Πεπτικό σύστημα “Digestive system diagram en”, από Fvasconcellos διαθέσιμο ως κοινό κτήμα.

Παρουσίαση με θέμα: "Πεπτικό σύστημα “Digestive system diagram en”, από Fvasconcellos διαθέσιμο ως κοινό κτήμα."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

0 Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική
Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική Ενότητα 5: Πεπτικό σύστημα Γεωργία Οικονόμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ραδιολογίας - Ακτινολογίας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

1 Πεπτικό σύστημα “Digestive system diagram en”, από Fvasconcellos διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

2 Τμήματα και όργανα του γαστρεντερικού συστήματος
Τμήματα και όργανα του γαστρεντερικού συστήματος Το γαστρεντερικό σύστημα αποτελείται από τον γαστρεντερικό ή πεπτικό σωλήνα και από τα βοηθητικά όργανα που συμμετέχουν στη λειτουργία της πέψης των τροφών. Ο γαστρεντερικός σωλήνας χωρίζεται σε ανώτερο και κατώτερο.

3 Ανώτερος γαστρεντερικός σωλήνας
Στοματική κοιλότητα (Α) Φάρυγγας (Β) Οισοφάγος (Γ) Στόμαχος (Δ) Α. Β. Γ. “Digestive system diagram en”, από Fvasconcellos διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

4 Κατώτερος γαστρεντερικός σωλήνας
Δ Ε Ι Κ Λ Ζ Η Δωδεκαδάκτυλο (Ε). Λεπτό και (Ζ). Παχύ Έντερο (Η). Πρωκτός (Θ). Τα βοηθητικά όργανα είναι τα ακόλουθα: Στόμα με τα δόντια, τους σιελογόνους αδένεςκαι τη γλώσσα. Ήπαρ (Ι). Χοληδόχος κύστη και χοληφόρα (Κ). Πάγκρεας (Λ). “Digestive system diagram en”, από Fvasconcellos διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

5 Σκελετός Ξιφοειδής άπόφυση – X Σπόδυλοι Θ12, και οφυικοί - L1-L5
Λαγόνια ακρολοφία – IC Προσθία άνω λαγόνια άκανθα- ASIS Προσθία κάτω λαγόνια άκανθα - AIIS Βουβωνικός σύνδεσμος IL Ηβικό φύμα PT Ηβική σύμφυση PS Είσοδος της ελάσσονος πυέλου PB wesnorman.com

6 Διαχωρισμός της κοιλίας σε 4 περιοχές 1/2
Για ευκολότερη περιγραφή της θέσης ευρημάτων ή ανατομικών δομών χωρίζουμε την επιφάνεια της κοιλίας σε 4 τέταρτα: Αριστερό άνω - αριστερό υποχόνδριο - ULQ Αριστερό κάτω - LLQ Δεξιό άνω, δεξιό υποχόνδριο - URQ Δεξιό κάτω τέταρτο - LRQ Αυτά τα τέταρτα χωρίζονται από τη διασταύρωση της γραμμής που ενώνει την ξιφοειδή απόφυση με την ηβική σύμφυση και της γραμμής που ενώνει τις δύο λαγόνιες ακρολοφίες με τον ομφαλό.

7 Διαχωρισμός της κοιλίας σε 4 περιοχές 2/2
© 3 Ιουν 2013 OpenStax College. Textbook content produced by OpenStax College is licensed under a Creative Commons Attribution License 3.0 license.

8 Διαχωρισμός της κοιλίας σε 9 περιοχές 1/2
Ο δεύτερος τρόπος χωρίζει την κοιλιά σε 9 περιοχές: Αριστερό υποχόνδριο - LH Αριστερή οσφυική - LL Αριστερή βουβωνική χώρα - LI Επιγάστριο - E Ομφαλική χώρα - U Υπογάστριο - H Δεξιό υποχόνδριο - RH Δεξιά οσφυική χώρα - RL Δεξιός λαγόνιος βόθρος - RI © 3 Ιουν 2013 OpenStax College. Textbook content produced by OpenStax College is licensed under a Creative Commons Attribution License 3.0 license.

9 Εγκάρσια τομή κοιλίας Το κοιλιακό τοίχωμα είναι διαφορετικό ανάλογα με την περιοχή. Δέρμα – skin. Επιπολής περιτονία – superficial fascia. Εν τω βάθει περιτονία - deep fascia. Μύες. Υπορογόνιος περιτονία - subserous fascia. Περιτόναιο – peritoneum. wesnorman.com

10 Κοιλιακό τοίχωμα 1/3 Επιφανειακές φλέβες αποχετεύουν το αίμα από το κοιλιακό τοίχωμα: στις υποκλείδιες φλέβες (δεν φαίνονται) και στις μηριαίες φλέβες (F) Οι παραομφαλικές φλέβες (PU) αποχετεύουν το αίμα στην πυλαία φλέβα και μέσω του ήπατος στην κάτω κοίλη φλέβα. wesnorman.com

11 Κοιλιακό τοίχωμα 2/3 Το κατώτερο κοιλιακό τοίχωμα παροχετεύει με τις επιπολής επιγαστρικές (SE) και περισπώμενες φλέβες (SCI) στην μηριαία φλέβα Το ανώτερο κοιλιακό τοίχωμα αποχετεύει αίμα με τς θωρακοεπιγαστρικές (TE) και τις πλάγιες θωρακικές φλέβες (LT) στις υποκλείδιες. wesnorman.com

