ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ

Παρουσίαση με θέμα: "ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ
Απονομή Δικαιοσύνης ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ

2 ΟΜΗΡΟΣ – ΕΠΙΛΥΣΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ
Με αυτοδικία ή παρέμβαση Άνακτα Ασπίδα Αχιλλέα: Ιλιάδα 18η ραψωδία, «δικαστική» σκηνή Διαφορά για καταβολή αποζημίωσης σε ανθρωποκτονία Κρίση: συμβούλιο γερόντων – δημόσια συνεδρίαση

3

4 Διαδικασία ασπίδας Αχιλλέα
Δύο άτομα φιλονικούν για το αν μεσολάβησε ή όχι εξαγορά του δικαιώματος αυτοδικίας, Απευθύνονται αρχικά στον ἴστορα, που δεν καταφέρνει να τους συμβιβάσει, Η υπόθεση εισάγεται στους γέροντες, πολυμελές δικαιοδοτικό όργανο

5 Ιλιάδα, Σ’, λαοὶ δ' εἰν ἀγορῇ ἔσαν ἀθρόοι: ἔνθα δὲ νεῖκος ὠρώρει, δύο δ' ἄνδρες ἐνείκεον εἵνεκα ποινῆς ἀνδρὸς ἀποφθιμένου: ὃ μὲν εὔχετο πάντ‘ ἀποδοῦναι δήμῳ πιφαύσκων, ὃ δ' ἀναίνετο μηδὲν ἑλέσθαι: ἄμφω δ' ἱέσθην ἐπὶ ἴστορι πεῖραρ ἑλέσθαι. λαοὶ δ' ἀμφοτέροισιν ἐπήπυον ἀμφὶς ἀρωγοί: κήρυκες δ' ἄρα λαὸν ἐρήτυον: οἳ δὲ γέροντες εἵατ' ἐπὶ ξεστοῖσι λίθοις ἱερῷ ἐνὶ κύκλῳ, σκῆπτρα δὲ κηρύκων ἐν χέρσ' ἔχον ἠεροφώνων: τοῖσιν ἔπειτ' ἤϊσσον, ἀμοιβηδὶς δὲ δίκαζον. κεῖτο δ' ἄρ' ἐν μέσσοισι δύω χρυσοῖο τάλαντα, τῷ δόμεν ὃς μετὰ τοῖσι δίκην ἰθύντατα εἴποι. Μεγάλο πλήθος ήταν συγκεντρωμένο στην αγορά. Εκεί είχε ανακύψει φιλονικία, δυό άντρες δηλαδή αντιδικούσαν σχετικά με την αποζημίωση για έναν άνδρα που είχε φονευθεί. Ο ένας διαβεβαίωνε πως είχε καταβάλει όλο το ποσό και το διηγείτο στο πλήθος, ο δε άλλος αρνιόταν ότι είχε λάβει οτιδήποτε. Και οι δύο κατέφυγαν στον ίστορα για να δώσει τέλος στη διαφορά. Το πλήθος φώναζε, υποστηρίζοντας άλλοι τον ένα κι άλλοι τον άλλον. Οι κήρυκες συγκρατούσαν τον κόσμο. Οι δε γέροντες κάθονταν σε σκαλισμένους λίθους που σχημάτιζαν ιερό κύκλο κρατώντας στα χέρια τα σκήπτρα των βροντερόφωνων κηρύκων. Με το σκήπτρο στο χέρι, ο ένας μετά τον άλλο διατύπωνε τη γνώμη του. Στο κέντρο βρίσκονταν δύο χρυσά τάλαντα για εκείνον που θα εξέφερε τη δικαιότερη κρίση.

6 Ησίοδος, Έργα & Ημέρες: ΔΩΡΟΦΑΓΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ
Ησίοδος, Έργα & Ημέρες: ΔΩΡΟΦΑΓΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ Αυτήν, ώ βασιλείς, καλά πια τη Δικαιοσύνη προσέχετε, γιατί οι αθάνατοι θεοί είναι κοντά στους ανθρώπους και σημαδεύουν αυτούς που μ’ άδικες κρίσεις φθείρουν τους άλλους, χωρίς να νοιάζονται για τη θεϊκή οργή. Τρεις μυριάδες αθάνατους φύλακες των θνητών ανθρώπων έχει στείλει ο Δίας στην πολύτροφο γη, που παρακολουθούν τις δίκες και τα άδικα έργα, καθώς αόρατοι πλανώνται στους αιθέρες. Η δε παρθένος Δίκη, κόρη του Δία, που την τιμούν και σέβονται οι θεοί, που κατοικούν στον Όλυμπο, όποτε κάποιος με συκοφαντίες την πληγώνει, κάθεται δίπλα στον πατέρα της, τον Δία το γιο του Κρόνου, και του μιλά για το άδικο μυαλό των ανθρώπων, έως ότου ο δήμος να πληρώσει για τις ατασθαλίες των βασιλέων του, που με το νου τους στο κακό, παρεκκλίνουν από τη δικαιοσύνη στρεψοδικώντας. Προσέξετε τα αυτά, την κρίση σας σας ισιώστε, εσείς δωροφάγοι βασιλείς, και πάψτε τη στρεψοδικία.

