότητα, αδιέξοδο, συναισθηματική μοναξιά κ.α.

19 ΠαιδιΑ ΕξαρτημΕνων Ζητούμενο για τα παιδιά που μεγαλώνουν η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience): θετική προσαρμογή του ατόμου στις δυσκολίες (Masten, 2007). Σημαντικό ρόλο: οι σχέσεις, η επικοινωνία, τα όρια, το παράδειγμα των ενηλίκων ως προς τη διαχείριση των συναισθημάτων και την επίλυση των προβλημάτων τους (Masten, 2014). Για να συμβάλλουν οι γονείς θετικά στην ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών τους χρειάζεται απαραίτητα οι ίδιοι να είναι ψυχικά ανθεκτικοί (Χατζηχρήστου, 2015).

20 ΑπεξΑρτηση Αλλαγή τρόπου/στάσης ζωής μέσα από την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη. Κατά την απεξάρτηση ο άνθρωπος επεξεργάζεται το παρελθόν του, κατανοεί την ιστορία του, τα συναισθήματά του και μαθαίνει να τα διαχειρίζεται αποτελεσματικά. Πρόληψη-Αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων: αγάπη, ανθρωπιά, αλληλεγγύη, φιλία, υποχώρηση προσωπικών συμφερόντων μπροστά στο συλλογικό καλό, ανάληψη προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης, αυτογνωσία, αυτοβελτίωση, αυτοπραγμάτωση (Ζαφειρίδης, 2009).

21 Ναρκωτικα & εγκληματικοτητα
Σε γενικές γραμμές κάθε ενέργεια εμπορίου ή χρήσης ναρκωτικού είναι παράνομη. Αποτελεί εγκληματική συμπεριφορά και διαφοροποιείται ως προς τη βαρύτητά της ανάλογα με το είδος και την ποσότητα της ουσίας, το είδος της πράξης (χρήση, εμπορία) και το πρόσωπο του δράστη (χρήστης-μη χρήστης). Η εγκληματικότητα που σχετίζεται με τα ναρκωτικά έχει κυρίως δύο μορφές: Α) Εκείνη που αποτελείται από το εμπόριο και τη χρήση των ναρκωτικών. Β) Την παρεπόμενη εγκληματικότητα, δηλαδή τα εγκλήματα κάθε είδους που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.

22 Ναρκωτικα & εγκληματικοτητα
Το εμπόριο ναρκωτικών είναι μια σύνθετη παράνομη πράξη που στις μέρες μας αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της γενικής εγκληματικότητας. Στη δραστηριότητα αυτή, υπάρχουν παραγωγοί, μεταποιητές, χονδρέμποροι διακινητές, εισαγωγείς, λιανοπωλητές και χρήστες. Συχνά η παραγωγή και η εμπορία ναρκωτικών εμπλέκει ολόκληρα κράτη και διαμορφώνει πολιτικές (π.χ. Αφγανιστάν, Κολομβία κ.λ.π).

23 Ναρκωτικα & εγκληματικοτητα
Όλο το σύστημα στηρίζεται στη ζήτηση εκ μέρους των χρηστών των ναρκωτικών ουσιών και στην ανελαστικότητά της. Συχνά οι χρήστες λόγω της οικονομικής αφαίμαξης που υφίστανται έχουν την τάση να διευρύνουν τον κύκλο των καταναλωτών προκειμένου πουλώντας κάποιες ποσότητες και πολλαπλασιάζοντας την κατανάλωση, να κερδίζουν τη δόση τους. Το σύνολο του παράνομου εμπορίου ναρκωτικών στηρίζεται στην οικονομική απόδοση (κίνητρα) που έχει σε όλα τα επίπεδα με μια τάση να αποδίδει περισσότερο, όσο περισσότερη ποσότητα διακινεί κάποιος.

24 Ναρκωτικα & εγκληματικοτητα
Το εμπόριο ναρκωτικών είναι μια οργανωμένη εγκληματική δραστηριότητα με διεθνή χαρακτήρα. Η καταπολέμηση του είναι αρκετά δύσκολη και πρέπει να συνδυάζει πολιτικές πρόληψης και καταστολής. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιδιώκεται η μείωση της διαθεσιμότητας των ναρκωτικών αλλά και της διάθεσης των υποψηφίων χρηστών να κάνουν χρήση. Η μείωση της διαθεσιμότητας των ναρκωτικών επιτυγχάνεται με την προσπάθεια ανακάλυψης και κατάσχεσης από τις διωκτικές αρχές των ποσοτήτων που διατίθενται από τους χονδρεμπόρους σε συνδυασμό με την καθημερινή προσπάθεια της αστυνομίας για τη μείωση των «λιανικών» πωλήσεων.

25 Ναρκωτικα & εγκληματικοτητα
Η μείωση της ζήτησης των ναρκωτικών μπορεί να επιτευχθεί είτε με προγράμματα πρόληψης, είτε με τη δημιουργία δυσμενούς περιβάλλοντος για τους χρήστες π.χ. συχνοί έλεγχοι των χρηστών από την αστυνομία ώστε να παραδειγματίζονται οι «υποψήφιοι» χρήστες και να φοβούνται ότι αν κάνουν χρήση, θα ελεγχθούν και θα υποστούν κυρώσεις οι οποίες μπορεί να επιφέρουν κοινωνική απαξίωση, στιγματισμό τους κ.λ.π.

26 Ναρκωτικα & εγκληματικοτητα
Παρεπόμενη εγκληματικότητα: κλοπές, ληστείες, πορνεία, απάτες, επαιτεία, επιθετικότητα, πράξεις βίας, επιθέσεις, ξυλοδαρμοί, δολοφονίες, εμπρησμοί κ.α. Οι μεγαλύτερες χώρες παραγωγής ναρκωτικών ουσιών είναι η Κολομβία (κοκαϊνη), το Αφγανιστάν και το «χρυσό τρίγωνο» (Λάος, Βιετνάμ, Καμπότζη) όπου παράγονται προϊόντα οπίου, κυρίως ηρωϊνη. Στην Ευρώπη παράγονται κυρίως συνθετικά ναρκωτικά (έκσταση, LSD, αμφεταμίνες, κ.λ.π), ενώ προϊόντα Κάνναβης (χασίς), παράγονται στη Δυτική Ασία, τη Μέση ανατολή, τη Βόρεια Αφρική, τα Βαλκάνια και ιδιαίτερα στην Αλβανία. Στην Ελλάδα παράγονται ορισμένες ποσότητες κάνναβης από παράνομες καλλιέργειες σε δύσβατα μέρη (Κρήτη, Νομοί Ηλείας & Μεσσηνίας, νομός Έβρου κ.α.).