Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Συμβουλευτική & τον Προσανατολισμό (Π. Ε. ΣΥ

Παρουσίαση με θέμα: "Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Συμβουλευτική & τον Προσανατολισμό (Π. Ε. ΣΥ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Συμβουλευτική & τον Προσανατολισμό (Π. Ε. ΣΥ
Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Συμβουλευτική & τον Προσανατολισμό (Π.Ε.ΣΥ.Π.) Ανωτατη Σχολη ΠΑΙδαγωγικησ και Τεχνολογικησ Εκπαιδευσησ Μάθημα: Συμβουλευτική στη Δια Βίου Ανάπτυξη Υπεύθυνη Καθηγήτρια: ΚΑΛΟΥΡΗ ΟΥΡΑΝΙΑ Παρουσίαση Άρθρου «Η ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΩΣ ΔΙΑΥΛΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ» (Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ ) Έχει υποστηριχθεί βιβλιογραφικά ότι η μη λεκτική συμπεριφορά είναι επικοινωνιακά πιο σημαντική από τη λεκτική στη συμβουλευτική διαδικασία. ΠΑΣΧΑΛΙΩΡΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

2 ΟΡΙΣΜΟΣ – ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Κάθε πηγή μετάδοσης πληροφοριών και συναισθημάτων εκτός του λόγου (De Vito & Hecht, 1990) Η σημαντικότητα της μη λεκτικής επικοινωνίας έγκειται στο ότι: Η μη λεκτική συμπεριφορά είναι αυθόρμητη, ελέγχεται λιγότερο από τον πομπό και αντανακλά πραγματικά συναισθήματα (Wahlsten 1991, Egan 1998) Η σωστή χρήση της οδηγεί στην επιτυχία των διαπροσωπικών σχέσεων (Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, 1988) Μέσα από τα μη λεκτικά σήματα οι άνθρωποι (Argyle, 1981): Επικοινωνούν διαπροσωπικές στάσεις και αισθήματα Αυτοπαρουσιάζονται Υποστηρίζουν τα λεκτικά τους μηνύματα Ολοκληρώνουν τη σημασία των προτάσεων τους Δέχονται ανατροφοδοτήσεις για τα λεγόμενά τους Από την εμπειρία μας είναι γνωστό ότι ακόμα και όταν οι άνθρωποι απλώς συνυπάρχουν σε έναν χώρο η ατμόσφαιρα είναι διάχυτη από μηνύματα καθώς ακόμα και εάν δεν θέλουν να αλληλεπιδράσουν μεταδίδουν μέσω της μη λεκτικής οδού το μήνυμα της απροθυμίας. Ο Verderber (1998) αναφέρει ότι στατιστικά περισσότερο από το 65% του κοινωνικού μηνύματος στη διαπροσωπική επικοινωνία μεταφέρεται στα μη λεκτικά μηνύματα. Σύμφωνα με τον Mehrabian οι άνθρωποι καταλαβαίνουν αν είναι αρεστοί ή όχι από τους άλλους κατά 7% από λεκτικά μηνύματα, κατά 38% από την ποιότητα της φωνής και κατά 55% από εκφράσεις του προσώπου. Σύμφωνα μάλιστα με τους Thompson 1996, Βαγιάτης, κ.α. 1995) όταν τα λεκτικά έρχονται σε αντίθεση με τα μη λεκτικά οι περισσότεροι θεωρούν πιο αξιόπιστα τα μη λεκτικά Η σημασία όμως των παραπάνω δεν έγκειται στην ακρίβεια των ποσοστών αλλά στην σημαντικότητα της μη λεκτικής επικοινωνίας. Mehrabian (1971) Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

3 ΜΟΡΦΕΣ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Στάση του σώματος, κινήσεις, χειρονομίες Εκφράσεις προσώπου: μειδίαμα, σφιγμένα χείλη, κινήσεις των φρυδιών, κατεβασμένα ή υψωμένα φρύδια, γνέψιμο κεφαλιού Ποιότητα φωνής, ένταση φωνής, επαναλείψεις λέξεων, διαστήματα σιωπής Τρόπος αναπνοής Τρόπος ντυσίματος Είδος χαρτιού Χρώμα χαρτιού, ρούχων, χώρου Φωτισμός, έπιπλα, θερμοκρασία χώρου, γενικά το φυσικό πλαίσιο επικοινωνίας Από τα παραπάνω άλλα είναι πλήρως συνειδητά και ελεγχόμενα τόσο από τον πομπό όσο και από τον δέκτη (υποδείξεις με τον δείκτη του χεριού), άλλα μεταβιβάζονται κατά ένα μέρος συνειδητά και κατά ένα άλλο ασυνείδητα (ντύσιμο) και άλλα μεταδίδονται χωρίς ο πομπός και ο δέκτης να έχουν επίγνωση ή τον έλεγχο (η διεύρυνση της κόρης του ματιού) (Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, 1998) Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

