Ο Ελληνικός Μοντερνισμός & η νεότερη εποχή: Γενιά 1930

Παρουσίαση με θέμα: "Ο Ελληνικός Μοντερνισμός & η νεότερη εποχή: Γενιά 1930"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ο Ελληνικός Μοντερνισμός & η νεότερη εποχή: Γενιά 1930
Ο Ελληνικός Μοντερνισμός & η νεότερη εποχή: Γενιά 1930 Εισαγωγη στη νεοελληνικη φιλολογια Α’ εξαμηνο 2017 – 2018 Χαριτατοσ γιωργοσ, Μεταπτυχιακοσ φοιτητησ πμσ νεοελληνικησ ειδικευσησ τμ. Φιλολογιασ

2 Μοντέρνο: αποκωδικοποίηση όρου
Νεωτερικότητα, μοντέρνα εποχή: όχι ακριβείς όροι, που προκαλούν διαφωνίες. Διαδοχή της κληρονομιάς του Διαφωτισμού και του Ορθού Λόγου Σηματοδοτεί τις προοοδευτικές κατευθύνσεις στην Ιστορία της Λογοτεχνίας. Σύνδεση με την κοινωνική και ιστορική πραγματικότητα της εποχής μας. Σήμερα: γενικευτικός όρος για κάθε είδους νεωτερισμό. Εκκεντρικό, παράδοξο, πρωτότυπο, σύγχρονο, νεωτεριστικό, επαναστατικό. Αντίθετη άποψη: το μοντέρνο ισοδυναμεί με το κακόγουστο, το ανήθικο και το κατ’ επίφαση νεωτερικό.

3 Μοντέρνο: αποκωδικοποίηση όρου
Εξέγερση ενάντια στον παραδοσιακό αστικό πολιτισμό. Αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών. Κατάργηση καθιερωμένων κανόνων και συμβάσεων. Ριζοσπαστικοί πειραματισμοί στη μορφή και το περιεχόμενο. Έμφαση στην υποκειμενική συνείδηση. Το αίτημα της ριζικής ανατροπής υιοθετείται από τα κινήματα των πρωτοποριών και του μεταμοντέρνου. Υπέρβαση εθνικών, ειδολογικών και πολιτισμικών ορίων.

4 Ιστορικό πλαίσιο Ιστορικά: αρχές 20ου αι. – Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914 –1918)  χρεοκοπία ευρωπαϊκού πνευματικού, πολιτισμικού και κοινωνικού συστήματος. Πρόκληση εργατικής τάξης ενάντια στο Κεφάλαιο με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος. Πάλη των τάξεων  πτώση καπιταλισμού  αίτημα κοινωνικής προόδου  ανάπτυξη μαρξιστικών ιδεών. Πραγμοποίηση εργάτη. Αρνητικές επιπτώσεις εκβιομηχάνισης. Τεχνολογική πρόοδος και αστικοποίηση. Οικονομική, πολιτική και ηθική κρίση του φιλελευθερισμού.

5 Ιστορικό πλαίσιο Κλονισμός της εμπιστοσύνης στους παραδοσιακούς αστικούς θεσμούς, στον ορθολογισμό και τις ανθρώπινες αξίες. Αισιοδοξία και πεσιμισμός, ανάπτυξη/ πρόοδος και κρίση συμβαδίζουν. Αμφισβήτηση των θέσεων του θετικισμού (επιστημονικό φιλοσοφικό δόγμα, το οποίο υποστηρίζει πως μία πρόταση ή ένας φυσικός νόμος είναι αληθής μόνο όταν είναι λογικά επαληθεύσιμος: κοινή εμπειρία, κοινή λογική, απόρριψη υπερβατικών κι απόκρυφων δυνάμεων). Ανάπτυξη επιστημών και φιλοσοφίας.

6 Ιστορικό πλαίσιο: Επιστήμες
Η επιστημονική γνώση είναι ένα κράμα: Α. ορθολογιστικής προσέγγισης της ζωής Β. παρατήρησης – πειράματος Γ. πρακτικής εφαρμογής γνώσεων στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες Δ. ταύτισης γνώσεως με επιστημονική γνώση Φιλοσοφία: αρχές 20ού: ανάδυση φιλοσοφικής ανησυχίας για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό  μέσα 20ού: πλήρης αποδόμηση. Έμφαση στο υποκείμενο (vs αντικείμενο) και στον εξωτερικό, συνειδησιακό χρόνο (vs πραγματικό). Βλ. Bergson

7 Ιστορικό πλαίσιο: Επιστήμες
Ανακάλυψη ακτινογραφίας και ραδιενέργειας, Röntgen. Κβαντική θεωρία, Max Plank. Ειδική θεωρία της Σχετικότητας, Albert Einstein. Τετραδιάστατος χώρος, Herman Minkowski. Άχρονο ασυνείδητο και σημασία ονείρων, Sigmund Freud. «Λογοτεχνία του χρόνου» (Wyndham Lewis): μέσα από τεράστια χρονικά ανοίγματα συμπεριλαμβάνει το σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας  σχετικισμός, μικροσκοπική θεώρηση του κόσμου, υποκειμενισμός.

8 Μοντερνισμός «Ο μοντερνισμός [...] είναι η μόνη τέχνη που ανταποκρίνεται στο σενάριο του χάους μας. Είναι η τέχνη συνεπακόλουθη της «Αρχής της απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ, της καταστροφής του πολιτισμού και της λογικής κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, του κόσμου που άλλαξε και επανερμηνεύθηκε από τον Μαρξ, τον Φρόιντ και τον Δαρβίνο, του καπιταλισμού και της διαρκούς βιομηχανικής επιτάχυνσης, της υπαρξιστικής έκθεσης στο ασήμαντο ή στο παράλογο» (Bradbury & McFarlane, 1991: 27).

9 Αλλαγές στη μορφή & το περιεχόμενο
Saussure: σημείο  σημαίνον (μορφή) σημαινόμενο (περιεχόμενο) Σημαντικές αλλαγές στη μορφή. Όχι μεγάλες αλλαγές στο περιεχόμενο: νέο σε σχέση το ρομαντισμό και το ρεαλισμό , αλλά όχι «νεωτεριστικό». Μορφή: ιδιότυπη, πρωτότυπη, καινοφανής παρουσίαση εννοιών – απόκλιση από τη νόρμα. Τεράστιες αλλαγές στη σύνταξη και τη δομή. Μετρικές καινοτομίες. Υβριδοποίηση και νέες ειδολογικές παράμετροι.

