Υγιεινή Εισαγωγικές Έννοιες

Παρουσίαση με θέμα: "Υγιεινή Εισαγωγικές Έννοιες"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Υγιεινή Εισαγωγικές Έννοιες
Οι παρουσιάσεις μαθημάτων αποτελούν βοήθημα παρακολούθησης των παραδόσεων και δεν υποκαθιστούν τη διδαχθείσα ύλη που είναι και η εξεταστέα Υπευθ. μαθήματος : Ιωάννης Οικονομόπουλος Συνδιδάσκων: Ιωάννης Μπόσης

2

3 Υγιεινή – ορισμός Η επιστήμη που εστιάζεται στη μελέτη των παραγόντων (περιβαλλοντικών, φυσιολογικών, μικροβιακών, γενετικών) βάσει των οποίων καθορίζεται η διασφάλιση της υγείας και της ευζωίας. …των παραγόντων που έχουν ως αποτέλεσμα την εκδήλωση νόσου (παθολογία) …των παραγόντων που έχουν ως αποτέλεσμα την εκδήλωση νόσου ή τη διασφάλιση της υγείας και της ευζωίας, σε επίπεδο πληθυσμού (επιδημιολογία)

4 Θεμελιώδεις έννοιες

5 υγεία (Π.Ο.Υ.) «η κατάσταση απόλυτης φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευζωίας (well-being), και όχι απλώς η απουσία ασθένειας» ο ορισμός αυτός αν και έχει γίνει αντικείμενο επικρίσεων, έχει παραμείνει ο ίδιος από το 1948

6 Αποδεκτός κίνδυνος Αυτός που είναι συμβατός με τη στρατηγική προστασίας της υγείας του ανθρώπου και των ζώων ενός κράτους

7 *Λοίμωξη< λοιμός (=επιδημία).
Λοίμωξη* το βιολογικό φαινόμενο που προσδιορίζεται από α) την εισβολή και τον πολλαπλασιασμό ενός ή περισσοτέρων ειδών μικροβίων στην επιφάνεια ή στο εσωτερικό του σώματος ενός ξενιστή, και β) την αντίδραση του ξενιστή σε επίπεδο ιστού** *Λοίμωξη< λοιμός (=επιδημία). **Σχετικό οπτικοακουστικό υλικό με τίτλο «What are bacteria and bacterial infections Part 1-3» είναι διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση

8 Μικρόβιο Ο όρος μικρόβιο έχει χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή συνεκδοχικά, όλων των βιολογικών οργανισμών με μέγεθος μικρότερο από 0,1 mm, συμπεριλαμβάνοντας έτσι πολλά είδη ή έστω μορφές παρασίτων ή μυκήτων, τα βακτήρια και τους ιούς Ωστόσο…

9 Ο όρος μικρόβιο (microbe) εξειδικεύτηκε σε
προκαρυωτικούς μικροσκοπικούς παράγοντες, των οποίων ο πολλαπλασιασμός δεν περιλαμβάνει το φαινόμενο της μίτωσης, δηλ. τις σπειροχαίτες, τα βακτήρια, τις ρικέτσιες και τους ιούς

10 Διαφορά λοιμώδους νοσήματος - λοίμωξης
H λοίμωξη δεν εξελίσσεται απαραίτητα σε νόσο Η λοιμώδης νόσος δεν είναι δυνατόν να προκύψει χωρίς να προηγηθεί λοίμωξη. νόσος είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από απώλεια της λειτουργικής αρμονίας του οργανισμού και της ικανότητάς του να αντιδρά σε εξωτερικά ερεθίσματα υγεία ορίζεται «η κατάσταση απόλυτης φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευζωίας (well-being), και όχι απλώς η απουσία ασθένειας» (W.H.O 1948).

