Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ

2 Εισαγωγή. Οι περισσότερες οικονομικές πραγματείες που ασχολούνται με την τουριστική ζήτηση ακολουθούν το παράδειγμα του “Marshallian man” (Kotler, 1965) και ενδιαφέρονται κυρίως για τις επιδράσεις της συμπεριφοράς του καταναλωτή στη ζήτηση. Είναι γενικά αποδεκτό ότι τα άτομα – καταναλωτές ενεργούν ορθολογικά. Ετσι, πριν από κάθε αγορά, κάνουν υπολογισμούς για το όφελος που θα έχουν από την κατανάλωση ενός συγκεκριμένου προϊόντος ή την ωφελιμότητα που θα έχουν από την παροχή μιας συγκεκριμένης υπηρεσίας για την ικανοποίηση των αναγκών τους. Οι θεωρίες της συμπεριφοράς του καταναλωτή (the theories of consumption behavior), εξετάζουν αυτή τη διαδικασία εμπεριστατωμένα, ενώ τα οικονομικά της συμπεριφοράς (behavioral economics) ως κλάδος της μικροοικονομίας ερμηνεύουν την προσέγγιση του νεοκλασικού οικονομολόγου Alfed Marshall ( ), από την πλευρά των ψυχολογικών και κοινωνικών επιδράσεων που προκαλούνται στην καταναλωτική συμπεριφορά.

3 Οι ορισμοί και οι προσεγγίσεις της τουριστικής ζήτησης.
Οι ορισμοί και οι προσεγγίσεις της τουριστικής ζήτησης. Οι οικονομολόγοι θεωρούν ότι η τουριστική ζήτηση είναι η σχεδιαζόμενη ποσότητα ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας, που τα άτομα είναι πρόθυμα και ικανά (σε θέση) να αγοράσουν σε κάποια δεδομένη τιμή ή σε ένα σύνολο δυνατών τιμών κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Οι ψυχολόγοι προσεγγίζουν την τουριστική ζήτηση από την άποψη των κινήτρων και της συμπεριφοράς των τουριστών. Οι γεωγράφοι, ορίζουν την τουριστική ζήτηση ως το συνολικό αριθμό των ατόμων που ταξιδεύουν ή επιθυμούν να ταξιδέψουν και τα οποία χρησιμοποιούν τουριστικές διευκολύνσεις και υπηρεσίες σε τόπους μακριά από εκείνους της εργασίας και μόνιμης κατοικίας τους (Mathieson & Wall 1982). Οι ανθρωπολόγοι προσεγγίζουν τον τουρισμό, και κατ’ επέκταση την τουριστική ζήτηση, από τη σκοπιά της οργάνωσης και βιωσιμότητας των τοπικών κοινωνιών, της ετερότητας και της κατασκευής των ορίων, των τοπικών δράσεων σε συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής αλλαγής, ζητημάτων εξουσίας, πολιτισμικής ιδεολογίας και επανασημασιοδότησης / ανασυγκρότησης των τοπικών ταυτοτήτων, αλλά και αναθεώρησης (αλλαγής) της ταυτότητας τόσο του ντόπιου όσο και του τουρίστα (Γαλανή –Μουτάφη 2002:68).

4 Κάθε μια από τις παραπάνω προσεγγίσεις είναι χρήσιμη για τον προσδιορισμό του περιεχομένου της τουριστικής ζήτησης. Συγκεκριμένα: Η οικονομική προσέγγιση, εισάγει την έννοια της ελαστικότητας, η οποία μετράει το βαθμό αντίδρασης της εξαρτημένης μεταβλητής (π.χ. ζητούμενη ποσότητα ενός τουριστικού προϊόντος), που οφείλεται σε μια ποσοστιαία μεταβολή μιας δεδομένης ανεξάρτητης μεταβλητής (π.χ. τιμή του τουριστικού προϊόντος). Η ψυχολογική προσέγγιση, εξετάζει τις επιδράσεις των κινήτρων και της προσωπικότητας των τουριστών στη τουριστική ζήτηση. Η γεωγραφική προσέγγιση, εξετάζει την έκταση των προκαλούμενων επιδράσεων σε σχέση με την τιμή που καθορίζει την τουριστική ζήτηση και περιλαμβάνει τόσο εκείνους που πραγματικά συμμετέχουν στον τουρισμό, όσο και εκείνους που επιθυμούν να ταξιδεύσουν, αλλά δεν μπορούν να ανταποκριθούν για διάφορους λόγους. Η ανθρωπολογική προσέγγιση, υποστηρίζει την ανάγκη μετάβασης από τη δομική ανάλυση του τουρισμού—η οποία στηρίζεται σε ταξινομήσεις και διπολικά σχήματα όπως τουρίστας/ντόπιος, ταξιδιώτης/τουρίστας, ελεύθερος χρόνος/εργασία — σε μια προσέγγιση η οποία προσλαμβάνει τον τουρισμό ως διαδικασία, κυρίως σε σχέση με βιωματικές εμπειρίες και πρακτικές.

5 Επίσης, για τον προσδιορισμό του περιεχομένου της τουριστικής ζήτησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι παρακάτω προσεγγίσεις: H τεχνική προσέγγιση που έχει σχέση με την εξέταση του τουρισμού και της φύσης της ζήτησής του, η οποία εκφράζεται ως μια αντανάκλαση της κοινωνικής αλλαγής. Η πειραματική προσέγγιση που έχει σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον όπου λαμβάνονται οι τουριστικές αποφάσεις και χρησιμοποιεί πειραματικές μεθόδους και ιδέες που πρόσφατα έχουν εισαχθεί στην οικονομική επιστήμη. Στην περίπτωση αυτή, η τουριστική ζήτηση εκφράζει την κοινωνική ζήτηση

6 Ο Νόμος της τουριστικής ζήτησης.
Η συνήθης σχέση μεταξύ της τιμής και της ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προϊόντος/πακέτου είναι αντίστροφη. Αυτό σημαίνει ότι όταν αυξάνει η τιμή του τουριστικού προϊόντος/πακέτου, μειώνεται η ζητούμενη ποσότητα αυτού, καθώς και το αντίθετο. Η σχέση αυτή μεταξύ ζητούμενης ποσότητας και τιμής διατυπώνεται από το Νόμο της Τουριστικής Ζήτησης. Διάγραμμα Η σχέση μεταξύ της ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προϊόντος και της τιμής του.

7 Οι συνιστώσες και οι διακρίσεις της τουριστικής ζήτησης.
Η τουριστική ζήτηση χαρακτηρίζεται από τρεις συνιστώσες (Smith S.L.J. 1989:99, Cooper et.al. 1993:24-25): Την πραγματική ή αποτελεσματική τουριστική ζήτηση (actual ή effective tourism demand), η οποία αναφέρεται στα άτομα που επιθυμούν και μπορούν να ταξιδεύσουν σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς, κάνοντας χρήση των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών σ' αυτά. Τη δυνατή ή προσδοκώμενη τουριστική ζήτηση (potential tourism demand), η οποία περιλαμβάνει τα άτομα που επιθυμούν να μετακινηθούν για ταξίδι, αλλά δεν μπορούν να το πραγματοποιήσουν, λόγω χρονικών ή χρηματικών περιορισμών. Την αναβληθείσα τουριστική ζήτηση (defered tourism demand), η οποία περιλαμβάνει τα άτομα που μπορούν να ταξιδεύσουν, αλλά δεν το πράττουν είτε λόγω άγνοιας των ευκαιριών, είτε λόγω έλλειψης διευκολύνσεων.