12 Κοιλιακό τοίχωμα 3/3 Δεξιά - Ορθός κοιλιακός μυς – RA
Δεξιά – έσω λοξός μυς Αριστερά – έχει αφαιρεθεί ο ορθός κοιλιακός και ο έσω λοξός μυς, φαίνεται η τοξοειδής γραμμή AL. Κάτω από την τοξοειδή γραμμή είναι η εγκάρσια περιτονία με την κάτω επιγαστρική αρτηρία IEA, κλάδο της έξω λαγονίου, που αιματώνει το πρόσθιο κοιλιακό τοίχωμα Από επάνω την αιμάτωση παρέχει η άνω επιγάστρια αρτηρία, κλάδος της έσω μαστικής Οι κίτρινες γραμμές είναι νεύρα μεταξύ του έσω και του εγκαρσίου κοιλιακού μυός. wesnorman.com

13 Περιτιναϊκή κοιλότητα 1/7
Μέσα από το κοιλιακό τοίχωμα βρίσκεται το τοιχωματικό περιτόναιο που ξεκινά ψηλά κάτω από το 1, μετά τρέχει πίσω από το πρόσθιο κοιλιακό 2, το άνω μέρος της ουροδόχου κύστης 3, και της μήτρας στη γυναίκα 4, στο δουγλάσειο χώρο 5, μπροστά από το ορθό και στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα 6, μέχρι τη βάση του μεσεντερίου. Από εδώ ακολουθούμε το μεσεντέριο του λεπτού εντέρου 7, που πηγαίνει γύρω από τις έλικες και πίσω στο κοιλιακό τοίχωμα πάνω από την οριζόντια μοίρα του 12δακτύλου 8. wesnorman.com

14 Περιτιναϊκή κοιλότητα 2/7
Ακολουθεί η ανάκαμψη του γαστροκολικού συνδέσμου 9, η οπίσθια επιφάνεια του μείζονος επιπλόου και η ανάκαμψη στην πρόσθια επιφάνειά του 11. Μετά ακολουθεί η πρόσθια επιφάνεια του στομάχου 12, το πρόσθιο πέταλο του ελάσσονος επιπλόου 13. Το επιπλοικό τρήμα (ef) επιτρέπει την είσοδο στον ελάσσονα επιπλοικό θύλακο (lpc) χώρο που δημιουργείται μεταξύ του σπλαχνικού και του τοιχωματικού περιτοναίου. wesnorman.com

15 Περιτιναϊκή κοιλότητα 3/7
Σε εγκάρσια τομή, ξεκινάμε από το 1 και ακολουθούμε την περιτοναϊκή κοιλότητα μέχρι το οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα 2, την πρόσθια επιφάνεια των νεφρών , το επιπλοϊκό τρήμα και τον επιπλοϊκό θύλακο 3, μετά στον σπληνονεφρικό σύνδεσμο 4 και την οπίσθια επιφάνεια του στομάχου 5. Μετά ανακάμπτει στο ελεύθερο χείλος του ελάσσονος επιπλόου 6, μετά στην πρόσθια επιφάνεια του στομάχου 7. Συνεχίζουμε ακολουθώντας το μείζον τόξο του στομάχου 8 μέχρι το γαστροσπληνικό σύνδεσμο 9. Συνεχίζουμε γύρω από τον σπλήνα μπροστά από τον αριστερό νεφρό στο τοιχωματικό περιτόναιο και τον δρεπανοειδή σύνδεσμο fl. wesnorman.com

16 Περιτιναϊκή κοιλότητα 4/7
Σε χαμηλότερη τομή ξεκινάμε πάλι από το 1, συνεχίζουμε στο οπίσθιο τοίχωμα στην δεξιά παρακολική αύλακα 2, μετά μπροστά από το ανιόν κόλον και την έσω παρακολική αύλακα 3, και μετά μπροστά από τα μεγάλα αγγεία της κοιλίας. Ακολουθεί το δεξιό πλάγιο του μεσεντερίου του λεπτού εντέρου 4, που συνεχίζει γύρω από τις έλικες και ξαναγυρνά στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα 5. Συνεχίζει στο αριστερό πλάγιο του κατιόντος κόλου dc και τελικά πάλι στο πρόσθιο κοιλιακό τοίχωμα. wesnorman.com

17 Περιτιναϊκή κοιλότητα 5/7
Η περιτοναϊκή κοιλότητα είναι κλειστή και δημιουργείται από μεμβράνη πάχους ενός κυττάρου. Η μεμβράνη παράγει υγρό που επιτρέπει την ομαλή περισταλτικότητα των εντερικών ελίκων. Παθολογικές καταστάσεις οδηγούν σε υπερπαραγωγή υγρού – ασκίτης. Το περιτόναιο γίνεται διπλό σε μερικές περιοχές που αποκαλούνται με διάφορα ονόματα: μεσεντέριο, σύνδεσμος, πτυχή ή επίπλουν. Οι ανατομικές δομές που περιβάλλονται πλήρως από το περιτόναιο ονομάζονται ενδοπεριτοναϊκές. Καλύπτει το μπροστινό μέρος κάποιων δομών που ονομάζονται οπισθοπεροτοναϊκές: ουροποιητικό, ανιόν κόλον, κατιόν κόλον, οριζόντια μοίρα του 12δακτύλου, πάγκρεας (εκτός από την ουρά).