10 Αλλαγές στη μορφή & το περιεχόμενο
«Νέα γνώση μπορεί να προέλθει μόνο μέσα από νέα μορφή», Hermann Broch. Υποβλητική και ζοφερή ατμόσφαιρα. Προβολή παράδοξης πραγματικότητας. Αναγνώστης – μέτοχος αλλαγών. Εσωτερική αναζήτηση – στροφή εις εαυτόν. Αντίληψη αδυναμιών και τραγικότητας ανθρώπινης ιστορικής πραγματικότητας.

11 Περισσότερα γενικά χαρακτηριστικά
Τέχνη της υψηλής αισθητικής συνείδησης και της μη – αναπαραστασιμότητας. Χωροποιημένος χρόνος με στόχο την απόδοση του βάθους της ανθρώπινης κατάστασης. Εγκατάλειψη ουμανιστικής αναπαράστασης και αναζήτηση μιας βαθύτερης διείσδυσης στη ζωή. Υφολογική μορφική επιτήδευση, καταθλιπτική ψυχρότητα, σκοτεινότητα, αποξένωση, μοναξιά, αποσύνθεση, εσωτερικός αυτοσκεπτικισμός, μανιερισμός  υψηλός μοντερνισμός.

12 Από τον Ρεαλισμό στον Μοντερνισμό
Μοντερνισμός: απόρριψη βεβαιοτήτων διαφωτισμού Μη ορθολογιστική προσέγγιση ζωής. Υποκειμενική πρόσληψη και αντίληψη. Υπονόμευση παράδοσης (Subversion). Αντίδραση στις συντηρητικές αξίες του ρεαλισμού. Κατακερματισμός αληθοφανούς αναπαράστασης. Νέες τάσεις στο ύφος και τη μορφή. Προσπάθεια απόδρασης από την τελματώδη πραγματικότητα. Διακοπή αυτοματισμού.

13 Το μοντερνιστικό μυθιστόρημα
Εκπρόσωποι: Eliot, Pound, Joyce, Lawrence, Yeats, Rilke, Blok, Mayakovski, Proust, Mann, Woolf, Kafka Σχετικότητα και υποκειμενικότητα. Περιγραφή της ματαιότητας του δυτικού πολιτισμού, των εκπιπτουσών αξιών της σύγχρονης κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας. Εσωτερική και συλλογική αλλαγή. Παράδοξο, ακατανόητο, οραματικό. Ανάγκη να αντιληφθούν το τραγικό αίσθημα της ύπαρξής τους και της ίδιας της ζωής.

14 Το μοντερνιστικό μυθιστόρημα
Ρευστότητα και μεταβλητότητα. Συρρίκνωση υπόθεσης. Καταστροφή προσώπου. Πρόσμειξη λογοτεχνικών ειδών. Αυτοαναφορικότητα. Διακειμενικότητα. Σύγχυση χρόνου. Εσωτερικός μονόλογος. Τμηματική και ελλειπτική γλώσσα. Αποσπασματικότητα. Μεταφορά: παραμορφωτικός φακός πραγματικότητας.

15 Για έναν ορισμό του μοντέρνου, Βαγενάς
Ελεύθερος στίχος. Ανάπτυξη της δραματικότητας. Καθημερινό λεξιλόγιο – τόνος προφορικής ομιλίας. Σκοτεινότητα διανοητικής φύσης. Ενδιαφέρον για συγκινησιακό και όχι διανοητικό νόημα. Στη μοντέρνα ποίηση αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση του μη έλλογου. Ερώτημα: Ένα ποίημα που υπήρξε «μοντέρνο» πριν από πολλά χρόνια χαρακτηρίζεται και σήμερα μοντέρνο; Πχ ένα ποίημα του Μαλλαρμέ.

16

17

18 Υφολογικά χαρακτηριστικά ποίησης
Ελεύθερος στίχος. Κατακερματισμός της εικόνας. Καθημερινό γλωσσικό ιδίωμα. Δραματικότητα. Απρόσωπο ύφος. Αποσπασματικότητα. Πολυγλωσσία. Ειρωνεία, ειρωνική αποστασιοποίηση. Χρήση του μύθου.

19 Υφολογικά χαρακτηριστικά πεζογραφίας
Αποσπασματική αφήγηση. Πολυπρισματική απόδοση της πραγματικότητας. Εσωστρέφεια, ενδοσκόπηση. Οπτική γωνία Ειρωνική αποστασιοποίηση Ροή συνείδησης Εσωτερικός μονόλογος Ελεύθερος πλάγιος λόγος Καλλιτέχνης = πρωταγωνιστής Ημερολογιακή γραφή (βλ. Τετράδια)

20 Μοντερνισμός & Νεοελληνική Λογοτεχνία
Προδρομικές μορφές του νεωτερικού ποιητικού λόγου: Κώστας Καρυωτάκης, Κ. Π. Καβάφης, Τάκης Παπατσώνης. Εμφάνιση στις απαρχές της δεκαετίας του 1930. Γενιά 1930: τομή στα λογοτεχνικά συμφραζόμενα. Σημαντικοί εκπρόσωποι (λογοτέχνες, θεωρητικοί απολογητές και κριτικοί): Νικηφόρος Βρεττάκος, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Νίκος Εγγονόπουλος, Ανδρέας Εμπειρίκος. Πεζογραφία: η σχολή της Θεσσαλονίκης γίνεται το λίκνο του ελληνικού μοντερνιστικού μυθιστορήματος. Εκπρόσωποι: Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος, Γιώργος Δέλιος, Στέλιος Ξεφλούδας, Ν. Γαβριήλ Πεντζίκης. Άλλα δείγματα: Μέλπω Αξιώτη, Γιάννης Σκαρίμπας, Γ. Μπεράτης.

21

22 Η Γενιά του 1930 Έρχεται σε διάσταση με τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία και προαναγγέλλει την έλευση μιας νέας γενιάς, μη επιβαρυμένης με το ηττοπαθές πνεύμα του παρελθόντος. Εισηγητής: Γιώργος Θεοτοκάς στο έργο Ελεύθερο Πνεύμα. Νέα λογοτεχνία, με νέα αισθητική αντίληψη (ποίηση) και νέα ιδεολογία (πεζογραφία). Ποίηση: μουσικότητα μέσα από την υποβολή και όχι τα παραδοσιακά μετρικά πρότυπα των προγενέστερων. Πεζογραφία: χωρίς να απομακρύνεται πάντοτε από τον ρεαλισμό.

