Καταγραφή των αερολυμάτων από διαστημικές πλατφόρμες

Παρουσίαση με θέμα: "Καταγραφή των αερολυμάτων από διαστημικές πλατφόρμες"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Καταγραφή των αερολυμάτων από διαστημικές πλατφόρμες
Summer aerosols over Greece Παπουτσόγλου Δήμητρα Υπευθ.καθ.: κ. Παπαγιάννης 18/9/2018

2 Φυσικό Υπόβαθρο Η γήινη ατμόσφαιρα χωρίζεται στην τροπόσφαιρα, τη στρατόσφαιρα(περιέχει περίπου το 90% του ατμοσφαιρικού όζοντος), τη μεσόσφαιρα και τη θερμόσφαιρα. Άζωτο-Οξυγόνο-Αργο 18/9/2018

3 Τι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια;
Τα αιωρούμενα σωματίδια ή αερολύματα (aerosols) μπορούν να είναι στερεά ή υγρά μικροσκοπικά μόρια, που κυμαίνονται στο μέγεθος από 0,01 μm έως μερικές δεκάδες μm. Παραδείγματος χάριν, τα μόρια καπνού του τσιγάρου είναι στη μέση αυτής της σειράς μεγέθους και οι χαρακτηριστικές διάμετροι των υδροσταγονιδίων είναι 10 ή περισσότερα μm. Που βρίσκονται; Κάτω από τις κανονικές περιστάσεις, η πλειοψηφία των αερολυμάτων διαμορφώνει μια λεπτή ελαφριά ομίχλη στη χαμηλότερη ατμόσφαιρα (τροπόσφαιρα), όπου πλένονται από τον αέρα και τη βροχή περίπου μέσα σε μια εβδομάδα. Τα αερολύματα βρίσκονται επίσης σε ένα μέρος της ατμόσφαιρας ακριβώς επάνω από την τροπόσφαιρα (αποκαλούμενη "στρατόσφαιρα"). Δεδομένου ότι δεν βρέχει στη στρατόσφαιρα, αυτά τα αερολύματα μπορούν να παραμείνουν εκεί για πολλούς μήνες. Έχει διαπιστωθεί ότι ο ρόλος τους διαφέρει ανάλογα και με το υψόμετρο. 18/9/2018

4 Από τι ουσίες μπορεί να προέρχονται;
Η ταξινόμηση των αιωρούμενων σωματιδίων αναφορικά με τη χημική τους σύσταση περιλαμβάνει τα σωματίδια που περιέχουν θειικά, νιτρικά, αμμωνιούχα άλατα καθώς και ενώσεις με βάσεις των άνθρακα. Αυτά έχουν επίσης δύο υποκατηγορίες, α) τα περιέχοντα οργανικό άνθρακα (OC) και προέρχονται από χημικές διαδικασίες καύσης, β) αιθάλη (BC) και προέρχονται από καύση βιομάζας και ορυκτών καυσίμων. ΠΗΓΕΣ ΣΩΜΑΤΙΔΙΏΝ Ανθρωπογενείς καύσεις βιομάζας βιομηχανία -ορυκτά καύσιμα πυρκαγιές δασών αστικοί ρύποι. Αποτελούν ~ 10% του συνολικού αριθμού, αφθονούν στις βιομηχανικές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου. Φυσικές Πηγές Ψεκασμός Ηφαίστεια Θάλασσα Σκόνη, άμμος Αιολική διάβρωση 18/9/2018

