ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (Π.Ε.Α.Α.) Γιώργος Παυλικάκης Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ04.

Παρουσίαση με θέμα: "ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (Π.Ε.Α.Α.) Γιώργος Παυλικάκης Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ04."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟ ΠΕΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (Π.Ε.Α.Α.) Γιώργος Παυλικάκης Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ04

2 Δομή της παρουσίασης Η Ε.Α.Α μετεξέλιξη της Π.Ε. Τα νέα στοιχεία του Π.Σ. Πυλώνες της Ε.Α.Α. Σκοπός του νέου Π.Σ. Γενικοί Διδακτικοί Μαθησιακοί Στόχοι Βασικοί Οργανωτές Βασικά Θέματα Διδακτικές Στρατηγικές Κριτήρια και Εργαλεία Αξιολόγησης Ενδεικτικό Σχέδιο Εργασίας

3 H Ε.Α.Α. μετεξέλιξη της Π.Ε. (Ν.1892/90) προαπαιτεί «πρασίνισμα» των Π.Σ. Είναι αυτόνομο και ενιαίο για όλους τους βηματισμούς με κοινές αρχές διδασκαλίας και μάθησης Προτάσσει τις αρχές και τις αξίες της Α.Α. σε μια προσπάθεια εμποτισμού τους στα Π.Σ. των άλλων διδακτικών μαθησιακών πεδίων με ανάλογη θεματολογία, Π.Μ.Α. και δραστηριότητες σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα. Εξασφαλίζει τη διασύνδεση βασικών περιβαλλοντικών θεμάτων από την Πρώτη Σχολική Ηλικία μέχρι το Γυμνάσιο, δημιουργώντας το υπόβαθρο για μια εποικοδομητική και διερευνητική μάθηση. Αποσκοπεί στον εντοπισμό και τη διερεύνηση περιβαλλοντικών ζητημάτων και προβλημάτων και την αναζήτηση προτάσεων-λύσεων στη λογική “τι πρέπει να γνωρίζει για να κάνει ο μαθητής/τρια, ο πολίτης, το κράτος και η Ε.Ε.”. Πορίσματα ερευνών 1997- 2008

4 Τα νέα στοιχεία του Π.Σ. Εστίαση στον επαναπροσδιορισμό των αναγκών του ατόμου και της κοινωνίας Αναθεώρηση των αξιών που έχουμε υιοθετήσει ως άτομα και ως κοινωνίες Διεύρυνση / προσαρμογή της θεματολογίας της UNECE σε τοπικά και εθνικά ζητήματα και προβλήματα Καταμερισμός ανά τάξη θεμάτων-κλειδιών με βάση τα διδασκόμενα γνωστικά αντικείμενα της τάξης Διάρθρωση των υποθεμάτων με κριτήρια το βαθμό δυσκολίας, τη συνθετότητα του ζητήματος /προβλήματος, τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Επιλογή της Επίλυσης Προβλήματος, ως βασική διδακτική στρατηγική, η οποία συνοδεύεται από ομαδοσυνεργατικές τεχνικές Συνεργασία Σχολείου- Οικογένειας-Τοπικής Κοινότητας/Δήμου Νέες διαστάσεις :Τοπική Κοινωνία, Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια Κοινότητα, Αειφόρος Ανάπτυξη

5 Πυλώνες της Ε.Α.Α. Περιβάλλον Κοινωνία Οικονομία Θεσμοί Εκπαίδευση είναι ο κύριος μοχλός σύνδεσής τους με την οικοδόμηση γνώσεων, την ανάπτυξη ικανοτήτων, τη διαμόρφωση θετικών στάσεων και συμπεριφορών των μαθητών/τριών και την καλλιέργεια πανανθρώπινων αξιών.

6 Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη αφορά,,, Στις βασικές ανθρώπινες ανάγκες,…,εντός της φέρουσας ικανότητας του πλανήτη Στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές αξίες, όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η υπευθυνότητα, ο αυτοσεβασμός, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων,… Στην αλληλεξάρτηση / αλληλεπίδραση ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος… Στην αειφόρο παραγωγή και κατανάλωση και τη σύνδεση τοπικής & παγκόσμιας αλυσίδας… Στο οικολογικό αποτύπωμα… Στην αρχή της πρόληψης …

7 Βασικοί Οργανωτές του Π.Σ. Η διεπιστημονικότητα Η εστίαση σε πραγματικά ζητήματα και προβλήματα όπως η ενεργειακή κρίση, η μείωση και υποβάθμιση φυσικών πόρων, η παρακμή των πόλεων, η ανισότητα φύλων και φυλών, η υπερκατανάλωση, κ.ά.. Οι διερευνητικές-βιωματικές δράσεις (inquiry based science teaching, project based learning) Η διαθεματικότητα και το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία με την ανάδειξη τοπικών φυσικών, ιστορικών, πολιτιστικών, πολιτισμικών χαρακτηριστικών.

8 Σκοπός του νέου Π.Σ. Α. Η καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης των μαθητών/τριών και η διαμόρφωση περιβαλλοντικά εγγράμματων πολιτών, ικανών να λαμβάνουν αποφάσεις και να συμμετέχουν στην πρόληψη ή επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων. Β. Η συμμετοχή όλων των μαθητών/τριών σε Σχέδια Εργασίας /projectς: μικρής χρονικής διάρκειας στο πλαίσιο των γνωστικών αντικειμένων, ως προέκταση μιας διδακτικής ενότητας. μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας στο πλαίσιο των Βιωματικών Δράσεων – Συνθετικών Δημιουργικών Εργασιών, είτε αυτόνομα (Α/θμια) είτε στο πλαίσιο γνωστικών αντικειμένων (Β/θμια) π.χ. της Τεχνολογίας και της Οικιακής Οικονομίας σε ανάλογα θέματα : Αειφόρο Σχολείο-Αειφόρος Κατοικία, Ενέργεια-Κλιματική Αλλαγή, Φυσικές και Τεχνολογικές Καταστροφές – Ατυχήματα και Διαχείριση Περιβαλλοντικών Κρίσεων, Αειφόρος Παραγωγή και Κατανάλωση.