18 Περιτιναϊκή κοιλότητα 6/7
διάφραγμα - d στεφανιαίος σύνδεσμος - cl επιπλοικό τρήμα - ef ελάσσον επίπλουν - ls πάγκρεας - p 12δάκτυλο - d εγκάρσιο μεσόκολο - tmc μεσεντέριο - msi ορθό - rec μήτρα - ut ουροδόχος κύστη - ub μείζον επίπλουν - go εηκάρσιον κόλον - tc γαστροκολικός σύνδεσμος - gcl ελάσσον επίπλουν - lo γυμνή επιφάνεια ήπατος - ba wesnorman.com

19 Περιτιναϊκή κοιλότητα 7/7
Δρεπανοειδής σύνδεσμος - FL Σπληνονεφρικός σύνδεσμος - LR Γαστροσπληνικός σύνεσμος - GL Ελάσσον επίπλουν – LO wesnorman.com

20 Ανακάμψεις του περιτοναίου 1/2
Στεφανιαίος σύνδεσμος: άνω όριο, κάτω όριο, δεξιός τρίγωνος σύνδεσμος – από το ήπαρ στο δεξιό νεφρό, αριστερός τρίγωνος σύνδεσμος coronary. Δρεπανοειδής σύνδεσμος - από το πρόσθιο κοιλιακό τοίχωμα στο ήπαρ. Ομφαλικός σύνδεσμος στο ελεύθερο όριο του δρεπανοειδούς. Παραομφαλικές φλέβες. Ελάσσον επίπλουν: από το ήπαρ στο ελάσσον τόξο του στομάχου και το πρώτο τμήμα του 12δακτύλου. Ηπατογαστρικό τμήμα – ήπαρ ελάσσον / τόξο στομάχου. Ηπατοδωδεκαδακτυλικό τμήμα – ελεύθερο όριο του ελάσσονος επιπλόου. Πυλαία φλέβα, Χοληδόχος πόρος, Ηπατική αρτηρία .

21 Ανακάμψεις του περιτοναίου 2/2
Μείζον επίπλουν Γαστροκολικός σύνδεσμος Γαστροσπληνικό τμήμα - γαστροδιαφραγματικό τμήμα Εγκάρσιο μεσόκολο Μεσεντέριο – από τη νήστιδα και τον ειλεό στη ρίζα του μεσεντερίου που εκτείνεται λοξά από τη νήστιδα προς το τυφλό Σπληνονεφρικός σύνδεσμος – διπλή μεμβράνη περιτοναίου από το σπλήνα στην πρόσθια επιφάνεια του αρ. νεφρού Μεσοσιγμοειδές – από το σιγμοειδές στον ψοΐτη Μεσοσκωληκοειδής – από τη βάση της σκωληκοειδούς απόφυσης στην κορυφή της

22 Ήπαρ 1/3 Το ήπαρ είναι το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής και ανακύκλωσης όλων των ουσιών που συνθέτουν το ανθρώπινο σώμα και κυκλοφορούν σε αυτό. Ακόμη, χρησιμεύει και για την αποθήκευση αρκετών από αυτές. Είναι ο μεγαλύτερος αδένας του σώματος. Ζυγίζει περίπου 1.5kg. Βρίσκεται δεξιά κάτω από το διάφραγμα και καλύπτεται από το πλευρικό τόξο.

23 Ήπαρ 2/3 Το ήπαρ ή συκώτι είναι το χημικό εργοστάσιο του σώματος που μετατρέπει τα μόρια σε απλούστερες ή πιο σύνθετες μορφές σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σώματος. Για παράδειγμα, τα θρεπτικά συστατικά διαφοροποιούνται στο συκώτι και κατόπιν αποθηκεύονται ή κατανέμονται στο υπόλοιπο σώμα. Τοξίνες, όπως το αλκοόλ, διασπώνται σε λιγότερο βλαβερές ουσίες. Το συκώτι παράγει επίσης, χολή και η οποία αποθηκεύεται στη χοληδόχο κύστη. Όταν η τροφή εισέρχεται στο δωδεκαδάκτυλο από το στομάχι το εσωτερικό του δωδεκαδάκτυλου απελευθερώνει ορμόνες που ερεθίζουν τη χοληδόχο κύστη και το  πάγκρεας, για ν’ απελευθερώσουν τους χυμούς τους.

24 Λειτουργίες ήπατος 1/2 Οι ποιο σημαντικές από τις λειτουργίες του ήπατος είναι συνοπτικά: Παραγωγή χολής Μεταβολισμός γαλακτικού οξέως αλλά και πρωτεϊνών και γλυκερόλης σε γλυκόζη, δηλαδή γλυκονεογέννεση. Παραγωγή και αποθήκευση γλυκογόνου από γλυκόζη και γλυκόζης από γλυκογόνο. Παραγωγή και μεταβολισμός πρωτεϊνών. Σύνθεση χοληστερόλης. Παραγωγή λιπαρών οξέων.

25 Λειτουργίες ήπατος 2/2 Παραγωγή παραγόντων πήξης.
Διάσπαση αιμοσφαιρίνης. Μεταβολισμός φαρμακευτικών ουσιών. Μετατροπή αμμωνίας σε ουρία. Αποθήκευση σιδήρου, Β12, χαλκού και γλυκόζης με τη μορφή γλυκογόνου. Μετέχει στο ανοσοποιητικό σύστημα με τη σύνθεση σειράς από αντισώματα και πρωτεΐνες που του είναι απαραίτητα.

26 Πρόσθια επιφάνεια ήπατος
Δρεπανοειδής σύνδεσμος - falciform ligament. Αριστερός λοβός - left lobe. Στεφανιαίος σύνδεσμος - coronary ligament. Χοληδόχος κύστη – gall bladder. wesnorman.com

27 Οπίσθια επιφάνεια του ήπατος
Δεξιός λοβός - right lobe. Χοληδόχος κύστη - gall bladder. Κυστικός πόρος - cystic duct. Πυλαία φλέβα - portal vein. Ηπατική αρτηρία - hepatic arteries. Χοληδόχος πόρος - common bile duct. 4πλευρος λοβός - quadrate lobe. Στρογγύλος σύνδεσμος - ligamentum teres. Αριστερός λοβός - left lobe. Φλεβώδης σύνδεσμος - ligamentum venosum. Αύλακα της ΚΚΦ - groove for the inferior vena cava. Πύλη του ήπατος – κίτρινο πλαίσιο. wesnorman.com

28 Άνω επιφάνεια ήπατος Δεξιός λοβός - right lobe.
Στεφανιαίος σύνδεσμος - coronary ligament. Αριστερός τρίγωνος σύνδεσμος - the left triangular ligament. Δεξιός τρίγωνος σύνδεσμος - the right triangular ligament. wesnorman.com Γυμνή περιοχή του ήπατος (χωρίς κάλυψη από περιτόναιο). Αύλακα της ΚΚΦ και ηπατικές φλέβες - groove for the inferior vena cava and the hepatic veins. Κερκοφόρος λοβός - caudate lobe.