23 Οι ιστορικές συνθήκες ανάδυσης της Γενιάς
Ο μοντερνισμός εμφανίζεται σε μια περίοδο κοινωνικών, πολιτικών και αισθητικών αντινομιών. Η Γενιά του 1930 αναδύθηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου και διαμορφώθηκε μέσα από τις ιδιαίτερες συνθήκες που προέκυψαν με την Μικρασιατική Καταστροφή. Η αισθητική διαφοροποίηση της Γενιάς του 1930 δεν πήρε τη μορφή των αντίστοιχων μοντερνιστικών κινήσεων της Ευρώπης, αν και προσπάθησε να συγχρονιστεί. Οι αλλαγές στο λογοτεχνικό σκηνικό έρχονται στην Ελλάδα με μεγαλύτερη καθυστέρηση.

24 Οι ιστορικές συνθήκες ανάδυσης της Γενιάς
Νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες  οικειοποίηση, παρά αναθεώρηση. Οι εκπρόσωποι της Γενιάς προσπάθησαν να διαδραματίσουν έναν ηγετικό ρόλο στην πολιτισμική συνείδηση του τόπου και να διαμορφώσουν έναν νέο λογοτεχνικό κανόνα. Ανομοιογενής σύσταση. Κορύφωση διλήμματος μεταξύ ελληνικότητας και νεωτερικότητας. Ο απόλυτος συσχετισμός με τον Μοντερνισμό αποτελεί αρκετά παρακινδυνευμένη γενίκευση (Τζιόβας).

25 Έντυπα & τάσεις Σημαντικά έντυπα:
Τα Νέα Γράμματα (1935 – 1940 & 1944 – 1945). Το Τρίτο Μάτι (1935 – 1937). Μακεδονικές Ημέρες (1932 – 1939 & 1952 – 1953). Λογοτεχνία αθηναϊκού κέντρου: παρουσιάζει μετριοπαθή στάση απέναντι στον Μοντερνισμό. Θεσσαλονικείς συγγραφείς: περισσότερο ανοικτοί απέναντι στους μοντερνιστικούς πειραματισμούς. 1935: τομή  Μυθιστόρημα Σεφέρη, Υψικάμινος Εμπειρίκου. Μετριοπαθής μοντερνισμός – συνέχεια του εθνικού οράματος του δημοτικισμού.

26 Υψικάμινος ΘΡΥΛΙΚΟΝ ΑΝΑΚΛΙΝΤΡΟΝ
O ειρμός του ποταμού διεκόπη. H συνοχή όμως του τοπείου είταν τόση που και ο ποταμός κυλούσε. Mέσα από τα φύλλα των αγρών προς το γεφύρι που χτυπούσε ο ήλιος τα σπαρτά τα λευκά στήθη τα λουλούδια μέσα στα διάφανα πουκάμισα που ακκουμπούσαν στα χαράματα τα κορίτσια σκύβαν γυμνά ή σχεδόν γυμνά να συνθλίψουν και να χαϊδέψουν γενικά τα σώματά τους και τα σώματα των ανθών. O περιφερειακός δρόμος του έγινε δρόμος ολοκλήρου πόλεως και το ποτάμι που την χωρίζει σε έξη μέρη αγκαλιάζει την ώρα που συνελήφθη το τοπείο στα δάχτυλα του πεπρωμένου.

27 ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ
Υψικάμινος ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια. Yπάρχουν απειράκις ωραιότερα πράγματα και απ' αυτήν την αγαλματώδη παρουσία του περασμένου έπους. Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη. Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας. Σκοπός της ζωής μας είναι η λυσιτελής παραδοχή της ζωής μας και της κάθε μας ευχής εν παντί τόπω εις πάσαν στιγμήν εις κάθε ένθερμον αναμόχλευσιν των υπαρχόντων. Σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένον δέρας της υπάρξεώς μας.

28

29 Κ. Π. Καβάφης Πρόδρομος του μοντέρνου.
Συνδυασμός μοντερνιστικών και μοντέρνων στοιχείων. Λυρική αποπροσωποποίηση  δραματικότητα. Ειρωνεία και ειρωνική αποστασιοποίηση. Ερωτισμός και σεξουαλικός επαμφοτερισμός του υποκειμένου. Ιδιαίτερη χρήση της Ιστορίας. Αντικειμενική συστοιχία. Μυθική Μέθοδος. Αυτοαναφορικότητα. Ελευθερωμένος στίχος.

30 Καισαρίων, γ. 1914, δ. 1918 Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή, εν μέρει και την ώρα να περάσω, την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω. Οι άφθονοι έπαινοι κ’ η κολακείες εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί, ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί· κάθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη. Aν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές, όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες θαυμαστές. Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω θάφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή, κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως.....

31 Καισαρίων, γ. 1914, δ. 1918 A, να, ήρθες συ με την αόριστη γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα, κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου. Σ’ έπλασα ωραίο κ’ αισθηματικό. Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά. Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα, που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυνεν η λάμπα μου —άφισα επίτηδες να σβύνει— εθάρρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου, με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες· ως θα ήσουν μες στην κατακτημένην Aλεξάνδρεια, χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου, ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν οι φαύλοι —που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».

32 Καινότροπη λειτουργία του χρόνου Μνήμη – Φαντασία
Καισαρίων, γ. 1914, δ. 1918 Ιστορική προοπτική Καινότροπη λειτουργία του χρόνου Μνήμη – Φαντασία Προβολή της αισθητικής αυτοσυνείδησης

33

34 Γιώργος Σεφέρης Η συνολική προσφορά του Σεφέρη διακρίνεται:
για τη βαθύτατη αίσθηση της νεοελληνικής γλώσσας για την έντονη αποτύπωση της φυλετικής περιπέτειας για τη σύλληψη ενός ενιαίου οράματος του ελληνισμού. Πεσιμιστική διάθεση, ματαιοδοξία. Μυθική μέθοδος. Ανακατασκευή μυθικού πλαισίου. Επηρεάστηκε αρχικά από τους Γάλλους συμβολιστές (Paul Valéry, Jules Laforgue). Έπειτα δανείστηκε πολλά στοιχεία από τον Eliot ( μτφρ. Έρημης Χώρας, 1922), καθοριστικά για την έκφραση των προσωπικών του καλλιτεχνικών αναζητήσεων.