9 Γενικοί Στόχοι ( UNESCO - UNEP & UNECE) Γνωστικοί, Αξιακοί, Διαδραστικοί Οι μαθητές και οι μαθήτριες Μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν : θέτουν ερωτήματα, διερευνούν έννοιες, φαινόμενα, ζητήματα, οριοθετούν και επιλύουν ένα πρόβλημα. Μαθαίνουν να κάνουν: ε φαρμόζουν ότι μαθαίνουν στην καθημερινή ζωή, δρουν με αποφασιστικότητα και αντιμετωπίζουν περιπτώσεις κρίσεων και κινδύνων. Μαθαίνουν να είναι : α ποσαφηνίζουν αξίες, έχουν αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και ανταπεξέρχονται κάτω από πίεση. Μαθαίνουν να συνεργάζονται: κ ατανέμουν ευθύνες, δρουν με υπευθυνότητα και σεβασμό προς τους άλλους και συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων.

10 Βασικά Θέματα : 6 ανά Τάξη Τοπικό περιβάλλον Ν, Α΄, Γ΄, Στ΄, Α΄ Γυμν. Περιβάλλον και Υγεία Ν, Β΄, Γ΄, Α΄ Γυμν. Διαχείριση Υδάτινων Πόρων Γεωποικιλότητα/Ποιότητα εδάφους και υπεδάφους Αειφόρος Διαχείριση των Δασών Απώλεια Βιοποικιλότητας Ενεργειακό Ζήτημα- Οικολογικό Αποτύπωμα Α΄, Γ΄, Ε΄, Στ΄, Β΄ Γυμν. Κλιματική Αλλαγή Ν, Στ΄, Β΄ Γυμν. Βιοτεχνολογικές Εφαρμογές και Περιβάλλον Γ΄ Γυμν. Αειφόρο Σχολείο και Αειφόρος Κατοικία Β΄, Δ΄, Στ΄, Α΄και Β’ Γυμ. Αειφόρος Παραγωγή και Κατανάλωση Α΄, Β΄, Β΄και Γ΄Γυμν Πολιτιστική Κληρονομιά-Πολιτισμική Ποικιλότητα Περιβάλλον και Προβλήματα Ανθρωπίνων και Κοινωνικών Σχέσεων Ανάπτυξη Αστικών, Αγροτικών, Παράκτιων και Νησιωτικών Περιοχών Φυσικές και Τεχνολογικές Καταστροφές - Διαχείριση Περιβαλλοντικών Κρίσεων Γ΄, Δ΄, Ε΄, Στ΄, Β΄Γυμν.

11 Διδακτικές στρατηγικές του Π.Ε.Α.Α. Οι γενικές και ειδικές διδακτικές στρατηγικές του Π.Ε.Α.Α. είναι : Επίλυση Προβλήματος (Εντοπισμός ζητήματος/ προβλήματος - Διερεύνηση αιτιών και επιπτώσεων - Εξεύρεση και επιλογή λύσης/σεων - Λήψη αποφάσεων -Δράση ) Βιβλιογραφική – Διαδικτυακή Έρευνα Καταιγισμός ιδεών Χαρτογράφηση Eννοιών Μελέτη Περίπτωσης Μελέτη στο Πεδίο Αντιπαράθεση Απόψεων, Παιχνίδια Ρόλων, Αφήγηση κ.ά..

12 Κριτήρια και Εργαλεία Αξιολόγησης ΚΡΙΤΗΡΙΑ Η επίτευξη των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε Η πρωτοτυπία αντιμετώπισης του ζητήματος /προβλήματος Η διαθεματική προσέγγιση Το πλήθος, η ετερογένεια και η ποιότητα των πηγών που επιλέχτηκαν Η οργάνωση και επεξεργασία των στοιχείων Η εξαγωγή/ τεκμηρίωση των συμπερασμάτων Η σύνθεση και παρουσίαση της εργασίας ΕΡΓΑΛΕΙΑ 1. Ερωτηματολόγια, pre –post tests 2. Παρατήρηση και Συνέντευξη 3. Ημερολόγιο 4. Φάκελος Εργασίας

13 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης ΓΛ-Λ Δημιουργία εννοιολογικών χαρτών με κεντρικές έννοιες / όρους ζητημάτων προβλημάτων του Π.Ε.Α.Α.. Συλλογή παροιμιών και καθημερινών εκφράσεων καθώς και καταγραφή αναφορών σε κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Καταγραφή και ανάλυση αναφορών σε κείμενα της Λογοτεχνίας για τη σχέση ανθρώπου – φύσης και εξαγωγή συμπερασμάτων για τότε και τώρα. Έκδοση μαθητικής εφημερίδας που θα περιλαμβάνει συνεντεύξεις, άρθρα και γνώμες μαθητών/τριών, εικαστικές δημιουργίες, αναφορές στα περιβαλλοντικά προβλήματα, κλπ.

14 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης Φ.Ε. Δραστηριότητες αλλαγής του αξιακού μοντέλου καθυπόταξης της φύσης από τον άνθρωπο στην αντίληψη μιας επιστήμης για τη συνύπαρξη με το φυσικό περιβάλλον, τη γνώση για τις λειτουργίες του και την προστασία του. Συνειδητοποίηση ότι οι επιστημονικές-τεχνολογικές εξελίξεις χρειάζεται να στοχεύουν τόσο στη βελτίωση του επιπέδου ζωής όσο και στη διαφύλαξη της περιβαλλοντικής ισορροπίας. Διεξαγωγή απλών πειραμάτων, παρατήρηση, μετρήσεις, διατύπωση υποθέσεων και εξαγωγή συμπερασμάτων για την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση ανθρώπου-φυσικού περιβάλλοντος. Κατασκευή διαγραμμάτων για την εύρεση του μικροκλίματος της περιοχής του σχολείου τους, της απώλειας της βιοποικιλότητας, της εκπομπής CO2, της εξοικονόμησης νερού, ηλεκτρικής ενέργειας, κ.ά..