29 Σχέσεις του ήπατος Εντύπωμα οισοφάγου – esophageal impression.
Γαστρικό εντύπωμα – gastric impression. Νεφρικό εντύπωμα – renal impression. Κολικό εντύπωμα – colic impression. wesnorman.com

30 Χοληφόρο σύστημα 1. Bile ducts: 2. Intrahepatic bile ducts 3. Left and right hepatic ducts 4. Common hepatic duct 5. Cystic duct 6. Common bile duct 7. Ampulla of Vater 8. Major duodenal papilla 9. Gallbladder Right and left lobes of liver 12. Spleen 13. Esophagus 14. Stomach 15. Duodenum 16. Jejunum 17. Pancreas: 18. Accessory pancreatic duct 19. Pancreatic duct 20-21: Right and left kidneys “Biliary system multilingual”, από Jmarchn διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 3.0

31 Ήπαρ 3/3 Στο ήπαρ διακρίνουμε έναν μεγάλο δεξιό λοβό και έναν μικρότερο αριστερό λοβό. Διακρίνονται και δύο μικρότεροι λοβοί, ο τετράπλευρος και ο κερκοφόρος, οι οποίοι ανατομικά ανήκουν στο δεξιό λοβό, αλλά λειτουργικά φαίνεται ότι αρδεύονται με αίμα από τους αριστερούς κλάδους της ηπατικής αρτηρίας και της πυλαίας φλέβας. Εξωτερικά το ήπαρ περιβάλλεται από ινώδη κάψα.

32 Διαχωρισμός του ήπατος σε τμήματα
Δεξιά οβελιαία γραμμή – κοίτη χοληδόχου κύστης και αύλακα ΚΚΦ. Αριστερή οβελιαία γραμμή – στρογγύλος και φλεβώδης σύνδεσμοι του ήπατος. Εγκάρσια γραμμή – η πύλη του ήπατος - κίτρινο πλαίσιο – χοληφόρα, πυλαία φλέβα, ηπατική αρτηρία. wesnorman.com

33 Τμήματα ήπατος 1/2 Η ανατομική που έχει σχέση με τη χειρουργική του ήπατος. radiologyassistant.nl

34 Τμήματα ήπατος 2/2 Στις ηπατεκτομές έχει σημασία ο όγκος του ήπατος που απομένει να είναι επαρκής για τη ζωή. Το ήπαρ αναγεννάται. radiologyassistant.nl

35 Αγγείωση ήπατος 1/6 Το φλεβικό αίμα των σπλάχνων της κοιλίας δεν επιστρέφει άμεσα στην καρδιά, αλλά περνάει αρχικά από το ήπαρ. Συγκεκριμένα, οι φλέβες των σπλάγχνων σχηματίζουν την πυλαία φλέβα, η οποία εισέρχεται από την πύλη του ήπατος. Το αίμα αυτό είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, που απορροφήθηκαν με τη διαδικασία της πέψης από τον γαστρεντερικό σωλήνα. Το ήπαρ δέχεται και το πλούσιο σε οξυγόνο αρτηριακό αίμα από την ηπατική αρτηρία. Αναλυτικότερα, η πυλαία φλέβα συμβάλλει κατά 70% στην αιμάτωση του ήπατος, ενώ η ηπατική αρτηρία κατά 30%. Η πυλαία φλέβα και η ηπατική αρτηρία διακλαδίζονται διαρκώς και καταλήγουν σε ένα δίκτυο τριχοειδών αγγείων, τα κολποειδή τριχοειδή του ήπατος. Αφού αρδευτούν τα ηπατοκύτταρα, το αίμα συγκεντρώνεται στις ηπατικές φλέβες, που εκβάλλουν στην κάτω κοίλη φλέβα, προκειμένου να επιστρέψει στην καρδιά.

36 Αγγείωση ήπατος 2/6 RHV, MHV, LHV: ηπατικές φλέβες PV: πυλαία φλέβα
HA: ηπατική αρτηρία CBD: χοληδόχος πόρος

37 Αγγείωση ήπατος 3/6 Ηπατική αρτηρία: κλάδος του αλληρείου τρίποδα.
Υπάρχουν ανατομικές παραλλαγές.

38 Αγγείωση ήπατος 4/6 “2138 Hepatic Portal Vein System”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0

39 “Gray591”, από Pngbot διαθέσιμο ως κοινό κτήμα
Αγγείωση ήπατος 5/6 πυλαίο σύστημα “Gray591”, από Pngbot διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

40 Αγγείωση ήπατος 6/6 Στην πύλη του ήπατος διακρίνουμε, την πυλαία φλέβα, που χωρίζεται σε δεξιό και αριστερό κλάδο, την ηπατική αρτηρία, που επίσης χωρίζεται σε δεξιό και αριστερό κλάδο και τον κοινό ηπατικό πόρο, μέσω του οποίου διέρχεται  η χολή. Ο κοινός ηπατικός πόρος προέρχεται από τη συνένωση του αριστερού και του δεξιού ηπατικού πόρου, οι οποίοι συλλέγουν τη χολή από τους αντίστοιχους λοβούς του ήπατος. Τα τρία αυτά ανατομικά στοιχεία, δηλαδή η πυλαία φλέβα, η ηπατική αρτηρία και ο κοινός ηπατικός πόρος, χαρακτηρίζονται ως πυλαία τριάδα και πορεύονται παράλληλα, ως το επίπεδο των κολποειδών τριχοειδών.