7 ΘΕΜΙΣ Η Θέμις συμβουλεύει τους θεούς του Ολύμπου. Αττικός ερυθρόμορφος Κύλικας, Μουσείο Hermitage, Αγία Πετρούπολη

8 Η Δίκη χτυπά την Αδικία με σφυρί.
Δίκη & Αδικία Kunsthistorisches Museum, Vienna, Austria, BC. Dike (justice personified) beats Adikia (injustice) with a hammer. Adikia is depicted as a tattoed barbarian woman. Η Δίκη χτυπά την Αδικία με σφυρί. Αττική ερυθρόμορφη λύκιθος, π.Χ. Kunsthistorisches Museum, Βιέννη

9 Πόλη-κράτος Απονομή δικαιοσύνης: είτε στα χέρια ενός ανδρός, είτε ενός αριστοκρατικού συμβουλίου. Δημοκρατική δικαιοσύνη: συνάρτηση της ιδιότητας του πολίτη. Επίλυση διαφορών από: Δικαστήρια = αγωνιστική δικαιοσύνη Φίλους – συμφιλίωση Διαμεσολάβηση με μορφή ιδιωτικής διαιτησίας

10 Ιδιωτική διαιτησία Εναλλακτική μορφή επίλυσης διαφορών: η ιδιωτική διαιτησία Ανοικτή σε πολίτες, μέτοικους, ξένους Κρίση διαιτητών: δεσμευτική για τους αντιδίκους Τα μέρη διορίζουν από κοινού ένα ή περισσότερα άτομα ως διαιτητές. Συμφωνούν να αποδεχθούν την απόφαση των διαιτητών. Οι διαιτητές επιχειρούν να συμφιλιώσουν-συμβιβάσουν τα μέρη. Αν όχι, ακούνε ισχυρισμούς, αξιολογούν αποδείξεις σε μία ή περισσότερες συνεδριάσεις και εκδίδουν απόφαση. Η απόφαση είναι ανέκκλητη: δεσμευτική και δεν προσβάλλεται ενώπιον άλλου δικαστικού οργάνου της πόλης.

11 Χαρακτηριστικά Αθηναϊκής Δικαιοσύνης
Ανοικτό σύστημα: διάδικοι – δημόσια όργανα (=εκπροσωπούν την κοινότητα), μονομελή ή πολυμελή (αξιωματούχοι-λαϊκά δικαστήρια) Δημοκρατικό: όλοι οι πολίτες >30 ετών χωρίς στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων =εν δυνάμει δικαστές (ως αξιωματούχοι ή ως μέλη λαϊκού δικαστηρίου) Αγωνιστικό χαρακτήρα («συζητητικό» σύστημα): η προετοιμασία, διαγωνισμός επιχειρημάτων, εκτέλεση απόφασης = υποχρέωση των διαδίκων. Δίκη = ένας διαγωνισμός των διαδίκων να πείσουν με επιχειρήματα το σώμα των δικαστών

12 Μη επαγγελματίες δικαστές, μη νομικούς (τόσο η κίνηση της διαδικασίας, όσο και η δίκη).
Αναιτιολόγητο αποφάσεων. Απουσία εισαγγελικών λειτουργών, δικαστικών επιμελητών, αστυνόμων για εκτέλεση αποφάσεων. Αποφάσεις δικαστηρίων = τελεσίδικες (καθώς τα λαϊκά δικαστήρια=ανώτατα). Έφεσις : μόνο κατά αποφάσεων αξιωματούχων, ενώπιον λαϊκών δικαστηρίων

13 Είδη δικών ΓΡΑΦΗ: προσβολή αγαθού με δημόσιο ενδιαφέρον (π.χ. ύβρις), έχει έννομο συμφέρον να την ασκήσει κάθε πολίτης. ΔΙΚΗ: προσβολή ιδιωτικού αγαθού (& ανθρωποκτονία), έχει έννομο συμφέρον να την ασκήσει μόνο ο παθών. Ειδικές διαδικασίες. Όχι διάκριση αστικού – ποινικού δικαίου.

14 Αθηναϊκά δικαστήρια Άρειος Πάγος Ηλιαία (Σόλων, 594 π.Χ.)
Φονικά Δικαστήρια

15 Άρειος Πάγος Αρχαιότερο, σεβάσμιο δικαστήριο Αθηνών
Αρχαϊκοί χρόνοι: πάσης φύσεως αρμοδιότητες για διαφορετικά αδικήματα. Μετά 462/1 π.Χ. Περιορίζεται στην εκδίκαση ανθρωποκτονίας & σωματικής βλάβης από πρόθεση, δηλητηρίασης, εμπρησμού, καταστροφής ιερών ελαιόδεντρων. Μέσα 4ου αι. π.Χ. & συμβουλευτικές αρμοδιότητες. Στελεχώνεται από όσους Αθηναίους πολίτες έχουν ασκήσει καθήκοντα 9 αρχόντων το προηγούμενο έτος, με ισόβια θητεία. Συνεδριάζει σε λόφο κάτω από την Ακρόπολη.

16 Ηλιαία Κατεξοχήν λαϊκό δικαστήριο αρχαίας Αθήνας.
Υπήρχαν πολλά «τμήματα» (δικαστικές συνθέσεις) με επικεφαλής άλλον αξιωματούχο που εισάγει τις υποθέσεις για εκδίκαση. Βασιλεύς: εισάγει υποθέσεις κακοδιοίκησης περιουσίας ορφανών Πολέμαρχος: εισάγει υποθέσεις κατά μετοίκων Αρμόδια για κάθε υπόθεση δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου για την οποία δεν προβλέπεται ειδικό δικαστήριο.