15 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης Κ.Ε. Αναζήτηση στοιχείων για περιβαλλοντικά προβλήματα του χτες και του σήμερα, καταγραφή, επεξεργασία, συζήτηση, εξαγωγή συμπερασμάτων, δημιουργία εννοιολογικών χαρτών για τις αιτίες και τις συνέπειές τους. Καταγραφή και γνωριμία με τους διεθνείς και εθνικούς οργανισμούς που έχουν ως αντικείμενο περιβαλλοντικά θέματα. Αναζήτηση πληροφοριών για την Ευρωπαϊκή Nομοθεσία και Πολιτική σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα. Αναζήτηση στοιχείων μέσα στα θεολογικά και ιστορικά κείμενα και διασύνδεση με τις συνέπειες των ανθρώπινων παρεμβάσεων στη φύση, κλπ. Αναφορά σε κανόνες λατρευτικού τυπικού σε σχέση με τις περιβαλλοντικές αξίες, στάσεις και συμπεριφορές. Συγκριτική μελέτη με αντίστοιχες άλλων θρησκειών (π.χ. η νηστεία). Συζήτηση σχετική με τις συνέπειες των ανθρώπινων παρεμβάσεων στη φύση και το ηθικό ζήτημα του τι θα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.

16 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης ΜΑΘ Υπολογισμοί, διαγράμματα, αναλογίες, ομαδοποιήσεις, σύνολα/ τομές με δεδομένα περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Μεταβολή αριθμητικών δεδομένων σε ανάλογα μοντέλα προσομοίωσης και επεξεργασία των νέων δεδομένων. Κατασκευή / μελέτη / σύγκριση διαγραμμάτων π.χ. της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας και της στάθμης της θάλασσας στη διάρκεια της ιστορίας της Γης, κλπ. Υπολογισμός οικολογικού- ενεργειακού αποτυπώματος του σχολείου και της παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, κλπ.

17 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης ΤΠΕ Αναζήτηση πληροφοριών στο Διαδίκτυο Επεξεργασία δεδομένων Δημιουργία αφισών, εντύπων, προσκλήσεων, παρουσιάσεων ιστοσελίδας Επικοινωνία, συνεργασία, ανταλλαγή ιδεών με μαθητές/τριες άλλων σχολείων με κοινά ή παρόμοια προγράμματα Δημιουργία, μέσω κατάλληλων λογισμικών προσομοιώσεων, εννοιολογικών χαρτών, κλπ

18 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης Ξ.ΓΛ Κείμενα, τραγούδια, ταινίες που δείχνουν την κοινή φύση και την παγκοσμιότητα περιβαλλοντικών προβλημάτων αλλά και τις παγκόσμιες κοινές αξίες και στάσεις σχετικά με την Αειφόρο Ανάπτυξη. Μελέτη χαρακτηριστικών περιπτώσεων από τον ξενόγλωσσο τύπο με αναφορές σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Αναζήτηση εικόνων στα ξενόγλωσσα site, περιγραφή της εικόνας με σχετικό λεξιλόγιο, συγγραφή και αφήγηση μικρής ιστορίας σχετικά με προβλήματα του περιβάλλοντος, π.χ. υπερθέρμανση, αποψίλωση δασών, κλπ

19 Δραστηριότητες εμποτισμού /διάχυσης Πολιτιστικά Δραστηριότητες σχετικές με το προς μελέτη ζήτημα : Εκθέσεις φωτογραφίας, εικαστικές απεικονίσεις, αφίσες Κατασκευές, τραγούδια, συναυλίες Επισκέψεις σε μουσεία και ιδρύματα περιβαλλοντικού περιεχομένου Οργάνωση και παρουσίαση δράσεων στην ευρύτερη σχολική κοινότητα και την τοπική κοινωνία για την πληροφόρηση, ανάδειξη, πρόταση λύσεων για κάποιο θέμα.

20 Οδηγός Εφαρμογής του Π.Ε.Α.Α. Εγγραμματισμός για το Περιβάλλον και την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη Σκοπός και Γενικοί Στόχοι του νέου Π.Σ. ανά τάξη Δομή και διάρθρωση των περιεχομένων του νέου Π.Σ. Διδακτικές προσεγγίσεις και μαθησιακές διαδικασίες Κριτήρια αξιολόγησης Ενδεικτική Βιβλιογραφία Ενδεικτικά Σχέδια Εργασίας / Παραδείγματα με επιλεγμένες πηγές πληροφόρησης

21 Ενδεικτικό Σχέδιο Εργασίας Αειφόρος Παραγωγή και Κατανάλωση

22 Γιατί αυτή η θεματική ενότητα «Καταναλωτές είμαστε όλοι. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικονομική ομάδα, η οποία επηρεάζει, αλλά και επηρεάζεται σχεδόν από κάθε δημόσια ή ιδιωτική οικονομική απόφαση, τη μόνη σημαίνουσα οικονομική ομάδα η οποία δεν είναι αποτελεσματικά οργανωμένη και της οποίας οι απόψεις δεν ακούγονται...'» John Kennedy (1962)

23 Γιατί αυτή η θεματική ενότητα Τα ζητήματα που σχετίζονται με την κατανάλωση είναι το επίκεντρο της επικαιρότητας. Μεταβάλλονται οι όροι υπό τους οποίους ο σύγχρονος πολίτης ενεργεί ως καταναλωτής Διαμορφώνονται νέες καταναλωτικές συνήθειες και πρότυπα. Άμεση επίδραση στο φυσικό και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον του πλανήτη.

