Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ Εισαγωγή: το διεπιστημονικό υπόβαθρο της κοινωνικής εργασίας Καθηγήτρια Θ. Καλλινικάκη,

Παρουσίαση με θέμα: "Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ Εισαγωγή: το διεπιστημονικό υπόβαθρο της κοινωνικής εργασίας Καθηγήτρια Θ. Καλλινικάκη,"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ Εισαγωγή: το διεπιστημονικό υπόβαθρο της κοινωνικής εργασίας Καθηγήτρια Θ. Καλλινικάκη, 2013-14

2 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Εισαγωγή Η κοινωνική εργασία (κε) αναδύθηκε από την ανάγκη επίλυσης των προβλημάτων επιβίωσης, τα οποία αντιμετώπιζαν άτομα και ομάδες ατόμων λόγω της κοινωνικής θέσης τους (φτώχεια, αποκλεισμός), ή εξ αιτίας δραματικών μεταβολών στις συνθήκες ζωής τους, όπως οι πόλεμοι, οι σεισμοί, η εκβιομηχάνιση, η αστικοποίηση και οι οικολογικές καταστροφές. Η μορφή της κοινωνικής εργασίας και της προσφερόμενης βοήθειας προς αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, καθορίστηκε αρχικώς από τη φιλανθρωπική δράση των προυχόντων και στη συνέχεια από τις ποικίλες μορφές οργανωμένης ή αποσπασματικής κοινωνικής πολιτικής που αναπτύχθηκαν σε διαφορετικό βαθμό και εύρος στις διάφορες χώρες διαμορφώνοντας αντίστοιχα υπόβαθρα κρατικών παροχών και υπηρεσιών. Η αποικιοκρατία, οι παγκόσμιοι πόλεμοι, η ανάπτυξη διαφορετικών μορφών κράτους ευημερίας σε πολλές χώρες του Δυτικού κόσμου, οι μεγάλες οικονομικές κρίσεις, η παγκοσμιοποίηση και η εξάπλωση της τεχνολογίας επηρέασαν τη διεύρυνση, τον προσανατολισμό και την εξειδίκευσή της, ενώ φιλοσοφικά, ιδεολογικά ρεύματα, ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες σημάδεψαν τις ρυθμίσεις για την εξασφάλιση της κοινωνικής ευημερίας, οι οποίες με τη σειρά τους επέδρασαν στη διαμόρφωση της μεθοδολογίας της κοινωνικής εργασίας. Στην Ελλάδα η εξέλιξή της ως επαγγέλματος συνδέθηκε με τα σοβαρά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά γεγονότα που σημάδεψαν τη χώρα αλλά και την παγκόσμια κοινότητα συνακόλουθα. (Καλλινικάκη, 2011:20) Διεθνώς έρχεται αντιμέτωπη με ευάλωτα, αποκλεισμένα μέλη της κοινωνίας

3 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Η θεωρία συνιστά ένα σύστημα σκέψης, ένα σύνολο συνδεόμενων υποθέσεων, η ισχύς των οποίων έχει εμπειρικά εξακριβωθεί, και έχει κριθεί ότι αυτό το σύνολο είναι ικανό να ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα (Lee, 2001). Δυο κύριες θέσεις των κοινωνικών επιστημών: η θετικιστική: η θεωρία αναφέρεται στον πραγματικό κόσμο, η ουσιώδης αλήθεια του οποίου μπορεί να τεκμηριωθεί από στοιχεία που αποκαλύπτονται μέσω της επιστημονικής μεθόδου η μεταμοντέρνα: το νόημα της θεωρίας είναι πιο χαλαρό και περικλείει τρεις εκδοχές, την ερμηνευτική θεωρία, τα μοντέλα και τις προσεγγίσεις. Το θετικιστικό νόημα αποδίδεται από την ερμηνευτική θεωρία που εξηγεί τους λόγους για τους οποίους μια πράξη επιφέρει συγκεκριμένες συνέπειες καθώς και τις συνθήκες στο πλαίσιο των οποίων η πράξη αυτή λαμβάνει χώρα. Οι θεωρίες προκύπτουν από διαφορετικές επιστημολογικές οπτικές και συνιστούν δοκιμασμένες και ελεγμένες μεθόδους ερμηνείας και πληροφόρησης για δεδομένες καταστάσεις (Thomas & Woods, 2008:51). Κάθε θεωρία περικλείει ένα σύνολο ιδεών, το οποίο στοχεύει στην επεξήγηση μιας άποψης, μιας υπόθεσης ή των αρχών, οι οποίες διέπουν ένα αντικείμενο (Hawker & Hawkins, 1996:333).