17 Τόπος: κάτω από τη Στοά του Αττάλου;

18 Δικαστές Αρχή έτους: μέσα Ιουλίου
Κλήρωση δικαστών από 10 φυλές = ηλιασταί Πολίτες>30 ετών, με πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Το δικαστήριο δικάζει κάθε μέρα. Δικαστικές «αργίες» = 100 ημέρες το χρόνο 4 ημέρες/μήνα, όταν συνεδριάζει η Εκκλησία του Δήμου Δημόσιες εορτές Αποφράδες ημέρες

19 Για κάθε ημέρα «δικασίμου» διεξάγεται κλήρωση με το «πινάκιον» για όσους δικαστές θα στελεχώσουν το δικαστήριο. Οι διάδικοι δεν τους γνωρίζουν από πριν. Κλήρωση: με κληρωτήρια & δικαστικά πινάκια. Στόχος: αμεροληψία, διαφάνεια, αντικειμενικότητα, περιορισμός δωροδοκίας 5ος αι., επιλογή συνθέσεων για όλο το χρόνο = κατηγορίες διαφθοράς από πλούσιους Αθηναίους.

20 Σφήκες, Αριστοφάνη, 422 π.Χ. Διακωμωδεί το κοινωνικό προφίλ των «δικαστών». Τη δικομανία των ηλικιωμένων ηλιαστών, που τους αρέσει να ασκούν την εξουσία τους. Όσοι προσφέρονται να υπηρετήσουν ως δικαστές: ηλικιωμένοι – χαμηλής εισοδηματικής τάξης, από το κέντρο ή κοντινούς δήμους. Δικαστικός μισθός (Περικλής): 2 οβολοί (μέσα 5ου αι. π.Χ.) (1 δραχμή = 6 οβολοί) Περισσότερο αποζημίωση, παρά εισόδημα

21 Φονικά Δικαστήρια ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ: ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ:
ανθρωποκτονία Αθηναίου από πρόθεση, εμπρησμός, σωματικές βλάβες. ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ: ανθρωποκτονία Αθηναίου από αμέλεια, μετοίκου, δούλου ξένου από πρόθεση ή αμέλεια. Δικαστές: εφέται, μέλη ΑΠ; Έδρα: ναός Αθηνάς Παλλάδος, λόφος Αρδηττού

22 ΔΕΛΦΙΝΙΟΝ: ΕΝ ΦΡΕΑΤΤΟΙ: ΠΡΥΤΑΝΕΙΟΝ:
συγγνωστή ανθρωποκτονία - μοιχός, φίλια πυρά, κλέφτης απ’ αυτοφώρο, αυτοάμυνα Δικαστές: εφέται, μέλη ΑΠ; Ναός Απόλλωνος Δελφινίου, Ολυμπείο ΕΝ ΦΡΕΑΤΤΟΙ: εκούσια ανθρωποκτονία ήδη καταδικασθέντος για ακούσια ανθρωποκτονία Δικαστές: εφέτες, μέλη ΑΠ; Έδρα: Ζέα-Φρεαττύδα ΠΡΥΤΑΝΕΙΟΝ: Ανθρωποκτονία από άγνωστο δράστη, ζώο ή αντικείμενο Δικαστές: βασιλεύς - φυλοβασιλείς

23 Δικαιοδοσία αξιωματούχων
Αξιωματούχοι (εννέα άρχοντες, στρατηγοί, ένδεκα, αγορανόμοι, αστυνόμοι, κλπ): δικαιοδοσία στο πλαίσιο των καθηκόντων τους. Αρχαϊκοί χρόνοι, οι αξιωματούχοι= δικαστές, μετά η εξουσία τους περιορίζεται. Αρμόδιοι για την προδικασία των δικών Επώνυμος άρχων: υποθέσεις οικογενειακού-κληρονομικού δικαίου Άρχων βασιλεύς: θρησκευτικές υποθέσεις Πολέμαρχος: μέτοικοι-απελεύθεροι Έξι θεσμοθέτες: δοκιμασία αρχόντων, καταγγελίες για πράξεις που στρέφονται κατά της πόλης, λογοδοσία στρατηγών Ένδεκα: αυτόφωρα, επιμέλεια δεσμωτηρίου & φυλακών Τεσσαράκοντα: λοιπές υποθέσεις έως 10 δρχ. αξία

24 Πρόστιμα Οι άρχοντες σχετικά με τις υποθέσεις αρμοδιότητάς τους
Αγορανόμοι: για παραβίαση κανονισμών αγοράς Μετρονόμοι: για νόθευση μέτρων-σταθμών Αστυνόμων: για τη μίσθωση υπηρεσιών αυλητρίδων

25 Βουλή & Εκκλησία Λειτουργούν ως δικαστήρια σε εξαιρετικές περιπτώσεις
Βουλή: δικάζει καταγγελίες εναντίον αξιωματούχων διαρκούσης της θητείας τους. Δικάζει Εισαγγελίες (καταγγελίες σοβαρών αδικημάτων που στρέφονται κατά της πόλης) Εκκλησία: Εισαγγελίες Αποχειροτονία (απομάκρυνση αξιωματούχων) Προβολή (προσβολή αξιωματούχων κατά τη διάρκεια εορτών)

26 Ποιός έχει πρόσβαση στη δικαιοσύνη;
Υπάρχουν περισσότερες διαδικασίες (γραφή – δίκη-ειδικότερα μέσα), ανάλογα με τη φύση της αξίωσης. Ο πολίτης πρέπει να εντοπίσει ποιά είναι η κατάλληλη. Πολίτες, ενήλικοι, χωρίς στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Μέτοικοι: απευθύνονται στον Πολέμαρχο. Γυναίκες & παιδιά, μέσω του κηδεμόνα τους («κύριος»). Όχι οι δούλοι.