24 Ο Πολίτης (1) Ο πολίτης είναι αναγκαίο να στραφεί προς την υπεύθυνη κατανάλωση προκειμένου να συμβάλει: στη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς του πλανήτη, στη δίκαιη κατανομή των πόρων και αγαθών στον πλανήτη, ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση σε αυτά, αλλά και τους ίδιους περιορισμούς

25 Ο πολίτης (2) Ο σύγχρονος πολίτης – καταναλωτής οφείλει να είναι ενήμερος και να διερευνά όχι μόνο την οικονομική άποψη αλλά διάφορες όψεις, που εμπλέκονται στην παραγωγική διαδικασία, όπως: το πώς παράχθηκε το προϊόν (π.χ. είδος και διαδρομή πρώτων υλών, ανακυκλώσιμα υλικά), ποιές ήταν οι συνέπειες αυτής της παραγωγής στο περιβάλλον, αν τα άτομα που ενεπλάκησαν στην παραγωγή είχαν δίκαιη αντιμετώπιση από τον εργοδότη τους, αν το προϊόν επισημάνθηκε ή διαφημίστηκε χωρίς να γίνουν λανθασμένες αναφορές των χαρακτηριστικών του, κλπ.

26 Ο Πολίτης (3) Μέρος της υπεύθυνης κατανάλωσης αποτελεί η λεγόμενη πράσινη κατανάλωση: Κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών που γίνεται με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους. Κατανάλωση όπου λαμβάνονται υπόψη: - η εξοικονόμηση ενέργειας, - οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, - η εξοικονόμηση νερού, ορυκτών καυσίμων, - η μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, - η οικολογική δόμηση, - η μείωση των απορριμμάτων, - η υγιεινή διατροφή.

27 Ο Πολίτης (4) Γνωρίζει και διεκδικεί τα δικαιώματά του Καταναλώνει με σύνεση και μέτρο Αναλαμβάνει δράσεις για - άσκηση πίεσης για αλλαγή πολιτικής εκ μέρους των κυβερνήσεων και των εταιρειών - ενημέρωση των συμπολιτών του - μείωση του οικολογικού αποτυπώματος - δίκαιη κατανομή των πόρων και αγαθών στον πλανήτη

28 Δημοτικό ΤΑΞΗΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Α Αντικείμενα μιας ή περισσοτέρων χρήσεων Αντικείμενα πολλών χρήσεων Αντικείμενα φιλικά για το περιβάλλον Συσκευασίες Απορρίμματα, μείωση απορριμμάτων Ανακύκλωση Β Ανάγκη Επιθυμία Διαφήμιση Υπερκατανάλωση

29 Γυμνάσιο ΤΑΞΗΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Β Αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή Συμβατική, ολοκληρωμένη, βιολογική γεωργία Αλιεία, Υπεραλίευση Βιοκαύσιμα Ποιότητα τροφίμων, Βιολογικά προϊόντα Αγροτουρισμός, Οικοτουρισμός Οικονομική ανάπτυξη Δίκαιο εμπόριο Γ Κατανάλωση και Υπερκατανάλωση, Υπεύθυνη κατανάλωση, Πράσινη κατανάλωση Κατανάλωση σε ατομικό, οικογενειακό και παγκόσμιο επίπεδο Δικαιώματα καταναλωτή Διασύνδεση τοπικής, εθνικής, παγκόσμιας αλυσίδας

30 Το πρόβλημα Η κατανάλωση έχει γίνει υπερκατανάλωση. Η κατανάλωση υπερβαίνει την κάλυψη των βιοτικών αναγκών στο πλαίσιο της ικανοποίησης επιθυμιών που δημιουργούν πολλές φορές «εικονικές» ανάγκες διαρκώς αυξανόμενες: «καταναλώνω άρα υπάρχω». Η υπερκατανάλωση είναι η βασική αιτία μείωσης των φυσικών πόρων και υποβάθμισης του περιβάλλοντος.

31 Σκοπός Σκοπός του Σχεδίου Εργασίας είναι η συνειδητοποίηση ότι ο ενημερωμένος και υπεύθυνος καταναλωτής με τη συμπεριφορά του προστατεύει την παρούσα και μελλοντική υγεία του περιβάλλοντος και των ανθρώπων.

32 Στόχοι του σχεδίου είναι οι μαθητές/τριες να: Διαχωρίσουν τις έννοιες «κατανάλωση» και «υπερκατανάλωση». Οριοθετήσουν την έννοια της πράσινης κατανάλωσης. Ενημερωθούν για τις έννοιες «κρυμμένο νερό» και «τροφοχιλιόμετρα» που αφορούν στη σχέση της Διαχωρίσουν τις ανάγκες από τις επιθυμίες τους. Αναφέρουν τα δικαιώματα του καταναλωτή. Διαβάζουν και ερμηνεύουν την διατροφική και ενεργειακή ετικέτα των προϊόντων. Υιοθετήσουν υπεύθυνη συμπεριφορά στην κατανάλωση ειδών που χρησιμοποιούν στο σχολείο και στο σπίτι. Εντοπίσουν αιτίες της υπερκατανάλωσης και τα αποτελέσματά της, όσον αφορά τη ρύπανση στο τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Συνδέσουν την κατανάλωση στις αναπτυγμένες, αναπτυσσόμενες και μη αναπτυγμένες χώρες με το είδος των προβλημάτων υγείας που εμφανίζονται στους αντίστοιχους πληθυσμούς. Συνδέσουν την κατανάλωση με την οικονομική κατάσταση του πληθυσμού σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Διερευνήσουν τις καταναλωτικές συνήθειες στο σπίτι, στο σχολείο, στη γειτονιά και στην πόλη. Συγκεντρώσουν στοιχεία της νομοθεσίας, εθνικής και ευρωπαϊκής, σχετικά με την κατανάλωση και την προστασία του περιβάλλοντος από την υπερκατανάλωση. Ερμηνεύσουν διαγράμματα σχετικά με την κατανάλωση σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Ενημερώσουν τη σχολική και τοπική κοινότητα για τα δικαιώματα των καταναλωτών. Αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση της σχολικής και τοπικής κοινότητα σχετικά με τα προβλήματα που δημιουργεί η υπερκατανάλωση στην υγεία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος.

