Δ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α ΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ & ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΕΝΕΣΕΩΝ Άσκηση 2 η Διαφάνειες βασισμένες στις διαλέξεις του Prof. John Winter, Department.

Παρουσίαση με θέμα: "Δ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α ΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ & ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΕΝΕΣΕΩΝ Άσκηση 2 η Διαφάνειες βασισμένες στις διαλέξεις του Prof. John Winter, Department."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Δ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α ΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΦΑΣΕΩΝ & ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΕΝΕΣΕΩΝ Άσκηση 2 η Διαφάνειες βασισμένες στις διαλέξεις του Prof. John Winter, Department of Geology, Whitman College, WA, USA (http://www.whitman.edu/geology/winter/ )

2 Ευσταθείς Ορυκτολογικοί Συνδυασμοί στα Μεταμορφωμένα Πετρώματα Ορυκτολογικοί Συνδυασμοί ΙσορροπίαςΟρυκτολογικοί Συνδυασμοί Ισορροπίας Σε κατάσταση ισορροπίας, η ορυκτολογία (και η σύσταση κάθε ορυκτού) καθορίζεται από τα T, P, and XΣε κατάσταση ισορροπίας, η ορυκτολογία (και η σύσταση κάθε ορυκτού) καθορίζεται από τα T, P, and X Ο όρος “Παραγένεση” αναφέρεται σε ένα τέτοιο ακριβώς ορυκτολογικό συνδυασμόΟ όρος “Παραγένεση” αναφέρεται σε ένα τέτοιο ακριβώς ορυκτολογικό συνδυασμό Υπολειμματικά ορυκτά ή νέα προϊόντα εξαλλοιώσεων παραλείπονταιΥπολειμματικά ορυκτά ή νέα προϊόντα εξαλλοιώσεων παραλείπονται

3 Χημειο-γραφικά Διαγράμματα Γραφική αναπαράσταση της χημείας των ορυκτο- λογικών συνδυασμών Ένα απλό παράδειγμα: το σύστημα του ολιβίνη σαν ένα γραμμικό διάγραμμα δύο συστατικών = Mg/(Mg+Fe) = Mg/(Mg+Fe)

4 Χημειο-γραφικά Διαγράμματα Για να αληθεύουν τα διαγράμματα πρέπει να αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο εύρος P-T συνθηκών, όπως μία ζώνη σε μία μεταμορφική περιοχή, γιατί τόσο η σταθερότητα όσο και η ομαδοποίησή τους μεταβάλλονται ανάλογα με τη μεταβολή των P-ΤΓια να αληθεύουν τα διαγράμματα πρέπει να αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο εύρος P-T συνθηκών, όπως μία ζώνη σε μία μεταμορφική περιοχή, γιατί τόσο η σταθερότητα όσο και η ομαδοποίησή τους μεταβάλλονται ανάλογα με τη μεταβολή των P-Τ Σε διαφορετικούς βαθμούς μεταμόρφωσης τα διαγράμματα διαφοροποιούνταιΣε διαφορετικούς βαθμούς μεταμόρφωσης τα διαγράμματα διαφοροποιούνται F Νέα ευσταθή ορυκτά F Διαφορετικές ομαδοποιήσεις ορυκτών  διαφορετικές συνδετικές γραμμές ενώνουν διαφορετικές συνυπάρχουσες φάσεις

5 Χημειο-γραφικά Διαγράμματα για Μεταμορφωμένα Πετρώματα Τα συνήθη πετρώματα περιέχουν τα κύρια στοιχεία: SiO 2, Al 2 O 3, K 2 O, CaO, Na 2 O, FeO, MgO, MnO and H 2 O άρα C = 9Τα συνήθη πετρώματα περιέχουν τα κύρια στοιχεία: SiO 2, Al 2 O 3, K 2 O, CaO, Na 2 O, FeO, MgO, MnO and H 2 O άρα C = 9 Τρία συστατικά είναι ωστόσο ο μέγιστος αριθμός τον οποίο μπορούμε να χειρισθούμε εύκολα στις δύο διαστάσειςΤρία συστατικά είναι ωστόσο ο μέγιστος αριθμός τον οποίο μπορούμε να χειρισθούμε εύκολα στις δύο διαστάσεις Ποια είναι η σωστή επιλογή των συστατικών;Ποια είναι η σωστή επιλογή των συστατικών; Χρησιμοποιούμε τις παρακάτω μεθόδους απλούστευσης:Χρησιμοποιούμε τις παρακάτω μεθόδους απλούστευσης:

6 1) «Παραβλέπουμε» απλά κάποια συστατικά F Ιχνοστοιχεία F Στοιχεία που μετέχουν σε μία μόνο φάση (μπορούμε να παραβλέψουμε συστατικό και φάση δίχως παραβίαση του κανόνα των φάσεων) F Πλήρως ευκίνητα συστατικά

7 2) Συνδυάζουμε συστατικά F Συστατικά που αλληλο- αντικαταστώνται σε στερεά διαλύματα: (Fe + Mg) 3)Περιορίζουμε τον τύπο πετρωμάτων τα οποία πρόκειται να προβάλλουμε 4)Χρησιμοποιούμαι την μέθοδο της προβολής

8 Το διάγραμμα ACF Προβάλλονται παραγενέσεις βασικών πετρωμάτων σε ένα απλουστευμένο τριγωνικό διάγραμμα 3 συστατικώνΠροβάλλονται παραγενέσεις βασικών πετρωμάτων σε ένα απλουστευμένο τριγωνικό διάγραμμα 3 συστατικών Δώστε προσοχή στα ορυκτά που εμφανίζονται ή εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της μεταμόρφωσης  δείκτες βαθμού μεταμόρφωσης,Δώστε προσοχή στα ορυκτά που εμφανίζονται ή εξαφανίζονται κατά τη διάρκεια της μεταμόρφωσης  δείκτες βαθμού μεταμόρφωσης,

9 Figure 24-4. After Ehlers and Blatt (1982). Petrology. Freeman. And Miyashiro (1994) Metamorphic Petrology. Oxford. Oooooppssss….. Ας δουλέψουμε πρώτα λίγο μόνοι μας !!! Μετά τη διακοπή για τις γιορτές του Πάσχα εδώ θα μπορείτε να δείτε που προβάλλονται τα περισσότερα από τα ορυκτά σε ένα διάγραμμα ACF.....

10 Το διάγραμμα ACF Τα τρία ψευδο-συστατικά υπολογίζονται χρησιμοποιώντας τις μοριακές αναλογίες:Τα τρία ψευδο-συστατικά υπολογίζονται χρησιμοποιώντας τις μοριακές αναλογίες: A = Al 2 O 3 + Fe 2 O 3 - Na 2 O - K 2 O C = CaO - 3.3 P 2 O 5 F = FeO + MgO + MnO

11 A = Al 2 O 3 + Fe 2 O 3 - Na 2 O - K 2 O Γιατί αφαιρούμε? Na και K στα συνήθη βασικά πετρώματα συνδυάζονται με το Al  Κ-ούχο άστριο και ΑλβίτηNa και K στα συνήθη βασικά πετρώματα συνδυάζονται με το Al  Κ-ούχο άστριο και Αλβίτη Στο ACF ενδιαφερόμαστε μόνο για τα άλλα μεταμορφικά ορυκτά που περιέχουν Κ, και άρα μόνο για την ποσότητα του Al 2 O 3 επιπλέον εκείνης που συνδυάζεται με τα Na 2 O και K 2 O (σε αλβίτη και Κ- ούχο άστριο)Στο ACF ενδιαφερόμαστε μόνο για τα άλλα μεταμορφικά ορυκτά που περιέχουν Κ, και άρα μόνο για την ποσότητα του Al 2 O 3 επιπλέον εκείνης που συνδυάζεται με τα Na 2 O και K 2 O (σε αλβίτη και Κ- ούχο άστριο) Επειδή η αναλογία Al 2 O 3 προς Na 2 O ή K 2 O στους αστρίους είναι 1:1, αφαιρούμε από το Al 2 O 3 μία ποσότητα ισοδύναμη με τα Na 2 O και K 2 O στην ίδια αναλογία 1:1Επειδή η αναλογία Al 2 O 3 προς Na 2 O ή K 2 O στους αστρίους είναι 1:1, αφαιρούμε από το Al 2 O 3 μία ποσότητα ισοδύναμη με τα Na 2 O και K 2 O στην ίδια αναλογία 1:1