5 Πώς διαδίδεται η ηλιακή ακτινοβολία στην ατμόσφαιρα;
Όταν ένα αέριο της ατμόσφαιρας απορροφήσει ένα φωτόνιο από τη προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία, μεταβαίνει σε διεγερμένη κατάσταση, σαν μικροσκοπικό ταλαντούμενο δίπολο. Το μόριο αποθηκεύει εσωτερικά ενέργεια με τρεις τρόπους : α. ηλεκτρονική (σχετίζεται με την κατανομή των ηλεκτρονίων στις επιτρεπόμενες στάθμες του μορίου) β. περιστροφική (αντιστοιχεί σε περιστροφή του μορίου γύρω από το κέντρο μάζας του) γ. ταλαντωτική (επειδή τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα πάλλονται με εγκάρσια μορφή, τα δίπολα (μόρια) ταλαντεύονται σε επίπεδο κάθετο προς την πορεία των ηλιακών ακτίνων) α. ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΠΤΩΣΗ (radiative decay) Το ηλεκτρόνιο μεταπίπτει πίσω στην βασική του ενεργειακή κατάσταση εκπέμποντας ένα φωτόνιο με την ίδια ενέργεια και συχνότητα με αυτή του αρχικού προσπίπτοντος φωτονίου. β. ΘΕΡΜΟΠΟΙΗΣΗ (thermalization) Λόγω των συνεχών αλληλεπιδράσεων υπάρχει πιθανότητα η ΔΕ που εκπέμπεται κατά την αποδιέγερση του μορίου να μετατραπεί σε άλλες μορφές ενέργειας. Στην περίπτωση αυτή έχουμε τοπική αύξηση της θερμοκρασία και <<απορρόφηση>> του φωτονίου. 18/9/2018

6 Η ηλιακή ακτινοβολία κατά τη διάδοση της στην ατμόσφαιρα εξασθενεί με φαινόμενα : α. σκέδασης
Η σκέδαση οφείλεται τόσο στην ύπαρξη των αιωρούμενων σωματιδίων (σκέδαση Mie) όσο και των μορίων της ατμόσφαιρας (σκέδαση Rayleigh). Σκέδαση Mie : Ισχύει για σωματίδια μεγάλης διαμέτρου. Δείκτης διάθλασης σωματιδίων m=n+ik (όπου n πραγματικό μέρος και k φανταστικό μέρος. Από το πραγματικό μέρος εξαρτάται η ταχύτητα του φωτός μέσα στο σωματίδιο και από το φανταστικό η απορροφητικότητα του υλικού). Πρόκειται για ελαστική σκέδαση. Έστω α η παράμετρος μεγέθους του σκεδάζοντος αερολύματος (size parameter): α=2πr/λ= πD/λ όπου r, D η ακτίνα και η διάμετρος του σωματιδίου και λ το μήκος κύματος της ακτινοβολίας. Σκέδαση Rayleigh: Ισχύει για σωματίδια μικρής διαμέτρου. Μέτρο για την πιθανότητα αλληλεπίδρασης των φωτονίων με την ύλη στην περίπτωση αυτή είναι η ενεργός διατομή σκέδασης. Πρόκειται για ελαστική σκέδαση. Εάν Fo(Wm-2) είναι η ένταση της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας στα αερολύματα, τότε η σκεδαζόμενη ενέργεια Fscat από αυτά είναι : Fscat=CscatFo 18/9/2018

7 φωτοδιάσπαση (έναρξη φωτοχημικών αντιδράσεων) είτε
β. απορρόφησης Σχετίζεται κυρίως με τις οπτικές μεταβάσεις μεταξύ των επιτρεπόμενων κβαντισμένων ενεργειακών επιπέδων των μορίων. Η απορρόφηση γίνεται είτε μέσω σωματιδίων (ενώσεις πυριτίου, σιδήρου, οργανικές ενώσεις άνθρακα με φανταστικό μέρος συντελεστού απορρόφησης κ≠0) είτε μέσω μορίων με τις ακόλουθες διαδικασίες: φωτοδιάσπαση (έναρξη φωτοχημικών αντιδράσεων) είτε φωτοϊονισμό (απόσπαση των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας των ατόμων) 18/9/2018

8 Πως επιδρούν τα αερολύματα στις μεταβολές του κλίματος;
Α. Τοπική ψύξη της ατμόσφαιρας (direct cooling effect) Τοπική θέρμανση της ατμόσφαιρας (direct warming effect) B. Μεταβολή της διάταξης των σωματιδίων νερού κατά τον σχηματισμό σύννεφων (indirect effect) Επίδραση σε χημικές διαδικασίες κατά το φαινόμενο του θερμοκηπίου (indirect effect) 18/9/2018