33 Σύνδεση με μαθήματα Γλώσσα, Μαθηματικά, Χημεία, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Γεωγραφία, Οικ. Οικονομία

34 Δραστηριότητες Φύλλο εργασίας 1: Τι έχουμε ανάγκη και τι επιθυμούμε (Καταιγισμός ιδεών) Φύλλο εργασίας 1: Φύλλο εργασίας 2: Δικαιώματα του καταναλωτή (Βιβλιογραφική- Διαδικτυακή έρευνα) Φύλλο εργασίας 2: Φύλλο εργασίας 3: Καταγραφή των φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή ενός προϊόντος ευρείας κατανάλωσης (Μελέτη περίπτωσης). Φύλλο εργασίας 3: Φύλλο εργασίας 4: Σύμβολα που αναγράφονται στα προϊόντα και αφορούν στην διατροφική και ενεργειακή επισήμανση (Έρευνα). Φύλλο εργασίας 4: Φύλλο εργασίας 5: Οικιακή και δημόσια κατανάλωση ως επί τοις εκατό ποσοστό του ΑΕΠ, σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο (Κατασκευή και ερμηνεία απλών διαγραμμάτων). Φύλλο εργασίας 5: Φύλλο εργασίας 6: Ανάπτυξη - περιβάλλον- φτώχεια (Αποσαφήνιση αξιών). Φύλλο εργασίας 6: Επιπλέον δραστηριότητες

35 Χαρτογράφηση εννοιών σχετικά με την υπερκατανάλωση Βιβλιογραφική-διαδικτυακή έρευνα για το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης και την κατανάλωση και κάλυψη των αναγκών μας διαχρονικά. Διερεύνηση της αλλαγής καταναλωτικών συνηθειών και προτύπων. Συζήτηση για τον καταναλωτή, τη συμπεριφορά του και τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα. Κατασκευή και ερμηνεία διαγραμμάτων: Από τους ιστότοπους του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (http://www.eea.europa.eu) και της Eurostat (http://epp.eurostat.ec.europa.eu) συγκεντρώνονται στοιχεία σχετικά με την κατανάλωση διαφόρων προϊόντων και υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ, στον αναπτυγμένο και τον τρίτο κόσμο.http://www.eea.europa.euhttp://epp.eurostat.ec.europa.eu Επισκόπηση απόψεων με χρήση ερωτηματολογίου: Κατανάλωση στο σπίτι, στο σχολείο, στη γειτονιά και στην πόλη. πίσω

36 Σύνθεση της εργασίας Οι μαθητές /τριες σχεδιάζουν τη δική τους ετικέτα για ένα προϊόν που χρησιμοποιούν. Σύνταξη ενημερωτικού φυλλαδίου ή δημιουργία ιστολογίου με αντικείμενο: - υπεύθυνη κατανάλωση, ή - περιεχόμενο της σήμανσης των προϊόντων, ή - δικαιώματα του καταναλωτή

37 Αξιολόγηση Η σύνθεση και παρουσίαση της εργασίας Ο βαθμός επίτευξης των στόχων του προγράμματος με - παρατήρηση - συνέντευξη - συζήτηση - ερωτηματολόγια, κ.ά.

38 Κοινοποίηση Ανάρτηση της εργασίας σχετικά με την υπεύθυνη κατανάλωση ή το περιεχόμενο της σήμανσης των προϊόντων ή τα δικαιώματα του καταναλωτή στην ιστοσελίδα του σχολείου ή το ιστολόγιο της τάξης. Οργάνωση ειδικής εκδήλωσης στη σχολική ή/ και τοπική κοινότητα.

39 Ενδεικτική βιβλιογραφία Dolceta, Εκπαίδευση καταναλωτών μέσω διαδικτύου: http://www.dolceta.eu/greece/Mod3/ http://www.dolceta.eu/greece/Mod3/ ΕΚΠΟΙΖΩ (2008), Καταναλώνω υπεύθυνα, προστατεύω την υγεία μου και το περιβάλλον, Οδηγός Πράσινης Κατανάλωσης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση”, Αθήνα. Διαθέσιμο στο: http://www.ekpizo.gr/el/publications/index.htmlhttp://www.ekpizo.gr/el/publications/index.html Ευρωπαϊκή Ένωση (2010), Το βιβλίο των Νέων της Ευρώπης, Το βοήθημα των καθηγητών, Ελλκηνική έκδοση Ι.Δ.Ε.Κ.Ε. (2001), Αγωγή του Καταναλωτή στα Σχολεία, Διδακτικό και Εκπαιδευτικό Υλικό, ηλικίες 11-14 και 15-18. Φέρμελη, Γ., Ρουσσομουστακάκη–Θεοδωράκη, Μ., Χατζηκώστα, Κ., Γκαίτλιχ, Μ., (2009). Οδηγός Ανάπτυξης Διαθεματικών Δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Π.Ι.. Ο.Ε.Δ.Β. UNESCO –UNEP (2002), Youthxchange, training kit on responsible consumption- The guide, United Nations Publications, 52p. αρχή