35 Το ύφος μιας μέρας, Στροφή 1931
We plainly saw that not a soul lived in that fated vessel! EDGAR ALLAN POE Το ύφος μιας μέρας που ζήσαμε πριν δέκα χρόνια σε ξένο τόπο ο αιθέρας μιας παμπάλαιης στιγμής που φτερούγισε κι εχάθη σαν άγγελος Κυρίου η φωνή μιας γυναίκας λησμονημένης με τόση φρόνηση και με τόσο κόπο∙ ένα τέλος απαρηγόρητο, μαρμαρωμένο βασίλεμα κάποιου Σεπτεμβρίου. Καινούργια σπίτια, σκονισμένες κλινικές εξανθηματικά παράθυρα φερετροποιεία... Συλλογίστηκε κανένας τι υποφέρει ένας ευαίσθητος φαρμακοποιός που διανυκτερεύει; Ακαταστασία στην κάμαρα : συρτάρια παράθυρα πόρτες ανοίγουν το στόμα τους σαν άγρια θηρία∙ ένας απαυδισμένος άνθρωπος ρίχνει τα χαρτιά ψάχνει αστρονομίζεται γυρεύει.

36 Το ύφος μιας μέρας, Στροφή 1931
Στενοχωριέται : αν χτυπήσουν την πόρτα ποιος θ' ανοίξει; Αν ανοίξει βιβλίο ποιον θα κοιτάξει; Αν ανοίξει την ψυχή του ποιος θα κοιτάξει; Αλυσίδα. Πού 'ναι η αγάπη που κόβει τον καιρό μονοκόμματα στα δυο και τον αποσβολώνει; Λόγια μονάχα και χειρονομίες. Μονότροπος μονόλογος μπροστά σ' έναν καθρέφτη κάτω από μια ρυτίδα. Σα μια στάλα μελάνι σε μαντίλι η πλήξει απλώνει. Πέθαναν όλοι μέσα στο καράβι, μα το καράβι ακολουθάει το στοχασμό του που άρχισε σαν άνοιξε από το λιμάνι. Πώς μεγαλώσαν τα νύχια του καπετάνιου... κι ο ναύκληρος αξούριστος που 'χε τρεις ερωμένες σε κάθε σκάλα... Η θάλασσα φουσκώνει αργά, τ' άρμενα καμαρώνουν κι η μέρα πάει να γλυκάνει. Τρία δελφίνια μαυρολογούν γυαλίζοντας, χαμογελά η γοργόνα, κι ένας ναύτης γνέφει ξεχασμένος στη γάμπια καβάλα.

37 Ερωτικός Λόγος, Ε’ Πού πήγε η μέρα η δίκοπη που είχε τα πάντα αλλάξει; Δε θα βρεθεί ένας ποταμός να 'ναι για μας πλωτός; Δε θα βρεθεί ένας ουρανός τη δρόσο να σταλάξει για την ψυχή που νάρκωσε κι ανάθρεψε ο λωτός; Στην πέτρα της υπομονής προσμένουμε το θάμα που ανοίγει τα επουράνια κι είν' όλα βολετά προσμένουμε τον άγγελο σαν το πανάρχαιο δράμα την ώρα που του δειλινού χάνουνται τ' ανοιχτά τριαντάφυλλα... Ρόδο άλικο του ανέμου και της μοίρας, μόνο στη μνήμη απέμεινες, ένας βαρύς ρυθμός ρόδο της νύχτας πέρασες, τρικύμισμα πορφύρας τρίκυμισμα της θάλασσας... Ο κόσμος είναι απλός.

38 Μυθιστόρημα, Α’ (1935) Τὸν ἄγγελο τὸν περιμέναμε προσηλωμένοι τρία χρόνια κοιτάζοντας πολὺ κοντὰ τὰ πεῦκα τὸ γιαλὸ καὶ τ᾿ ἄστρα. Σμίγοντας τὴν κόψη τ᾿ ἀλετριοῦ ἢ τοῦ καραβιοῦ τὴν καρένα ψάχναμε νὰ βροῦμε πάλι τὸ πρῶτο σπέρμα γιὰ νὰ ξαναρχίσει τὸ πανάρχαιο δράμα. Γυρίσαμε στὰ σπίτια μας τσακισμένοι μ᾿ ἀνήμπορα μέλη, μὲ τὸ στόμα ρημαγμένο ἀπὸ τὴ γέψη τῆς σκουριᾶς καὶ τῆς ἁρμύρας. Ὅταν ξυπνήσαμε ταξιδέψαμε κατὰ τὸ βοριά, ξένοι βυθισμένοι μέσα σὲ καταχνιὲς ἀπὸ τ᾿ ἄσπιλα φτερὰ τῶν κύκνων ποὺ μᾶς πληγώναν. Τὶς χειμωνιάτικες νύχτες μᾶς τρέλαινε ὁ δυνατὸς ἀγέρας τῆς ἀνατολῆς τὰ καλοκαίρια χανόμασταν μέσα στὴν ἀγωνία τῆς μέρας ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ ξεψυχήσει. Φέραμε πίσω αὐτὰ τ᾿ ἀνάγλυφα μιᾶς τέχνης ταπεινῆς.

39 Μυθιστόρημα, Γ’ Μέμνησο λουτρῶν οἷς ἐνοσφίσθης
Ξύπνησα μὲ τὸ μαρμάρινο τοῦτο κεφάλι στὰ χέρια ποὺ μοῦ ἐξαντλεῖ τοὺς ἀγκῶνες καὶ δὲν ξέρω ποῦ νὰ τ᾿ ἀκουμπήσω. Ἔπεφτε τὸ ὄνειρο καθὼς ἔβγαινα ἀπὸ τὸ ὄνειρο ἔτσι ἑνώθηκε ἡ ζωή μας καὶ θὰ εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ ξαναχωρίσει. Κοιτάζω τὰ μάτια. Μήτε ἀνοιχτὰ μήτε κλειστὰ μιλῶ στὸ στόμα ποὺ ὅλο γυρεύει νὰ μιλήσει κρατῶ τὰ μάγουλα ποὺ ξεπέρασαν τὸ δέρμα. Δὲν ἔχω ἄλλη δύναμη τὰ χέρια μου χάνουνται καὶ μὲ πλησιάζουν ἀκρωτηριασμένα.