8 Η δυνατή ή προσδοκώμενη και η αναβληθείσα τουριστική ζήτηση, απαρτίζουν την συγκρατημένη τουριστική ζήτηση (suppressed tourism demand). Η ζήτηση αυτή είναι εξαιρετικά δύσκολο να εκτιμηθεί, γι' αυτό και συχνά αγνοείται από τους οικονομολόγους, οι οποίοι όταν χρησιμοποιούν τη λέξη ζήτηση, εννοούν μόνο την πραγματική ή αποτελεσματική ζήτηση. Οι οικονομολόγοι ενδιαφέρονται, κυρίως, για την εκτίμηση της συνολικής τουριστική ζήτησης (aggregate demand), η οποία μπορεί να οριστεί ως η ποσότητα ενός προϊόντος, που οι αγοραστές συνολικά, είναι πρόθυμοι και ικανοί να την αγοράσουν σε μία συγκεκριμένη τιμή και μέσα σε μία ορισμένη χρονική περίοδο. Εκτός, από την αποτελεσματική τουριστική ζήτηση, υπάρχει αναμφίβολα και η λανθάνουσα τουριστική ζήτηση (latent tourism demand), π.χ. οι πολυτελείς κρουαζιέρες με τη χρήση σκαφών αναψυχής (yaching), όπου ελάχιστοι αγοραστές έχουν την ικανότητα να ανταποκριθούν.

9 Στην τουριστική αγορά, όταν η ζήτηση των τουριστικών προϊόντων προέρχεται από έναν τουρίστα τότε έχουμε την ατομική τουριστική ζήτηση. Η ατομική τουριστική ζήτηση εκφράζει την ποσότητα των τουριστικών προϊόντων που ένας τουρίστα είναι διατιθέμενος να αγοράσει σε κάθε τιμή που του προσφέρεται μέσα σε μία ορισμένη χρονική περίοδο. Αντίθετα, όταν η ζήτηση των τουριστικών προϊόντων προέρχεται από το σύνολο των τουριστών τότε έχουμε την αγοραία ή συνολική τουριστική ζήτηση. Η αγοραία τουριστική ζήτηση εκφράζει το σύνολο των ποσοτήτων των προϊόντων που οι τουρίστες είναι διατιθέμενοι (θέλουν και μπορούν) να αγοράσουν σε κάθε τιμή που τους προσφέρεται μέσα σε μία ορισμένη χρονική περίοδο.

10 Διάγραμμα Ατομικές καμπύλες τουριστικής ζήτησης και αγοραία καμπύλη τουριστικής ζήτησης.

11 Ακόμα, η τουριστική ζήτηση διακρίνεται σε:
Τουριστική ζήτηση από τα νοικοκυριά. Η ζήτηση αυτή είναι καταναλωτική και εκφράζεται με την αγορά μεμονωμένων τουριστικών προϊόντων/πακέτων τα οποία αναλώνονται ή χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των τουριστικών τους αναγκών. Τουριστική ζήτηση από το δημόσιο. Η ζήτηση αυτή είναι καταναλωτική και επενδυτική και πραγματοποιείται από διάφορες κρατικές υπηρεσίες (π.χ. ΕΟΤ, Τουριστική Αστυνομία, Λιμενικό Σώμα) και έχει ως σκοπό την παροχή δημόσιων τουριστικών υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση των τουριστών. Τουριστική ζήτηση από τις επιχειρήσεις. Η ζήτηση αυτή πραγματοποιείται από διάφορες τουριστικές επιχειρήσεις (πρακτορεία ταξιδιών, γραφεία ενοικίασης αυτοκινήτων κ.λπ.) που ασκούν επιχειρηματικές δραστηριότητες μέσα στο τουριστικό κύκλωμα. Οι παραπάνω δύο πρώτες μορφές τουριστικής ζήτησης είναι τμήμα της τελικής ζήτησης, ενώ η τρίτη μορφή αποτελεί ενδιάμεση εισροή στην παραγωγική δραστηριότητα.

12 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της τουριστικής ζήτησης
Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της τουριστικής ζήτησης. Πίνακας Παράγοντες τουριστικής ζήτησης

13 Οικονομικοί παράγοντες.
Οι τιμές των τουριστικών προϊόντων. Οι τιμές όλων των άλλων προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών). Το επίπεδο του ατομικού εισοδήματος. Η κατανομή του εισοδήματος. Η οικονομική δομή των βιομηχανιών που σχετίζονται με τον τουρισμό και το ποσοστό των κερδών τους. Ο πληθωρισμός της χώρας προορισμού και της χώρας προέλευσης. Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ο οικογενειακός προϋπολογισμός. Η ατομική κατανάλωση. Οι καταναλωτικές συνήθειες. Ο ρυθμός αποταμίευσης. Ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης.

14 Κοινωνικοί παράγοντες.
Το μικρότερο μέγεθος των οικογενειών. Η εργασιακή απασχόληση και των δύο συζύγων. Ο αστικός τρόπος ζωής. Ο διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος. Το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Η πρόωρη συνταξιοδότηση. Η μεγαλύτερη εμπειρία σε ταξίδια. Η προτίμηση στις σύντομες διακοπές. Η μείωση της εβδομαδιαίας διάρκειας εργασίας. Η επιμήκυνση της περιόδου των σπουδών.

15 Ψυχολογικοί παράγοντες.
Οι ψυχολογικές ανάγκες αποτελούν τα κίνητρα πάνω στα οποία στηρίζεται και η θεωρία των τουριστικών ψυχολογικών αντιθέσεων (Αιγινίτης 1955: ), που ερμηνεύει την έμφυτη υποκειμενική τάση του ανθρώπου για φυγή μακριά του περιβάλλοντός του και την έντονη επιθυμία του - αντικειμενική έλξη - να γνωρίσει νέους τόπους και να έχει ανθρώπινη επικοινωνία. Οι κυριότεροι ψυχολογικοί παράγοντες που προσδιορίζουν την τουριστική ζήτηση είναι: Η έμφυτη τάση της διαφυγής από το γνώριμο περιβάλλον. Η ανάγκη για κούραση. Η ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών. Το γόητρο ή κύρος. Η κοινωνική αλληλεπίδραση. Η εκπλήρωση επιθυμιών.

16 Κοινωνιολογικοί παράγοντες.
Οι κοινωνικές πιέσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής που επηρεάζουν τους τουρίστες, οι οποίοι βλέπουν στα ταξίδια μια διέξοδο. Τα νέα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας που έχουν πλέον αναδείξει τον τουρισμό ως πεδίο έκφρασης των σύγχρονων αξιών. Οι πολλαπλές ταξιδιωτικές εμπειρίες, η ταξιδιωτική μόδα, οι αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, καθώς και τα νέα στερεότυπα που δημιουργεί η προσωπικότητα του σύγχρονου τουρίστα, ο οποίος αξιοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του και διαμορφώνει το δικό του τρόπο ζωής.

17 Πολιτικοί παράγοντες. Οι πολιτικές συνθήκες (πόλεμοι, δικτατορίες, επαναστάσεις, τρομοκρατικές ενέργειες κ.λπ.) μιας χώρας επηρεάζουν έντονα την τουριστική ζήτηση και αποτελούν βασική προϋπόθεση για τουριστική ανάπτυξη. Ανάμεσα στους κυριότερους πολιτικούς παράγοντες περιλαμβάνονται : Οι στρατιωτικές συγκρούσεις. Οι πολιτικές σχέσεις μεταξύ των χωρών προέλευσης και υποδοχής τουριστών. Οι πολιτικές αλλαγές (π.χ. Ανατολική Ευρώπη, Γιουγκοσλαβία). Η ασταθής πολιτική κατάσταση και οι κοινωνικές αναταραχές. Η πολιτική της οικονομικής ανάπτυξης.