40 Φύλλο εργασίας 1 Τι έχουμε ανάγκη και τι επιθυμούμε Να καταγράψετε τις ανάγκες και τις επιθυμίες σας. Να ταξινομήσετε τις επιθυμίες σας σε βιοτικές, κοινωνικές και οικονομικές. Να διαχωρίσετε τις ανάγκες από τις επιθυμίες. Διδακτική προσέγγιση: Καταιγισμός ιδεών Τόπος: Η αίθουσα διδασκαλίας Υλικά: Σημειωματάρια, μολύβι, χαρτόνι, μαρκαδόροι σε διάφορα χρώματα Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα

41 Διαδικασία Χωριστείτε σε ομάδες των 3- 5 ατόμων η κάθε μία. Κάθε μέλος της ομάδας σημειώνει στο σημειωματάριο τις ανάγκες που έχει ως άτομο-μαθητής/τρια ή πολίτης. Ποιες από αυτές είναι απαραίτητες για τη διαβίωσή μας και ποιες νομίζετε ότι μπορούν να παραληφθούν;

42 Διαβάζοντας πάλι αυτά που γράψατε, ξεχωρίστε τις ανάγκες από τις επιθυμίες και συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί : ΑνάγκεςΕπιθυμίες

43 Στο χαρτόνι που διαθέτετε, φτιάξτε και συμπληρώστε με διαφορετικά χρώματα τον πίνακα: Ανάγκες Επιθυμίες Βιοτικές Κοινωνικές Οικονομικές Περιβαλλοντικές Η κάθε ομάδα ανακοινώνει τα αποτελέσματά της και αναρτά το χαρτόνι στον τοίχο της τάξης. πίσωπίσω

44 Φύλλο εργασίας 2 Δικαιώματα του καταναλωτή Να ερευνήσετε στο διαδίκτυο και σε βιβλία για τα δικαιώματα του καταναλωτή. Να αναφέρετε τους φορείς που είναι υπεύθυνοι για την προστασία των καταναλωτών. Να αναφέρετε τρόπους με τους οποίους ο καταναλωτής μπορεί να διεκδικήσει τα δικαιώματα του. Διδακτική προσέγγιση: Βιβλιογραφική-Διαδικτυακή έρευνα Τόπος: Η αίθουσα πληροφορικής, η Βιβλιοθήκη του σχολείου, όπου υπάρχει Υλικά: Σημειωματάρια, μολύβι, βιβλία, Η/Υ με σύνδεση στο διαδίκτυο. Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες

45 Διαδικασία Χωριστείτε σε ομάδες των 5 ατόμων η κάθε μία. ( Κάθε ομάδα έχει στη διάθεσή της έναν Η/Υ με σύνδεση στο διαδίκτυο ). Συνδεθείτε, ανά ομάδα, στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις: α)http://www.dolceta.eu/greece/Mod5/spip.php?rubrique33# article-73http://www.dolceta.eu/greece/Mod5/spip.php?rubrique33# article-73 β) http://pi- schools.sch.gr/gymnasio/oikiaki_b/math/p_1_40.pdfhttp://pi- schools.sch.gr/gymnasio/oikiaki_b/math/p_1_40.pdf γ) http://www.efpolis.gr/el/enimerotiko-iliko.htmlhttp://www.efpolis.gr/el/enimerotiko-iliko.html

46 Περιηγηθείτε στις σελίδες, ενημερωθείτε και Γράψτε σε έναν πίνακα, όμοιο με αυτόν που ακολουθεί, τα δικαιώματα του καταναλωτή και ένα παράδειγμα στο οποίο φαίνεται ένα πρόβλημα που σχετίζεται με κάθε δικαίωμα και πιθανές λύσεις του.

47 ΔικαιώματαΠρόβλημαΛύσεις Προστασία της Υγείας και της Ασφάλειας Αγόρασα ένα γιαούρτι και όταν το άνοιξα είδα ότι ήταν μουχλιασμένο - Το επιστρέφω στο κατάστημα και ζητάω τα χρήματά μου πίσω - Στέλνω έγγραφη διαμαρτυρία στην εταιρεία παραγωγής - Κάνω καταγγελία στον ΕΦΕΤ - Απευθύνομαι σε οργάνωση προστασίας καταναλωτών

48 Φορέας Παγκόσμιος – Ευρωπαϊκός - Εθνικός- Μη Κυβερνητική Οργάνωση - Ιδιωτικός Να αναφέρετε κάποιους φορείς που είναι υπεύθυνοι για την προστασία των καταναλωτών, καθώς και το είδος τους. Συμπληρώστε τον πίνακα:

49 Κάθε ομάδα να σκεφθεί ένα πρόβλημα όπου παραβιάζεται κάποιο δικαίωμά σας ως καταναλωτές. 1. Σε ποιον θα απευθυνθείτε για να σας βοηθήσει; 2. Γράψτε μία επιστολή όπου θα εκθέτετε το πρόβλημά σας, το δικαίωμα που παραβιάζεται και ζητάτε την παρέμβαση και βοήθεια του αρμόδιου φορέα. 3. Κάθε ομάδα διαβάζει την επιστολή στην τάξη και δικαιολογεί αυτά που αναφέρει. πίσω

50 Φύλλο εργασίας 3 Καταγραφή των φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή ενός προϊόντος ευρείας κατανάλωσης. Να καταγράψετε τους φυσικούς πόρους που απαιτούνται από το στάδιο της παραγωγή έως την τελική κατανάλωση ενός προϊόντος. Να αντιληφθείτε την έννοια του εικονικού / κρυμμένου νερού και των τροφοχιλιομέτρων. Διδακτική προσέγγιση: Μελέτη περίπτωσης Τόπος: Η τάξη Υλικά: Χαρτί μέτρου, μαρκαδόροι, χάρτες (Παγκόσμιος, Ευρώπης, Ελλάδας) Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες

51 Διαδικασία Επιλέξτε ανά ομάδα ένα προϊόν ευρείας χρήσης και καταγράφει τους φυσικούς πόρους που απαιτούνται από το στάδιο της παραγωγής έως την τελική κατανάλωση. Καταγράψτε στο χαρτί του μέτρου τα ευρήματα της κάθε ομάδας σε μία μορφή όπως παρακάτω:

52 Προϊόν: Φυσικός πόρος Στάδιο που καταναλώνεται (παραγωγή, μεταφορά, αποθήκευση, τελική κατανάλωση) Ακολουθεί παρουσίαση και συζήτηση Με τη χρήση ενός χάρτη να εκτιμήσετε τα τροφοχιλιόμετρα που αντιστοιχούν σε αυτό το προϊόν. πίσω

53 Φύλλο εργασίας 4 Σύμβολα που αναγράφονται στα προϊόντα και αφορούν στην διατροφική και ενεργειακή επισήμανση. Να αναγνωρίζετε τα σύμβολα που αναγράφονται στην επισήμανση ενός προϊόντος. Να γνωρίσετε τη νομοθεσία που αφορά στην επισήμανση των προϊόντων. Να αποκτήσετε ικανότητα παρατήρησης. Να μπορείτε να θέτετε σωστά ερωτήματα. Να συγκρίνετε τα ελληνικά προϊόντα με αυτά των άλλων χωρών Διδακτική προσέγγιση : Έρευνα Τόπος: Το πεδίο (Super market), η τάξη και αίθουσα πληροφορικής. Υλικά: Σημειωματάρια, μολύβι, φωτογραφική μηχανή, βιντεοκάμερα, Η/Υ με σύνδεση στο διαδίκτυο. Διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες.

54 Διαδικασία Αναζητείστε στο διαδίκτυο πληροφορίες για το τι ορίζει η νομοθεσία για την επισήμανση ή των προϊόντων (Κατάλληλες ιστοσελίδα: http://www.dolceta.eu/greece) http://www.dolceta.eu/greece Επισκεφθείτε με τον καθηγητή/τρια σας ένα super market. Επιλέξτε, ως ομάδα, ένα προϊόν ευρείας χρήσης. Διαβάστε την ετικέτα του και καταγράψτε ομοειδή προϊόντα που υπάρχουν στο ράφι.

55 Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα Είδος ΠροέλευσηΕγχώρια: Εισαγωγ ής: Περιοχή: ΒάροςΜεικτό: Καθαρό: Υλικό συσκευασίας: Είναι η συσκευασία φιλική προς το περιβάλλον; Ναι: Όχι: Τιμή Υπάρχει αντίστοιχο φθηνότερο εγχώριας προέλευσης; Ναι: Όχι:

56 Συζητήστε στην τάξη και διερευνείστε διάφορες διαστάσεις για το προϊόν, όπως: 1. Περιβαλλοντική διάσταση: Είναι η συσκευασία φιλική προς το περιβάλλον; Μήπως η συσκευασία συμβάλλει στην άσκοπη χρήση σπάνιων φυσικών πόρων; Πως συμβάλλει η εισαγωγή προϊόντων ή η μεταφορά τους από μεγάλες αποστάσεις στο φαινόμενο του θερμοκηπίου; 2. Οικονομική διάσταση : Πόσο κοστίζει; Είναι καλή η τιμή σε σχέση με ένα όμοιο σε ποιότητα και ποσότητα προϊόν; Υπάρχει κάποιο αντίστοιχο φθηνότερο, εγχώριας προέλευσης; Συμβάλλει, κατά τη γνώμη σας, το προϊόν στην εθνική οικονομία; 3. Νομική διάσταση : Αν δεν μείνω ικανοποιημένος από το προϊόν, μπορώ να το επιστρέψω; Αν είναι λ ι ποβαρές, θα αποζημιωθώ; Η επισήμανσή του συμφωνεί με όσα ορίζει ο νόμος (ΕΕ); 4. Υγεία και ασφάλεια: Έχουν γίνει οι έλεγχοι και πληρούνται οι όροι υγιεινής και ασφάλειας, που ορίζει ο νόμος; Ποια είναι η επίδρασή του στην υγεία μου γενικότερα; 5. Επιστημονική διάσταση : Τι σημαίνουν οι ενδείξεις του βάρους, της περιεκτικότητας (π.χ. %Vol); πίσω

57 Φύλλο εργασίας 5: Οικιακή και δημόσια κατανάλωση ως επί τοις εκατό ποσοστό του ΑΕΠ, σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο Να κατασκευάσετε και να ερμηνεύσετε διαγράμματα που θα συνδέουν την οικιακή και δημόσια κατανάλωση με το ΑΕΠ σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Να εξάγετε συμπεράσματα για το είδος και το μέγεθος της κατανάλωσης σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Διδακτική προσέγγιση; Κατασκευή και ερμηνεία απλών διαγραμμάτων Τόπος: Η τάξη Υλικά: Σημειωματάρια, μολύβι, Η/Υ, μαρκαδόροι σε διάφορα χρώματα Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα.

58 Διαδικασία Από την έκδοση για την κατάσταση του Ευρωπαϊκού Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, κεφάλαιο 6, Αειφόρος παραγωγή και κατανάλωση (http://www.eea.europa.eu/publications/state_of_environ ment_report_2007_1/chapter6.pdf), χρησιμοποιούμε το παρακάτω διάγραμμα που αφορά στην οικιακή και δημόσια κατανάλωση (σε χρηματικές μονάδες) ως ποσοστό του ΑΕΠ.http://www.eea.europa.eu/publications/state_of_environ ment_report_2007_1/chapter6.pdf Μελετείστε το και προσπαθήστε να απαντήσετε στις ερωτήσεις:

59

60 Ποιος τομέας συμμετέχει περισσότερο στην κατανάλωση; Πως συγκρίνετε την οικιακή κατανάλωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EU-15 + EFTA, EU-10) με την κατανάλωση στις Βαλκανικές χώρες, εκτός της Ελλάδας (SEE); Πως ερμηνεύετε τη διαφορά; Πως συγκρίνετε τη δημόσια κατανάλωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EU-15 + EFTA, EU-10) με την κατανάλωση στις Βαλκανικές χώρες, εκτός της Ελλάδας (SEE); Πως ερμηνεύετε τη διαφορά;