9 18/9/2018

10 Αναλυτικότερα…. Direct effect
Τα αιωρούμενα σωματίδια μπορούν είτε να ανακλάσουν είτε να απορροφήσουν ηλιακή ακτινοβολία. Ανάκλαση των μικρών μήκων κύματος σημαίνει κατά μια έννοια αύξηση της ακτινοβολίας που <<επιστρέφει πίσω στο διάστημα>>. Κατ’ επέκταση αυτό οδηγεί σε αύξηση της ανακλαστικότητας της γης (albedo), άρα και (τοπική) μείωση της θερμοκρασίας. Απορρόφηση της ηλιακής και της μεγάλου μήκους κύματος ακτινοβολίας (γήινη υπέρυθρη), επιφέρει αντίθετα την (τοπική) θέρμανση της ατμόσφαιρας. Direct effect Direct effect Indirect effect Θειικό οξύ Τέφρα Πυρήνες Συμπύκνωσης 18/9/2018

11 18/9/2018

12 Indirect effect Κατά το έμμεσο φαινόμενο, τα σωματίδια προκαλούν έντονη κατακράτηση της ακτινοβολίας. Τα αιωρούμενα σωματίδια ενεργούν ως πυρήνες συμπύκνωσης (cloud condensation nuclei CCN) των υδρατμών καθορίζοντας τον σχηματισμό υδροσταγονιδίων. Το νερό διαχέεται σε μικρότερα μέρη, και πέφτει πιο αργά στην γη. Επηρεάζονται έτσι οι βροχοπτώσεις και ο χρόνος ζωής των θερμών νεφών. Α) ΛΕΥΚΑ ΝΕΦΗ: αποτελούνται από μικρά υδροσταγονίδια, τα οποία σκεδάζουν την ακτινοβολία και έτσι παρουσιάζουν μεγάλη λευκότητα και επομένως σκεδάζουν την προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία. Β) ΣΚΟΥΡΑ ΝΕΦΗ: αποτελούνται από μεγάλα υδροσταγονίδια και παρουσιάζουν έντονη απορρόφηση της προσπίπτουσας σε αυτά ηλιακής ακτινοβολίας. 18/9/2018

13 Δ(FS-FT)=ΔFR => Ts μεταβολή της θερμοκρασίας
Συμπερασματικά, τα αιωρούμενα σωματίδια επιδρούν στο ισοζύγιο ενέργειας της γης. Η προσπίπτουσα ένταση ηλιακής ακτινοβολίας Fs(Wm-2) είναι ίση με την εκπεμπόμενη ένταση από τη γήινη ατμόσφαιρα FT(Wm-2) σε κατάσταση ισορροπίας: Fs=FT Εάν το ισοζύγιο διαταραχθεί, κατά μια ποσότητα ΔFR επί του προκειμένου λόγω της μεταβολής του albedo και γενικότερα λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου καταλήγουμε: Δ(FS-FT)=ΔFR => Ts μεταβολή της θερμοκρασίας => κλιματικός συντελεστής ευαισθησίας λc=ΔΤS/ΔFR … λc=ΤS/4FT για ΔFS=0 λc=0,3K(Wm-2)-1, άρα αν διαταραχθεί η ισορροπία και έχουμε αύξηση κατά ΔFR, τότε οδηγούμαστε σε αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Στο ηφαίστειο του βουνού Pinatubo στις Φιλιππίνες απελευθερώθηκαν περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι SO2 και η μεγαλύτερη ποσότητα αιωρούμενων σωματιδίων που παρατηρήθηκε ποτέ στην στρατόσφαιρα, σχηματίζοντας ένα θειικό όξινο νέφος. Η παγκόσμια θερμοκρασία υποχώρησε κατά 0,50C και η καταστροφή του όζοντος επιταχύνθηκε. 18/9/2018