4 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Θεωρία είναι … Οι ιδιαίτεροι τρόποι διαμόρφωσης και απόκτησης νοήματος, “particular ways of making sense” (Howe, 2009: 4) Οι τρόποι με τους οποίους αποκτούμε γνώση/ μαθαίνουμε, “ways of knowing” (Fook, 2002:80) Μια συλλογή ιδεών και αρχών που καθοδηγούν την πρακτική της ΚΕ, “A set of ideas and principles to guide SW practice” (Beckett, 2003:33)

5 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Η γνωστική βάση της κε αντανακλά τη διαλεκτική - δυναμική φύση των κοινωνικών φαινόμενων με τα οποία καταπιάνεται Το διεπιστημονικό, διαδραστικό και εξελισσόμενο – υπό αλλαγή - πλαίσιο ανάπτυξης της, Τα χαρακτηριστικά της εφαρμογή της η οποία είναι «εκλεκτική - ανοικτή σε νέα γνώση, συνθετική – συμπεριληπτική (ενοποιητική) και ανακλαστική» (Thompson, 2009, 83, 87). Η κοινή βάση θεωρίας με άλλες επιστήμες ευνοεί την υιοθέτηση κοινής γλώσσας, τη χρήση εννοιών, λέξεων και φράσεων που διευκολύνει την επικοινωνία, τη συνεννόηση και τη συνεργασία

6 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Ch. Zastrow, 2008: 4, 5

7 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Κοινωνιολογία η κοινωνική εργασία καθώς αναπτύσσεται στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ ατόμου και κοινωνίας χρειάζεται να κατανοεί την κοινωνική θεωρία για τη δομή της κοινωνίας, επειδή ασκεί επίδραση στη διαμόρφωση των κυρίαρχων απόψεων σχετικά με τη φύση και τους στόχους της Σύμφωνα (Otto,2008). κοινωνική θεωρία σχετικά με τη διαμόρφωση, εξέλιξη των κοινωνικών δομών και των κοινωνικών θεσμών και με την επίδραση που ασκούν σε άτομα και ομάδες, καθώς και σχετικά με τα ζητήματα κοινωνικής σταθερότητας, αλλαγής και απόκλισης. γνώσεις σχετικά με την κοινωνική δομή εντός της οποίας αναφύονται και διαμορφώνονται τα κοινωνικά προβλήματα, Κοινωνιολογία της οικογένειας: κύκλος ζωής υπό το πρίσμα των δημογραφικών αλλαγών και των σύγχρονων αναγκών της (αύξηση προσδόκιμου ζωής, λιγότερα παιδιά, εργαζόμενες, εύθραυστοι δεσμοί, ομοφυλόφιλη συμβίωση).

8 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή πολιτική επιστήμη αντλεί στοιχεία σχετικά με την εξουσία και την κατανομή της στα διαφορετικά πολιτικά συστήματα, τους πολιτικούς θεσμούς, την πολιτεία και τις ενδιαφερόμενες ομάδες καθώς και τους τρόπους άσκησής της από αυτούς τους θεσμούς και τις ομάδες (έλεγχος, περιορισμός, διεκδίκηση). Σύμφωνα με την Otto (2008), η κοινωνική εργασία καθώς αναπτύσσεται στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ ατόμου και κοινωνίας χρειάζεται να κατανοεί την κοινωνική θεωρία για τη δομή της κοινωνίας, επειδή ασκεί επίδραση στη διαμόρφωση των κυρίαρχων απόψεων σχετικά με τη φύση και τους στόχους της. απόψεις για την εξουσία και σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που εγκλείονται στον ρόλο του κοινωνικού λειτουργού (ο.π., ΧΙ). Επίσης οι γνώσεις κοινωνικής ανθρωπολογίας και κοινωνικής στατιστικής έχουν σημαντική αξιοποίηση στην έρευνα της κοινωνικής εργασίας

9 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Εξελικτική ψυχολογία γνώσεις για τα χαρακτηριστικά κάθε ενός σταδίου ανάπτυξης, επίγνωση ότι η ανθρώπινη ανάπτυξη δεν αποτελεί απλό βιολογικό ζήτημα, επηρεάζεται από πλήθος πολιτικών, πολιτισμικών και υπαρξιακών παραμέτρων, εντρύφηση στη ιδιαίτερη σημασία που έχει η διαμόρφωση της ταυτότητας στα διάφορα στάδια ανάπτυξης του ατόμου, η αίσθηση του εαυτού και η αυτοεκτίμηση (Thomson, 2009: 63-4)

10 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή κοινωνική πολιτική Αυτή συνιστά το νομικό, οικονομικό και το οικολογικό πλαίσιο της πρακτικής της κε κοινωνικό σχεδιασμό και πολιτικές υγείας και κοινωνικής προστασίας κοινωνική και κοινοτική - τοπική ανάπτυξη, προκειμένου να κατανοούν, να αναλύουν κριτικά και να αξιολογούν το Επίσης για να αποτιμούν την επιβάρυνση που επιφέρουν τα κοινωνικά προβλήματα και τις μη αναστρέψιμες επιπτώσεις που φέρουν οι επί μακρόν ακάλυπτες κοινωνικές ανάγκες σε άτομα, οικογένειες, φροντιστές, ομάδες και κοινότητες στο πλαίσιο της πρακτικής ανά συγκεκριμένο τομέα.