11 Μόλυνση (contamination)
Η εναπόθεση ή η απορρόφηση βιολογικών παραγόντων (π.χ. μικροβίων και τοξινών) ή χημικών ουσιών (π.χ. ραδιενεργών υλικών), στο σώμα (π.χ. δέρμα, βλεννογόνοι, λύσεις της συνέχειας του δέρματος) ή σε αντικείμενα

12 Ξενιστής μικροβίου (host)
Ένας βιολογικός οργανισμός (άνθρωπος, ζώο, αρθρόποδο, κτλ) στον οποίον μπορεί να εγκατασταθεί και να πολλαπλασιαστεί ένα μικρόβιου Ως ξενιστής του βακτηρίου που προκαλεί τη φυματίωση θεωρείται το αλκαλικό έδαφος στο οποίο το μικρόβιο μπορεί να επιβιώσει και να πολλαπλασιαστεί (σωστό/λάθος)

13 Δεξαμενή μικροβίου (reservoir):
Το υπόστρωμα (ένας βιολογικός οργανισμός, ένα αντικείμενο, το έδαφος μίας περιοχής) επί του οποίου ένα μικρόβιο ζει και πολλαπλασιάζεται με τρόπο που εξασφαλίζει την επιβίωσή του στη φύση Από τη δεξαμενή του, ένα μικρόβιο μπορεί να διαδοθεί και να προσβάλλει διάφορα ζώα ή τον άνθρωπο Στο πλαίσιο ελέγχου της διάδοσης των λοιμωδών νοσημάτων δίνεται μεγάλη προσοχή στη δεξαμενή του εκάστοτε μικροβίου Η διάδοση της λύσσας και κόκκινη αλεπού (ανοσοποίηση με δολώματα)

14 Φορέας ή μικροβιοφορέας (carrier):
Ζώο που φέρει στην επιφάνεια ή στο εσωτερικό του ένα μικρόβιο χωρίς να υπάρχουν όμως ενδείξεις κλινικής νόσου Τα ζώα φορείς είναι αυτά που βρίσκονται στην περίοδο επώασης της νόσου ή έχουν ιαθεί από αυτήν χωρίς όμως να έχουν απαλλαγεί από το αντίστοιχο παθογόνο Η ανάδειξη της παρουσίας του μικροβίου στο ζώο φορέα είναι συχνά δύσκολη ακόμη και με εργαστηριακά μέσα

15 Συμβίωση – παρασιτισμός
Η βιολογική σχέση μεταξύ ξενιστή – παθογόνου συνιστά μία μορφή συμβίωσης Αυτή η σχέση δεν είναι στατική αλλά εξαιρετικά δυναμική Στο πλαίσιο αυτής της δυναμικής η βιολογική σχέση μεταξύ 2 οργανισμών μπορεί να λάβει διάφορες μορφές

16 Συμβιωτική σχέση (συνοπτικά)
Συμβιωτική σχέση αμφίπλευρης ωφέλειας Συμβιωτική σχέση μονόπλευρης ωφέλειας Παρασίτωση

17 Ευκαιριακά παθογόνα (opportunistic pathogens):
Με αυτό τον όρο περιγράφονται σαπρόφυτα που δεν είναι παθογόνα εκεί που συνήθως διαβιούν όμως μπορεί να προκαλέσουν νόσο όταν βρεθούν αλλού Παράδειγμα ευκαιριακού παθογόνου είναι τα μη- εντεροτοξινογόνα στελέχη της Escherichia coli τα οποία δεν είναι παθογόνα στο έντερο αλλά εάν βρεθούν στην ουροφόρο οδό μπορεί να προκαλέσουν ουρολοίμωξη

18 Ευκαιριακά παθογόνα (συνέχεια):
Μετακίνηση σε άλλον ιστό Ανοσοκαταστολή Ή συνδυασμός τους, που άλλωστε είναι συχνό φαινόμενο δεδομένου ότι μεταξύ τους υφίσταται και αιτιολογική σύνδεση Γιατί συμβαίνει αυτό;

19 Υποχρεωτικά παθογόνο (obligate pathogen):
Ένα μικρόβιο είναι υποχρεωτικά παθογόνο για έναν ξενιστή, όταν το σύνηθες αποτέλεσμα της λοίμωξης που προκαλεί σε αυτόν είναι η εκδήλωση νόσου, π.χ. Brucella abortus για τα βοοειδή (αλλά όχι για τον άνθρωπο), η Yersinia pestis για τον άνθρωπο (αλλά όχι για τον ποντικό), το Mycobacterium bovis για τα βοοειδή (αλλά όχι για τον άνθρωπο), και ο Bacillus anthracis για τα βοοειδή (αλλά όχι για τον σκύλο)