14 Τρόπος καταγραφής των αερολυμάτων
Όπως έγινε φανερό, μολονότι οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη ερευνήσει διεξοδικά το ρόλο των αερολυμάτων, έχουν διαπιστώσει την σπουδαιότητα τους. Έχουν αναπτυχθεί λοιπόν μέθοδοι καταγραφής αερολυμάτων, που χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) Παθητικές β)Ενεργητικές Στόχος αυτών είναι: Η ποσοτική ανάλυση των αερολυμάτων στην τροπόσφαιρα, οι οπτικές ιδιότητες τους, η οπτική πυκνότητα, το μέγεθος, η single scattering albedo, ο δείκτης διάθλασης. Η παροχή πληροφοριών σχετικά με: i) την εποχιακή και ετήσια ποικιλότητα των πηγών ii) άμεση ακτινοβολητική επίδραση (μέσα από ένα συνδυασμό από φασματικών και ευροζωνικών αισθητήρων) iii) έμμεση ακτινοβολητική επίδραση (μέσα από μετρήσεις στις αλλαγές της ανακλαστικότητας των νεφών σαν μια πηγή αιωρούμενων σωματιδίων διαφόρων μεγεθών ή συγκρίνοντας ηπειρωτικές και θαλάσσιες περιοχές στα δύο ημισφαίρια). 18/9/2018

15 Διαφορές Παθητικών και Ενεργητικών Δορυφόρων Ενεργητικοί
Διαθέτουν πομπό και δέκτη, σύστημα διαμόρφωσης και αποδιαμόρφωσης συχνότητας Επανεκπέμπουν τα λαμβανόμενα σήματα ενισχυμένα Έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής/δεν παρουσιάζουν υπερφόρτωση Απαιτούν σταθμούς εδάφους υψηλής ισχύος και συστήματα λήψεως μεγάλης ευαισθησίας Π.χ. Calipso Παθητικοί Ανακλούν ή διαχέουν τα λαμβανόμενα σήματα χωρίς διαμόρφωση Απαιτούν εγκαταστάσεις εδάφους μικρής ισχύος. π.χ. MODIS, TOMS 18/9/2018

16 ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΑ ΔΟΡΥΦΟΡΩΝ Παθητικοί Ενεργητικοί
Παθητικοί Ενεργητικοί ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΑΕΡΟΛΥΜΑΤΩΝ: Η διαχέουσα ανακλώμενη ακτινοβολία εκφράζεται: R(τa, ωο; μ, μο, φ) = πΙ(0,-μ,φ)/μοFo συναρτήσει της έντασης, της οπτικής πυκνότητας, της ανακλαστικότητας της γης, του αζιμούθιου, της κατεύθυνσης της ακτινοβολίας και άρα και του μήκους κύματος της ακτινοβολίας. Οι μικροφυσικές ιδιότητες των αιωρούμενων σωματιδίων αναφέρονται: single και multiple channel reflectance multiangle relftectance contrast reduction polarization. 18/9/2018

17 18/9/2018

18 sensror caracteristics
Instrument Spacecraft swath width(km) sensror caracteristics launch time AVHRR NOAA 7,9, 11,14,L,Metop 1 2800 σαρωτής με 5 φασματικές ζώνες 1981 TOMS Nimbus 7, Meteor 3, ADEOS, Earth Probe, QuikTOMS 3000 φράγμα διάθλασης μονοχρωματιστής που διαχωρίζει το εισερχόμενο φως, 7φασματικές ζώνες ASTR-2 ERS 2 500 κωνικός σαρωτής με δύο οπτικά πεδία στη γη, 6 φασματικές ζώνες OCTS ADEOS 1400 Radiometer, 12 φασματικές ζώνες, κλίση ±20ο προς αποφυγή του ηλιακ.φωτός POLDER ADEOS, ADEOS II 2200 φτάνει, φιλτράρει, πολώνει με εύρος πεδίου 114ο , 2000 18/9/2018

19 Instrument Spacecraft swath width(km) sensror caracter. launch time
SeaWIFS Orb View2 2800 8 φασματικές ζώνες, κλίση 20ο MISR Terra 360 9 CCD-based pushbroom κάμερες ναδίρ ο, 4 ορατό - ιώδες ζώνες 1998 MODIS Terra, EOS PM 2330 cross track scanning spectroradiometer, 36 φασματικές ζώνες AATSR Envisat 1 500 κωνικός σαρωτής με δύο οπτικά πεδία στη γη, ναδίρ - 55ο ανά δύο λεπτά, 7 φασματικές ζώνες 2000 MERIS 1150 cross track scanner με δυνατότητα κλίσης, 15 ζώνες 18/9/2018