18 Εξωτερικοί παράγοντες.
Οι πιο ισχυροί εξωτερικοί παράγοντες που δρουν ρυθμιστικά ή ανασταλτικά στην τουριστική ζήτηση είναι: Η απόσταση μεταξύ δύο τουριστικών προορισμών. Είναι γενικά αποδεκτό ότι υπάρχει μια τάση μείωσης της ζήτησης για έναν τουριστικό προορισμό όταν αυξάνει η απόσταση από αυτόν, λόγω του μεγαλύτερου κόστους και της έλλειψης πληροφόρησης. Οι περιορισμοί που τίθενται από τις χώρες προορισμού (π.χ. απαίτηση για έκδοση άδειας εισόδου (visa) σε μια χώρα, περιορισμός εξαγόμενου συναλλάγματος). Η εγκληματικότητα που επηρεάζει την εικόνα των τουριστικών προορισμών και μειώνει την επιθυμία των τουριστών για ταξίδια στις περιοχές αυτές. Το θέμα της υγείας των τουριστών (π.χ. ελονοσία, ηπατίτιδα). Οι τρομοκρατικές ενέργειες (π.χ. το τρομοκρατικό κτύπημα της 11 Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ και της 11 Μαρτίου 2004 στην Ισπανία). Η ασφαλής μετακίνηση των τουριστών.

19 Πολιτιστικοί παράγοντες.
Στους κυριότερους πολιτιστικούς παράγοντες περιλαμβάνονται : Τα αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία. Τα μουσεία. Οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Οι θρησκευτικές γιορτές. Τα ήθη και έθιμα. Η λαϊκή τέχνη και κουλτούρα. Η καλλιέργεια γνώσεων για τις άλλες περιοχές του κόσμου

20 Θεσμικοί – οργανωτικοί παράγοντες.
Στους κυριότερους θεσμικούς και οργανωτικούς παράγοντες περιλαμβάνονται: Το θεσμικό πλαίσιο των πληρωμένων αδειών. Η χορήγηση συντάξεων. Οι διεθνείς σχέσεις της χώρας. Το επίπεδο ανάπτυξη του τουριστικού τομέα. Τα οικονομικά και ρυθμιστικά μέτρα εναρμόνισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απελευθέρωση των αερομεταφορών. Οι συνοριακές διατυπώσεις για τους ταξιδιώτες.

21 Δημογραφικοί παράγοντες.
Στους δημογραφικούς παράγοντες περιλαμβάνονται : Η ηλικία. Το φύλο. Η δομή του νοικοκυριού. Το μέγεθος της οικογένειας. Ο κύκλος ζωής. Ο τόπος κατοικίας. Η αύξηση του ορίου ηλικίας του πληθυσμού. Η αύξηση των εργαζομένων γυναικών. Η αύξηση της αναλογίας των ανύπαντρων ενηλίκων. Η τάση για δημιουργία οικογένειας σε μεγαλύτερη ηλικία. Η μεγαλύτερη αύξηση στον αριθμό των ζευγαριών χωρίς παιδιά, σε σύγκριση με τη γενικότερη αύξηση του πληθυσμού.

22 Τεχνολογικοί παράγοντες
Στους κυριότερους τεχνολογικούς παράγοντες περιλαμβάνονται : Οι νέες τεχνολογίες (πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών και τηλεματικής) που μετασχηματίζουν σταδιακά τις σύγχρονες κοινωνίες σε κοινωνίες πληροφοριών. Η είσοδος χωρών, περιοχών και επιχειρήσεων στην πύλη των νέων ηλεκτρονικών/ ψηφιακών αγορών στο Διαδίκτυο και στις κυβερναγορές. Η ανάπτυξη ολοκληρωμένων υπηρεσιών και ειδικότερα των υπηρεσιών πολυμέσων (συνδυασμός επικοινωνιών φωνής, δεδομένων και εικόνας) και οι συστηματικές διεργασίες για την εμφάνιση των δικτύων πολυμέσων.

23 Οι μεταβλητές της τουριστικής ζήτησης.
Οι μεταβλητές της τουριστικής ζήτησης. Οι τιμές των τουριστικών προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) ή πακέτων. Ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτονται έναν τουριστικό προορισμό κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου (αφίξεις στα σύνορα ή στους τόπους προορισμού). Η χρονική διάρκεια παραμονής των τουριστών σε διάφορα είδη καταλυμάτων (διανυκτερεύσεις τουριστών σε όλα ή ορισμένα είδη καταλυμάτων). Το διαθέσιμο χρηματικό εισόδημα. Ο ελεύθερος χρόνος. Ο τόπος (χώρες ή περιοχές) προέλευσης των τουριστών. Ο προορισμός των τουριστών (χώρες ή περιοχές μέσα στη χώρα που προτιμούν οι τουρίστες). Η απόσταση μεταξύ τόπου μόνιμης κατοικίας και τόπου τουριστικής διαμονής των τουριστών. Οι περίοδοι αφίξεων των τουριστών. Τα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά των τουριστών (αριθμός διακινούμενων ανά μέσο μεταφοράς). Ο τύπος του τουριστικού καταλύματος που επιλέγεται. Τα δημογραφικά και κοινωνικο – οικονομικά χαρακτηριστικά των τουριστών. Ο σκοπός της επίσκεψης των τουριστών (π.χ. ψυχαγωγία, επαγγελματικά ταξίδια). Οι λόγοι για τους οποίους οι τουρίστες πραγματοποιούν ταξίδια. Τα μέσα με τα οποία οι τουρίστες οργανώνουν τα ταξίδια. Το χρηματικό ποσό που δαπάνησαν οι τουρίστες (π.χ. εισπράξεις τουριστικού συναλλάγματος, τουριστική δαπάνη, τουριστική κατανάλωση). Οι συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ της χώρας προέλευσης και της χώρας υποδοχής τουριστών. Η άποψη των τουριστών για τη χώρα ή την περιοχή που επισκέφθηκαν, ως τόπο διακοπών. Ο βαθμός ικανοποίησης των τουριστών μετά το ταξίδι. Ο βαθμός αστικοποίησης του περιβάλλοντος στον τόπο μόνιμης κατοικίας των τουριστών. Η άποψη των τουριστών για τις τιμές, την ποιότητα των υπηρεσιών, τις τουριστικές εγκαταστάσεις, την υποδομή, κ.τλ.

24 Η συνάρτηση της τουριστικής ζήτησης. Γενικά
Σύμφωνα με τη νεοκλασική θεωρία, η τουριστική ζήτηση για ένα συγκεκριμένο τουριστικό προϊόν/πακέτο, μπορεί να εκφρασθεί ως μία λειτουργία διαφόρων ερμηνευτικών (ανεξάρτητων) μεταβλητών, που η θεωρία υποστηρίζει ότι μπορούν να ασκήσουν αιτιώδεις επιρροές στην ανερμήνευτη (εξαρτημένη) μεταβλητή που εκφράζει την τουριστική ζήτηση. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της τουριστικής οικονομικής, η τουριστική ζήτηση μπορεί να οριστεί ως η ποσότητα ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου, που ένα σύνολο ατόμων (τουριστών) μπορεί και θέλει να αγοράσει κατά τη διάρκεια μίας δεδομένης χρονικής περιόδου.