27 Δημόσια Διαιτησία Υπόθεση>10 δρχ. = οι δικαστές των φυλών την παραπέμπουν υποχρεωτικά σε δημόσια διαιτησία. Θεσπίζεται το 399 π.Χ. για την αποσυμφόρηση της Ηλιαίας. Διαιτητές = όλοι οι Αθηναίοι 60 ετών για ένα χρόνο. 10 τμήματα – 1 ανά φυλή. Κλήρωση διαιτητών μεταξύ διαιτητών φυλής εναγομένου. Προσπάθεια συμφιλίωσης – συμβιβασμού των μερών από το διαιτητή. Αν όχι, δικάζει. Η απόφαση προσβάλλεται στην Ηλιαία, στην οποία παραπέμπεται το αποδεικτικό υλικό. Όχι νέες αποδείξεις. Ο δημόσιος διαιτητής μπορεί να διωχθεί με εισαγγελία για παράβαση καθήκοντος (Δημοσθένης, Κατά Μειδίου) = στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.

28 Εχίνος: η αρχαία «δικογραφία»
4ος αι. π.Χ. Επιγραφή: «Από τα έγγραφα, περιέχονται τα εξής: διαμαρτυρία (κατάθεση) από την ανάκριση (διαιτησία), νόμος περί επικλήρων, αντίθετες καταθέσεις, όρκοι διαδίκων. Ο Αντήνωρ έθεσε το κάλυμμα»

29 Τακτική διαδικασία 1. Κλήτευση αντιδίκου ενώπιον αξιωματούχου, παρουσία ενός ή δύο μαρτύρων. 2. Υποβολή γραπτής καταγγελίας (λήξις) & κοινοποίηση σε αντίδικο ενώπιον μαρτύρων για την προκαταρκτική συζήτηση (ανάκρισις). Μη σύννομη κοινοποίηση = γραφή κατά κλητεύοντος & μαρτύρων (γραφή ψευδοκλητείας) 3 καταδίκες = στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων 3. Αντωμοσία ενώπιον άρχοντα: ο αξιωματούχος ορίζει συνάντηση, όπου οι αντίδικοι ορκίζονται για την αλήθεια των ισχυρισμών τους, προβάλλουν ισχυρισμούς και αντιρρήσεις. 4. Στο στάδιο αυτό, προβολή ενστάσεων εναγομένου (διαμαρτυρία, παραγραφή). 5. Διόρθωση ατελειών καταγγελίας, μπορεί να τη ζητήσει ο αξιωματούχος. 6. Ορισμός δικασίμου για την εισαγωγή της υπόθεσης στην Ηλιαία ή απόρριψη της καταγγελίας.

30 Διαδικασία στο ακροατήριο
Προφορική παρουσίαση επιχειρημάτων & αποδείξεων, αυστηρά εντός χρόνου (κλεψύδρα). Γραμματέας Δικαστηρίου: διαβάζει τα γραπτά τεκμήρια = νόμοι, ψηφίσματα, συμβάσεις, καταθέσεις μαρτύρων. Τότε σταματά η μέτρηση χρόνου. Συνήγορος (συγγενής ή φίλος): βοηθά τον διάδικο αν αισθάνεται ανεπαρκής.

31 Κλεψύδρα

32

33 2 Ψηφοφορίες Δικαστών 1. Η πρώτη ακολουθεί μετά το τέλος των αγορεύσεων, αν θα γίνουν δεκτοί οι ισχυρισμοί του ενάγονται ή όχι. Οι δικαστές είναι εφοδιασμένοι με 2 ψήφους: υπέρ ισχυρισμών ενάγοντα – κατά. Δεν γίνεται συζήτηση μεταξύ δικαστών («διάσκεψη») – δεν καθοδηγούνται από προεδρεύοντα άρχοντα. Ακολουθεί η καταμέτρηση ψήφων – αναγγελία απόφασης από προεδρεύονται. 2. Ακολουθεί νέα ψήφος για το είδος κύρωσης. Αν δεν προβλέπεται στο νόμο, επιλέγεται από το δικαστήριο. Οι διάδικοι επιχειρηματολογούν για το είδος της κύρωσης ( = τίμησις).

34 Απολογία Σωκράτους, Πλάτων
Αγών τιμητός 501 δικαστές, 281 καταδικαστικοί ψήφοι Πρέπει να επιλεγεί η ποινή Σωκράτης: προτείνει την ισόβια σίτησή του στο Πρυτανείο Καταδικαστικές ψήφοι: 361

35 Αναγκαστική εκτέλεση Εκτέλεση απόφασης: με ιδιωτικά μέσα
Μη συμμόρφωση ηττηθέντος: ικανοποίηση με αφαίρεση πραγμάτων ίσης αξίας ή Κατάληψη ακινήτων ίσης αξίας.

36 Ειδικές διαδικασίες Ορισμένες αξιώσεις: μόνο ιδιαίτερα ένδικα βοηθήματα. Κληρονομικά-επίκληρος: διαδικασία Ενστάσεις: διαμαρτυρία (ουσία αβάσιμο) – παραγραφή (νόμω αβάσιμο) = πρώτα δίκη επί των ισχυρισμών του εναγομένου. Αντιγραφή: αίτημα μη επιβάρυνσης με λειτουργίες λόγω μικρότερης περιουσίας από τον αντίδικο = αν ο αντίδικος δεν συμφωνεί – αντίδοσις = ανταλλαγή περιουσιών!

