ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΠΟΙΗΣΗ Ι

Παρουσίαση με θέμα: "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΠΟΙΗΣΗ Ι"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΠΟΙΗΣΗ Ι
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΠΟΙΗΣΗ Ι Διδάσκων: Δ. Σ. Γεωργακόπουλος Περίγραμμα παραδόσεων – Εξεταστέα Ύλη – Σημειώσεις παραδόσεων (επιλογή) – Βιβλιογραφία – Κείμενα

2 ΜΠΕΡΓΑΔΗΣ, ΑΠΟΚΟΠΟΣ Το Δεκέμβριο του 1509 τυπώθηκε στη Βενετία ένα μικρό βιβλίο που έφερε τον τίτλο: Ἀπόκοπος τοῦ Μπεργαδῆ, ρίμα λογιοτάτη τὴν ἔχουσιν οἱ φρόνιμοι πολλά ποθεινοτάτη.

3 Η έντυπη έκδοση ολοκληρώνεται με τον έμμετρο κολοφώνα του επιμελητή της έκδοσης: Νικόλαος ὁ Καλλιέργης, ὁ υἱὸς τοῦ Ζαχαρίου, ὁ τῶν γραμμάτων συνθετὴς, τούτου τοῦ τυπαρίου, ἐκόπιασεν γι' αὐτην, τοῦ Μπεργαδῆ τὴν ῥίμα, νὰ μὴν τῆς εὕρη οὐδὲ εἷς, διαβάζοντά την κρίμα. Ὡσὰν εὐρίσκονται τινὲς πολλά κατεσφαλμένες, οἱ ὁποίαις τό δίκαιον ἤθελεν, νἆσαν κατακαημέναις. Εἰς χίλια πεντακόσια καὶ θῆτα ἐξετυπώθη, εἰς μῆνα τὸν Δεκέμβριο καὶ ἔξωθεν ἐδόθη.

4 Ο Νικόλαος Καλλιέργης είναι γιος του Ζαχαρία Καλλιέργη, ο οποίος ήταν κρητικός στην καταγωγή και είχε εγκατασταθεί στη Βενετία και εργαζόταν ως αντιγραφέας κωδίκων χειρογράφων. Στη συνέχεια έφτιαξε τυπογραφείο και εργάστηκε ως τυπογράφος. Ο Νικόλαος Καλλιέργης έκανε την εμφάνισή του στην πρωτόγνωρη τότε τέχνη της τυπογραφίας με την επιμέλεια της πρώτης έκδοσης του Αποκόπου. Ο τίτλος Απόκοπος σημαίνει αποκαμωμένος, κατάκοπος και προέρχεται από τον 3ο στίχο του ποιήματος στην έκδοση του 1509: Μιαν ἀπὸ κόπου ἐνύσταξα, νὰ κοιμηθῶ ἐθυμήθην.

5 Το κείμενο στην έκδοση έχει έκταση 566 δεκαπεντασυλλάβων ομοιοκτάληκτων στίχων. Υπήρξε δημοφιλέστατο ανάγνωσμα από την εποχή της δημοσίευσής του. Από το 1509 μέχρι το 1799 ανατυπώθηκε δέκα φορές / γνώρισε δέκα έντυπες εκδόσεις. Το κείμενο του Αποκόπου παραδίδεται και σε δύο χειρόγραφα. Στον περίφημο κώδικα Vind. Theol. gr. 244, η αντιγραφή του οποίου ολοκληρώθηκε στις αρχές του 16ου αι. Το κείμενο έχει έκταση 515 στίχων. Το δεύτερο χειρόγραφο είναι ο κώδικας Vat. gr (1540). Το κείμενο που παραδίδεται στο χειρόγραφο αυτό είναι αντίγραφο μιας από τις μεταγενέστερες εκδόσεις του κειμένου και γι' αυτό δεν έχει καμιά σημασία για την αποκατάσταση του κειμένου.