25 Οι διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική ζήτηση είναι:
(α). Η τιμή του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. (β) . Οι τιμές όλων των άλλων προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών). (γ). Το επίπεδο του ατομικού διαθέσιμου χρηματικού εισοδήματος των δυνητικών αγοραστών / τουριστών και (δ). Τα γούστα, οι συνήθειες και οι προτιμήσεις των τουριστών – καταναλωτών. Οι παραπάνω καθοριστικοί παράγοντες ονομάζονται μεταβλητές, οι οποίες διαφέρουν από άτομο σε άτομο και μπορούν να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Οι αλλαγές / μεταβολές στις τιμές ή στην ένταση σε οποιασδήποτε απ’ αυτές τις μεταβλητές, είναι δυνατόν να επηρεάσουν τη συνολική τουριστική ζήτηση για το συγκεκριμένο τουριστικό προϊόν / πακέτο.

26 Η μαθηματική έκφραση της συνάρτησης της ατομικής και αγοραίας τουριστικής ζήτησης.
Η ατομική τουριστική ζήτηση για ένα τουριστικό προϊόν/πακέτο είναι το σύνολο των ποσοτήτων του προϊόντος αυτού τις οποίες ο τουρίστας – καταναλωτής θα αγοράσει ή θα χρησιμοποιήσει σε όλες τις δυνατές τιμές, μέσα σε μια δεδομένη χρονική περίοδο. Αυτό μαθηματικά εκφράζεται ως ακολούθως: Qa, j = f j (Pa) Όπου: Qa, j η ζητούμενη ποσότητα του προϊόντος (a) από έναν τουρίστα – καταναλωτή j και Pa η τιμή του προϊόντος.

27 Αντίστοιχα, η αγοραία ζήτηση ενός τουριστικού προϊόντος (a) είναι η ζήτηση που εκφράζεται από τους τουρίστες - καταναλωτές (Ν) στην αγορά του προϊόντος αυτού και σχηματίζεται από το άθροισμα της ζήτησης των επιμέρους τουριστών – καταναλωτών για το αγαθό (a). Εάν συμβολίσουμε Qa την αγοραία ζήτηση του αγαθού από τους (Ν) τουρίστες – καταναλωτές και με Pa την τιμή του, τότε ορίζεται η ακόλουθη συνάρτηση αγοραίας ή συνολικής τουριστικής ζήτησης. Qa = Qa ,1 + Qa ,2 + Qa ,3+ …….+ Qa ,N Qa = f1(Pa) + f2(Pa) +…..fN(Pa) Ν Qa = Σ fj(Pa ) j=1 Συνεπώς, η συνολική τουριστική ζήτηση για ένα τουριστικό προϊόν/πακέτο είναι το άθροισμα των επιμέρους ατομικών συναρτήσεων τουριστικής ζήτησης.

28 Στην περίπτωση που υπάρχουν πολλές μεταβλητές τότε η μαθηματική έκφραση της συνάρτησης της αγοραίας ή συνολικής τουριστικής ζήτησης έχει την ακόλουθη γενική μορφή (Archer 1976:1-9, Mikulicz 1983:7-15): Qa = f (Pa , P1 , P2 , … , Pn-a ,Y τ , Tτ , κ.τ.λ.) Όπου: Qa = Η ζητούμενη ποσότητα του τουριστικού προϊόντος / πακέτου (a). Ρa = Η τιμή του τουριστικού προϊόντος/ πακέτου (a). P1…. Pn-a : Οι τιμές όλων των άλλων προϊόντων (συμπληρωματικών και υποκατάστατων). Yτ: Tο κατά κεφαλή εισόδημα του τουρίστα - καταναλωτή (προσωπικό διαθέσιμο εισόδημα). T τ: Tα "γούστα", οι "συνήθειες" και οι "προτιμήσεις" του τουρίστα-καταναλωτή. Στην παραπάνω συνάρτηση είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν και άλλες μεταβλητές, όπως είναι το μέγεθος του πληθυσμού της περιοχής προέλευσης των τουριστών, οι αποστάσεις που πρέπει να διανυθούν κ.λ.π. Αυτό, μερικές φορές είναι αναγκαίο για συγκεκριμένους τύπους ανάλυσης και κυρίως, όταν είναι επιθυμητό να συμπεριλαμβάνονται τέτοιοι παράγοντες για να προσδιοριστεί τι ρόλο παίζουν στον επηρεασμό της τουριστικής ζήτησης.

29 Στη βιβλιογραφία του τουρισμού, η τουριστική ζήτηση όταν εξετάζεται σε εθνικό επίπεδο χρησιμοποιείται πλήθος ανερμήνευτων μεταβλητών, όπως ο αριθμό των αφίξεων ή αναχωρήσεων, οι δαπάνες ή τα έσοδα, οι διανυκτερεύσεις, οι σχετικές τιμές, το συνάλλαγμα, το μεταφορικό κόστος κ.λπ.

30 Στην περίπτωση αυτή, η συνάρτηση της τουριστικής ζήτησης μπορεί να εκφραστεί και ως ακολούθως (Durbarry & Sinclair 2003:931): όπου: Dij είναι η τουριστική ζήτηση (τουριστικό πλήθος) από την περιοχή προέλευσης τουριστών (αφετηρία i) προς τον τουριστικό προορισμό j. Yi είναι το εισόδημα της αφετηρίας i. Pij/k είναι οι τιμές της αφετηρίας i σε σχέση με τις τιμές του τουριστικού προορισμού j και τις τιμές των άλλων ανταγωνιστικών προορισμών k. Εij/k είναι οι συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ i, j και k. Tij/k είναι το κόστος της μεταφοράς μεταξύ i, j και k. DV είναι μια ποιοτική μεταβλητή (Dummy Variable) που χρησιμοποιείται για να ληφθούν υπόψη ορισμένα ξεχωριστά γεγονότα, όπως αθλητικές εκδηλώσεις ή πολιτικές αναταραχές. e είναι ο διαταρακτικός όρος που λαμβάνει υπόψη του όλους τους άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την τουριστική ζήτηση.

31 Σχέσεις μεταξύ της τουριστικής ζήτησης και των διαφόρων ανεξάρτητων μεταβλητών. Σχέση τιμής και ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προϊόντος/πακέτου Όταν η ζητούμενη ποσότητα Q ενός τουριστικού προϊόντος/πακέτου (a) εξαρτάται από την τιμή (Pa), τότε αυτή μπορεί να εκφρασθεί μαθηματικά ως ακολούθως: Qa = f(Pa) Διάγραμμα Σχέση τιμής και ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προίόντος.

32 Σχέση τιμών άλλων προϊόντων και ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προϊόντος/πακέτου Η σχέση αυτή μπορεί να εκφρασθεί μαθηματικά ως ακολούθως: Qa = f (P1 , P2 , … , Pn-a) Αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα έντονη στην περίπτωση που υπάρχουν συμπληρωματικά και υποκατάστατα τουριστικά προϊόντα / πακέτα Διάγραμμα Η επίδραση των τιμών των μη τουριστικών προϊόντων στην τουριστική ζήτηση.

33 Σχέση τουριστικής ζήτησης και υποκατάστατων τουριστικών προϊόντων/πακέτων Στην περίπτωση που υπάρχουν υποκατάστατα τουριστικά προϊόντα, μία πτώση της τιμής ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου, οδηγεί σε μία πτώση της τουριστικής του ζήτησης Διάγραμμα Σχέση μεταξύ τουριστικής ζήτησης και υποκατάστατου τουριστικού προϊόντος.

34 Σχέση τουριστικής ζήτησης και διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος
Σχέση τουριστικής ζήτησης και διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος Οι τουρίστες, όπως και οι άλλοι καταναλωτές, έχουν συνείδηση της αγοραστικής αξίας του χρήματος και συνεπώς η ζήτησή τους για αγαθά και υπηρεσίες, επηρεάζεται από τις μεταβολές στα διαθέσιμα προσωπικά τους εισοδήματα Διάγραμμα Σχέση τουριστικής ζήτησης και διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος (Ι).