37 Ειδικές διαδικασίες Εισαγγελία = καταγγελία κάθε πολίτη ενώπιον της Βουλής ή Εκκλησίας για παράνομες πράξεις αξιωματούχου διαρκούσης της θητείας (μηνιαία επιχειρονονία) ή στο τέλος (εύθυνα). Εισαγγελία = & αδικήματα κατά της πόλης. Αν ψήφοι <1/5 δικαστών = πρόστιμο δρχ. Απαγωγή = αυτόφορη σύλληψη από πολίτη. Εφήγηση= καταγγελία σε αξιωματούχους & καθοδήγηση για τη σύλληψη. Ένδειξη = καταγγελία & σύλληψη από αξιωματούχους. Απογραφή = καταγγελία οφειλέτη της πόλης & σύνταξη απογραφής περιουσίας από κάθε πολίτη. Φάσις = κατά όποιου ιδιοποιείται παράνομα δημόσια περιουσία.

38 Έμμηνες δίκες Μέσα 4ου αι. π.Χ.
Ειδική διαδικασία για διαφορές από έγγραφες συμβάσεις. Μηνιαίες δίκες για οικονομικές-εμπορικές διαφορές (εμπορικές συναλλαγές, δάνεια, τραπεζικά, αγορά δούλων-υποζυγίων, λειτουργία τριηραχίας, παρακράτηση προικώων, μίσθωση φόρων, αλλά & σωματικές βλάβες). Πέντε εισαγωγείς Εισάγονται σε Ηλιαία, δικάζονται εντός 1 μηνός.

39 Αποδεικτικά μέσα Μάρτυρες: άνδρες Αθηναίοι με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, μέτοικοι, ξένοι, (γυναίκες;). Αυτόπτες μάρτυρες, όχι για ό,τι τους έχει μεταφερθεί. Έως αρχές 4ου αι. προφορικά, μετά εγγράφως & επιβεβαίωση. Δούλοι: καταθέτουν μετά από βάσανο (μάλλον δεν εφαρμοζόταν στην πράξη, αν και έχουμε μαρτυρίες για πρόκληση εις βάσανον από αντιδίκους). Γραφή ψευδομαρτυριών: κατά των ψευδομαρτύρων Γραφή λιπομαρτυρίου: αν δεν εμφανιστούν στο δικαστήριο να καταθέσουν Έγγραφα: νόμοι, ψηφίσματα, συμβάσεις – αναγιγνώσκει ο γραμματεύς. Οι νόμοι ερμηνεύονται από τους διαδίκους. Μπορεί να ζητηθεί η επίδειξή τους (πρόκλησις).

40 Για να αποδείξει τους ισχυρισμούς του ένας Αθηναίος διάδικος
Είχε στη διάθεση του τα παρακάτω μέσα: Να επικαλεστεί τις μαρτυρίες ανθρώπων που ήταν αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος που θα βεβαίωναν, να επικαλεστεί τους ισχύοντες νόμους και να επιχειρηματολογήσει για την αναγκαιότητα εφαρμογής τους στη συγκεκριμένη περίπτωση, να επιβάλλει όρκο στον αντίδικο του, να ζητήσει την μαρτυρία των δούλων του αντιδίκου του αποσπώμενη με βασανισμό (πρόκλησις εις βάσανον) και τέλος να ζητήσει την προσκόμιση εγγράφων (πρόκλησις)

41 Κυρώσεις Αν προβλέπονται στο νόμο=αγών ατίμητος
Αν αφήνονται στην διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου = αγών τιμητός Κυρώσεις που επιβάλλει η Ηλιαία: Θανατική ποινή Ατιμία (ολική-μερική αφαίρεση πολιτικών δικαιωμάτων, και στους απογόνους) Εξορία Δήμευση περιουσίας Χρηματικές ποινές

42 Κυρώσεις Επιβάλλονται είτε αυτοτελώς
είτε σωρρευτικά (2 ή περισσότερες μαζί – π.χ. Εξορία & δήμευση περιουσίας). Αναλογικές προς το αδίκημα. Χρηματικές: είτε πρόστιμο – είτε αποζημίωση θύματος.

43 Εκτέλεση θανατικής ποινής
Βάραθρο (λόφος Νυμφών) Αποτυμπανισμός (καθήλωση σε ξύλινη σανίδα) Κώνειο (δηλητήριο). Όχι κατά τις θρησκευτικές εορτές (Παναθήναια, Διονύσια).

44 Αποτυμπανισμός;

45 Ατιμία: στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων
Ολική ή μερική (δικαίωμα εκλέγειν-εκλέγεσθαι, λόγου στη συνέλευση, επιγαμίας, εγκτήσεως περιουσίας). Πρόσκαιρη ή διαρκής Μπορεί να είναι και κληρονομική σε σοβαρά αδικήματα.

46 Ανθρωποκτονία Μίασμα: μεταφυσική αντίληψη για «μόλυνση» από το αίμα.
Οι δίκες φονιάδων: σε υπαίθριο χώρο. Επίσκηψις: αν το θύμα δεν πεθάνει ακαριαία, μπορούσε να ζητήσει από τους συγγενείς να επιτύχουν την καταδίκη του δράστη. Άφεσις: μπορούσε να ζητήσει να παρασχεθεί συγχώρεση. Στον τάφο του θύματος: οι συγγενείς απαγγέλλουν προειδοποίηση να απέχει από δημόσιους χώρους, άλλως θανάτωση ή σύλληψη & δίκη. Μέτοικος: δίωξη ο προστάτης & συγγενείς του Δούλος: ο κύριος

47 Καταγγελία για ανθρωποκτονία – υποβολή Δίκης
Καταγγελία (δίκη): συγγενείς (έως α’ ξαδέλφια), στον βασιλέα (ἀπογράφεσθαι). Απαγγελία απαγόρευσης εμφάνισης σε δημόσιους χώρους (πρόρρησις) και προκαταρκτική εξέταση (προδικασία). Αποφασίζει σε ποιο δικαστήριο να εισάγει την υπόθεση. Προεδρεύει της διαδικασίας, δεν καθοδηγεί τους δικαστές. Άρειος Πάγος: οι διάδικοι ορκίζονται για την αλήθεια των ισχυρισμών (διομωσία), ισχύουν οι λοιποί κανόνες αποδείξεως.