41 Χοληφόρα 1/2 Το χοληφόρο δένδρο ξεκινά από το ήπαρ και περιλαμβάνει τη χοληδόχο κύστη, τον κυστικό πόρο και τον χοληδόχο πόρο. Τα ενδοηπατικά χοληφόρα ενώνονται στον δεξιό και αριστερό ηπατικό πόρο και αυτοί στον κοινό ηπατικό πόρο. wesnorman.com Ο κοινός ηπατικός πόρος ενώνεται με τον κυστικό και κάνουν τον χοληδόχο πόρο που εισέρχεται στο πάγκρεας ενώνεται με τον παγκρεατικό πόρο και αδειάζουν στο φύμα του Vater στη δεύτερη μοίρα του 12δάκτυλου.

42 Χοληφόρα 2/2 Η χοληδόχος κύστη περιέχει χολή την οποία αποθηκεύει, συμπυκνώνει και απεκκρίνει στο χοληδόχο πόρο, μέσα από τον κυστικό πόρο Μόλις εισέλθει στο δωδεκαδάκτυλο λιπαρή τροφή η χοληδόχος κύστη συσπάται και στέλνει χολή προς το έντερο, ταυτόχρονα διεγείρεται και η παραγωγή χολής από το ήπαρ.

43 Χολή, χοληδόχος κύστη και χοληφόρα αγγεία
Η χολή είναι απαραίτητη για την απορρόφηση των λιπών και των λιποδιαλυτών βιταμινών. Με τη δράση των χολικών αλάτων που περιέχει τα λίπη «ξεκλειδώνουν» με μια διαδικασία που ονομάζεται γαλακτοματοποίηση και γίνεται δυνατή η διάσπασή τους από τις λιπάσες του παγκρέατος. Ακόμη επειδή τα χολικά άλατα είναι αλκαλικά χρησιμεύουν για την εξουδετέρωση του ιδιαίτερα όξινου χυμού που εξέρχεται από το στομάχι προς το δωδεκαδάκτυλο, προστατεύοντας έτσι το λεπτό έντερο. Ήπαρ Χοληδόχος πόρος Χοληδόχος κύστη Χολή

44 Ανατομία χοληφόρων - ERCP
“Digestive system showing bile duct”, από Frieda διαθέσιμο ως κοινό κτήμα “ERCP Roentgen”, από Hehkuviini διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 3.0

45 Χοληδόχος κύστη Η χοληδόχος κύστη, η οποία φιλοξενείται στην κάτω επιφάνεια του ήπατος, είναι όργανο σε σχήμα αχλαδιού, το οποίο ανατομικά χωρίζεται σε πυθμένα, σώμα και αυχένα. Συνέχεια του αυχένα αποτελεί ο κυστικός πόρος, ο οποίος ενώνεται με τον κοινό ηπατικό πόρο, για να σχηματιστεί ο χοληδόχος πόρος. Αυτός εκβάλλει στον αυλό του δωδεκαδακτύλου σε μια περιοχή που χαρακτηρίζεται ως λήκυθος του Vater. Στο κατώτερο άκρο του χοληδόχου πόρου οι κυκλοτερείς μυϊκές ίνες του τοιχώματος του παχύνονται και σχηματίζουν τον σφιγκτήρα του Oddi. Η απελευθέρωση της χολής στον εντερικό αυλό προϋποθέτει τη χάλαση του σφιγκτήρα του Oddi. Στη λήκυθο του Vater εκβάλλει και ο μείζων παγκρεατικός πόρος.

46 Χοληφόρο σύστημα 1. Χοληφόρα: 2. Ενδοηπατικα χοληφόρα 3. αριστερός & δεξιός ηπατικός πόρος 4. κοινός ηπατικός πόρος 5. κυστικός πόρος 6. κοινός χοληδόχος πόρος 7. Λήκυθος του VATER 8. θηλή Vater 9. χοληδόχος κύστη Λοβοί του ήπατος 12. Σπλην 13. Οισοφάγος 14. Στομάχι δάκτυλο 16. Νήστιδα 17. Πάγκρεας 18: Επικουρικός παγκρεατικός πόρος 19: Παγκρεατικός πόρος 20-21: Νεφροί “Biliary system multilingual”, από Jmarchn διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 3.0

47 MRI χοληφόρων - MRCP

48 Περιτοναϊκές ανακάμψεις
Το περιτόναιο καλύπτει το ήπαρ και τη χοληδόχο κύστη, αφήνοντας ακάλυπτο μόνο ένα τμήμα της οπίσθιας επιφάνειας του ήπατος. Από τις ανακάμψεις του περιτοναίου σχηματίζονται ο δρεπανοειδής και ο στεφανιαίος σύνδεσμος του ήπατος. “Gray1040”, από Pngbot διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

49 Εμβρυολογική καταγωγή των συνδέσμων
Κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής, οξυγονωμένο αίμα από την ομφαλική φλέβα παρακάμπτει το ήπαρ. Μέσω του φλεβώδους πόρου, το αίμα διοχετεύεται κατ’ευθείαν στην κάτω κοίλη φλέβα και από εκεί στην καρδιά. Κατά τη γέννηση η ομφαλική φλέβα και ο φλεβώδης πόρος αποφράσσονται και μετατρέπονται στον ενήλικα σε ινώδεις ταινίες και αποτελούν το στρογγυλό σύνδεσμο και το φλεβώδη σύνδεσμο, αντίστοιχα.

