Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δ.Π.Θ.

Παρουσίαση με θέμα: "Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δ.Π.Θ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Δ.Π.Θ.
7ο εξάμηνο μάθημα : Θεατρικός χώρος & Τεχνολογία διδάσκων Νίκος Μπάρκας Το θέατρο της εποχής Μπαρόκ (17ος – 18ος αιώνας)

2 Η εποχή Μπαρόκ Mπαρόκ ονομάστηκε η βαρυφορτωμένη αισθητική αντίληψη, ο περιπλεγμένος τρόπος σκέψης, που ιστορικά περιλαμβάνει τον 17ο -18ο αιώνα. Είναι μια καλλιτεχνική περίοδος που (αρχικά) περιλαμβάνει τις δημιουργικές επεξεργασίες των αντιλήψεων της Αναγέννησης, αλλά και (στη συνέχεια) μια αρχιτεκτονική σπειροειδούς επανάληψης μέχρι τη νεότερη εποχή (19ος – 20ος αιώνας). Ο πυρήνας της μπαρόκ αναπαράστασης είναι οι κλασικιστικές αναζητήσεις, οι λεπτομερείς εφαρμογές των αρχών του S. Serlio, η καθιέρωση της προοπτικής σκηνογραφίας και τελικά (πλήρως αντιφατικά) η επικράτηση της όπερας. Ωστόσο το θέατρο λόγου ανοίγε­ται στα ευρύτερα (φτωχά) κοινωνικά στρώματα, αποκτά δημοτικότητα, εξελίσσεται σε δημόσιο οικοδόμημα και (σε αντίθεση με την όπερα) απαγκιστρώνεται από τις χορηγίες των αριστοκρατών κι ευγενών. Αυτές οι αλλαγές αναπροσαρμόζουν σταδιακά τη θεατρική λειτουργία : σταματά η αξονική επέκταση του αμφιθεάτρου, επειδή η έντονη προοπτική της σκηνογραφίας δεν προσφέρει την κατάλληλη οπτική επαφή με τα δρώμενα, η βιωσιμότητα του θεάτρου εξασφαλίζεται από τα εισιτήρια, δηλαδή τη χωρητικότητα, την ανάδειξη του σκηνικού θεάματος και την παροχή ανέσεων σε όλες τις θέσεις.

3 Εικόνα (επάνω) Η αίθουσα San Carlo της Naple
(Χ. Αθανασόπουλος)

4 H προσπάθεια περιορισμού του αξονικού αναπτύγματος κι εξασφάλισης οπτικής άνεσης στις πλάγιες θέσεις
Εικόνα 1. (επάνω) To Theatro Regio του Τορίνο (Alfieri, 1738) (κάτω) To Theatro Imola (Morelli, 1779) (αριστερά πάνω) Το Theatro Farnese της Πάρμα (Aleoti,1618) (αριστερά μέση) Το Theatro San Carlo της Νάπολη (Carasale, 1737) (αριστερά κάτω) Η Scala του Μιλάνου (Piermarini, 1778) (Χ. Αθανασόπουλος, G. Izenour)

5 Η εποχή μπαρόκ ανέδειξε (από τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα) ως κεντρικά ζητούμενα του θεατρικού σχεδιασμού : -τη λειτουργία θεατρικών αιθουσών, σε μόνιμη βάση -το σχεδιασμό κλειστών, στεγασμένων χώρων μεγάλου μεγέθους, -την επιδίωξη (κατά το μέγιστο δυνατό) της οπτικής / ακουστικής άνεσης των θεατών -τη διαρκή τεχνολογικά ανανέωση του εξοπλισμού και των υποδομών της σκηνής. Η σκηνή εξελίχθηκε σε αυτόνομο, οργανικό στοιχείο του θεατρικού κτιρίου, επεκτάθηκε σε παράπλευρες αποθήκες και εργαστήρια, απέκτησε υποδομή για φαντασμαγορικούς μηχανισμούς και σκηνικά. Η αναζήτηση ενός θεάματος ψευδαίσθησης, σε συνδυασμό με την ακμή άλλων παραστατικών τεχνών (όπως η όπερα και το χορόδραμα), ανέκοψαν βέβαια την ένδοξη δραματουργία του μεσαιωνικού ποιητικού θεάτρου, αλλά τελικά καθιέρωσαν τη σύγχρονη μορφή της θεατρικής παραγωγής. Το σύνολο του σκηνικού και σκηνογραφικού εξοπλισμού της εποχής μπαρόκ καθιέρωσαν μια αναπαραστατική τεχνοτροπία που ονομάστηκε "ιταλική σκηνή". Επί της ουσίας, αυτή η καινοφανής εικαστική αναπαράσταση παρουσίαζε έντονη στατικότητα και ακαμψία, παρενοχλώντας τις κινήσεις των ηθοποιών και τις αλλαγές σκηνογραφίας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των δύο αιώνων, οι σκηνικές αναζητήσεις της εποχής μπαρόκ ανέπτυξαν εφευρετικές τεχνικές και επέτυχαν φανταστικές αναπαραστατικές δυνατότητες.