40

41 Οδυσσέας Ελύτης Αρχικά, επιγραμματική, καθαρή και α – θεματική ποίηση.
Καταπολεμά τον καρυωτακισμό. Κατάργηση της λογικής αλληλουχίας. Άμεση έκφραση και ικανότητα δημιουργίας καινούριων νοημάτων μέσα από το συνδυασμό ταπεινών αντικειμένων. Συνειρμική και αναλογική σύνθεση. Υλικό της θαλασσινής εμπειρίας: ηθική τοποθέτηση σε σχέση με την απλή, αναπαραστατική ωραιοπάθεια των προηγούμενων χρόνων.

42 Οδυσσέας Ελύτης Στο έργο συνυφαίνεται η ατομική εμπειρία του ποιητή με την εθνική και την ιστορική εμπειρία. Τα «πάθη» του ελληνισμού, σε μια έκταση συγχρονική και διαχρονική, συνυφασμένα με την υποκειμενική αίσθηση, καταλήγουν υπερβατικά στον μεταφυσικό χώρο του τελευταίου μέρους. Γλώσσα: ο ποιητής αξιοποίησε την ελληνική παράδοση από τον Όμηρο ως το Σολωμό, αλλά εκμεταλλεύτηκε και τη γλώσσα της εκκλησιαστικής υμνογραφίας και κατόρθωσε από την πηγή αυτή να εμπλουτίσει την προσωπική του έκφραση και να ανανεώσει την παραδοσιακή γλώσσα.

43 Σώμα του καλοκαιριού Πάει καιρός που ακούστηκεν η τελευταία βροχή Πάνω από τα μυρμήγκια και τις σαύρες Τώρα ο ουρανός καίει απέραντος Τα φρούτα βάφουνε το στόμα τους Της γης οι πόροι ανοίγουνται σιγά σιγά Και πλάι απ' το νερό που στάζει συλλαβίζοντας Ένα πελώριο φυτό κοιτάει κατάματα τον ήλιο. Ποιος είναι αυτός που κείτεται στις πάνω αμμουδιές Ανάσκελα φουμέρνοντας ασημοκαπνισμένα ελιόφυλλα Τα τζιτζίκια ζεσταίνονται στ' αυτιά του Τα μυρμήγκια δουλεύουνε στο στήθος του Σαύρες γλιστρούν στη χλόη της μασχάλης Κι από τα φύκια των ποδιών του αλαφροπερνά ένα κύμα Σταλμένο απ' τη μικρή σειρήνα που τραγούδησε:

44 Σώμα του καλοκαιριού Ω σώμα του καλοκαιριού, γυμνό, καμένο Φαγωμένο από το λάδι κι από το αλάτι Σώμα του βράχου και ρίγος της καρδιάς Μεγάλο ανέμισμα της κόμης λυγαριάς Άχνα βασιλικού πάνω από το σγουρό εφηβαίο Γεμάτο αστράκια και πευκοβελόνες Σώμα βαθύ πλεούμενο της μέρας! Έρχονται σιγανές βροχές ραγδαία χαλάζια Περνάν δαρμένες οι στεριές στα νύχια του χιονιά Που μελανιάζει στα βαθιά μ' αγριεμένα κύματα Βουτάνε οι λόφοι στα πηχτά μαστάρια των νεφών Όμως και πίσω απ' όλα αυτά χαμογελάς ανέγνοια Και ξαναβρίσκεις την αθάνατη ώρα σου Όπως στις αμμουδιές σε ξαναβρίσκει ο ήλιος Όπως μες στη γυμνή σου υγεία ο ουρανός.

45 Το Μονόγραμμα ΙΙΙ Έτσι μιλώ για σένα και για μένα Eπειδή σ' αγαπώ και στην αγάπη ξέρω Nα μπαίνω σαν Πανσέληνος Aπό παντού, για το μικρό το πόδι σου μέσ' στ' αχανή       σεντόνια Nα μαδάω γιασεμιά - κι έχω τη δύναμη Aποκοιμισμένη, να φυσώ να σε πηγαίνω Mέσ' από φεγγερά περάσματα και κρυφές της θάλασσας       στοές Yπνωτισμένα δέντρα με αράχνες που ασημίζουνε Aκουστά σ' έχουν τα κύματα Πώς χαϊδεύεις, πώς φιλάς Πώς λες ψιθυριστά το "τί" και το "έ" Tριγύρω στο λαιμό στον όρμο Πάντα εμείς το φως κι η σκιά

46 Το Μονόγραμμα ΙΙΙ Πάντα εσύ τ' αστεράκι και πάντα εγώ το σκοτεινό       πλεούμενο Πάντα εσύ το λιμάνι κι εγώ το φανάρι το δεξιά Tο βρεμένο μουράγιο και η λάμψη επάνω στα κουπιά Ψηλά στο σπίτι με τις κληματίδες Tα δετά τριαντάφυλλα, το νερό που κρυώνει Πάντα εσύ το πέτρινο άγαλμα και πάντα εγώ η σκιά       που μεγαλώνει Tο γερτό παντζούρι εσύ, ο αέρας που το ανοίγει εγώ Eπειδή σ' αγαπώ και σ' αγαπώ Πάντα εσύ το νόμισμα κι εγώ η λατρεία που το       εξαργυρώνει:

47 Το Μονόγραμμα ΙΙΙ Tόσο η νύχτα, τόσο η βοή στον άνεμο Tόσο η στάλα στον αέρα, τόσο η σιγαλιά Tριγύρω η θάλασσα η δεσποτική Kαμάρα τ' ουρανού με τ' άστρα Tόσο η ελάχιστή σου αναπνοή Που πια δεν έχω τίποτε άλλο Mέσ' στους τέσσερεις τοίχους, το ταβάνι, το πάτωμα Nα φωνάζω από σένα και να με χτυπά η φωνή μου Nα μυρίζω από σένα και ν' αγριεύουν οι άνθρωποι Eπειδή το αδοκίμαστο και το απ' αλλού φερμένο Δεν τ' αντέχουν οι άνθρωποι κι είναι νωρίς, μ' ακούς Eίναι νωρίς ακόμη μέσ' στον κόσμο αυτόν αγάπη μου Nα μιλώ για σένα και για μένα.