35 Στην περίπτωση που το τουριστικό προϊόν/πακέτο είναι σχετικά χαμηλής ποιότητας τότε, καθώς το διαθέσιμο προσωπικό εισόδημα των τουριστών αυξάνει πέρα από ένα συγκεκριμένο σημείο, αυτό παρακινεί τους τουρίστες να αλλάξουν τη ζήτησή τους από το τουριστικό προϊόν/πακέτο της χαμηλής ποιότητας σε ένα άλλο προϊόν υψηλότερης ποιότητας. Διάγραμμα Σχέση τουριστικής ζήτησης και διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος (ΙΙ).

36 Στην περίπτωση που το τουριστικό προϊόν/πακέτο θεωρείται «κατώτερο», τότε είναι πιθανό, καθώς το διαθέσιμο προσωπικό εισόδημα των τουριστών αυξάνεται πάνω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο, η τουριστική ζήτηση γι’ αυτό το προϊόν / πακέτο να μπορεί ακόμα και να μειωθεί. Αυτό παρουσιάζεται στο Διάγραμμα, όπου οι περαιτέρω αυξήσεις του διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος, δηλ. πέρα από το Οq1, οδηγούν σε μία απόλυτη πτώση της τουριστικής ζήτησης. Η συγκεκριμένη περίπτωση δείχνει από οικονομική άποψη, ότι το αποτέλεσμα της υποκατάστασης (substitution effect) υπερτερεί σε σχέση με το αποτέλεσμα του εισοδήματος (income effect). Διάγραμμα Σχέση τουριστικής ζήτησης και διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος (ΙΙΙ).

37 Σχέση τουριστικής ζήτησης και αλλαγών στις προτιμήσεις των τουριστών
Σχέση τουριστικής ζήτησης και αλλαγών στις προτιμήσεις των τουριστών Οι αλλαγές στα προσωπικά «γούστα» και στις «προτιμήσεις» των τουριστών μπορούν να επηρεάσουν τη ζήτησή του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Αν, για κάποιο λόγο, άσχετο με τις τιμές και το εισόδημα, όπως για παράδειγμα, οι αλλαγές στις προτιμήσεις, τότε οι τουρίστες μπορούν να εκφράσουν μια μεγαλύτερη προτίμηση για ένα συγκεκριμένο τουριστικό προϊόν / πακέτο, και κατά συνέπεια, ceteris paribus, η ζήτηση γι’ αυτό το τουριστικό προϊόν / πακέτο να αυξηθεί. Διάγραμμα Σχέση τουριστικής ζήτησης και αλλαγών στις προτιμήσεις των τουριστών.

38

39 Οι δείκτες της ταξιδιωτικής τάσης χρησιμοποιούνται κυρίως για τον προσδιορισμό της τουριστικής ζήτησης, καθ’ ότι δείχνουν τη ροπή των τουριστικών ροών για διαφόρους προορισμούς της ημεδαπής ή αλλοδαπής και το βαθμό συμμετοχής των ατόμων στην τουριστική δραστηριότητα. Μια αύξηση στην πραγματική ή αποτελεσματική τουριστική ζήτηση μπορεί να αντανακλά αλλαγές στα ποσοστά της Ν.Τ.P. ή της G.T.P. ή σε ένα συνδυασμό και των δύο. Για παράδειγμα, όταν η N.T.P είναι χαμηλή (π.χ. 30%) μια αύξηση στην τουριστική ζήτηση μπορεί να προέλθει, κυρίως, από μια αύξηση της αναλογίας του πληθυσμού ο οποίος αντανακλά ένα επίπεδο διαβίωσης που καθιστά τα άτομα ικανά να κάνουν διακοπές. Όταν η Ν.T.P είναι πολύ υψηλή (π.χ %) μια αύξηση στην τουριστική ζήτηση μπορεί να είναι κυρίως αποτέλεσμα των ατόμων εκείνων που ταξιδεύουν πολύ συχνά και η οποία εκφράζει μια αύξηση στη μικτή ταξιδιωτική τάση.

40 Τα χαρακτηριστικά της τουριστικής ζήτησης.
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της τουριστικής ζήτησης είναι τα ακόλουθα: Η ετερογένεια. Η ζήτηση των προϊόντων που επιδιώκει να καταναλώσει ο τουρίστας είναι ετερογενείς με την έννοια ότι διαφορετικοί κλάδοι ή τομείς της οικονομικής δραστηριότητας εμπλέκονται στην παραγωγή και διάθεσή τους. Η ετερογένεια (heterogeneity) της τουριστικής ζήτησης έχει ως συνέπεια την αδυναμία εννοιολογικού καθορισμού του τουρισμού, ως συγκεκριμένου τομέα ή κλάδου της οικονομίας. Ο όρος "τουριστικός τομέας" αναφέρεται σ' ένα σύμπλεγμα βιομηχανικών και εμπορικών δραστηριοτήτων, που εξυπηρετούν την τουριστική ζήτηση. Ο «τουριστικός κλάδος» περιλαμβάνει τις δραστηριότητες που παράγουν αγαθά και προσφέρουν υπηρεσίες που άμεσα συνδέονται με τους επισκέπτες – τουρίστες. Τέτοιες δραστηριότητες είναι τα ξενοδοχεία, τα γραφεία ταξιδίων πάσης φύσεως, οι μεταφορές, τα κέντρα πληροφόρησης των τουριστών, οι κλάδοι παραγωγής αναμνηστικών ειδών κ.λπ. Συνεπώς, ο τουρισμός δεν προσιδιάζει στην καθιερωμένη τυπική έννοια του «κλάδου». Επίσης, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μια ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα, όπως είναι η γεωργία ή η βιομηχανία, οι οποίες παράγουν προϊόντα που έχουν υψηλό βαθμό ομοιογένειας και επιτρέπουν την ομαδοποίηση των προϊόντων τους, σε σχέση με τους αντίστοιχα ομαδοποιημένους κλάδους παραγωγής. Στον τουρισμό, το χαρακτηριστικό γνώρισμα δεν είναι τα παραγόμενα και προσφερόμενα προϊόντα ή οι παρεχόμενες υπηρεσίες, αλλά ο αγοραστής, δηλ. ο τουρίστας (ημεδαπός ή αλλοδαπός) που τα καταναλώνει.

41 Η εποχικότητα. Η αστάθεια της τουριστικής ζήτησης είναι κλασική ιδιομορφία της τουριστικής βιομηχανίας. Η αστάθεια οφείλεται, τόσο σε απρόβλεπτους εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η οικονομική ύφεση, οι πολιτικές αναταραχές, τρομοκρατικές ενέργειες, όσο και σε φυσικά γεγονότα, όπως είναι οι σεισμοί, οι καταιγίδες ή οι οικονομικές καταστροφές, που είναι άσχετα με τον τουρισμό, αλλά επιδρούν σ' αυτόν. Οι παράγοντες αυτοί επιδρούν θετικά ή αρνητικά στην παραγωγή και διάθεση του τουριστικού προϊόντος/πακέτου και στην προσέλκυση ή την ικανοποίηση του τουρίστα. Στις περιπτώσεις αυτές, ο τουριστικός παραγωγός (ιδιώτης ή κράτος) είναι αδύναμος να αντιδράσει, να προβλέψει ή να προγραμματίσει αντισταθμιστικές ενέργειες.