6 Scene a l` italienne Σε γενικές γραμμές η «ιταλική σκηνή» συγκροτείται από 5 τμήματα : τις κουίντες, τα πλευρικά πτερύγια της σκηνογραφίας κατακόρυφα ζεύγη πετασμάτων, σε επάλληλες σειρές, που συγκλίνουν προς το σκηνικό βάθος περισφίγγοντας τη σκηνική εξέδρα και δημιουργώντας μία απεικόνιση με προοπτική, το φόντο, το σκηνικό βάθος έκλεινε το χώρο της σκηνής και συνέθετε το κεντρικό τμήμα της σκηνογραφίας, τις φρίζες, τα αναρτημένα πτερύγια της σκηνογραφίας διαδοχικά, επιμήκη πετάσματα που (με βαθμιδωτή επικάλυψη και διαρκώς χαμηλότερη κρέμαση) περιόριζαν το ανάπτυγμα του σκηνικού όγκου και διευκόλυναν την ελάττωση του ύψους των σκηνικών, τα σύννεφα, τα αιωρούμενα πλευρικά πετάσματα της σκηνογραφίας ζεύγη αναρτημένων, γωνιακών πετασμάτων, σε διαδοχικά χαμηλότερη κρέμαση, που διευκόλυναν τη συναρμογή ανάμεσα σε κουίντες και φρίζες, το προσκήνιο τόξο, η μπούκα της σκηνής ένα πλαίσιο ανάμεσα στο προσκήνιο και τη σκηνή που συνέθετε το τελικό περίγραμμα της σκηνογραφίας και απέκρυβε τις ατέλειες της.

7 Εικόνα 2. Σύγχρονες εφαρμογές
ιταλικής σκηνής με μηχανισμούς τροχαλιών (κουίντες, αέρια, φρίζες)

8 κάτοψη με πράσινο οι κουΐντες και το σκηνικό βάθος (πάνω στην εξέδρα) με κίτρινο οι φρίζες και τα σύννεφα (αναρτημένα από τη σχάρα της σκηνής)

9 τομή με κίτρινο οι κουΐντες και τα σύννεφα με κόκκινη γραμμοσκίαση οι φρίζες, η μπούκα και η σχάρα ανάρτησης των σκηνικών με πράσινο – κόκκινο το σκηνικό βάθος με πράσινο ο διάδρομος των τεχνικών

10 όψη εξωτερική γραμμοσκίαση, η μπούκα εσωτερική γραμμοσκίαση, το σκηνικό βάθος με πράσινο, οριζόντια και κατακόρυφα, οι αρλεκίνοι με κίτρινο, οι κουΐντες και οι φρίζες με γραμμοσκίαση (άνω πλευρικά ζεύγη) τα σύννεφα