48

49 Γιάννης Ρίτσος Ο αγωνιστικός λόγος του ήταν εναρμονισμένος με τη ζωή του. Η ποίησή του ήταν πάντα στενότατα συναρτημένη με τα ιδεολογικά, κοινωνικά και ιστορικά δρώμενα εκείνης της εποχής. Σχέση του ποιητή με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Επιχείρησε με τα όπλα της ιδεολογίας και του κοσμοειδώλου του να δώσει μια εικόνα συνέχειας, συνοχής και ταυτότητας του νέου ελληνισμού χρησιμοποιώντας υλικό από την αρχαιότητα. Δημιουργία μιας ιδιαίτερης μυθολογίας.

50 Γιάννης Ρίτσος Ποιητής με ιδιαίτερη, επαναστατική και αγωνιστική καλλιτεχνική συνείδηση. Δημιουργία ποίησης μέσα από ένα διαρκή διάλογο με την Ιστορία, η οποία είναι καταλυτικά παρούσα μέσα στη γλώσσα, το στίχο και την ψυχή του. Μάς ενδιαφέρει περισσότερο ο μηχανισμός δόμησης του ποιητικού υλικού και η διαμόρφωση της αισθητικής του ως εξαγόμενο της συνάντησης των ποικίλων (καλλιτεχνικών, ιδεολογικών, βιωματικών αξόνων) που ορίζουν την προσωπική δημιουργία.

51 Γιάννης Ρίτσος Ο Γιάννης Ρίτσος ερωτεύτηκε την πραγματικότητα:
Η ποίησή του είναι κόσμος που εμπεριέχει μυριάδες λεπτομέρειες. Αποτελεί σπονδή στον αργό χρόνο (και δεν είναι πλατειασμός, όπως τόνισαν κάποιοι κριτικοί). Θέλει να σώσει τη μνήμη, την α – λήθεια των όντων, τη μορφή τους και το χώρο που πιάνουν μέσα στον ανθρώπινο χρόνο. Έμφαση στο μεγαλείο της ζωής, της υλικότητας και της χαράς του σώματος. Από τον κόσμο της υλικότητας περνά στον κόσμο των πραγμάτων και καταλήγει στην ουσία της ανθρώπινης μοίρας.

52 Γιάννης Ρίτσος Θέματα αντλημένα από έναν κόσμο με σαφή περιγράμματα.
Επηρεασμένος από τις νεωτερικές διαθέσεις της εποχής. Μαρξισμός – σοσιαλιστικός ρεαλισμός Τρακτέρ (1934) και Πυραμίδες (1935) 1936: «Επιτάφιος»: ποίημα εμπνευσμένο από τις αιματηρές συγκρούσεις των καπνεργατών απεργών και των δυνάμεων καταστολής της Θεσσαλονίκης. Γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο, με έντονα στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού στη γλώσσα και το ύφος. Ένα μέρος του δημοσιεύτηκε αμέσως στον Ριζοσπάστη, με τον τίτλο «Μοιρολόι».

53 Γιάννης Ρίτσος Έρωτας με την επανάσταση.
Πίστη στην ανθρωποποιητική φύση της επανάστασης. Παράλογο του κόσμου και της ύπαρξης. Εύκολη κατηγορία για στρατευμένο και κομματικοποιημένο ποιητή. Οδηγητής μαζών, υμνητής αγώνων του λαού. Γεύτηκε το παράλογο και το Μηδέν, για να μιλήσει για αρχαίους και νέους ήρωες.

54 Γιάννης Ρίτσος Η λυρική του δημιουργία με τη συστηματική καλλιέργεια του ελεύθερου στίχου στηρίζεται σε μιαν έντονα εικονοπλαστική φαντασία, η οποία συνδυάζει με τόλμη στοιχεία από τη φύση με τα προβλήματα της κοινωνικής ζωής. Εμφανίζεται η οικεία καθημερινή γλώσσα και ο εκτεταμένος στίχος που χαρακτηρίζουν την ποίησή του.

55 Επιτάφιος, Α’ (απόσπασμα)
(Θεσσαλονίκη. Μάης τοῦ Μιὰ μάνα, καταμεσὶς τοῦ δρόμου, μοιρολογάει τὸ σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της καὶ πάνω της, βουΐζουν καὶ σπάζουν τὰ κύματα τῶν διαδηλωτῶν - τῶν ἀπεργῶν καπνεργατῶν. Ἐκείνη συνεχίζει τὸ θρῆνο της): Γιέ μου, σπλάχνο τῶν σπλάχνων μου, καρδούλα τῆς καρδιᾶς μου, πουλάκι τῆς φτωχιᾶς αὐλῆς, ἀνθὲ τῆς ἐρημιᾶς μου, πῶς κλείσαν τὰ ματάκια σου καὶ δὲ θωρεῖς ποὺ κλαίω καὶ δὲ σαλεύεις, δὲ γρικᾷς τὰ ποὺ πικρὰ σοῦ λέω; Γιόκα μου, ἐσὺ ποὺ γιάτρευες κάθε παράπονό μου, Ποὺ μάντευες τί πέρναγα κάτου ἀπ᾿ τὸ τσίνορό μου, τώρα δὲ μὲ παρηγορᾶς καὶ δὲ μοῦ βγάζεις ἄχνα καὶ δὲ μαντεύεις τὶς πληγὲς ποὺ τρῶνε μου τὰ σπλάχνα;

56 Ρωμιοσύνη Ἐτοῦτο τὸ τοπίο εἶναι σκληρὸ σὰν τὴ σιωπή, σφίγγει στὸν κόρφο του τὰ πυρωμένα του λιθάρια, σφίγγει στὸ φῶς τὶς ὀρφανὲς ἐλιές του καὶ τ᾿ ἀμπέλια του, σφίγγει τὰ δόντια. Δὲν ὑπάρχει νερό. Μονάχα φῶς. Ὁ δρόμος χάνεται στὸ φῶς κι ὁ ἴσκιος τῆς μάντρας εἶναι σίδερο. Μαρμάρωσαν τὰ δέντρα, τὰ ποτάμια κ᾿ οἱ φωνὲς μὲς στὸν ἀσβέστη τοῦ ἥλιου. Ἡ ρίζα σκοντάφτει στὸ μάρμαρο. Τὰ σκονισμένα σκοίνα. Τὸ μουλάρι κι ὁ βράχος. Λαχανιάζουν. Δὲν ὑπάρχει νερό. Ὅλοι διψᾶνε. Χρόνια τώρα. Ὅλοι μασᾶνε μία μπουκιὰ οὐρανὸ πάνου ἀπ᾿ τὴν πίκρα τους. Τὰ μάτια τους εἶναι κόκκινα ἀπ᾿ τὴν ἀγρύπνια, μία βαθειὰ χαρακιὰ σφηνωμένη ἀνάμεσα στὰ φρύδια τους σὰν ἕνα κυπαρίσσι ἀνάμεσα σὲ δυὸ βουνὰ τὸ λιόγερμα.