12 Το διάγραμμα ACF C = CaO - 3.3 P 2 O 5 C = CaO - 3.3 P 2 O 5 F = FeO + MgO + MnO

13 Το διάγραμμα ACF Το νερό αγνοείται θεωρώντας το σαν τελείως ευκίνητοΤο νερό αγνοείται θεωρώντας το σαν τελείως ευκίνητο Το SiO 2 απλά παραβλέπεταιΤο SiO 2 απλά παραβλέπεται F Στην ουσία αυτό ισοδυναμεί με προβολή από αυτό Για να είναι πραγματικά έγκυρο ένα προβαλλόμενο διάγραμμα φάσεων, πρέπει η φάση από την οποία προβάλλουμε να είναι παρούσα στην παραγένεση που αναφερόμαστεΓια να είναι πραγματικά έγκυρο ένα προβαλλόμενο διάγραμμα φάσεων, πρέπει η φάση από την οποία προβάλλουμε να είναι παρούσα στην παραγένεση που αναφερόμαστε Χρησιμοποιώντας αυτά τα 3 ψευδο-συστατικά, ο Eskola κατάφερε να μειώσει τον αριθμό των συστατικών στα βασικά πετρώματα από 8 σε 3

14 Το διάγραμμα ACF Ανορθίτης CaAl 2 Si 2 O 8Ανορθίτης CaAl 2 Si 2 O 8 1 CaO · 1 Al 2 0 3 · 2 SiO 21 CaO · 1 Al 2 0 3 · 2 SiO 2 A = 1 + 0 - 0 - 0 = 1, C = 1 - 0 = 1, and F = 0A = 1 + 0 - 0 - 0 = 1, C = 1 - 0 = 1, and F = 0 A+C+F = 2,A+C+F = 2, κανονικοποιούμε ως προς 1.0 πολλαπλασιάζοντας κάθε τιμή με ½, οπότε:κανονικοποιούμε ως προς 1.0 πολλαπλασιάζοντας κάθε τιμή με ½, οπότε:A = 0.5C = 0.5F = 0 Παράδειγμα:

15 Α C F Ανορθίτης

16 A typical ACF compatibility diagram, referring to a specific range of P and T (the kyanite zone in the Scottish Highlands) Figure 24-5. After Turner (1981). Metamorphic Petrology. McGraw Hill. Oooooppssss….. Ας δουλέψουμε πρώτα λίγο μόνοι μας !!! Μετά τη διακοπή για τις γιορτές του Πάσχα εδώ θα μπορείτε να δείτε εάν ο τρόπος με τον οποίο απαντήσατε στην 3η άσκηση του εργαστηρίου ήταν σωστός!

17 Το διάγραμμα AKF Στο διάγραμμα AKF λοιπόν, τα ψευδο- συστατικά είναι:Στο διάγραμμα AKF λοιπόν, τα ψευδο- συστατικά είναι: A = Al 2 O 3 + Fe 2 O 3 - Na 2 O - K 2 O - CaO K = K 2 O F = FeO + MgO + MnO Επειδή τα πηλιτικά ιζήματα είναι πλούσια σε Al 2 O 3 και K 2 O, και φτωχά σε CaO, ο Eskola ένα διαφορετικά διάγραμμα που να περιλαμβάνει το K 2 O ώστε να γίνει εφικτή η απεικόνιση των αντίστοιχων παραγενέσεων

18 Εικόνα 17. Από Ehlers and Blatt (1982). Petrology. Freeman.

19 Διάγραμα AKF (Eskola, 1915) που απεικονίζει παρα- γενέσεις πηλιτικών κερατιτών, περιοχή Orijärvi, Finland Figure 24-7. After Eskola (1915) and Turner (1981) Metamorphic Petrology. McGraw Hill.