11 Οι απόψεις S. Serlio προϋπέθεταν ένα σύνολο άκαμπτων εφαρμογών που :
-αφενός περιόριζαν τις κινήσεις των ηθοποιών, -αφετέρου κατέστρεφαν εύκολα τα επιζωγραφισμένα σκηνικά Οι συνεχείς προσπάθειες βελτίωσης των προοπτικών αναπαραστάσεων οδήγησαν (στις αρχές του 17ου αιώνα) στην εγκατάλειψη τους και στη καθιέρωση μίας σύνθετης σκηνογραφίας από διαδοχικά και εναλλασσόμενα ζεύγη πετασμάτων και πτερυγίων. Κκομβικό ζήτημα με τις νέες διευθετήσεις ήταν η εξασφάλιση εύκολης μετακίνησης και απρόσκοπτης αλλαγής των σκηνικών. Πρόκειται για ένα σύνολο μηχανισμών εφευρέσεων του G.Torelli (που αξιοποίησε τους μηχανισμούς του F.Guitti, στο θέατρο Farnese), οι έγιναν γνωστοί και δημοφιλείς σε όλη την Ευρώπη και περιλαμβάναν : -το σύστημα carreto, (στενόμακρα, αρθρωτά ή περιστρεφόμενα τελάρα πάνω σε βάσεις με τροχούς, συνδεδεμένα με τροχαλίες κάτω από το επίπεδο της εξέδρας, τα οποία μετακινόταν συμμετρικά, σε καθορισμένες τροχιές, ανάλογα με την περιστροφή ενός μοχλού κύλισης, εγκάρσια στον άξονα της σκηνής) -θεατρικές μηχανές (κινητά σκηνικά, αναβατόρια, ελατήρια και καταπακτές)  

12 Scene a l` italienne για να επιλυθούν τα αδιέξοδα της σκηνογραφίας τύπου Serlio : συστήματα πτερυγίων για εναλλαγή σκηνικών Εικόνα 3. (αριστερά πάνω) Επιζωγραφισμένη σκηνογραφία με προοπτική (N. Sabbattini, 17ος αιώνας) (αριστερά κάτω) Μελέτη για προοπτικό σκηνικό με περιστρεφόμενους περίακτους (J. Furttenbach, Architectura recreationis, 1640) (δεξιά) Ο μηχανισμός carreto (G. Torelli, 17ο αιώνας) (Χ. Αθανασόπουλος, J. Gaulme)

13 οι σκηνικές εφαρμογές του I. Jones
Scene a l` italienne οι σκηνικές εφαρμογές του I. Jones Αναμόρφωση της σκηνογραφίας μπαρόκ πραγματοποιήθηκε στην Αγγλία (κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα), χάρη στους πειραματισμούς και τις εφαρμογές του Inigo Jones. Η προοπτική σκηνογραφία επανατοποθετήθηκε μέσα σε μια ολοκληρωμένη σκηνή - κτίριο, πίσω από μία εκτεταμένη apron stage (που εξασφάλιζε τις κινήσεις των ηθοποιών). Το σκηνογραφικό σύστημα του I. Jones περιλάμβανε : -τα shutters, μία ακολουθία πτερυγίων-ταμπλό που μαζί με το σκηνικό βάθος, σχημάτιζαν διαδοχικές σκηνογραφίες (συρταρωτά παραθυρόφυλλα που άνοιγαν στη μέση, συρόταν στις άκρες της σκηνής και αποκάλυπταν το επόμενο φόντο) -σε συνδυασμό με τις πλευρικές vistas (γωνιακές κουΐντες), τα επουράνια (αναρτημένες φρίζες και σύννεφα) και το frontispiece (τη μπούκα του προσκηνίου).

14 Εικόνα 4. (αριστερά) τροχαλίες και κινητό πτερύγιο σε τροχιά
(δεξιά) μια τυπική ιταλική σκηνή με σύστημα τροχαλιών (υπερώο και υποσκήνιο) σε εγκάρσια τομή (A. Roy, J. Polieri)

15 Εικόνα 5. το μηχανοστάσιο της σκηνής στο θέατρο της Πάρμα (17ος αιώνας) με κινητά πτερύγια, καταπακτές δαπέδου και κινητούς διαδρόμους (J. Polieri)

16 Εικόνα 6. η οργάνωση της σκηνής
του Εθνικού Θεάτρου του Mannheim (18ος αιώνας) (J. Polieri)

17 Εικόνα 7. Το τυπικό «γαλλικό σύστημα» εξοπλισμού της σκηνής κατά τον 18ο αιώνα
(G. Izenour)

18 Εικόνα 8. (δεξιά επάνω) η γαλλική εφαρμογή μιας σκηνογραφίας με διαδοχικά πετάσματα (17ος αιώνας)
(επάνω) η εφαρμογή της scene a l italienne για τυπική προοπτική σκηνογραφία (18ος αιώνας) (δεξιά κάτω) οι 3 τύποι αυλαίας του γαλλικού μπαρόκ (J. Gaulme.)