57 Το τερατώδες αριστούργημα (1977)
«με παίρνει αλαμπρατσέτα η Επανάσταση βγαίνουμε βόλτα οι δυο μας στις φωταγωγημένες λεωφόρους αργά τη νύχτα η ώρα 2 μετά την ποίηση που ξαγρυπνάνε ακόμη ανύσταχτοι κομμουνιστές μελετώντας τον Λένιν προσπαθώ να μη σκύψω ούτε χιλιοστόγραμμο από τη χαρά μου καμαρώνω σα γύφτικο σκεπάρνι και με το δίκιο μου λέω γιατί πίσω από τους κορμούς των δέντρων με παραμονεύουνε χίλιοι χαφιέδες και με φοβούνται στρατηγοί

58 Το τερατώδες αριστούργημα (1977)
δικτάτορες συνταγματάρχες βασιλιάδες στρατοδίκες παρ' ότι δεν έχω στην κωλότσεπη μπιστόλι ούτε γροθιά σιδερένια ούτε σουγιά να κόβω το ψωμί μου ούτε μπαστούνι ούτε γεράκι τίποτα τίποτα πάρεξ ένα τρεμάμενο χαμόγελο μπροστά στο θαύμα του κόσμου που ετοιμάζουν»

59 Το τερατώδες αριστούργημα (1977)
«γέρασα από μια νιότη απέραντη που δεν εννοεί να γεράσει/ όλο και περισσότερο περισσότερες γυναίκες μ’ αγαπάνε με γαλανά μάτια πολύ μεγαλωμένα από μαύρο κραγιόνι/ περισσότερα αγόρια με μακριά μαλλιά και τραγανά πηγούνια/ δεν ξέρω πώς να τα χωρέσω στις φλέβες μου και στις λέξεις».

60

61 Τάκης Παπατσώνης Ο Τάκης Παπατσώνης είναι – μαζί με τον Καβάφη – ο κατεξοχήν πρωτοπόρος της ελληνικής μοντέρνας ποίησης. Άρχισε να γράφει σε ελεύθερο και ανομοιοκατάληκτο στίχο στίχο ήδη από τη δεκαετία του 1920: δέκα χρόνια πριν από τη Γενιά του 1930 και τους υπερρεαλιστές. Την ποίησή του διατρέχει ο μεταφυσικός στοχασμός, αλλά και μια γήινη αισθαντικότητα, ανάμικτη με υπαρξιακή αγωνία. Η γλώσσα του είναι ένα προσωπικό κράμα, διακριτό από τη δημοτική, στην οποία εργάστηκαν οι συγκαιρινοί ομότεχνοί του.

62 Τάκης Παπατσώνης Περισσότερο ίσως πρέπει να αναζητηθούν οι ρίζες της αιρετικής γραφής του στα υμνωδιακά πρότυπα της καθολικής εκκησίας. Θρησκευτικός ποιητής, εκφράζει τη χριστιανική του πίστη, στην οποία αποτυπώνονται οι επιδράσεις που δέχτηκε από τη Δυτική Εκκλησία (λατινικές φράσεις από το τυπικό της καθολικής εκκλησίας) και σκέψη. Ροπή της ποίησής του στις χριστιανικές γιορτές που τις βιώνει στο βαθύτερο συμβολικό νόημά τους. Αξιόλογος δοκιμιογράφος.

63 Πόρος, 1934 Ζεύξη του ποταμού, διάβαση των ανθρώπων, εναλλαγή μεγάλη απ’ όχθη σε άλλην όχθη, άγνωστο πια αν ξανάρθει στιγμή επιστροφής· πώς όλα παραλλάζουν απέναντι, οι φυτείες, ακόμη και τι κλίμα, όλη η σκηνοθεσία της φύσεως είναι άλλη· και η ζωή μας με το διάβα του πόρου γίνεται άλλη· έρχεται ο χωρισμός τραχύς, ενώ η πηγή του φαίνετο σύμπτωμα να ήτο, μακράν της συνεπείας· αρχίζει πια η σκέψη της ζωής προ της Εξόδου να λάμπει ως Παρελθόν, με όλα των αναμνήσεων τα περιστατικά και λεληθότως, όλα του αναποφεύκτου Τέλους, μιανής εννοίας γήινη;: την μάχεται του Όντος η έξαρση δικαίως, αλλα να, που δεσμία συμφύρεται μαζί της. Τούτων ούτως εχόντων, πώς να μην κυνηγάς τη λύτρωση διαβαίνοντας ματαίως τους ποταμούς;

64 «Εν ώρα θερινή», 71-78. Εκλογή Α´.
Να συλλογιστεί κανείς, που κλαίνε στις κηδείες οι ακροατές! Από την ψωραλέα συνήθεια βέβαια και από το θέαμα το πομπώδες. Γιατί στο βάθος δεν έχει τίποτα λυπητερό, να κλαίει κανείς. Γιατί στο βάθος αυτής της ιστορίας είναι όλη η ανάβλυση του φρέατος της ζωής. Είναι η μύχια συνάντηση της καρδιάς των άστρων. Είναι ταξίδι για την ένωση με την ουσία της ρίζας των δέντρων. Είναι η απόθεση στη γης. Γη της δροσιάς, και της ευμάρειας. Του σίτου και του ελαίου, των πουλιών και των θερίων.