20 Ζωονόσος (zoonotic disease):
Η νόσος που μεταδίδεται φυσικά μεταξύ ανθρώπου και ζώων

21 Περίοδος επώασης (incubation period):
Η χρονική περίοδος που μεσολαβεί από τη μόλυνση ενός ατόμου μέχρι την εκδήλωση κλινικών συμπτωμάτων Η περίοδος επώασης έχει ιδιαίτερη σημασία στη διάδοση των λοιμωδών νοσημάτων δεδομένου ότι κατά τη διάρκειά της, ένα ζώο μπορεί να διασπείρει το μικρόβιο που το έχει προσβάλλει, χωρίς όμως να παρουσιάζει ενδείξεις κλινικής νόσου

22 Μετάδοση (transmission):
Κάθε μηχανισμός μόλυνσης ευπαθών ξενιστών άμεσα (direct) έμμεσα (indirect) οριζόντια (horizontal) κάθετη μετάδοση (vertical)

23 Άμεση μετάδοση όταν το μικρόβιο μεταφέρεται απευθείας στο σώμα του ευπαθούς ξενιστή μέσω φυσικής επαφής (άγγιγμα, δάγκωμα, γλείψιμο) συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής ή μέσω σταγονιδίων που εισπνέονται ή επικάθονται στους βλεννογόνους του

24 Έμμεση μετάδοση Όταν στη μετάδοση ενός μικροβίου μεταξύ ευπαθών ξενιστών παρεμβαίνει ένα αντικείμενο ή ένας άλλος βιολογικός οργανισμός, όπως π.χ. ένα παράσιτο ή ένα αρθρόποδο

25 Οριζόντια μετάδοση: μεταξύ ατόμων που ανήκουν στην ίδια γενεά
Οριζόντια μετάδοση: μεταξύ ατόμων που ανήκουν στην ίδια γενεά Κάθετη μετάδοση: ανάμεσα στη μητέρα και στους απογόνους In utero (ενδομήτρια) Κατά τον τοκετό Λήψη γάλακτος ή πρωτογάλακτος Συγχρωτισμός

26 Αποστείρωση (καθίσταται στείρο)
Η διαδικασία με την οποία επιτυγχάνεται η θανάτωση όλων των ζωντανών μικροοργανισμών (μικροβίων και σπόρων) από ένα σκεύος Απολύμανση Η εφαρμογή μετά από σχολαστική καθαριότητα, μίας μεθόδου για την καταστροφή παθογόνων λοιμωδών ή παρασιτικών (αποπαρασίτωση) παραγόντων. Αποσκοπεί στη μείωση του μικροβιακού φορτίου και την απομάκρυνση οργανικών ουσιών (πχ κόπρανα, αίμα κτλ) Αντισηψία ορίζεται η διαδικασία κατά την οποία με χημικά μέσα καταστρέφονται μικρόβια που βρίσκονται σε ζώντες ιστούς όπως δέρμα και βλεννογόνοι . Οι σπόροι των βακτηρίων δεν χρειάζεται να σκοτωθούν γιατί δεν προκαλούν λοιμώξεις.

27 Έννοιες σχετικές με την Επιδημιολογία

28 Επιπολασμός (prevalence):
Ο συνολικός αριθμός των περιστατικών της νόσου που καταγράφονται σε μία δεδομένη χρονική στιγμή, ως προς το σύνολο των ατόμων που συνιστούν τον πληθυσμό σε κίνδυνο

29 Επίπτωση (incidence):
Ο αριθμός των νέων περιστατικών της νόσου που καταγράφονται κατά τη διάρκεια μίας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, σε έναν καθορισμένο πληθυσμό

30 Ποσοστό θνησιμότητας (mortality rate): Ο αριθμός των θανάτων ανά 100
Ποσοστό θνητότητας (case fatality rate): Η αναλογία των ατόμων που πέθαναν από το σύνολο αυτών που είχαν προσβληθεί από μία νόσο, κατά τη διάρκεια μίας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου

31 Ενζωοτικό νόσημα (enzootic):
Ως ενζωοτικό χαρακτηρίζεται ένα νόσημα, ο αριθμός των περιστατικών του οποίου σε έναν συγκεκριμένο πληθυσμό ζώων μπορεί να προβλεφθεί με σχετική ακρίβεια, για μία δεδομένη χρονική περίοδο Ο αντίστοιχος όρος για τον άνθρωπο είναι «ενδημικό νόσημα» (endemic disease).