42 Η ελαστικότητα. Όπως είναι αντιληπτό, εύκολα μπορεί κανείς να υποθέσει ότι, καθώς το εισόδημα αυξάνει, η τουριστική ζήτηση είναι πιθανό να αυξηθεί. Ωστόσο, στον ανεπτυγμένο κόσμο, όλο και περισσότερο οι μελέτες τείνουν να δείξουν ότι η τουριστική ζήτηση στην πραγματικότητα, αυξάνεται γρηγορότερα από την αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Για παράδειγμα, οι δαπάνες για τουρισμό αποδείχτηκαν ανθεκτικές στην οικονομική κρίση που εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η οποία ακολούθησε την κρίση του πετρελαίου. Αυτό απέδειξε ότι στην πραγματικότητα, η τουριστική ζήτηση είναι ελαστική ως προς το εισόδημα και ανελαστική ως προς την τιμή. Με άλλα λόγια, για κάθε δεδομένο ποσοστό αύξησης του εισοδήματος η τουριστική ζήτηση αυξάνει γρηγορότερα. Από την άλλη μεριά, η τουριστική ζήτηση αποδεικνύεται ότι είναι ανελαστική ως προς το εισόδημα, αν υπάρξει μια μείωση στο εισόδημα, οπότε αυτή δεν επιβραδύνεται. Επίσης, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο τουρισμός συνεχίζει να αυξάνει, ακόμα και αν οι τιμές αυξάνονται. Τα οικονομικά πρότυπα έχουν αποδείξει ότι στην πράξη, το εισόδημα από μόνο του εξηγεί λίγα για τις μεταβολές της τουριστικής ζήτησης.

43 Η ευαισθησία. Στο περιβάλλον που ζει και κινείται ο άνθρωπος ακολουθεί κατά κανόνα, καθιερωμένα πρότυπα συμπεριφοράς. Ο τουρισμός ως κοινωνικό φαινόμενο επηρεάζει και επηρεάζεται από τη μόδα σε σημαντικό βαθμό και συνεπώς οι τουρίστες – καταναλωτές υποχρεούνται πολλές φορές να ακολουθήσουν κάθε αλλαγή στα πρότυπα συμπεριφοράς και στις συνήθειές τους. Η τουριστική ζήτηση είναι πολύ ευαίσθητη στις αλλαγές της ταξιδιωτικής μόδας και των κοινωνικοπολιτιστικών συνθηκών που επικρατούν σε ένα τουριστικό προορισμό. Οι τουριστικοί προορισμοί που αντιμετωπίζουν προβλήματα πολιτικής αστάθειας δεν προσελκύουν τουρίστες. Αντίθετα, όταν σε μια χώρα υπάρχει σταθερό πολιτικό κλίμα και καλές κοινωνικοπολιτιστικές συνθήκες, τότε οι τουρίστες διαμορφώνουν το αίσθημα της ασφάλειας το οποίο λειτουργεί θετικά στις ταξιδιωτικές προτιμήσεις τους.

44 Η αυξητική τάση. Τα τελευταία χρόνια η τουριστική ζήτηση αυξάνεται σταθερά. Η τάση αυτή, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, θα συνεχιστεί μέχρι το 2020 (W.T.O.:2003). Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες (π.χ. εισόδημα, ειρήνη, ευημερία) που συντέλεσαν και που θα συνεχίσουν να συντελούν στη διαμόρφωση καλών συνθηκών που ευνοούν την τουριστική ζήτηση.

45 Η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή.
Η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή. Γενικά. Η ελαστικότητα είναι μια γενική έννοια που χρησιμοποιείται για την μέτρηση της επίδρασης μεταξύ δύο οικονομικών μεταβλητών. Συγκεκριμένα μετρά την ποσοστιαία μεταβολή της εξαρτημένης μεταβλητής η οποία οφείλεται σε μια ποσοστιαία μεταβολή μιας δεδομένης ανεξάρτητης μεταβλητής. Υπάρχουν διάφορες διακρίσεις της ελαστικότητας της τουριστικής ζήτησης και είναι τόσες όσες είναι και οι ανεξάρτητες μεταβλητές σε μια συνάρτηση. Οι κυριότερες είναι η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή, η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα και η σταυροειδής ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης.

46 Η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή αναφέρεται στη σχέση μεταξύ της ζητούμενης ποσότητας και της τιμής ενός τουριστικού προϊόντος/ πακέτου, δηλαδή αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη καμπύλη ζήτησης του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Αυτή δηλώνει τη λειτουργία ενός μηχανισμού, σύμφωνα με τον οποίο, όσο αυξάνεται η τιμή του τόσο η ζητούμενη ποσότητά του μειώνεται. Έτσι, ορίζουμε : Ελαστικότητα του Χ σε σχέση με το Ψ =Ποσοστιαία μεταβολή στο Χ όταν το Ψ μεταβληθεί κατά 1%. Ελαστική είναι η τουριστική ζήτηση η οποία σε κάθε ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, η ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας είναι μεγαλύτερη. Ανελαστική είναι η τουριστική ζήτηση η οποία σε κάθε ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, η ποσοστιαία μεταβολή της ποσότητας είναι μικρότερη. Για παράδειγμα, όταν αυξηθεί η τιμή του τουριστικού προϊόντος / πακέτου κατά 10%, η ζητούμενη ποσότητα αυτού μπορεί να μειωθεί κατά το ίδιο (μοναδιαία ελαστικότητα), μικρότερο (ανελαστική ζήτηση) ή μεγαλύτερο ποσοστό (ελαστική ζήτηση). Γενικά, η τουριστική ζήτηση ως προς την τιμή χαρακτηρίζεται ότι είναι πολύ ελαστική στην περίπτωση ενός νέου τουριστικού προορισμού και μειώνεται σταδιακά, δηλαδή γίνεται ανελαστική όταν ο τουριστικός προορισμός καθιερώνεται. Η ευαισθησία των τιμών αποτελεί έναν παράγοντα που σχετίζεται με την συμπεριφορά των τουριστών, δεδομένου ότι η οικονομική τους συμπεριφορά είναι ακαθόριστη και εξαρτάται από την οικονομική τους δυνατότητα και την ελκυστικότητα του τουριστικού προορισμού. Η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή έχει μεγάλη σημασία για τους λήπτες αποφάσεων, διότι πρέπει να γνωρίζουν την οικονομική συμπεριφορά των τουριστών, όπως αυτή εκφράζεται με την αρνητική συσχέτιση μεταξύ των τιμών και των ζητούμενων ποσοτήτων των τουριστικών προϊόντων /πακέτων.

47 Η μέτρηση της ελαστικότητας τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή.
Η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή ενός τουριστικού προϊόντος/πακέτου, αποτελεί το μέτρο του βαθμού αντίδρασης της ζητούμενης ποσότητας του τουριστικού αυτού προϊόντος / πακέτου ως προς μια δεδομένη μεταβολή της τιμής του. Για παράδειγμα αν η η ελαστικότητα ζήτησης τουρισμού ως την τιμή είναι – 2 τότε μια αύξηση της τιμής του τουρισμού κατά 10% προκαλεί μείωση της ζήτησής του κατά 20%. Η κλίση, επομένως, της καμπύλης τουριστικής ζήτησης ή το αντίστροφο της κλίσης αυτής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο. Όπως είναι γνωστό, ο λόγος Δp/Δq μετράει την κλίση της καμπύλης τουριστικής ζήτησης. Επομένως, ο λόγος Δq/Δp, μετράει τη μεταβολή της ζητούμενης τουριστικής ποσότητας (Δq), η οποία οφείλεται σε μια συγκεκριμένη μεταβολή της τιμής του τουριστικού προϊόντος/ πακέτου (Δp). Η ελαστικότητα ζήτησης (ε) ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου ως προς την τιμή (p) δίνεται από τον λόγο: Ποσοστιαία μεταβολή στη ζητούμενη τουριστική ποσότητα ενός τουριστικού προϊόντος /πακέτου ε = ( -) Ποσοστιαία μεταβολή στην τιμή του τουριστικού προϊόντος /πακέτου ή Δq/q Δq p ε = ( - ) = Δp/p Δp q Όπου Δq είναι η μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας και Δp η μεταβολή της τιμής του συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος/ πακέτου.