50 Κλινικές καταστάσεις (ήπαρ)
Η κίρρωση του ήπατος οδηγεί σε ατροφία το ηπατικό παρέγχυμα λόγω ανάπτυξης ινώδους ιστού. Πρόκειται για κατάληξη ετερογενών παθολογικών καταστάσεων. Η μεταβολή αυτή οδηγεί σε πυλαία υπέρτση και ίκτερο. Ίκτερος είναι η συγκέντρωση χολοχρωστικών στο αίμα συχνά από απόφραξη του χοληφόρου δένδρου. Συχνά στο ήπαρ συναντούμε μεταστάσεις γεγονός που έχει σχέση με τη μεγάλη παροχή αίματος σε αυτό.

51 Πάγκρεας 1/7 Αδένας βάρους 400γρ.
Έχει υφή που μοιάζει με την παρωτίδα και αποτελείται από 2 αδένες, ένα εξωκρινή κι ένα ενδοκρινή (νησίδες του Langerhans) που είναι ανεξάρτητος διασκορπισμένος με μορφή νησίδων μέσα σ’αυτόν. Τα κύτταρα Β των νησίδων παράγουν την ινσουλίνη (υπογλυκαιμικός παράγοντας) και τα κύτταρα Α γλυκογόνη (υπεργλυκαιμικός παράγοντας) που φέρονται στη κυκλοφορία του αίματος.

52 Πάγκρεας 2/7 Η εξωκρινής μοίρα του παγκρέατος παράγει το παγκρεατικό υγρό (πεπτικά ένζυμα) που μέσω του παγκρεατικού πόρου πηγαίνει στο 12δακτυλο για τη λειτουργία της πέψης. Το πάγκρεας ρυθμίζει τη σταθερότητα του σακχάρου. Μαζί συμβάλλει και το ήπαρ που είναι αποθήκη γλυκογόνου, σε περίπτωση έλλειψης γλυκόζης δίνει γλυκόζη με υδρολυτική διάσπαση που το πάει στο αίμα. Η ανεπαρκής έκκριση ινσουλίνης οδηγεί σε σακχαρώδη διαβήτη.

53 “1820 The Pancreas”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0
Πάγκρεας 3/7 “1820 The Pancreas”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0

54 “Blausen 0699 PancreasAnatomy2”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0
Πάγκρεας 4/7 “Blausen 0699 PancreasAnatomy2”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0

55 Πάγκρεας 5/7 “Ultrasound image of pancreas ”, από Nevit διαθέσιμη με άδεια CC BY-SA 3.0

56 “Blausen 0699 PancreasAnatomy2”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0
Πάγκρεας 6/7 NECK Τμήματα του παγκρέατος: Η κεφαλή περιβάλλεται από την αγκύλη του 12δακτύλου. Η αγκιστροειδής παρυφή προέκταση της κεφαλής αγκαλιάζει τα άνω μεσεντέρια αγγεία. “Blausen 0699 PancreasAnatomy2”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0 Αυχένας – πίσω από την αρχή της πυλαίας φλέβας. Σώμα – πρόσθια επιφάνεια χωρίζεται από το στομάχι με τον ελάσσονα επιπλοικό θύλακο - οπισθίως σχετίζεται με την αορτή,τη σπληνική φλέβα, τον αρ. νεφρό, το αρ. επινεφρίδιο, την έκφυση της άνω μεσεντερίου και τα σκέλη του διαφράγματος. Ουρά – έως το σπληνονεφρικό σύνδεσμο και τον σπλήνα.

57 “1820 The Pancreas”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0
Πάγκρεας 7/7 Κύριος παγκρεατικός πόρος - major pancreatic duct of Wirsung. Επικουρικός παγκρεατικός πόρος - accessory pancreatic duct of Santorini. “1820 The Pancreas”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0 Χοληδόχος πόρος - common bile duct. Φύμα του Vater - major duodenal papilla. Επικουρικό φύμα - minor duodenal papilla. Η λήκυθος του Vater αποτελεί τοπική διεύρυνση του χοληδόχου πόρου πριν το φύμα. Ο μυϊκός ιστός στο τοίχωμά της μπορεί να είναι παχύς σχηματίζοντας το σφιγκτήρα του Oddi.

58 Αγγεία (πάγκρεας) wesnorman.com Αρτηριακή παροχή από τη σπληνική και την άνω και κάτω παγκρεατο12δακτυλική. Άνω παγκρεατο12δακτυλική – κλάδος γαστρο12κτυλικής. Κάτω παγκρεατο12κτυλική – κλάδος άνω μεσεντερίου. Φλέβες – σπληνική και άνω μεσεντέριος που συμβάλλουν στην πυλαία φλέβα.

59 Κλινικές καταστάσεις (πάγκρεας)
Διόγκωση της κεφαλής μπορεί να αποφράξει τον χοληδόχο πόρο και να οδηγήσει σε ίκτερο. Εκφύλιση των νησίδων του Langerhans οδηγεί σε σακχαρώδη διαβήτη. Παγκρεατίτιδα είναι πολύ σοβαρή κατάσταση της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος που οφείλεται σε φλεγμονή. Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι μια κακοήθεια με πτωχή πρόγνωση.