32 Επιζωοτικό νόσημα (epizootic):
Αυτό που εκδηλώνεται με ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό περιστατικών, σε έναν συγκεκριμένο πληθυσμό ζώων, κατά τη διάρκεια μίας δεδομένης χρονικής περιόδου Ο αντίστοιχος όρος για τον άνθρωπο είναι επιδημικό νόσημα (epidemic) Πανδημία (pandemic) / Πανζωοτία : Η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την εκδήλωση ενός νοσήματος που προσβάλλει το σύνολο ενός πληθυσμού

33 Προϊόν κρέατος Γάλα Γαλακτοκομικό προϊόν
Το κρέας που έχει υποβληθεί σε μία διαδικασία η οποία μεταβάλει με τρόπο μη αναστρέψιμο τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του. Γάλα Το προϊόν φυσιολογικής έκκρισης των γαλακτοφόρων αδένων στο οποίο δεν έχει γίνει οποιαδήποτε προσθήκη ή αφαίρεση Γαλακτοκομικό προϊόν Το αποτέλεσμα οποιασδήποτε επεξεργασίας του γάλακτος

34 Έννοιες σχετικές με την Ανοσολογία

35 Αντιγόνο (antigen): Μία ουσία η οποία όταν εισέρχεται στον οργανισμό συνδέεται μόνη της (ανοσογόνα) ή σε συνδυασμό με κάποια άλλη, με ένα αντίσωμα ή με Τ-λεμφοκύτταρα

36 Αντίσωμα (antibody): Μία πρωτεΐνη που παράγεται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του οργανισμού με κάποιο αντιγόνο Μονοκλωνικό αντίσωμα είναι αυτό που παράγεται από έναν μόνο κλώνο Β λεμφοκυττάρων

37 Κυτταρική ανοσία (cell mediated immunity):
Ο τύπος της αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος που χαρακτηρίζεται από τη δράση Τ- λεμφοκυττάρων και μακροφάγων

38 Φυσική ανοσία (natural immunity):
Μη ειδική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, η οποία δεν σχετίζεται με επαφή με κάποιο αντιγόνο. Περιλαμβάνει τους μικροβιακούς φραγμούς με τους οποίους παρεμποδίζεται η είσοδος μικροβίων στον οργανισμό όπως το δέρμα και οι βλεννογόνοι, και διάφορους μη ειδικούς μηχανισμούς του ανοσοποιητικού συστήματος (π.χ. κοκκώδη λευκά αιμοσφαίρια, λυσοζύμη)

39 Επίκτητη ανοσία (acquired immunity):
Η ανοσία που επέρχεται ως αποτέλεσμα έκθεσης του οργανισμού σε ένα αντιγόνο. Η επίκτητη ανοσία είναι ειδική και εξασφαλίζεται μέσω αντισωμάτων ή και λεμφοκυττάρων

40 Φλεγμονή (inflammation):
Τοπική συγκέντρωση υγρού και κυττάρων λόγω τραυματισμού ή λοίμωξης. Τα πέντε χαρακτηριστικά συμπτώματα της φλεγμονής είναι: η ερυθρότητα, η θερμότητα, η διόγκωση, ο πόνος και η λειτουργική διαταραχή Ονομάστηκε έτσι λόγω της αίσθησης του καύσου ή αλλιώς της φλόγωσης που εκδηλώνεται στο μέρος του σώματος που έχει προσβληθεί

41 Λοιμογόνος δύναμη (infectivity): Η ικανότητα ενός μικροβίου να προκαλεί λοίμωξη.
Παθογόνος δύναμη (virulence): H ικανότητα ενός μικροβίου να προκαλεί νόσο. Αξενικά ζώα (axenic): ζώα που έχουν γεννηθεί και ανατρέφονται σε περιβάλλον που στερείται μικροβίων (δεν διαθέτουν μικροβιακή χλωρίδα και παρουσιάζουν μεγάλη ευαισθησία σε μικροβιακές λοιμώξεις Αξενικό < α (στερητικό) + ξένο, δηλ. αυτό στο οποίο δεν βρίσκεται κάτι αλλότριο (ξένο).