48 Η ελαστικότητα ζήτησης ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου ως προς την τιμή, μετράται δεδομένης μιας καμπύλης τουριστικής ζήτησης. Όταν αυτή μετράται μεταξύ δύο σημείων της καμπύλης τουριστικής ζήτησης, ονομάζεται ελαστικότητα τουριστικού τόξου ή τοξοειδής τουριστική ελαστικότητα (arc tourism elasticity), ενώ όταν αυτή μετριέται σε ένα ορισμένο σημείο της καμπύλης, ονομάζεται σημειακή τουριστική ελαστικότητα (point tourism elasticity). H διαφορά μεταξύ των δύο εννοιών βασίζεται στο ότι στην ελαστικότητα τουριστικού τόξου, οι μεταβολές στη ζητούμενη τουριστική ποσότητα και την τιμή αναφέρονται σε συγκεκριμένες ποσότητες Δq και τιμές Δp, ενώ στην ελαστικότητα τουριστικού σημείου, οι μεταβολές αυτές είναι απειροελάχιστες και αντικαθιστούμε τις Δq και τις Δp με τις q και p (Γκαμαλέτσος 1992:111). Η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή είναι πάντοτε αρνητική διότι όταν αυξάνεται η τιμή ενός τουριστικού προϊόντος (δεδομένων όλων των άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τη ζήτησή του, π.χ. εισόδημα, ποιότητα κ.λπ.) μειώνεται η ζήτησή του. Οσο περισσότερο αρνητική είναι ελαστικότητα του τουρισμού ως προς την τιμή τόσο περισσότερο μειώνεται η ζήτηση του όταν αυξάνεται η τιμή του και αντιστρόφως. Μεγάλη αρνητική ελαστικότητα ζήτησης ενός τουριστικού προϊόντος ως προς την τιμή είναι ένδειξη ότι υπάρχουν άλλοι τουριστικοί προορισμοί που προβλέπουν παρόμοιο προϊόν, ώστε όταν αυξηθεί η τιμή του οι τουρίστες στρέφονται προς τους άλλους τουριστικούς προορισμούς.

49 Τo μέγεθος της ελαστικότητας της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή

50 Τέλος, το Διάγραμμα δείχνει όλες τις περιπτώσεις ελαστικότητας τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή. Διάγραμμα Περιπτώσεις ελαστικοτήτων τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή.

51 Η ζήτηση για τουριστικά προϊόντα διατρέχει όλη την περιοχή των πιθανών ελαστικοτήτων τιμής. Οσο μεγαλύτερη είναι η ένταση του ανταγωνισμού, άρα και η δυνατότητα υποκατάστασης μεταξύ των τουριστικών προϊόντων, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ελαστικότητα της ζήτησης ενός προϊόντος ως προς την τιμή, επειδή οι τουρίστες θα ψάξουν για τις πιο συμφέρουσες εναλλακτικές λύσεις. Ο Gray (1970) τόνισε ότι ελαστικότητα της ζήτησης του τουρισμού για διακοπές, ως προς την τιμή, είναι υψηλότερη εκείνης του τουρισμού για δουλειές (επαγγελματικά ταξίδια), ενώ ο τύπος του τουρίστα που αγαπά την περιπέτεια (“wanderlust”) είναι πιθανό να έχει μικρότερη ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή από τον τύπο του τουρίστα που αγαπά τον ήλιο (“sunlust”). Εχει διαπιστωθεί ότι οι ελαστικότητες της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή είναι υψηλότερες για τον τουρισμό αναψυχής, λόγω ευκαίριας επιλογών, παρά για τον επαγγελματικό τουρισμό, λόγω υποχρεωτικότητας (Bull 2002:65).

52 Ακόμα, υπάρχουν περιπτώσεις τουριστικών προϊόντων που παρουσιάζουν το φαινόμενο Veblen, όπου υπάρχει μια αφύσικη ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή για ένα συγκεκριμένο εύρος τιμών κάποιου τουριστικού προϊόντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι τουρίστες που μπορούν να έχουν ανάγκη να δείξουν τον πλούτο και το κύρος τους, με το να ζητούν πολυτελή τουριστικά προϊόντα, όπως τις ακριβότερες σουίτες σε πολυτελή κρουαζιερόπλοια ή το πιο ακριβό εστιατόριο για να παραθέσουν γεύμα σε πελάτες τους, στο πλαίσιο κάποιου επαγγελματικού ταξιδιού (Bull 2002:68).

53 Η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή και η συνολική τουριστική δαπάνη.
Ο διαχωρισμός της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή ως ελαστικής ή ως ανελαστικής, βασίζεται στην επίδραση της τιμής του τουριστικού προϊόντος / πακέτου πάνω στην συνολική δαπάνη αυτού. Η συνολική δαπάνη των καταναλωτών για ένα τουριστικό προϊόν / πακέτο, ισούται προς τα συνολικά έσοδα της επιχείρησης, η οποία παράγει και πωλεί το προϊόν / πακέτο αυτό (Tribe 1997:53). Συνεπώς, η σκοπιμότητα της γνώσης του μεγέθους της ελαστικότητας τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου για την επιχείρηση η οποία παράγει και πωλεί αυτό, είναι πρόδηλη. Η αύξηση ή η μείωση της τιμής του τουριστικού προϊόντος / πακέτου, θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των συνολικών εσόδων της επιχείρησης, εάν η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης είναι αντίστοιχα μεγαλύτερη ή μικρότερη της αρνητικής μονάδας. Επομένως, ο επιχειρηματίας επιβάλλεται να γνωρίζει την ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης του παραγομένου τουριστικού προϊόντος /πακέτου του, γιατί τότε μόνο θα γνωρίζει εάν θα πρέπει να αυξήσει ή να μειώσει την τιμή αυτού, εάν θέλει να αυξήσει τα συνολικά του έσοδα. Ανακεφαλαιώνοντας, διαπιστώνεται ότι υπάρχει: Αύξηση των συνολικών τουριστικών εσόδων, εάν έχουμε: α. μείωση της τιμής και ε  - 1 (ελαστική ζήτηση) β. αύξηση της τιμής και –1  ε  0 (ανελαστική ζήτηση) Μείωση των συνολικών τουριστικών εσόδων, εάν έχουμε: α. αύξηση της τιμής και ε  - 1 (ελαστική ζήτηση) β. μείωση της τιμής και –1  ε  0 (ανελαστική ζήτηση) Καμία μεταβολή των συνολικών τουριστικών εσόδων, εάν έχουμε: α. αύξηση της τιμής και ε = –1 β. μείωση της τιμής και ε = –1

54 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ελαστικότητας της τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή.
Η διαθεσιμότητα υποκατάστατων του τουριστικού προϊόντος/πακέτου. Το ποσοστό του εισοδήματος που δαπανάται για την αγορά του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Η σχέση της κατανάλωσης του τουριστικού προϊόντος/πακέτου σε συνδυασμό με άλλα προϊόντα. Η δύναμη της καταναλωτικής συνήθειας του τουριστικού προϊόντος/πακέτου. Η ποικιλία των χρήσεων του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Το μέγεθος της τιμής του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Το ποσοστό μεταβολής της τιμής του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Ο χρόνος.