11 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Η θεωρία συνιστά ένα σύστημα σκέψης, ένα σύνολο συνδεόμενων υποθέσεων, η ισχύς των οποίων έχει εμπειρικά εξακριβωθεί, και έχει κριθεί ότι (το σύνολο) είναι ικανό να ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα (Lee,2001) Οι θεωρίες προκύπτουν από διαφορετικές επιστημολογικές οπτικές και συνιστούν δοκιμασμένες και ελεγμένες μεθόδους ερμηνείας και πληροφόρησης για δεδομένες καταστάσεις (Thomas & Woods, 2008:51). Κάθε θεωρία περικλείει ένα σύνολο ιδεών, το οποίο στοχεύει στην επεξήγηση μιας άποψης, μιας υπόθεσης ή των αρχών, οι οποίες διέπουν ένα αντικείμενο (Hawker & Hawkins, 1996:333).

12 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Το ευρύ θεωρητικό πλαίσιο της κε, απαρτίζεται από Μεγάλες θεωρίες Ψυχοδυναμική Συστημάτων Κοινωνικής μάθησης Σύγκρουσης Αναπτυξιακές θεωρίες  Θεωρίες ηθική λογική ( Kohlberg, Gilligan )  Θεωρίες της γνώσης ( Piaget )  Διαπροσωπικές θεωρίες της ανθρώπινης ανάπτυξης  θεωρίες των σταδίων του Erikson Βασικές οπτικές Δυνατά σημεία Φεμινιστική Οικο-συστεμική (Eco-Systems

13 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Θεωρίες ΚΕ οι "θεωρίες για την κοινωνική εργασία» εξηγούν τους ανθρώπους και τις ανθρώπινες καταστάσεις οι «θεωρίες της κοινωνικής εργασίας» αναφέρονται στη φύση, την πρόθεση και τον χαρακτήρα της ίδιας της ΚΕ (Ηοwe,1987:166) η θεωρία της Κ Ε, λόγω του εφαρμοσμένου χαρακτήρα της, μετουσιώνεται σε προσεγγίσεις & μοντέλα παρέμβασης

14 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή προσεγγίσεις Κ Ε Οι προσεγγίσεις: τρόποι θεώρησης μιας σύνθετης ανθρώπινης δραστηριότητας, οι οποίοι εκφράζουν αξίες και αντιλήψεις για τον κόσμο που επιτρέπουν σε εκείνους που αναλαμβάνουν τη δραστηριότητα αυτή, να οργανώνουν με κατάλληλο τρόπο τη σκέψη τους και να ανταπεξέρχονται με επάρκεια στην επιτέλεση της (Payne, 2000:86). Η προσέγγιση περιλαμβάνει οπτικές για την πρακτική, οι οποίες εδράζονται στις αξίες, την ιδεολογία, τις γνώσεις και το σκοπό του επαγγέλματος του κοινωνικού λειτουργού καθώς και στις μεθόδους που επιλέγονται εντός των ορίων της. Οι Adams, Dominelli, Payne, (2005:23) ορίζουν την προσέγγιση ως μια σειρά από δράσεις περιλαμβανομένων και των παραγόντων που επιδρούν σε αυτές, οι οποίες αποσκοπούν να κατασκευάσουν ή να επιτύχουν ένα συγκεκριμένο στόχο. Ενώ ο Clark (1995) τις αποκαλεί πλαίσια ή ακαδημαϊκούς κλάδους. Ένα από πολλά παραδείγματα ανάδειξης των θεωρητικών προσεγγίσεων συνιστούν αυτές της ενδυνάμωσης και της ενάντια στο ρατσισμό και την καταπίεση οι οποίες προέκυψαν από τη

15 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή μοντέλα παρέμβασης περιγράφουν τι συμβαίνει στην πρακτική με τρόπο γενικό, ο οποίος βρίσκει εφαρμογή σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων και έχει δομημένη μορφή. Έτσι εξάγουν αρχές και πρότυπα δράσης τα οποία προσδίδουν συνέπεια στην άσκηση του έργου (Payne, 2000:86). Το μοντέλο σημειώνει η Lee (2001), απαντά στα ερωτήματα που αναφύονται στην πρακτική του τύπου, «τι είναι», «τι είναι δυνατό να γίνει», «πως είναι δυνατό να επιτευχθεί». Το μοντέλο είναι μια ελεύθερη κατασκευή της πρακτικής με μια ρευστή προσέγγιση της θεωρίας και η μέθοδος είναι ο τρόπος άσκησης της κοινωνικής εργασίας με τρόπο που ταιριάζει με την θεωρία, την λογική κατασκευή που δίνει εξηγήσεις, καθοδηγεί την πρακτική και ιδεατά προλέγει τα αποτελέσματα της.