42 Ερωτήσεις κατανόησης Λοίμωξη είναι
Λοίμωξη είναι  Ο πολλαπλασιασμός ενός μικροβίου στον οργανισμό Η ύπαρξη ενός μικροβίου σε κάποιο σημείο του σώματος Ο πολλαπλασιασμός ενός μικροβίου σε κάποιον ιστό σε συνδυασμό με την τοπική αντίδραση του ιστού Η ύπαρξη νεκρών και ζωντανών μικροβίων σε κάποιον ιστό Ένα νεκρό άτομο δεν μπορεί να υποστεί λοίμωξη  Σωστό Λάθος Μικρόβιο είναι ένα  Κύτταρο που δεν είναι ορατό με γυμνό μάτι Ένα κύτταρο που δεν είναι ορατό με γυμνό μάτι και ο πολλαπλασιασμός του δεν περιλαμβάνει το φαινόμενο της μίτωσης. Ένας βιολογικός παράγοντας που δεν είναι ορατό με γυμνό μάτι και ο πολλαπλασιασμός του δεν περιλαμβάνει το φαινόμενο της μίτωσης. Η λοίμωξη προϋποθέτει εισβολή ενός μικροβίου που είναι ξένο προς τον οργανισμό  Η λοίμωξη οδηγεί πάντα σε νόσο 

43 Ποιο από τα ακόλουθα είναι σωστό :
Τι ονομάζεται νόσος και τι υγεία ; Τι ονομάζεται μόλυνση ; Ποιο από τα ακόλουθα είναι σωστό : Η επιμόλυνση σημαίνει ουσιαστικά μόλυνση εκ νέου με το ίδιο μικρόβιο Η αναμόλυνση σημαίνει μόλυνση εκ νέου μετά από μία περίοδο ίασης Η μόλυνση προϋποθέτει την ύπαρξη μικροβίου αλλά όχι χημικής ουσίας Η έννοια της μόλυνση αναφέρεται αποκλειστικά σε βιολογικού οργανισμούς και όχι αντικείμενα Ποιο από τα ακόλουθα είναι σωστό ; Σηψαιμία είναι ουσιαστικά το σάπισμα του αίματος Στο σώμα του ξενιστή μικροβίου, ένα μικρόβιο επιβιώνει και πολλαπλασιάζεται Η θέση στην οποία ένα μικρόβιο πολλαπλασιάζεται και απομονώνεται από άλλα μικρόβια, ονομάζεται δεξαμενή του μικροβίου Η βακτηριαιμία είναι μία μορφή σηψαιμίας που αφορά βακτήριο Τα σαπρόφυτα είναι παράσιτα των φυτών

44 Ποιο από τα ακόλoυθα είναι σωστό ;
Στη συμβιωτική σχέση μονόπλευρης ωφέλειας μεταξύ ξενιστή και παρασίτου ωφελείται αποκλειστικά ο ξενιστής Ο παρασιστισμός είναι ουσιαστικά μία συμβιωτική σχέση μονόπλευρης ωφέλειας κατά την οποία ωφελείται το παράσιτο Δυνάμει παθογόνα είναι τα μικρόβια που έχουν μεγάλη παθογόνο δύναμη Η βιολογική σχέση μεταξύ φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας και ξενιστή είναι σε όλες τις περιπτώσεις, μία συμβιωτική σχέση αμφίπλευρης ωφέλειας Η μετάσταση μίας μικροβιακής εστίας είναι τυχαίο γεγονός που δεν συνδέεται με την ανοσοποιητική επάρκεια του ξενιστή Τα ευκαιριακά παθογόνα προκαλούν νόσο σε κάθε περίπτωση που βρουν ευκαιρία να εισβάλλουν στο σώμα του ξενιστή Η μετάσταση της εστίας πολλαπλασιασμού ενός μικροβίου της φυσιολογικής μικροβιακής χλωρίδας το καθιστά ευκαιριακά παθογόνο και μπορεί αν και όχι πάντα, να οδηγήσει σε νόσο. Το υποχρεωτικά παθογόνο προκαλεί νόσο όποιο ζώο και αν προσβάλλει Η περίοδος επώασης είναι ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ λοίμωξης και κλινικής νόσου Κατά την περίοδο επώασης μπορεί να υπάρχουν εργαστηριακές ενδείξεις της ύπαρξης νόσου , αν και η διάγνωση είναι αδύνατη Η νόσος από υποχρεωτικά παθογόνα έχει πολύ μικρή περίοδο επώασης