4 ΣΧΕΣΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ – ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Ολική Επικοινωνία Γνωστικό μέρος Συναισθηματικό μέρος Λεκτική οδός Μη Λεκτική οδός Τροποποίηση ή Πιστοποίηση Αντανάκλαση συναισθηματικών καταστάσεων που δηλώνουν: Επιβεβαίωση ή Επανάληψη λεκτικών μηνυμάτων Άρνηση, αμφισβήτηση ή αναίρεση λεκτικών μηνυμάτων Έμφαση Αποφυγή ή Έλεγχο Συμπλήρωση λεκτικών μηνυμάτων Αντικατάσταση λέξεων Η ολική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων επιτυγχάνεται μεταδίδοντας το γνωστικό μέρος μέσω της λεκτικής οδού και το συναισθηματικό μέρος μέσω της μη λεκτικής οδού. Τα μη λεκτικά στοιχεία συχνά τροποποιούν ή πιστοποιούν τη λεκτική επικοινωνία. Αντανακλούν συναισθηματικές καταστάσεις και μπορεί να δηλώνουν: πχ. Η φράση της Ελένης «ναι, σωστά, έτσι είναι» μπορεί να επιβεβαιώνεται με μεγαλύτερο άνοιγμα των ματιών, κίνηση του κεφαλιού ή ανάλογο τόνο φωνής Το λεκτικό μήνυμα του Γιώργου «δε με νοιάζει καθόλου που μαλώσαμε με τη Γιώτα» αναιρείται από το τρέμουλο της φωνής, το δάγκωμα των χειλιών του Το συναισθηματικό φορτίο που περικλείουν τα μη λεκτικά σήματα ενισχύει το λεκτικό μήνυμα. Πχ. Η φράση της Μαρίας «δε μπορώ….» ενδυναμώνεται όταν συνοδεύεται από σταθερό βλέμμα, κινήσεις των χεριών και ακολουθείται από σιωπή και ανάλογη έκφραση προσώπου Η αποφυγή του βλέμματος ή η στροφή του κεφαλιού συχνά είναι ένα μη λεκτικό μήνυμα για να σταματήσει η επικοινωνία. Πχ. Ο Κώστας προσπαθεί να μιλήσει στο συνάδελφό του Νίκο. Διστάζει ή αλλάζει γνώμη όταν ο Νίκος γυρνάει αλλού το κεφάλι του και απομακρύνει το βλέμμα του. Το βλέμμα ορίζει την κατεύθυνση της προσοχής και τη στάση του ατόμου απέναντι στο συνομιλητή του. Πχ. Η Σοφία λέει «όλα είναι….» και δείχνει τον αντίχειρα προς τα πάνω. Αυτή η χειρονομία συμπληρώνει τη φράση «εντάξει». Η λέξη «ναι» μπορεί να αντικατασταθεί με το κούνημα του κεφαλιού προς τα κάτω. Knapp (1978) Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