60 Σπλήνας 1/2 Ο σπλήνας έχει δύο επιφάνειες – διαφραγματική και σπλαχνική. Η άνω επιφάνεια καλύπτεται από το διάφραγμα. Η κάτω επιφάνεια έρχεται σε επαφή με. Το μείζον τόξο του στομάχου - greater curvature of stomach. Τον αρ. νεφρό – renal. Τη σπληνική καμπή – colic. Σύνδεσμοι Διαφραγματοκολικός σύνδεσμος. Γαστροσπληνικός σύνδεσμος. Σπληνονεφρικός σύνδεσμος. wesnorman.com

61 Σπλήνας 2/2 Όργανο του λεμφικού συστήματος που παρεμβάλλεται στην κυκλοφορία του αίματος. Ζυγίζει γραμ. Τρεις κύριες λειτουργίες από διαφορετικούς ιστούς: Δικτυοενδοθηλιακό σύστημα – φαγοκυττάρωση ερυθροκυττάρων και κυτταρικών υπολειμμάτων από την κυκλοφορία του αίματος. Παραγωγή ερυθροκυττάρων επί ανάγκης. Φλεβικά κολποειδή που μπορούν και συσπώνται αποδίδοντας στην κυκλοφορία το περιεχόμενο αίμα – όταν απαιτείται. Λευκό πολφό – παράγει λεμφοκύτταρα και πλαματοκύτταρα (άρα αντισώματα) συμμετέχοντας στην κυτταρική και χυμική ανοσία του οργανισμού.

62 Κλινικές καταστάσεις (σπλήνας)
Σπληνομεγαλία Η σπληνεκτομή γίνεται όταν υπάρχει ρήξη σπληνός, συνήθως από τραύμα. Υπάρχει αυξημένο ενδεχόμενο λοίμωξης μετά από σπληνεκτομή, κυρίως σε μικρά παιδιά. Ο Υπερσπληνισμός οφείλεται σε υπερδραστηριότητα των μακροφάγων (μεγάλη καταστροφή κυττάρων). “Splenomegalie bei CLL”, από Hellerhoff διαθέσιμη με άδεια CC BY-SA 3.0

63 Τομογραφική ανατομία

64 CT 1, Δεξιός πνεύμων 2, αορτή. 3, αριστερός πνεύμων.
4, αριστερό επινεφρίδιο 5, σπλην 6, σπληνική αρτηρία. 7, Παχύ έντερο. 8, πυλαία φλέβα. 9, ηπατική φλέβα 10, ήπαρ.

65 CT Κάτω κοίλη φλέβα 2, δεξιός νεφρός 3, κοιλιακή αορτή
4, κοιλιακη αρτηρία 5, αριστερός νεφρός 6, παχύ έντερο 7, σπληνική φλέβα 8, πάγκρεας 9, πυλαία φλέβα

66 CT 1, κάτω κοίλη φλέβα 2, δ. Νεφρός 3, αορτή 4, α. Νεφρική φλέβα
5, αρ. Νεφρός 6, άνω μεσεντέριος αρτηρία 7, άνω μεσεντέριος φλέβα 8, χοληδόχος κύστη 9, ήπαρ

67 CT 1, κάτω κοίλη φλέβα 2, δ. νεφρός 3, δεξιά νεφρική αρτηρία 4, αορτή
5, αρ. Νεφρός 6, κατιόν κόλον 7, άνω μεσεντέριος αρτηρία 8, άνω μεσεντέριος φλέβα 9, χοληδόχος κύστη 10, ήπαρ

68 CT 1, Εγκάρσιο κόλον 2, ήπαρ 3, δε. Νεφρός 4, κάτω κοίλη φλέβα
5, αορτή 6, κάτω πόλος αριστερού νεφρού 7, κατιόν κόλον 8, ορθός κοιλιακός μυς

69 CT 1, ορθός κοιλιακός μυς 2, εγκάρσιο κόλον 3, ήπαρ 4, δε. νεφρός.
5, κάτω κοίλη φλέβα 6, ψοΐτης μυς 7, αορτή 8, κάτω πόλος αρ. Νεφρού 9, κατιόν κόλο 10, έξω λοξός μυς 11, έσω λοξός μυς 12, εγκάρσιος λοξός

70 MRI

71 MRI

72 MRI

73 MRI

74 MRI

75

76 CT 1, καρδιά 2, Δ. Πνεύμων 3, ήπαρ 4, χοληδόχος κυστη 5, εγκάρσιο κόλον 6, πλευρά 7, αρ. πνεύμων

77 CT 1, δεξιός πνεύμων 2, πυλαία φλέβα 3, Ήπαρ 4, παχύ έντερο 5, ουροδόχος κύστη 6, σιγμοειδές 7, λεπτό έντερο 8, άνω μεσεντέριος φλέβα 9, καρδιά

78 CT 1, καρδιά 2, στομάχι 3, λεπτό έντερο 4, παχύ έντερο 5, αρ. Μηριαία αρτηρία 6, μηριαία φλέβα 7, ηβική σύμφυση 8, ουροδόχος κύστη 9, ανιόν κόλον 10, δε. Νεφρός 11, ήπαρ 12, ηπατική φλέβα 13, δ. πνεύμων

79 CT 1, αρ. Πνεύμων 2, κατιόν 3, έξω λοξός μυς 4, έσω λοξός μυς 5, εγκάρσιος λοξός μυς 6, ουροδόχος κύστη 7, ηβική σύμφυση 8, αορτή 9, κάτω κοίλη φλέβα 10, δ. Νεφρός 11, ήπαρ 12, καρδιά

80 CT 1, σπλην 2, αρ. κολική καμπή 3, αρ. νεφρός 4, ψοΐτης μυς 5, λαγόνιος μυς 6, κεφαλή μηριαίου 7, δ. νεφρός 8, ήπαρ 9, δ. πνεύμων

81 CT 1, αορτή 2, σπλην 3, αρ. Νεφρός 4, ψοΐτης μυς 5, λαγόνιο οστό 6, μείζων τροχαντήρας 7, ελάσσων τροχαντηρας 8, πρωκτός 9, ορθό 10, ΟΜΣΣ 11, ήπαρ 12, δ. πνεύμων