20 Προσέξτε ότι στο AKF διάγραμμα τα τρία πιο συνήθη ορυκτα μεταπηλιτών (ανδαλουσίτης, μοσχοβίτης και μικροκλινής, προβάλλονται όλα σαν ξεχωριστά σήμεία Εικόνα 18. Από Ehlers and Blatt (1982). Petrology. Freeman. Στο ΑCF όμως, τα ίδια ορυκτά είτε προβάλλονται στο ίδιο σημείο είτε δεν προβάλλονται καν, κάνοντας το διάγραμμα ACF λιγότερο χρηστικό για φάσεις πλούσιες σε K and AlΣτο ΑCF όμως, τα ίδια ορυκτά είτε προβάλλονται στο ίδιο σημείο είτε δεν προβάλλονται καν, κάνοντας το διάγραμμα ACF λιγότερο χρηστικό για φάσεις πλούσιες σε K and Al

21 Προβολές σε χημειο-γραφικά διαγράμματα Γιατί αγνοούμε το SiO 2 στα ACF και AKF;Γιατί αγνοούμε το SiO 2 στα ACF και AKF; Τι ήταν όλες αυτές οι αφαιρέσεις για τα A και C;Τι ήταν όλες αυτές οι αφαιρέσεις για τα A και C; Απορίες …αναμενόμενες:

22 Προβολή από ‘κορυφώδεις’ φάσεις Τα διαγράμματα ACF and AKF απαλείφουν το SiO 2 γιατί προβάλλουν από τον χαλαζίαΤα διαγράμματα ACF and AKF απαλείφουν το SiO 2 γιατί προβάλλουν από τον χαλαζία Τα μαθηματικά είναι εύκολα: προβάλλοντας από ένα συστατικό που καταλαμβάνει μία κορυφή ισοδυναμεί με τη παράβλεψή του στους χημικούς τύπουςΤα μαθηματικά είναι εύκολα: προβάλλοντας από ένα συστατικό που καταλαμβάνει μία κορυφή ισοδυναμεί με τη παράβλεψή του στους χημικούς τύπους Το ….κουσούρι  Συμπίεση των αληθινών σχέσεων λόγω της απώλειας μιας εκ των διαστάσεωνΤο ….κουσούρι  Συμπίεση των αληθινών σχέσεων λόγω της απώλειας μιας εκ των διαστάσεων

23 Το διάγραμμα A(K)FM Εναλλακτικό διάγραμμα για μεταπηλιτικά πετρώματα Ο J.B. Thompson (1957) παρατήρησε ότι στα περισσότερα πετρώματα τα στοιχεία Fe και Mg δεν ισο-κατανέμονται ανάμεσα στα διάφορα φεμικά ορυκτάΟ J.B. Thompson (1957) παρατήρησε ότι στα περισσότερα πετρώματα τα στοιχεία Fe και Mg δεν ισο-κατανέμονται ανάμεσα στα διάφορα φεμικά ορυκτά

24 Το διάγραμμα A(K)FM A = Al 2 O 3 K = K 2 O F = FeO M = MgO

25 Διάγραμμα A(K)FM (J.B. Thompson) Προβολή από μια φάση που είναι παρούσα στην παραγένεση υπό μελέτη Εικόνα 22. AKFM Προβολή από τον μοσχοβίτη. Από Thompson (1957). Am. Min. 22, 842-858.

26 Διάγραμμα A(K)FM (J.B. Thompson) Σε υψηλότερους βαθμους μεταμόρφωσης ο μοσχοβίτης αφυδατώνεται σε Κ-ούχο ΆστριοΣε υψηλότερους βαθμους μεταμόρφωσης ο μοσχοβίτης αφυδατώνεται σε Κ-ούχο Άστριο Έτσι η προβολή πρέπει να γίνει από τον Κ-ούχο ΆστριοΈτσι η προβολή πρέπει να γίνει από τον Κ-ούχο Άστριο Όταν προβάλλουμε από τον Κ- ούχο Άστριο ο βιοτίτης προβάλλεται εντός της βάσης, F-M του τριγώνου AFMΌταν προβάλλουμε από τον Κ- ούχο Άστριο ο βιοτίτης προβάλλεται εντός της βάσης, F-M του τριγώνου AFM Εικόνα 23. AKFM Προβολή από τον μοσχοβίτη. Από Thompson (1957). Am. Min. 22, 842-858.