6 Από την έκταση του κειμένου στους δύο βασικούς μάρτυρες της παράδοσής του, την έντυπη έκδοση του 1509 και το χειρόγραφο της Βιέννης ( ) καθίσταται σαφές ότι το αρχικό κείμενο του ποιητή έχει υποστεί πολλές αλλοιώσεις (φθορά) κατά την πορεία της παράδοσής του. Φαίνεται ότι γνώρισε και προφορική παράδοση και γι' αυτό αλλοιώθηκε τόσο. Σύμφωνα με κάποιο υπολογισμό (A. van Gemert) οι 440 στίχοι από τους 566 της πρώτης βενετικής έκδοσης είναι γνήσιοι. Οι υπόλοιποι 125 θεωρούνται προϊόντα μεταγενέστερων προσθηκών.

7 Ο πιο πρόσφατος φιλολογικός εκδότης του κειμένου, P
Ο πιο πρόσφατος φιλολογικός εκδότης του κειμένου, P. Vejleskov, το 2005 αποφάσισε να δημοσιεύσει μια παράλληλη αντικριστή, συνοπτική, όπως λέγεται στη φιλολογία, έκδοση των δύο βασικών μαρτύρων του κειμένου: της έντυπης έκδοσης του 1509 (= Α), η ύπαρξη της οποίας έγινε γνωστή σχετικά πρόσφατα, το 1990 (Ανακαλύφθηκε στη βιβλιοθήκη της πόλης Selestat της Αλσατίας στη Γαλλία από την Euro Layton) και του κώδικα Vind. Theol. gr. 244 (= V).

8 Για τον ποιητή του Αποκόπου Μπεργαδή δεν είναι γνωστό τίποτα
Για τον ποιητή του Αποκόπου Μπεργαδή δεν είναι γνωστό τίποτα. Εικάζεται ότι ήταν μέλος της γνωστής βενετοκρητικής οικογένειας των Bragadin ή Bregadin, που ήταν εγκατεστημένη στο Ρέθυμνο. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς έζησε ο ποιητής. Γι' αυτό και δεν είναι γνωστό πότε γράφτηκε ο Απόκοπος. Παλαιότερα υποστηριζόταν ότι το ποίημα γράφτηκε στην Κρήτη μετά την Άλωση του 1453 κατά το β' μισό του 15ου αι. Ωστόσο, σύμφωνα με τα πορίσματα της πιο πρόσφατης φιλολογικής έρευνας, το ποίημα πρέπει να γράφτηκε πριν την Άλωση κατά τις πρώτες δεκαετίες του 15ου αι. στο ίδιο περιβάλλον με τον Λεονάρδο Ντελλαπόρτα και το Μαρίνο Φαλιέρο. Στην μακρόχρονη γραπτή και προφορική παράδοσή του (αρχές 15ου-αρχές 16ου αι.) οφείλονται και οι αλλοιώσεις που εντοπίζονται στους δύο βασικούς μάρτυρες της παράδοσής του, την έντυπη έκδοση του 1509 και τον κώδικα Vind. Theol. gr. 244.

9 Το κείμενο αποτελεί τη διήγηση ενός ονείρου
Το κείμενο αποτελεί τη διήγηση ενός ονείρου. Το όνειρο χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες (σύμφωνα με την έντυπη έκδοση του 1509): 1. στ. 1-66: Ο ποιητής/ αφηγητής ονειρεύεται ότι ένα πρωί βγήκε για κυνήγι σε ένα ωραίο λιβάδι. Το μεσημέρι αποφάσισε να ξαποστάσει στη σκιά ενός δέντρου, στα κλαδιά του οποίου είχε φωλιάσει ένα μελίσσι. Όταν ανέβηκε να γευτεί το μέλι, το δέντρο έπεσε και ο ίδιος βρέθηκε στον πάτο ενός φαραγγιού, στο στόμα ενός δράκου. 2. στ : Βρέθηκε στο κάτω κόσμο. Εκεί τον συναντούν δύο νέοι, που του υποβάλλουν αλλεπάλληλες ερωτήσεις για τον πάνω κόσμο. Απαντάει στις ερωτήσεις τους και στο τέλος κάνε μια επίθεση στους κληρικούς της εποχής του.