19 Το κτίριο της όπερας και η αρχιτεκτονική της επανάληψης στο θεατρικό σχεδιασμό
Το παράδοξο στην ιστορία του θεατρικού σχεδιασμού είναι πως οι ιταλικές αντιλήψεις του 17ου αιώνα (σε μια περίοδο δραματολογικής ένδειας, όπου στο θέατρο κυριαρχεί η αρχιτεκτονική και η διακόσμηση) σφράγισαν μέχρι σήμερα την παγκόσμια θεσπισμένη μορφή του θεατρικού χώρου, αναδεικνύοντας και καθιερώνοντας το κτίριο της Όπερας, ως θεατρικό τύπο της εποχής μπαρόκ. Ο δημόσιος χαρακτήρας των θεατρικών παραστάσεων την εποχή του μπαρόκ, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της δράσης πίσω από το προσκήνιο τόξο οδήγησαν στην κατάργηση του αμφιθεάτρου της ιταλικής Αναγέννησης που αντικαταστάθηκε από : -μία πεταλόσχημης πλατείας κάτω από το επίπεδο στης σκηνικής εξέδρας (platea, όπως στις μεσαιωνικές διατάξεις) -τα θεωρεία ( loges ή palco) ανεξάρτητα διαμερίσματα κατά το αντίστοιχο των gentlemen'ς rooms) στο επίπεδο της εξέδρας (τονίζοντας την προβολή των ταξικών διακρίσεων στο θεατρικό χώρο) -τους εξώστες, σε επάλληλα επίπεδα πάνω από την πλατεία, σε θέσεις που μειονεκτούν ακουστικά και οπτικά (πλήρης διαχωρισμός της αριστοκρατίας από τους υπόλοιπους θεατές).

20 Το θέατρο της εποχής μπαρόκ στην Αγγλία
Χάρη στη παράδοση της ελισαβετιανής σκηνής, πριν και μετά την παλινόρθωση, συνέχιζαν να λειτουργούν παράλληλα : -τα λαϊκά μεσαιωνικά θέατρα -μικρά ιδιωτικά, αυλικά θέατρα -ένας αναγεννησιακός τύπος θεάτρου (με αμφιθέατρο, apron stage και κλειστή σκηνή με μηχανισμούς εναλλαγής σκηνικών) που σταδιακά μετασχηματίστηκε σε κτίριο τύπου όπερας Το παράδειγμα του Royal Theatre Drury Lane (4 ανακατασκευές, μετά από πυρκαγιές από το μέχρι σήμερα) 2η περίοδος 3η περίοδος

21 Εικόνα 10. Αγγλία, 18ος αιώνας
(επάνω) Σχέδια του Cockpit in court (δεξιά) Η ανακατασκευή του Drury Lane σε όπερα (Χ. Αθανασόπουλος)

22

23

24 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Αθανασόπουλος, Χρήστος, Προβλήματα στις Εξελίξεις του Συγχρόνου Θεάτρου, εκδ. Ι. Σιδέρη, 1976, Αθήνα Fox, Mark, Theatre Royal Drury Lean, ed. Theatre Print, London 2000 Gaulme, Jaques, Architectures Scénographiques et Décor de Théâtre, ed. Magnard 1985, Paris Izenour, George, Theater Technology, Mc Graw-Hill, 1988, New York Polieri, Jaques, Scenographie : theatre, cinema, television, ed. Jean Michel Place, 1990, Paris Roy, Alain, Dictionnaire raisonné et illustré du Théâtre a l` Italienne, Fondation Beaumarchais, 1992 Sabbattini, Nicola, Pratique pour fabriqué scènes et machines de théâtres, Ravenne, 1638