65 «Περιηγητές στη Λειτουργία». Εκλογή Α´.
 «Περιηγητές στη Λειτουργία». Εκλογή Α´. Της Αναλήψεως, στις πρωινές Λειτουργίες ορμήσανε στην Εκκλησία σωρός Περιηγητές. Όλοι του «Σαν Τζερβάσι». Αστοί του Βύρτεμπεργκ. Καλοκαιρινοί. Ζέστη είχε αρχίσει από το πρωί. Μπήκαν σαν κύμα. Φέραν ταραχή.   Μονάχη, ατάραχη, η Εκκλησία κράταγε τις Ώρες της. Τραβούσε τον Κανόνα. Γενικά, επόπτευε, ίδιος ο Θεός, και αγκάλιαζε όλους μαζί τους πιστούς, όθε και αν ήταν. Μέτρο Αποστολικό και Νόμος ήταν όλα τα ένδον του Θυσιαστηρίου. Την πλήρη Τάξη διόλου δεν έθιγε η αταξία του συμπτώματος.

66

67 Νικηφόρος Βρεττάκος Ταλαντεύεται μεταξύ αισιοδοξίας και πεσιμισμού, μεταξύ χαράς και απογοήτευσης. Τα έντονα ιστορικοκοινωνικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, της Αντίστασης και του Εμφυλίου τον σημάδεψαν και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη γραφή του. Η θρησκευτικότητα είναι έντονη στα ποιήματά του. Ύψιστο αγαθό για τον Βρεττάκο υπήρξε πάντα η αγάπη και η δύναμή της. Εξύμνηση της αγάπης και της ανθρωπότητας. Αισιοδοξία και αγωνιστικότητα.

68 Νικηφόρος Βρεττάκος Υμνεί τους αγώνες των Ελλήνων για την απόκτηση της εθνικής τους ανεξαρτησίας. Συγκινείται από την αυτοθυσία των νέων αγωνιστών και εκφράζει την πίστη του ότι ο αγωνιζόμενος άνθρωπος γίνεται ισότιμος με τον Θεό. Ο ποιητής – απογοητευμένος από τη συντριβή των ιδεολογικών ιδανικών του – καταφεύγει στο παρελθόν, στα παιδικά χρόνια και την πατρική γη. Ο θαυμασμός του ποιητή μπροστά στην αφοβία και την αυτοθυσία των ανώνυμων απλών ανθρώπων και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών θα τον οδηγήσει αρχικά στην υποκατάσταση του Θεού από τον αγωνιστή άνθρωπο και αργότερα στην θεοποίηση του ανθρώπου.

69 Παραμυθένια Πολιτεία, 1947 (αποσπ.)
Το πρώτο σου παιχνίδι, Εσύ. Το πρώτο σου αλογάκι, Εσύ. Έπαιξες τη φωτιά. Έπαιξες το Χριστό. Έπαιξες τον Άι-Γιώργη και το Διγενή. Έπαιξες τους δείχτες του ρολογιού που κατεβαίνουν απ’ τα μεσάνυχτα. Έπαιξες τη φωνή της ελπίδας εκεί που δεν υπήρχε φωνή. Η πλατεία ήταν έρημη. Η πατρίδα είχε φύγει. Ήταν καιρός! Δε βάσταξε η καρδιά σου περισσότερο! Ν’ ακούς κάτω απ’ τη στέγη σου τ’ ανθρώπινα μπουμπουνητά της Ευρώπης! Άναψες κάτω απ’ το σακκάκι σου το πρώτο κλεφτοφάναρο. Καρδιά των καρδιών! Κοίταξες τον ήλιο και προχώρησες.. Ανέβηκες στο πεζοδρόμιο κ’ έπαιξες τον Άνθρωπο!

70 Ο άνθρωπος, ο κόσμος κι η ποίηση.
Ἀνάσκαψα ὅλη τη γῆ νὰ σὲ βρῶ. Κοσκίνισα μὲς τὴν καρδιά μου τὴν ἔρημο· ἤξερα πὼς δίχως τὸν ἄνθρωπο δὲν εἶναι πλῆρες τοῦ ἥλιου τὸ φῶς. Ἐνῷ, τώρα, κοιτάζοντας μὲς ἀπὸ τόση διαύγεια τὸν κόσμο, μὲς ἀπὸ σένα - πλησιάζουν τὰ πράγματα, γίνονται εὐδιάκριτα, γίνονται διάφανα - τώρα μπορῶ ν᾿ ἀρθρώσω τὴν τάξη του σ᾿ ἕνα μου ποίημα. Παίρνοντας μία σελίδα θὰ βάλω σ᾿ εὐθεῖες τὸ φῶς.

71 Μες τη διαφάνεια του πρωινού.
Μὲς τὴ διαφάνεια τοῦ πρωινοῦ ἄνοιξα τὰ παράθυρά μου καὶ σ᾿ εἶδ᾿ ἀπ᾿ ὅλα τὰ σημεῖα χαρούμενη νὰ κατεβαίνεις, πλαγιὰ-πλαγιὰ τοὺς οὐρανούς, πλαγιὰ-πλαγιὰ τοὺς λόφους, σὰ νἄρχεσαι ἀπὸ τὴν ἀρχὴ κι ἀπ᾿ τὴν πηγὴ τοῦ κόσμου. Κουδούνια καὶ χαμόγελα τὸ φόρεμά σου ποὺ τὸ φιλοῦν, καὶ τὸ γυρίζουν οἱ αὖρες στὸ γαλάζιο κι εἶσαι παντοῦ μὲ μι᾿ ἀγκαλιὰ τριαντάφυλλα ποὺ φέγγουν τὶς πέτρες χρωματίζοντας γύρω μου ὅταν βραδιάζει. Μὰ ὅταν νυχτώνει, κλείνοντας τὰ τέσσερα παράθυρά μου, ἐνῷ στὸ σκοῦρο θαλασσὶ παίρνουν ν᾿ ἀνθίζουν τ᾿ ἄστρα, σμίγω ἔξω μὲ τοῦ σύμπαντος τὸ μέγα φῶς, τὸ φῶς σου, λιώνοντας τὴν εἰκόνα σου σ᾿ ἄχνινα συννεφάκια. Κι ἐνῷ κάτω ἀπ᾿ τὴ στέγη μου γέρνω τὸ μέτωπό μου κι ἀκούω σκυμμένος τοῦ δικοῦ μου κόσμου τὶς καμπάνες, ἀπ᾿ ἔξω ὑπάρχεις ἐσύ: φῶς, στερέωμα, οὐρανός.

72 Αν ήξερες τι ωραίο που’ ναι το στόμα σου, θα με φιλούσες μες στα μάτια να μη βλέπω. Ασκήσεις, Γ. Ρίτσος