10 3. στ : Ο ποιητής ρωτάει να μάθει την ιστορία των δύο νέων και αυτοί (που είναι αδέρφια) του αφηγούνται την καταγωγή και το θαλάσσιο ταξίδι τους, όπου και βρήκαν το θάνατο, όταν ναυάγησε το πλοίο τους. 4. στ. 453-τέλος: Ο ποιητής δηλώνει ότι ετοιμάζεται να αποχωρήσει. Τότε πολλοί τρέχουν για να του παραδώσουν γράμματα για τον πάνω κόσμο. Ο ποιητής τρέπεται σε φυγή για να αποφύγει να αναλάβει την υποχρέωση αυτή.

11 Το τέλος του ποιήματος, τόσο στην έντυπη έκδοση όσο και στο χειρόγραφο, έχει διαταραχθεί κατά την πορεία της παράδοσής του. Για το λόγο αυτό και δεν είναι γνωστό ποια ακριβώς μορφή και περιεχόμενο είχε. Ο ποιητής είχε υπόψη του και επηρεάστηκε από μια πληθώρα θεμάτων της λαϊκής-προφορικής παράδοσης της εποχής του, τόσο ελληνικά, όσο και ευρωπαϊκά, τα οποία και αφομοίωσε δημιουργικά. Στοιχεία της προφορικής-λαϊκής παράδοσης που απαντούν στην ποίησή του, όπως π.χ. το τραγούδι του νεκρού αδελφού και ο μοιρολόι, απαντούν και στο δημοτικό τραγούδι, το οποίο καταγράφηκε το 19ο αι. σε συλλογές από την προφορική παράδοση.

12 Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το τέλος του ποιήματος έχει χαθεί πολλή συζήτηση έχει προκαλέσει ο χαρακτήρας του Αποκόπου: αν πρόκειται δηλαδή για ηθικοδιδακτικό ποιήμα, αν έχει αντικληρικό χαρακτήρα ή αν γράφτηκε ως αντίδραση σε ένα παραδοσιακό λογοτεχνικό είδος, στην ονειρική ποιητική κατάβαση στον Κάτω Κόσμο. Σχετικά με το θέμα αυτό έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις.

13 Σύμφωνα με τα πορίσματα της πιο πρόσφατης φιλολογικής έρευνας: 1) Το ποίημα αποτελεί μια σφοδρή επίθεση στα ποιημάτα για τον Κάτω κόσμο, που γράφονταν και διακινούνταν κατά την υστερομεσαιωνική περίοδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι απουσιάζει ο Χάρος ή κάποιος άλλος οδηγός στον κάτω κόσμο. Τα παραδοσιακά μεσαιωνικά βασανιστήρια της κόλασης έχουν αντικατασταθεί με τα ψυχολογικά μαρτύρια των νεκρών.

14 2) Είναι αντιηθικοδιδακτικό-αντιπαραδοσιακό όνειρο του κάτω κόσμου με πολλά ρεαλιστικά στοιχεία, που απαντούσαν στην κρητική λογοτεχνία του 14ου και του 15ου αι. Η φιλολογική κριτική αντιμετώπισε πολύ ευνοϊκά τον Απόκοπο του Μπεργαδή. Θεωρήθηκε μεταξύ άλλων ως ένα «καταπληκτικά ώριμο ποίημα και ότι ο λυρισμός του κάνει το ποίημα θερμό ύμνο στην ομορφιά του απάνω κόσμου» (Λ. Πολίτης), «ένας ύμνος στη ζωή» (Γ. Κ. Μαυρομάτης).

15 Βασική βιβλιογραφία (επιλογή)
• Στ. Αλεξίου, Μπεργαδής Απόκοπος - Η Βοσκοπούλα, Αθήνα • Ν. Μ. Παναγιωτάκης, «Το κείμενο της πρώτης έκδοσης του Αποκόπου. Τυπογραφική και φιλολογική διερεύνηση», Θησαυρίσματα 21 (1991) • A. van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι» στο D. Holton (επιμ.), Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, μετάφρ. Ν. Δεληγιαννάκη, Ηράκλειο 1997, • P. Vejleskov, Apokopos. A fifteenth century Greek (Veneto-Cretan) Catabasis in the rernacular. Synoptic edition with introduction, commentary and index verborum. English translation by M. Alexiou, Köln 2005.

16 Ακολουθούν τα υπό εξέταση κείμενα

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49