20 cross track scanning spectroradiometer, 36 φασματικές ζώνες
GLI ADEOS II 1600 cross track scanning spectroradiometer, 36 φασματικές ζώνες 2000 OMI EOS CHEM 2600 ευρύ πεδίου τηλεσκόπιο με 2 υπερφασματικα pushbroom συνεχές φάσμα 740 ζωνών nm 2003 18/9/2018

21 MODIS(MODerate Resolution Imaging Spectrometer sensor)
Απογειώθηκε από το Nasa’ s Earth Odserving System (EOS) μέσα στα πλαίσια του realtime prediction methodology. Η πρώτη εκτόξευση έγινε στις 18 Δεκεμβρίου 1999 από την Terra Platform. Η δεύτερη στις 4 Μαΐου του 2002 από την Aqua Platform. Οπτικό βάθος αερολύματος Μηνιαίο μέσο οπτικό βάθος αερολύματος από τον Νοέμβριο του 2002 μέχρι τον Ιούνιο του 2003.Από 0,0 (ιώδες) μέχρι 3,0 (ερυθρό). Οι υψηλές συγκεντρώσεις αερολυμάτων που μεταφέρονται πέρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό δυτικά της Σαχάρας και ως τον Ειρηνικό ωκεανό (σκόνη) είναι ορατές. 18/9/2018

22 18/9/2018

23 Στις 28 Αυγούστου 2005, το όργανο Terra- Modis συνέλαβε αυτήν την εικόνα του εξαιρετικά επικίνδυνου τυφώνα Katrina στο βόρειο κεντρικό κόλπο του Μεξικού που κινιόταν σταθερά προς την ακτή του Αμερικανικού Περσικού Κόλπου. Ελλάδα, Ιούλιος 2007 18/9/2018

24 Λευκαύγεια (ανακλαστικότητα) Οπτική πυκνότητα
Ο TOMS εκτοξεύτηκε τον Ιούλιο του Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τα στοιχεία από το συνολικό φασματόμετρο χαρτογράφησης όζοντος της NASA (TOMS) για να μετρήσουν το σχετικό ποσό στερεών —ή υγρών μορίων αερολυμάτων που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα. Τα παραδείγματα τέτοιων αερολυμάτων περιλαμβάνουν τη σκόνη, την ηφαιστειακή τέφρα, και συγκεκριμένα ο TOMS καταγράφει: Λευκαύγεια (ανακλαστικότητα) Οπτική πυκνότητα Ύψος του αέριας μάζας που εμπεριέχει τα αερολύματα Πίεση επιφάνειας Τρύπα όζοντος, Ανταρκτική ,τρεις φορές μεγαλύτερη από ολόκληρη τη μάζα εδάφους των Ηνωμένων Πολιτειών , 11 εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια Απρίλιος 2000 σκόνη που φυσά από την έρημο Σαχάρας στον Ατλαντικό Ωκεανό 18/9/2018

25 Ο TOMS καταγράφει τη σκόνη, τον καπνό και τη στάχτη
Καπνός, Φλόριντα 1998 Σκόνη, Θάλασσα του Okhotsk - Αύγουστος 1998 Σκόνη, Δυτική Σαχάρα – Φεβρουάριος 2000 18/9/2018

26 AI=-100(log10(Im340/Im380)-log(Ic340/Ic380)
Τα συνολικά στοιχεία όζοντος υποβάλλονται σε επεξεργασία χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο TOMS έκδοση 8. Αυτός ο αλγόριθμος έχει βελτιστοποιηθεί για βραχυπρόθεσμες μελέτες στις εποχιακές παραλλαγές στα στοιχεία. Το όργανο TOMS μετρά την αναδρομικά διασκορπισμένη ηλιακή UV ακτινοβολία σε διάφορα ευδιάκριτα μήκη κύματος, μερικά από τα οποία απορροφώνται από το ατμοσφαιρικό όζον. AI=-100(log10(Im340/Im380)-log(Ic340/Ic380) Όπου Im είναι η backscattering ακτινοβολία μετρημένη από τον TOMS στο δεδομένο μήκος κύματος και AI=(1-0,2log(ps))[1,25+5(1-ω380)h](τ380 )ω380 Όπου 0,6<ps<1 atm και 0,75≤ω380≤0,95, ω380=0,95 ΑΙ=-τ380 Η πρώτη παράγωγος της παραπάνω συνάρτησης δείχνει το σφάλμα των μετρήσεων το οποίο κατά την καταγραφή των αερολυμάτων παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς μπορεί να λάβει τιμές και πάνω από 13%. 18/9/2018