27 Διάγραμμα A(K)FM (J.B. Thompson) F A = Al 2 O 3 - 3K 2 O (εάν προβάλλουμε από τον Ms) = Al 2 O 3 - K 2 O (εάν προβάλλουμε από τον Kfs) = Al 2 O 3 - K 2 O (εάν προβάλλουμε από τον Kfs) F F = FeO F M = MgO

28 Διάγραμμα A(K)FM (J.B. Thompson) Βιοτίτης (από Ms): KMg 2 FeSi 3 AlO 10 (OH) 2 A = 0.5 - 3 (0.5) = - 1 A = 0.5 - 3 (0.5) = - 1 F = 1 F = 1 M = 2 M = 2 Κανονικοποιούμε πολλαπλασιάζοντας κάθε ένα με 1.0/(2 + 1 - 1) = 1.0/2 = 0.5 Άρα A = -0.5 F = 0.5 M = 1 Oooooppssss….. Ας δουλέψουμε πρώτα λίγο μόνοι μας !!! Μετά τη διακοπή για τις γιορτές του Πάσχα εδώ θα μπορείτε να δείτε εάν ο τρόπος με τον προβάλλατε τα ορυκτά στο διάγραμμα AFM της άσκησης 2 του εργαστηρίου ήταν σωστός!

29 Διαλέγοντας το κατάλληλο διάγραμμα… Π.χ., ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια σειρά πηλιτικών πετρωμάτων σε μία περιοχή. Το πηλιτικό σύστημα αποτελείται από τα 9 κύρια συστατικά: SiO 2, Al 2 O 3, FeO, MgO, MnO, CaO, Na 2 O, K 2 O, and H 2 OΠ.χ., ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια σειρά πηλιτικών πετρωμάτων σε μία περιοχή. Το πηλιτικό σύστημα αποτελείται από τα 9 κύρια συστατικά: SiO 2, Al 2 O 3, FeO, MgO, MnO, CaO, Na 2 O, K 2 O, and H 2 O Πώς συμπιέζουμε αυτά τα 9 συστατικά για να πάρουμε ένα χρήσιμο και κατανοητό διάγραμμα;?Πώς συμπιέζουμε αυτά τα 9 συστατικά για να πάρουμε ένα χρήσιμο και κατανοητό διάγραμμα;?

30 Διαλέγοντας το κατάλληλο διάγραμμα… Κάθε βήμα απλοποίησης οδηγεί σε ευκόλως απεικονίσιμα συστήματα, όμως μπορεί να παραβλέπονται κάποια χαρακτηριστικά των πετρωμάτων που μελετούμε F Το MnO συνήθως συναρθροίζεται με FeO + MgO F Στους μεταπηλίτες το Na 2 O είναι συνήθως σημαντικό μόνο για το πλαγιόλαστο, οπότε μπορούμε να προβάλλουμε από τον αλβίτη F Σαν κανόνας, το H 2 O είναι ικανοποιητικά ευκίνητο ώστε μπορεί να παραλειφθεί

31 Διαλέγοντας το κατάλληλο διάγραμμα… Οι μεταβολές των παραγενέσεων που αναπτύσσονται στα μεταμορφωμένα πετρώματα οφείλονται σε: 1) διαφορές στην ολική χημική σύσταση 2) διαφορές στις εντατικές μεταβλητές, όπως είναι οι T, P, P H2O, κλπ. Ένα καλό διάγραμμα επιτρέπει την εύκολη κατανόηση της περίπτωσης (1) Η περίπτωση (2) μπορεί να αποδοθεί με μία αντίδραση όπου τα αντιδρώντα αποτελούν την παραγένεση ενός πετρώματος και τα προϊόντα ενός άλλου. Αυτές οι διαφορές μπορούν να παρατηρηθούν δια μέσου της σύγκρισης ξεχωριστών διαγραμμάτων, ενός για κάθε βαθμό μεταμόρφωσης

32 ...και μη ξεχνάτε !!! Το δυκτυακό τόπο του μαθήματος όπου μπορείτε να...Το δυκτυακό τόπο του μαθήματος όπου μπορείτε να......βρείτε χρήσιμο υλικό και συνδέσεις: http://eclass.upatras.gr/GEO301