16 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Γενικοί στόχοι κάθε παρέμβασης κε 1. να στηρίξει άτομα, ομάδες κοινότητες να καλύψουν πλήρως με τις ανάγκες επιβίωσης και να έχουν πρόσβαση στα δημόσια αγαθά, να αποκριθούν με επάρκεια και αξιοπρέπεια στους κοιν. ρόλους τους και να επιλύσουν προβλήματα που τους απασχολούν. 2. να προσφέρει μια εποικοδομητική εμπειρία στην επίλυση προβλημάτων προκειμένου να αναπτυχθεί περαιτέρω η μελλοντική ικανότητα τους να αντιμετωπίζουν δυσκολίες και η ετοιμότητά τους να αναζητήσουν και να αποδεχτούν βοήθεια.

17 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Η πρωτοπόρος Eileen Younghusband Η θεωρία της κοινωνικής εργασίας, αποτελεί το μέσον για την επίτευξη του σκοπού και των στόχων των παρεμβάσεων της, την υποβοήθηση των ανθρώπων να τα καταφέρουν καλύτερα με τον εαυτό τους και με τους άλλους και να τους εξασφαλιστεί η δυνατότητα να διαχειριστούν με επάρκεια τα προβλήματα που τους απασχολούν τον οδηγό για το τί είναι όμοιο και τί διαφορετικό σε μια κλίμακα από παρεμφερείς καταστάσεις και έτσι γίνεται η αφετηρία για την ανάπτυξη νέων θεωριών, που ρίχνουν φως σε νέους συσχετισμούς. Όπως κάθε άρτια θεωρία είναι επαληθεύσιμη από άλλους επαγγελματίες, με τρόπους που δεν περιορίζονται στην αποκτημένη μέσα από την πράξη σοφία ή στην προσωπική εμπειρία.

18 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Οι θεωρίες της κοινωνικής εργασίας διαμορφώθηκαν και τεκμηριώθηκαν στο πλαίσιο της πρακτικής (διαπιστώσεις σχετικά με επιτεύξεις, αποτυχίες, εμπόδια) και την έρευνα της κοινωνικής εργασίας θεμέλιο λίθο έθεσε η Μ. Richmond (1917), που παρότι εργαζόταν σε ιατρικό πλαίσιο εισήγαγε τον όρο «κοινωνική διάγνωση» (social diagnosis), υποδεικνύοντας τη σημασία της μελέτης της κοινωνικής κατάστασης των ατόμων (ασθενών) και παρότρυνε τους ΚΛ να εστιάζουν στην επίδραση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων στη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων και των στάσεων των ατόμων.

19 Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν εργασίας. Εισαγωγή Παράδειγμα: το ψυχαναλυτικό μοντέλο Κ Ε (Hollis 1964) διατύπωσε μια θεωρία πρακτικής, την ψυχοκοινωνική (psycho- social theory), η οποία αποδέχεται το ασυνείδητο και τους μηχανισμούς άμυνας στην ανάλυση της συμπεριφοράς και της θεραπευτικής σχέσης. Όρισε την κοινωνική εργασία με άτομα ως θεραπεία και υποστήριξη (sustaining process), στο πλαίσιο της οποίας κοινωνικός λειτουργός ασκεί ευθεία επίδραση (direct influence) και ευνοεί την έκφραση - εκτόνωση των συναισθημάτων (vadilation). συνέστησε στον κοινωνικό λειτουργό να αποφεύγει την άσκηση ελέγχου στα άτομα και υπογράμμισε τη σημασία της ενθάρρυνσης τους να στοχάζονται πάνω σε όλες τις παραμέτρους που υπεισέρχονται στην κατάσταση τους. υποστήριξε ότι τα κοινωνικά προβλήματα δημιουργούνται από την περιβαλλοντική πίεση που ασκεί η φτώχια, η ανεργία, η έλλειψη στέγης τους εσωτερικούς παράγοντες και τα συναισθήματα. ανέδειξε και τη σημασία των διαφοράς φυλής, κοινωνικής τάξης, εθνικότητας και πολιτισμού