48 Ποινές ανθρωποκτονίας
θάνατος & δήμευση περιουσίας (ανθρωποκτονία από πρόθεση) Εξορία (μέχρι την παροχή συγχώρεσης από τους συγγενείς του θύματος). Ο κατηγορούμενος μπορούσε να αυτοεξοριστεί πριν το τέλος της δίκης, μετά το τέλος της απολογίας του. Δεν μπορούσε να επιστρέψει πριν λάβει συγχώρεση από τους συγγενείς του θύματος, άλλως μπορούσε καθένας να τον σκοτώσει ατιμωρητί.

49 Απονομή δικαιοσύνης εκτός Αθήνας
Λίγες πληροφορίες για την απονομή δικαιοσύνης έξω από Αθήνα, πλην Σπάρτης. Γόρτυνα: δικαστές και αξιωματούχοι αποφασίζουν μετά από την εκτίμηση καταθέσεων για την επιβολή προστίμων. Θάσος: πληροφορίες για αξιωματούχους και μεμονωμένους δικαϊκούς θεσμούς.

50 Απονομή δικαιοσύνης στη Σπάρτη
Όργανα: 2 Βασιλείς, Γερουσία, 5 Έφοροι. 2 Βασιλείς-δικαστικές αρμοδιότητες: Δικάζουν υποθέσεις γυναικών-κληρονόμων (πατρωιούχοι), υιοθεσίες, υποθέσεις δημόσιων δρόμων, θρησκευτικά αδικήματα. Καταδικάζουν κατά τη διάρκεια εκστρατειών στρατιώτες για δειλία ή άλλο στρατιωτικό αδίκημα. Οι ίδιοι δικάζονται από τη Γερουσία με τη συμμετοχή των Εφόρων.

51 Γερουσία Ενεργεί ως ανώτατο δικαστήριο (28 μελη + 2 Βασιλείς).
Πολίτες>60 ετών, εκλέγονται για ισόβια θητεία. Δικάζει υποθέσεις μεταξύ Σπαρτιατών – ανθρωποκτονίες, κ.ά., όπου επιβάλλονται ποινές θανάτου, εξορίας, αφαίρεσης πολιτικών δικαιωμάτων, προστίμων. Οι Έφοροι παραπέμπουν κ’ άλλες υποθέσεις, κατά διακριτική τους ευχέρεια. Ακρόαση περιλαμβάνει την απολογία του κατηγορουμένου. Γνωστή για τις καθυστερήσεις λήψεως αποφάσεων.

52 Έφοροι 5 Έφοροι, θητεία 1 έτος
Επιβάλλουν χρηματικές ποινές σε οποιονδήποτε παραβάτη. Επιβλέπουν την εκτέλεση της ποινής Τιμωρούν εν ενεργεία αξιωματούχους, τους καθαιρούν, τους οδηγούν σε δίκη με θανατική ποινή, επιβάλλουν την θανατική ποινή σε περιοίκους (ελεύθερους κατοίκους περιφέρειας) και ξένους. Υποθέσεις δημόσιου ενδιαφέροντος: δέχονται καταγγελίες, ασκούν ανακριτικά καθήκοντα, δικάζουν από κοινού μετά την απολογία του κατηγορουμένου, αποφασίζουν κατά πλειοψηφία. Ιδιωτικές υποθέσεις: δικάζουν ατομικά καθημερινά, μετά από καταγγελία οιουδήποτε. Ελλανοδίκες: δικάζουν μάλλον υποθέσεις Λακεδαιμονίων-ξένων & σε εκστρατεία. Υπάρχει δικαίωμα νέας κρίσης δεδικασμένου Θανατική ποινή: ρίψη στον Καιάδα, απαγχονισμός.

53 Δικαιοσύνη στα ελληνιστικά βασίλεια
Ελληνιστική περίοδος: 323 π.Χ. (θάνατος Αλέξανδρου) – 31 μ.Χ. (κατάκτηση Αιγύπτου από Ρωμαίους). Νέες μορφές πολιτικής οργάνωσης: βασίλεια, συμπολιτείες. Δημιουργία βασιλείων Διαδόχων (301 π.Χ.) Ενσωματώνουν τις τοπικές δικαϊκές ιδιαιτερότητες και των εποίκων.

54 Κυρίως Ελλάδα Πόλεις κράτη – Μακεδονικό Βασίλειο – Συμπολιτείες.
Αχαϊκή Συμπολιτεία Αιτωλική Συμπολιτεία Διατήρηση νομοθετικής αυτονομίας (π.χ. Νόμος για νομίσματα από Γόρτυνα, κανονισμός για λιμάνια από Θάσο, νόμος για μέτρα & σταθμά από Αθήνα) Διατήρηση μηχανισμών απονομής δικαιοσύνης με προσαρμογές. Συμβάσεις «δικαστικής προστασίας» μεταξύ πόλεων: οι διαφορές μπορούν να δικαστούν σε μία από τις συμβαλλόμενες πόλεις σαν να επρόκειτο για πολίτες της ιδίας πόλης.