61 Η Ζάμπια είναι μία αφρικανική χώρα με πληθυσμό περίπου ίσο με αυτόν της Ελλάδας (11.600.000). Από τον ιστότοπο των Ηνωμένων Εθνών (http://www.uneca.org/eca_programmes/policy_a nalysis/statistics/statdb.htm) παίρνουμε τις παρακάτω πληροφορίες σχετικά με την οικιακή και δημόσια κατανάλωση:http://www.uneca.org/eca_programmes/policy_a nalysis/statistics/statdb.htm Έτος Οικιακή Κατανάλωση σε τοπικό νόμισμα (Kwacha) Δημόσια Κατανάλωση σε τοπικό νόμισμα (Kwacha) ΑΕΠ σε τοπικό νόμισμα (Kwacha) 20008.803.843960.35610.071.905 200520.992.9196.230.19232.648.632

62 Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα : Έτος Οικιακή Κατανάλωση ως ποσοστό % του ΑΕΠ Δημόσια Κατανάλωση ως ποσοστό % του ΑΕΠ 2000 2005 Να κατασκευάσετε ένα ραβδόγραμμα που να αφορά στην οικιακή και δημόσια κατανάλωση (σε χρηματικές μονάδες) ως ποσοστό του ΑΕΠ.

63 Από τον ιστότοπο των Ηνωμένων Εθνών (http://www.un.org/en/databases/) παίρνουμε τις ίδιες, όπως παραπάνω, πληροφορίες για τις ΗΠΑ:http://www.un.org/en/databases/ Έτος Οικιακή Κατανάλωσ η σε δολάρια Δημόσια Κατανάλωσ η σε δολάρια ΑΕΠ σε δολάρια 20006.830.4001.426.6009.951.500 20058.819.0001.977.90012.638.400

64 Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα: Έτος Οικιακή Κατανάλωση ως ποσοστό % του ΑΕΠ Δημόσια Κατανάλωση ως ποσοστό % του ΑΕΠ 2000 2005 Να κατασκευάσετε ένα ραβδόγραμμα που να αφορά στην οικιακή και δημόσια κατανάλωση (σε χρηματικές μονάδες) ως ποσοστό του ΑΕΠ

65 Από τα παραπάνω διαγράμματα, να συγκρίνετε την οικιακή και δημόσια κατανάλωση της Eλλάδας (EU-15), της Ζάμπια και των ΗΠΑ. Τι συμπεράσματα εξάγετε; Να κατατάξετε τις τρεις χώρες ανάλογα με την επιβάρυνση που προκαλούν στο περιβάλλον (από αυτή που επιβαρύνει περισσότερο προς αυτήν που επιβαρύνει λιγότερο).

66 Σημειώσεις: 1. GDP = Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ). 2. Household = Νοικοκυριό 3. Public Sector = Δημόσιος τομέας. 4. ΕU-15 + EFTA = Οι 15 χώρες της Ε.Ε μέχρι το 2004 + Ισλανδία, Νορβηγία. 5. ΕU-10= Οι 10 χώρες που έγιναν μέλη της E.E το 2004 πίσω

67 Φύλλο εργασίας 6 Ανάπτυξη - περιβάλλον- φτώχεια Να αποσαφηνίσετε τις έννοιες της ανάπτυξης και της φτώχειας. Να τις συνδέσετε την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος. Να μπορείτε να διατυπώνετε επιχειρήματα. Διδακτική προσέγγιση: Αποσαφήνιση αξιών Τόπος: Η αίθουσα διδασκαλίας Υλικά: Σημειωματάρια, μολύβι, ψαλίδι Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα

68 Διαδικασία Κόβετε τις κάρτες που δίνονται παρακάτω. Κάθε κάρτα αντιπροσωπεύει ένα θέμα σχετικά με την ανάπτυξη μίας χώρας. Κάθε ομάδα διαλέγει στην τύχη μία ή περισσότερες από τις παρακάτω κάρτες. Σκεφθείτε τη σημασία που έχει αυτό το θέμα για την ανάπτυξη μίας χώρας. Κάθε ομάδα ανακοινώνει τη λέξη που έχει η κάρτα της (γράφεται στον πίνακα) και εξηγεί τη σχέση που έχει το συγκεκριμένο θέμα με την ανάπτυξη. Κάθε ομάδα εργάζεται με τη λίστα των λέξεων που γράφτηκε στον πίνακα. Οι μαθητές συνδέουν με ένα βέλος τα θέματα που θεωρούν αιτίες με αυτά που θεωρούν αποτελέσματα, π.χ. υποδομές (έλλειψη ή ύπαρξη), εμπόριο (έλλειψη ή ύπαρξη).

69 Στο τέλος δημιουργείται ένας ιστός από βέλη. Αυτό δίνει την αφορμή για να συζητηθούν τα εξής: Αν έπρεπε να κάνουμε ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση των θεμάτων ανάπτυξης στις φτωχές χώρες, από πού θα ξεκινούσαμε; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την καταπολέμηση της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες; Βοηθάει η παροχή μεγάλων χρηματικών ποσών; Τι ρόλο μπορεί να παίξει η προστασία του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη των φτωχών χωρών;

70 Ασιτία Ανθρώπινα δικαιώματα Διαφθορά Δημοκρατία Υγειονομική περίθαλψη Λειτουργική κυβέρνηση ΥποδομέςΠεριβάλλονΙσότητα φύλων ΕκπαίδευσηΕμπόριοΈνοπλες συγκρούσεις Κράτος δικαίουΠρώτες ύλεςΘεσμοί Κάρτες για κόψιμο πίσω

71 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ! dspyrop22@gmail.com dspyrop@pi-schools.gr