45 Συμπληρώστε τη λέξη που λείπει :
Συμπληρώστε τη λέξη που λείπει : Η μετάδοση ενός μικροβίου από τη μητέρα στο νεογέννητο κατά τον τοκετό είναι μία περίπτωση ………….μετάδοσης  Τα αφροδίσια νοσήματα μεταδίδονται  …………. Η μετάδοση ενός νοσήματος από ένα άτομο της τοκετο-ομάδας στα άλλα, είναι περίπτωση ……………..μετάδοσης Η μετάδοση του ιού της λύσσας μέσω δήξεων είναι περίπτωση  …………..μετάδοσης ενώ τα κρωτογενή νοσήματα μεταδίδονται  ………………. Ποιο από τα ακόλoυθα είναι σωστό ; Ζωονόσος είναι η νόσος που απειλεί τη ζωή Η λοιμογόνος και η παθογόνος δύναμη ενός μικροβίου είναι έννοιες που ουσιαστικά ταυτίζονται Το νόσημα που μεταδίδεται από τον άνθρωπο στα ζώα αλλά και το αντίθετο, θεωρείται ζωονόσος Ένα μικρόβιο με μεγάλη λοιμογόνο δύναμη θα προκαλεί εύκολα λοίμωξη αλλά όχι απαραιτήτως και νόσο

46 Συμπληρώστε με σωστό/λάθος :
Συμπληρώστε με σωστό/λάθος : Η θνησιμότητα είναι μέγεθος που αναφέρεται στο σύνολο ενός πληθυσμού ενώ η θνητότητα, στο τμήμα του πληθυσμού που νοσεί ………….. Το ενζωοτικό νόσημα είναι ένα νόσημα που αποτελεί μέρος της «ζωής» και για τον λόγο αυτόν δεν θεωρείται ως σημαντικό πρόβλημα ……….. Το ενζωοτικό νόσημα είναι ότι και το ενδημικό μόνο που το πρώτο αναφέρεται σε ζώα ενώ το δεύτερο στον άνθρωπο ………………. Η επιδημία χαρακτηρίζεται από μεγάλη διάδοση ενός νοσήματος όπως ακριβώς και η ενδημία …………….. Το ποσοστό προσβολής ενός πληθυσμού από ένα νόσημα μπορεί να προβλεφθεί όταν πρόκειται για ενζωοτικό νόσημα αλλά όχι όταν πρόκειται για επιζωοτικό νόσημα ………. Η πανδημία είναι ουσιαστικά μία εκτεταμένη επιδημία  … Ποιο από τα ακόλoυθα είναι σωστό ; Οτιδήποτε εισέλθει στον οργανισμό συνιστά ένα αντιγόνο Τα αντιγόνα διεγείρουν με την είσοδό τους στον οργανισμό, την παραγωγή αντισωμάτων, αν και αυτό εξαρτάται από το μοριακό τους βάρος Το αντίσωμα από χημικής άποψης είναι πολυσακχαρίτης Το μονοκλωνικό αντίσωμα είναι αυτό που συντίθεται από έναν συγκεκριμένο μικροβιακό κλώνο Η δέσμευση ενός αντιγόνου στην επιφάνεια του αντισώματος ονομάζεται οψονινοποίηση