55 Η εισοδηματική ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης.
Η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα (εY) είναι ο λόγος της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προϊόντος/πακέτου προς την ποσοστιαία μεταβολή του τουριστικού εισοδήματος (Cullen 1997:40). Η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα παριστάνεται από τη σχέση: Ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου εY = (-) Ποσοστιαία μεταβολή του διαθέσιμου τουριστικού εισοδήματος ή με αλγεβρική μορφή: Δq/q Δq Y εY = (-) = (-) …… ……. ΔY/Y ΔY q Όπου Δq, ΔΥ είναι η μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (q) και του εισοδήματος (Υ) αντίστοιχα. Η παραπάνω μαθηματική σχέση δίνει την εκτίμηση της τοξοειδούς ελαστικότητας τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα.

56 Αντίστοιχα, η ελαστικότητας σημείου της τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα παριστάνεται από τη σχέση: q/q q Y εY = (-) Y/Y Y q Όπου p/Y είναι η μερική παράγωγος της συνάρτησης τουριστικής ζήτησης ως προς το τουριστικό εισόδημα. Η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό των ζητουμένων τουριστικών προϊόντων / πακέτων σε κανονικά και σε κατώτερα. Τα προϊόντα των οποίων η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα είναι θετική, χαρακτηρίζονται ως κανονικά, ενώ εκείνα των οποίων η ελαστικότητα της τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα είναι αρνητική, χαρακτηρίζονται ως κατώτερα (π.χ. οι κατασκηνώσεις, τα ταξίδια των μεγάλων αποστάσεων με λεωφορεία). Κατώτερα είναι εκείνα τα τουριστικά προϊόντα / πακέτα των οποίων η ζήτηση μειώνεται όσο το εισόδημα των καταναλωτών - τουριστών αυξάνεται, ενώ το αντίθετο συμβαίνει όταν τα τουριστικά προϊόντα / πακέτα είναι κανονικά. Για παράδειγμα, τα ενοικιαζόμενα καταλύματα και οι κατασκηνώσεις είναι κατώτερα τουριστικά προϊόντα, καθ’ ότι έχει αποδειχθεί ότι μειώνεται η ζήτησή τους σε σχέση με τα άλλα τουριστικά προϊόντα, όταν το εισόδημα αυξάνεται.

57 Στο Διάγραμμα απεικονίζεται η σχέση μεταξύ ζήτησης ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου και τουριστικού εισοδήματος η οποία εκφράζει την καμπύλη (ζήτησης – εισοδήματος), που είναι γνωστή στους οικονομολόγους και ως καμπύλη του Engel. Διάγραμμα Ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα και η καμπύλη Engel

58 H καμπύλη αυτή απεικονίστηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να έχει θετική και αρνητική κλίση (ελαστικότητα). Κι αυτό, γιατί για εισοδήματα από 0 μέχρι Υ1, δεν υπάρχει ζήτηση του τουριστικού προϊόντος / πακέτου και επομένως εY =0. Για εισοδήματα από Υ1 μέχρι Υ2 η κλίση της καμπύλης είναι θετική, που σημαίνει ότι αυξανομένου του τουριστικού εισοδήματος, αυξάνεται η ζήτηση του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Σχετικά με το πόσο έντονα επηρεάζει τη ζήτηση του τουριστικού προϊόντος/πακέτου μια αύξηση του τουριστικού εισοδήματος, αυτό εξαρτάται από την ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς το εισόδημα. Συνήθως, διακρίνουμε τα (κανονικά) τουριστικά προϊόντα / πακέτα σε πρώτης ανάγκης (βασικά) όταν 0 < εY < 1 και σε πολυτελείας όταν εY >1. Όμως, για εισοδήματα μεταξύ Υ2 και Υ3 έχουμε την εY =0 που σημαίνει ότι από ένα επίπεδο εισοδήματος (Υ2) και άνω, δεν αυξάνεται η ζήτηση του τουριστικού προϊόντος / πακέτου, όσο και αν αυξηθεί το τουριστικού εισόδημα (περίπτωση κορεσμού). Τέλος, υπάρχει η περίπτωση όπου πάνω από ένα ορισμένο τουριστικό εισόδημα, έστω Υ3, μια οποιαδήποτε αύξηση αυτού, φέρνει αρνητικά αποτελέσματα στην ζήτηση του τουριστικού προϊόντος / πακέτου. Στην περίπτωση αυτή, έχουμε εY < 0 (ζήτηση φθηνών τουριστικών πακέτων).

59 Η σταυροειδής ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης.
Η σταυροειδής ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης (εXΨ) ενός τουριστικού προϊόντος / πακέτου μετράει την επίδραση (θετική, αρνητική ή ουδέτερη) που έχει στη ζητούμενη ποσότητά του, η μεταβολή της τιμής ενός άλλου τουριστικού προϊόντος / πακέτου (Χ). Αυτό μαθηματικά εκφράζεται με την ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας αυτού, η οποία οφείλεται σε μια ποσοστιαία μεταβολή της τιμής ενός άλλου τουριστικού / προϊόντος (Ψ) και δίνεται από τον ακόλουθο τύπο (Cullen 1997:41): Ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης τουριστικής ποσότητας του τουριστικού προϊόντος / πακέτου Χ εXΨ = Ποσοστιαία μεταβολή της τιμής του τουριστικού προϊόντος / πακέτου Ψ ή με αλγεβρική μορφή: Δqx/qx εXΨ = Δpψ/pψ Όπου Δqx, Δpψ είναι οι μεταβολές της ζητούμενης ποσότητας του τουριστικού προϊόντος / πακέτου Χ και της τιμής του τουριστικού προϊόντος/πακέτου Ψ αντίστοιχα. Τα τουριστικά προϊόντα/πακέτα Χ και Ψ είναι συνήθως στενά υποκατάστατα με ΕXΨ θετική και ίσως μεγαλύτερη από τη μονάδα (π.χ. επιχειρήσεις πώλησης αναμνηστικών ειδών ή αεροπορικές εταιρείες που ανταγωνίζονται για τα ίδια δρομολόγια).

60 Η παραπάνω σχέση δίνει την τοξοειδή σταυροειδή ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης.
Αντίστοιχα, η σταυροειδής ελαστικότητα τουριστικού σημείου δίνεται από την αλγεβρική σχέση: qx/qx qx pψ εXΨ = = …… ……. pψ/pψ pψ qx όπου qx/pψ είναι η μερική παράγωγος της ζητούμενης ποσότητας του τουριστικού προϊόντος/πακέτου Χ ως προς την τιμή του τουριστικού προϊόντος/πακέτου Ψ. Η σταυροειδής ελαστικότητα ζήτησης τουρισμού δείχνει το ποσοστό αλλαγής στη ζήτηση τουρισμού σε μια χώρα που προκαλείται από μια αλλαγή στην τιμή του τουριστικού προϊόντος μιας άλλης χώρας, π.χ. αν μια αύξηση της τιμής του τουριστικού προϊόντος της Κύπρου κατά 10% προκαλεί αύξηση της ζήτησης του τουρισμού στην Ελλάδα κατά 3%, τότε η ελαστικότητα ζήτησης του τουρισμού στην Ελλάδα ως προς την τιμή του τουριστικού προϊόντος της Κύπρου είναι 0,3. Οσο μεγαλύτερη είναι η είναι η σταυροειδής ελαστικότητα της ζήτησης τουρισμού στην Ελλάδα ως προς τις τιμές άλλων χωρών τόσο περισσότερο αυξάνεται η ζήτηση του τουρισμού στην Ελλάδα από τη συγκράτηση της τιμής του.