55 Ελληνιστικά βασίλεια Αυτόνομες & υποτελείς πόλεις, ενδοχώρα με ντόπιο πληθυσμό. Υποτελείς: εξαρτημένες από το βασιλέα, ενίοτε τους απονέμει προνόμια διοικητικά, φορολογικά, δικαϊκή αυτονομία. Ο βασιλέας δίνει την τελική έγκριση στους νόμους που εφαρμόζουν. Οι αυτόνομες πόλεις διατηρούν την δικαϊκή αυτοτέλεια, λαμβάνουν υπόψιν τις επιθυμίες του βασιλέα. Εντάσσουν τις βασιλικές ρυθμίσεις στο δίκαιό τους. Σε περίπτωση συγκρούσεως κανόνων δικαίου, υπερισχύουν οι βασιλικοί. Οι τοπικοί νόμοι δεν ακυρώνονται αυτόματα, ο βασιλικός νόμος εφαρμόζεται από τους βασιλικούς αξιωματούχους. Αξιωματούχοι δικάζουν υποθέσεις σχετικές με το στέμμα. «Βασιλικοί» δικαστές εκτός πόλεων, με κυρίως δημοσιονομικά καθήκοντα.

56

57

58 Συμπολιτείες Δύο επίπεδα δικαιοσύνης: Ομοσπονδιακοί νόμοι:
Ομοσπονδιακό Πόλης Ομοσπονδιακοί νόμοι: ρυθμίζουν οργάνωση – δομή συμπολιτείας Επιβάλλουν υποχρεώσεις σε πόλεις-μέλη Νόμους σε καταστάσεις ανάγκης Συμφωνίες συμπολιτείας με τρίτα μέρη δεσμεύουν τις πόλεις-μέλη Ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι: δεν παρεμβαίνουν στα δικαστήρια των πόλεων πλην ειδικής αρμοδιότητας (διεθνείς σχέσεις, άμυνα, πόλεμος-ειρήνη, λατρείες). Αποφάσεις ομοσπονδιακών δικαστηρίων υπερισχύουν πόλεων-κρατών.

59 Συμπολιτείες Διαφορές μεταξύ πόλεων λύονται ομοσπονδιακά, από δικαστές που στέλνουν οι αξιωματούχοι της συμπολιτείας από πόλη μέλος ή τρίτη πόλη (έκκλητος πόλη). Η πόλη διατηρεί την δικαιοδοσία επί πολιτών της όταν δεν εμπλέκονται συμφέροντα της συμπολιτείας. Διαφορές μεταξύ ιδιωτών διαφορετικών πόλεων: με βάση διμερείς συμφωνίες ή από «προσκεκλημένους» δικαστές. Κατά απόφαση δικαστηρίου πόλης – β’ βαθμός δικαιοδοσίας ενώπιον βασιλέα.

60 Προσκεκλημένοι δικαστές
Εκτεταμένη χρήση του θεσμού «προσκεκλημένων» δικαστών (μετάπεμπτοι δικασταί). Προσκεκλημένη πόλη (έκκλητος πόλις). Τέλη 4ου αι. – τέλη 2ου αι. π.Χ. Ομάδες (επίλεκτων) πολιτών, αποστέλλονται μετά από πρόσκληση από τη μία πόλη στην άλλη για να δικάσουν μαζικά υποθέσεις. Μπορεί να προέρχονται και από διαφορετικές πόλεις. Επιλύουν ιδιωτικές κ’ δημόσιες διαφορές (από συμβόλαια-αδικήματα). Όταν ο κρατικός μηχανισμός αδυνατεί να εκδικάσει για κάποιο έκτατο λόγο.

61 Πρόσκληση δικαστών Απόφαση συνέλευσης των πολιτών: για πρόσκληση δικαστών, από ποιά πόλη, για ποιες υποθέσεις. Αποστολή πρεσβείας στην ξένη πόλη, συνοδεία δικαστών στο ταξείδι από «δικασταγωγό». Απροσδιόριστη διάρκεια παραμονή. Συνεργασία με τοπικούς αξιωματούχους που φροντίζουν για τις λεπτομέρειες. Τιμητικά ψηφίσματα για επισκέπτες-δικαστές (σώζονται περί τα 300).

62 Τρόπος επίλυσης διαφορών από προσκεκλημένους δικαστές
Πρώτο επιδιώκουν να συμφιλιώσουν ή συμβιβάσουν τους αντιδίκους. Αν όχι, εκδικάζουν. Ακούν τους διαδίκους, εκδίδουν απόφαση με βάση το τοπικό δίκαιο. Αποφάσεις: τελεσίδικες. Τρόπος για τις πόλεις να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους. Ποτέ η Αθήνα και η Ρόδος δεν καταφεύγουν στο θεσμό.

63 Ελληνιστική Αίγυπτος Βασίλειο που ιδρύει ο Πτολεμαίος (305 π.Χ.), στρατηγός Μ. Αλεξάνδρου. Εγκαθίστανται οι στρατιώτες του & έποικοι (Έλληνες, Ιουδαίοι): κυρίως στις πόλεις Αλεξάνδρεια, Ναύκρατις, Πτολεμαϊς Σέβονται τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες των Αιγυπτίων (ζουν κυρίως στην ύπαιθρο). Πτολεμαίος Β’ & αδελφές του

64

65 Πάπυροι Πλούτος πληροφοριών για οργάνωση οικονομίας, διοίκησης, κοινωνίας, απονομής δικαιοσύνης

66 Βασιλέας Ανώτατος δικαστής
Δικάζει με τη βοήθεια γραμματείας υποθέσεις βασιλικών εισοδημάτων – προσβολή προσώπου βασιλιά. Λοιπές υποθέσεις: κατώτερα μονομελή ή πολυμελή δικαστήρια. Πτολεμαίος Ἀ’ Σωτήρ