5 ΣΗΜΑΣΙΑ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ
«Μιλάμε με τα φωνητικά μας όργανα αλλά κουβεντιάζουμε με όλο μας το σώμα» (Argyle, 1981) Συμβουλευτική διαδικασία = Επικοινωνιακό σχήμα Επικοινωνιακό σχήμα = (λεκτικά + μη λεκτικά ) σύμβολα Αν η κατανόηση της μη λεκτικής συμπεριφοράς διευκολύνει την κοινωνική συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου, για τον Σύμβουλο η γνώση ότι «μιλάμε………….το σώμα» αποτελεί κλειδί για μια πετυχημένη συμβουλευτική διαδικασία. Η Συμβουλευτική διαδικασία είναι ένα επικοινωνιακό σχήμα στο οποίο λεκτικά και μη λεκτικά σύμβολα μεταδίδουν στοιχεία με νοηματικό περιεχόμενο από το Συμβουλευόμενο στον Σύμβουλο και αντίστροφα. Ποιοι είναι οι λόγοι που τα μη λεκτικά σήματα ασκούν μεγαλύτερη επίδραση; Η μη λεκτική επικοινωνία προηγείται της λεκτικής. Αποτελεί την αρχική επικοινωνία η οποία θα δώσει τα πρώτα σήματα στον συμβουλευόμενο για το αν θα εμπιστευτεί τον σύμβουλο και στο σύμβουλο τον τρόπο με τον οποίο θα δημιουργηθεί καλή διαπροσωπική σχέση και κλίμα Τα μη λεκτικά σήματα μεταβιβάζονται πιο γρήγορα από τα λεκτικά. Μια κίνηση, μία χειρονομία, ένα βλέμμα μεταφέρει το νόημα πιο γρήγορα από τις λέξεις Τα μη λεκτικά μεταβιβάζονται καλύτερα και πιο εύκολα ιδιαίτερα όταν δεν βρίσκεται η ακριβής λέξη για να αποδοθεί ένα συναίσθημα ή μια συγκινησιακή κατάσταση Η μη λεκτική επικοινωνία είναι συνεχής καθώς οι παύσεις της λεκτικής αποτελούν από μόνες τους εκφραστικά μέσα Η μη λεκτική επικοινωνία ενυπάρχει στη λεκτική. Διακυμάνσεις και ένταση φωνής, κινήσεις σώματος, εκφράσεις προσώπου, γραφικός χαρακτήρας, είδος χαρτιού, χρώματα αποτελούν μη λεκτικά σήματα που συνοδεύουν τη λεκτική επικοινωνία και καθορίζουν την πορεία και το περιεχόμενο της συμβουλευτικής διαδικασίας Η μη λεκτική επικοινωνία έχει σε μεγάλο βαθμό οικουμενική αξία. Παρόλο που υπάρχουν πολιτιστικές διαφορές,υπάρχουν σήματα (χαμόγελο, κλάμα κ.α.) που αντανακλούν τις ίδιες συγκινησιακές καταστάσειςανεξάρτητα από την κουλτούρα και τη γλώσσα Με τη μη λεκτική επικοινωνία ανταλλάσσονται διαπροσωπικές στάσεις και διαθέσεις ενώ η λεκτική περιορίζεται στη μετάδοση πληροφοριών μετάδοσης στοιχείων με νοηματικό περιεχόμενο από το Συμβουλευόμενο στον Σύμβουλο και αντίστροφα Λόγοι Επίδρασης μη Λεκτικών Σημάτων Λεκτική Μη Λεκτική Σειρά επικοινωνίας Έπεται Προηγείται Μεταβίβαση σημάτων Πιο αργά Πιο γρήγορα Χειρότερα και πιο δύσκολα Καλύτερα και πιο εύκολα Τρόπος επικοινωνίας Διακοπτόμενος Συνεχής Σχέση λεκτικής - μη λεκτικής Ενυπάρχουν Αξία Μη οικουμενική Οικουμενική Είδος πληροφορίας Ανταλλαγή διαπροσωπικών στάσεων και διαθέσεων Μετάδοση πληροφοριών Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

6 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Τα μη λεκτικά σήματα είναι: πολυσήμαντα και επιδέχονται περισσότερες από μία ερμηνείες (Βαγιάτης κ.α., 1995) ασαφή κατά ένα μέρος ασυνείδητα μπορούν να παρερμηνευτούν και μπορούν να προκαλέσουν δυσλειτουργικές καταστάσεις στη συμβουλευτική διαδικασία Τα προβλήματα συνδέονται : α. με το πλαίσιο μέσα στο οποίο επιχειρείται η ερμηνεία της μη λεκτικής συμπεριφοράς (εξωτερικό, εσωτερικό) β. με τη διαδικασία κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης των μη λεκτικών σημάτων Οι άνθρωποι δεν είναι απλά ένα σύνολο λεκτικών και μη λεκτικών μηνυμάτων. α. Υπερεκτίμηση της αξίας ενός μη λεκτικού μηνύματος από τον σύμβουλο μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη ερμηνεία. Η προσπάθεια ερμηνείας του μη λεκτικού μηνύματος πρέπει να γίνεται στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του συμβουλευόμενου και όχι του συμβούλου, δηλαδή όταν ο σύμβουλος προσεγγίσει τον εσωτερικό κόσμο του συμβουλευόμενου και δεν περιοριστεί σε λεπτομέρειες της συμπεριφοράς (Egan, 1998). Σύμφωνα με τον Nelson-Jones (1983) γίνεται σαφής διάκριση ανάμεσα στο εξωτερικό πλαίσιο αναφοράς («η άποψή μου για σένα») και στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς («η άποψή σου για σένα»). Π.χ. το σχόλιο «μου φαίνεσαι μια χαρά» υποδηλώνει ερμηνεία μη λεκτικού μηνύματος στο εξωτερικό πλαίσιο αναφοράς ενώ το σχόλιο «θα ήθελες να ήσουν πιο δραστήρια» υποδηλώνει ερμηνεία στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς. β. Υπάρχουν πολιτιστικές διαφορές στη χρήση και στη σημασία των μη λεκτικών σημάτων για τις διαπροσωπικές στάσεις και τα αισθήματα (π.χ. η σωματική επαφή, η απόσταση, το βλέμμα, οι χειρονομίες χρησιμοποιούνται διαφορετικά και με διάφορες μορφές ανάμεσα στους πολιτισμούς (Argyle, 1981, Verderber 1998, Larry et al. 1991). Η άγνοια των διαφορών μπορεί να οδηγήσει σε αναποτελεσματική συμβουλευτική σχέση αφού είτε ο σύμβουλος είτε ο συμβουλευόμενος δεν καταλαβαίνει ή νιώθει πως προσβάλλεται από τη συμπεριφορά του άλλου προσώπου επειδή δεν ανταποκρίνεται στις δικές του πολιτισμικές συνήθειες Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