82 ΜRI 1, ήπαρ 2, χοληδόχος 3, ηπατική καμπή 4, λαγόνιο οστό 5, τελικός ειλεός 6, τυφλό 7, ουροδόχος κύστη 8, σιγμοειδές 9, λεπτό έντερο 10, εγκάρσιο κόλον 11, σπληνική καμπή 12, στομάχι

83 ΜRI 1, ήπαρ 2, ηπατική καμπή 4, ουριδόχος κύστη 5, λαγόνιο οστό 6, σιγμοειδές 7, άνω μεσεντλεριος φλέβα 8, σπληνική φλέβα 9, πυλαία φλέβα1 10, λεπτό έντερο 11, κατιόν κόλον 12, σπληνική καμπή 13, στομάχι

84 ΜRI 1, ήπαρ 2, δ. Κολική καμπή 3, ανιόν κόλον 4, ουροδόχος κύστη 5, σιγμοειδές 6, λεπτό έντερο 7, πυλαία φλέβα 8, στομάχι

85 ΜRI 1, ήπαρ, 2, πυλαία φλέβα 3, ηπατική καμπή 4, ανιόν κόλον 5, κάτω κοίλη φλέβα 6, κοιλιακή αορτή 7, δ. κοινή λαγόνια αρτηρία 8, αρ. κοινή λαγόνια αρτηρία 9, λεπτό έντερο 10, ουροδόχος κύστη 11, σιγμοειδές 12, 13, κατιόν κόλον 14, σπλην 15, στομάχι

86 ΜRI 1, ήπαρ 2, ανιόν κόλον 3, κάτω κοίλη φλέβα 4, αρ. κοινή Λαγόνια φλέβα 5, δ. Ψοΐτης μυς 6, λαγόνιο οστό 7, κεφαλή μηριαίου 8, ουροδόχος κύστη 9, σιγμοειδές 10, λεπτό έντερο 11, κατιόν κόλον 12, σπλην 13, κατιόν κόλον 14, στομάχι

87 ΜRI 1, ήπαρ 2, δ. Νεφρός 3, ανιόν κόλον 4, μήτρα 5, σπονδυλικός σωλήνας ΕΝΥ 6, λεπτό έντερο 7, κατιόν κόλον 8, αρ. Νεφρός 9, σπλην

88 ΜRI 1, ήπαρ 2, δ. νεφρός 3, σπονδυλικός σωλήνας ΕΝΥ 4, δ. ιερολαγόνιος άρθρωση 5, ορθό 6, μήτρα 7, λαγόνιο οστό 8, κατιόν κόλον 9, αρ. νεφρός 10, σπλην

89 ΜRI 1, ήπαρ 2, ΘΜΣΣ 3, νωτιαίος σωλήνας 4, δ. νεφρός 5, μήτρα 6, λαγόνιο οστό 7, αρ. νεφρός 8, σπλην info-radiologie.ch

90 CT 1, αρ. Πνεύμων 2, σπλην 3, αρ. Νεφρός 4, λαγόνιο οστό 5, μείζων γλουτιαίος μυς 6, λαγόνιος μυς 7, ορθός κοιλιακός μυς 8, λεπτό έντερο 9, παχύ (εγκάρσιο) 10, καρδιά

91 CT 1, πνεύμων 2, σπλην 3, αρτ. Νεφρός 4, ψοΐτης μυς 5, κεφαλή μηριαίου 6, κοτύλη 7, παχύ 8, λεπτόμ έντερο 9, στομάχι 10, ήπαρ 11, καρδιά

92 Χοληδόχος κύστη “Blausen 0428 Gallbladder-Liver-Pancreas Location”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0

93 Φυσιολογική χοληδόχος κύστη
Λεπτό τοίχωμα. Περιεχόμενο χωρίς ήχους. Ακουστική ενίσχυση. Καλύτερη εξέταση η υπερηχογραφία. αξονική Υπερηχογραφία πλήρης - κενή

94 Χοληδόχος κύστη 1/3 Παχυσμένο τοίχωμα. Οίδημα.

95 Χοληδόχος κύστη 2/3 Λιθίαση Παχυσμένο τοίχωμα Μαγνητική τομογραφία
υπερηχογράφημα Λιθίαση Παχυσμένο τοίχωμα

96 Χοληδόχος κύστη 3/3 Αποτιτανωμένο τοίχωμα

97 Χοληφόρα 1/3 Φυσιολογική εικόνα

98 Χοληφόρα 2/3 ERCP Στένωση στην πύλη του ήπατος σε χειρουργημένο ασθενή.

99 Χοληφόρα 3/3 Διαδερμική παρακέντηση. Διατεταμένο χοληφόρο δένδρο.

100

101 Αλλοιώσεις ήπατος Too small to characterise (tstc)
Πολύ μικρές αλλοιώσεις δύσκολα χαρακτηρίζονται με ΑΤ.

102 Αιμαγγείωμα Καλοήθης αλλοίωση με τυπική πρόσληψη του σκιαγραφικού (δυναμική εξέταση) radiologyassistant.nl

103 Μεταστάσεις

104 Πάγκρεας - παγκρεατίτιδα
radiologyassistant.nl

105 radiologyassistant.nl

106 Πάγκρεας - καρκίνος radiologyassistant.nl

107 Ρήξη σπληνός

108 Ήπαρ - ρήξη radiologyassistant.nl

109 Βιβλιογραφία info-radiologie.ch Radiology assistant

110 Τέλος Ενότητας

111 Σημειώματα

112 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Γεωργία Οικονόμου Γεωργία Οικονόμου. «Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική. Ενότητα 5: Πεπτικό σύστημα». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.

113 Σημείωμα Αδειοδότησης
Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

114 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων
Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

115 Διατήρηση Σημειωμάτων
Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

116 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.