67 Συλλογικά δικαστήρια ελληνιστικής Αιγύπτου
Λαοκρίται: ανάγεται στην εποχή των Φαραώ. Επιβλέπεται από το στρατηγό. Αποτελείται από 3 ιερείς και έναν εισαγωγέα. Χρηματισταί: ιδρύεται από Πτολεμαίο Β’ Φιλάδελφο. Περιοδεύον δικαστήριο σε όλη την Αίγυπτο, συνεδριάζει στις μεγάλες πόλεις, δικάζει διαφορές αστικές-φορολογικές-σχετικές με τη βασιλική περιουσία. Συγκροτείται από 3 δικαστές που διορίζει ο βασιλιάς, έναν εισαγωγές και ένα εκτελεστικό όργανο. Κοινοδίκιον: (3ος αι. π.Χ.), εκδικάζει ιδιωτικές υποθέσεις.

68 Αλεξάνδρεια, Ναύκρατις, Πτολεμαϊς: δικαστήρια 10 δικαστών + 1 εισαγωγέα
Αξιωματούχοι για επίλυση διαφορών κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Στρατηγός (επικεφαλής νομού): αστυνομικές-διοικητικές αρμοδιότητες, προδικασία (εισαγωγή δικών σε αρμόδιο δικαστήριο), εκτέλεση αποφάσεων, περιορισμένη ποινική-πειθαρχική δικαιοδοσία, διαιτητής σε ιδιωτικές διαφορές.

69 Πρόσβαση στη δικαιοσύνη;
Οι πολίτες της πόλης Οι πολίτες ξένης πόλης αν οι πόλεις τους έχουν συνάψει συμφωνίες «δικαστικής προστασίας», όσοι τους είχε απονεμηθεί πολιτεία ή προξενεία. Γυναίκες-παιδιά: μέσω ανδρών (κυρίων) Μέτοικοι-μέσω προστάτη Ιθαγενείς (όχι πολίτες) & ξένοι – βασιλικοί αξιωματούχοι Υποβολή γραπτών καταγγελιών & κλήτευση, εξέταση νομιμότητας καταγγελίας, προσπάθεια συμφιλίωσης-συμβιβασμού. Ακροαματική διαδικασία: υποστηρίζουν τις θέσεις τους αυτοπροσώπως, αποδείξεις (έγγραφα & μαρτυρίες).

70 Δικαιοσύνη σε ελληνόφωνες ρωμαϊκές επαρχίες
Ρώμη: επικρατεί επί των Μακεδόνων (μάχη Πύδνας, 168 π.Χ.), επί της Αχαϊκής Συμπολιτείας (μάχη Λευκόπετρας 146 π.Χ.) Βασιλέας Άτταλος Γ’: κληροδοτεί βασίλειο της Περγάμου στους Ρωμαίους (σώζεται σε επιγραφή) 31 π.Χ. Ναυμαχία Ακτίου: ο Οκταβιανός μετά κατακτά και την Αίγυπτο (βασίλειο Πτολεμαίων). Νικόπολη

71 Ελληνικές πόλεις στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία:
ελεύθερες-σύμμαχες: διατηρούν τη δικαιοδοσία τους κατακτημένες-υποτελείς: υπάγονται στη δικαιοδοσία του Ρωμαίου διοικητή επαρχίας.

72 Ρωμαϊκή αυτοκρατορία - επαρχίες

73 Ρωμαϊκές επαρχίες Οι κατακτημένες περιοχές διαιρούνται σε επαρχίες (Μακεδονία, Αχαϊα, Ασία κ.λπ.) Διοικούνται από Ανθύπατο (proconsul=τέως Ύπατος). Ανώτατη στρατιωτική, διοικητική, φορολογική, δικιαϊκή αρχή). Διορίζονται για ένα έτος. Εκπονούν για την οργάνωση της επαρχίας διάταγμα, επαρχικό ήδικτο (edictum provincialis).

74 Δικαστικά καθήκοντα διοικητή επαρχίας
Διοικητικές – δικαστικές περιφέρειες: conventus. Περιοδεύει για απονομή δικαιοσύνης. Με βοήθεια συμβουλίου (συνεργάτες – τοπικοί παράγοντες) – consilium. Κρίνει ο ίδιος ή ορίζει τρίτους δικαστές (ξενοκρίται) για υποθέσεις μεταξύ Ρωμαίων και ξένων. Αρμόδιος για όλες τις διαφορές μεταξύ Ρωμαίων Επιβάλλει ποινές (& ποινή θανάτου – ius gladii). Προοδευτικά επεκτείνεται η δικαιοδοσία του και στις διαφορές μεταξύ κατοίκων της επαρχίας.

75 Constitutio Antoniniana

76 Διαδικασία επίλυσης διαφορών
Ο Ρωμαίος Διοικητής εφαρμόζει κανόνες ρωμαϊκού δικαίου Κατάθεση αίτησης σε Ρωμαίο αξιωματούχο. Αν γίνει δεκτή, κλητεύεται & η υπόθεση εγγράφεται στον κατάλογο προς κρίση από το διοικητή ή παραπομπή σε άλλο όργανο. Ο εναγόμενος πρέπει να παρασταθεί στην πόλη όπου θα γίνει η δίκη. Συχνές αναβολές. Παρίστανται με συνήγορο Διορισμός συνηγόρου από Διοικητή σε όποιος το ζητά (ιδίως γυναίκες-παιδιά). Απόφαση καταχωρείται στα δημόσια αρχεία. Στις ελεύθερες πόλεις (civitates liberae) διατηρείται το σύνολο των νόμων και η τοπική δικαιοδοσία.