7 ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ
Σωματική Γλώσσα Οπτική επαφή Η επικοινωνιακή σχέση στη συμβουλευτική είναι μια δυναμική διαδικασία στην οποία σημαντικό ρόλο παίζουν τα μη λεκτικά μηνύματα που εκπέμπονται τόσο από τον συμβουλευόμενο όσο και από τον σύμβουλο. Οι τρείς βασικές διαστάσεις της μη λεκτικής συμπεριφοράς του συμβούλου που επηρεάζουν τη συμβουλευτική διαδικασία του συμβουλευόμενου είναι η οπτική επαφή, η σωματική γλώσσα και οι εκφράσεις του προσώπου (Μαλικιώση-Λοΐζου, 1998). Εκφράσεις Προσώπου Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

8 ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ
Εμφάνιση – ένδυση (συντηρητισμός, προοδευτισμός, κ.α.) Αρχιτεκτονική χώρου (απόσταση συμβούλου-συμβουλευόμενου, φωτισμός, θερμοκρασία) Κινήσεις στο χώρο Κινήσεις σώματος Η πρώτη πηγή εκπομπής μη λεκτικών μηνυμάτων είναι η γενική εντύπωση που δημιουργεί ο ίδιος ο σύμβουλος με την προσωπική του παρουσίαση (η γενική εμφάνιση δίνει πολλές πληροφορίες για την ηλικία, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, την προσωπικότητα, τον συναισθηματικό κόσμο και τις διαθέσεις του ατόμου). Βασικό στοιχείο για αυτό παίζει το ντύσιμο με το οποίο συνδέεται ο επαναστατικός ή ο συντηρητικός χαρακτήρας. Ένα άλλο περιβαλλοντικό στοιχείο είναι η διευθέτηση του χώρου εργασίας (αρχιτεκτονική και διακοσμητική). Η τοποθέτηση των αντικειμένων στο χώρο μπορεί να δημιουργεί μια πολύ ή λίγο φιλική ατμόσφαιρα, η απόσταση ανάμεσα στη θέση του συμβούλου και του συμβουλευόμενου μπορεί να ευνοεί ή να δυσχεραίνει την επικοινωνία και την εξασφάλιση οικείου κλίματος. Το πολύ ψηλό γραφείο ή η πολύ άνετη πολυθρόνα του συμβούλου ενδέχεται να μεταβιβάζουν το μήνυμα της κυριαρχίας. Ακόμη και η θερμοκρασία και ο φωτισμός μπορούν να διεγείρουν ή να αναστείλουν την επικοινωνιακή σχέση. Η κίνηση στο χώρο δείχνει στάσεις όπως κυριαρχίας, φιλίας, συνεργασίας κ.α. στο συμβουλευόμενο και οριοθετεί τη διαδικασία. Οι κινήσεις του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονομίες αποτελούν συχνά τον καλύτερο τρόπο ανταπόκρισης. Φυσικά και τα μη λεκτικά μηνύματα του συμβούλου δεν αναγνωρίζονται ως απόλυτα και η ερμηνεία τους εξαρτάται από το πλαίσιο αντιλήψεων του συμβουλευόμενου και τη διαδικασία κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης. Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας (εκφράσεις προσώπου, κινήσεις του σώματος, ποιότητα φωνής και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος) επιτυγχάνονται: α) ο έλεγχος της συζήτησης β) η επικοινωνία συναισθημάτων γ) η επιβεβαίωση, ενίσχυση ή αναίρεση των λεκτικών μηνυμάτων Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

10 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο Σύμβουλος θα πρέπει:
Να έχει αναπτυγμένη αντίληψη των μη λεκτικών σημάτων Να αναζητά τα νοήματα στο πλαίσιο αναφοράς του συμβουλευόμενου και Να λαμβάνει υπόψη του τις πολιτιστικές διαφορές κατά την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των σημάτων Επίσης η μη λεκτική συμπεριφορά του συμβούλου εξασφαλίζει: Καλό κλίμα συνεργασίας και Μια εποικοδομητική συνεργασία Δήμητρα Χρ. Πάντα, Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, τ.64-65, Μάρτιος & Ιούνιος 2003, σσ

11 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