27 SeaWifs (Sea Viewing Wide Field – of – View Sensor)
Χρησιμοποιεί μια μέθοδο βελτιστοποίησης πληροφορίας Για μήκη κύματος 412 nm ως 443nm για τους τρεις σταθμούς το μέσο σφάλμα είναι 6%, ενώ για 865nm 13%. Βρίσκεται στο σκάφος SeaStar. Λειτουργεί για δέκα φασματικές ζώνες, έχει περίοδο τροχιάς 99 λεπτά (περιστροφή), ενώ ο χρόνος όπου επανακαταγράφει μια περιοχή είναι μια ημέρα. Δίνει γραμμικά αποτελέσματα ενώ η ευαισθησία του αγγίζει το 80%. O standard correction algorithm βασίζεται στην ακόλουθη εξίσωση: ρ+(λ)=ρr(λ)+ρα(λ)+ρrα (λ)+t(λ)+ρw(λ) Water reflectance from the ocean Top-of-atmosphere reflectance odserved by SeaWifs Diffuse transmittance of atmosphere in the path from the sea to sensor Aerosols reflectance Interaction between molecule and aerosol scattering Reflectance without aerosols 18/9/2018

28 Ανατολική Ασία, αερολύματα, 2001
18/9/2018

29 Παθητικοί Δορυφόροι Η παθητικοί δορυφόροι συλλέγουν την ακτινοβολία <<κατευθείαν>> κατά την πορεία της από τον ήλιο προς αυτούς. Είναι εξοπλισμένοι με φασματόμετρα, τα οποία διαθέτουν οπτικά φράγματα. Ανάλογα με τη γωνία πρόσπτωσης της ακτινοβολίας από τον ήλιο στα αιωρούμενα σωματίδια διακρίνουν για τα διάφορα μήκη κύματος τα στοιχεία που περιέχει η ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, το νερό και το διοξείδιο του άνθρακα παρουσιάζουν απορρόφηση της ακτινοβολίας στα 0,85μm και 10,6 μm αντίστοιχα. Στους παθητικούς δορυφόρους ανήκει ο αισθητήρας WFC (Wide Field Camera) και ο IIR (Infrared Imaging Radiometer) στον δορυφόρο Calipso (Cloud-Aerosol Lidar and Infrared Pathfinder Satellite Observation) ο οποίος είναι προΐόν συνεργασίας της NASA και του CNES, του γαλλικού οργανισμού για το διάστημα. Παρέχει πληροφορίες γύρω από το ρόλο των νεφών και των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα καθώς και το ρόλο τους στο κλίμα και τον καιρό της γης και την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Περιέχει επίσης ένα ενεργό lidar (CALIOP). Το σύστημα lidar ενεργοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2006. 18/9/2018

30 Infrared Image Radiometer Σύστημα Lidar
Τα όργανα του Calipso: Wide field camera Infrared Image Radiometer Σύστημα Lidar 18/9/2018

31 Βιβλιογραφία www.physivs4u.gr www.aero.org www.agu.org
Όργανο Terra, 27 Αυγούστου 2007 Βιβλιογραφία Bulletin of the American Meteorological Society, Vol 80, No 11, November 1999 Journal of Geophysical Research, Vol 108, No D15, 4472 Δ. Ζευγώλης, Εφαρμοσμένη Οπτική, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Γ. Καρράς «Στοιχεία Φυσικής της Ατμόσφαιρας», Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1990. Α. Παπαγιάννης <<Φυσική Περιβάλλοντος», ΕΜΠ, 2006. 18/9/2018