Επάγγελμα: νομικός μεταφραστής 5 η Συνάντηση Ελλήνων Μεταφρασεολόγων, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη Άννα Κοκκινίδου.

Παρουσίαση με θέμα: "Επάγγελμα: νομικός μεταφραστής 5 η Συνάντηση Ελλήνων Μεταφρασεολόγων, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη Άννα Κοκκινίδου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Επάγγελμα: νομικός μεταφραστής 5 η Συνάντηση Ελλήνων Μεταφρασεολόγων, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη Άννα Κοκκινίδου

2 H νομική μετάφραση 0 Είναι μια απαιτητική και δύσκολη διαδικασία που αφορά, μεταξύ άλλων: -τη μετάφραση του Κ.Π. -τη μετάφραση/μεταφορά/απόδοση των στοιχείων μιας άλλης έννομης τάξης στην έννομη τάξη της Γ.Σ. ή τη συμμόρφωση με την έννομη τάξη της Ε.Ε -τη συμμόρφωση του Κ.Σ. σε παγιωμένες ορολογίες, κειμενικές συμβάσεις και πρακτικές -τη δυνατότητα επικύρωσης της μετάφρασης/ «ορκωτής» μετάφρασης

3 Η συζήτηση για το νομικό μεταφραστή (πάντα επίκαιρη) αφορά: Ο γλωσσομαθής με νομικές γνώσεις; Ο νομικός με γλωσσικές γνώσεις; τον ιδεότυπο του νομικού μεταφραστή

4 Ενδεχομένως, ο «ιδανικός» νομικός μεταφραστής: 0 Είναι νομικός με μεταφραστικές σπουδές 0 Είναι απόφοιτος ξένης φιλολογίας/μεταφραστικού τμήματος με νομικές σπουδές 0 Είναι πτυχιούχος με ΜΔΕ στη μετάφραση και εξειδίκευση στη νομική μετάφραση ΑΛΛΑ κυρίως: θεραπεύει τη νομική μετάφραση με ενδελεχή μελέτη και σπουδή, ελέγχοντας το μετάφρασμα και ανατροφοδοτώντας τη διαδικασία.

5 Στην ουσία «ιδεότυπος» δεν υπάρχει και η συζήτηση αφορά: τη δυνατότητα επαγγελματικής «αποκατάστασης» και απασχόλησης, τον συγκερασμό των δύο επαγγελματικών προφίλ, τη συνεργασία και τη (de jure ορισμένη) δυνατότητα επικύρωσης των νομικών μεταφράσεων

6 Στο πλαίσιο της δικής μας συζήτησης, θα εστιάσουμε συνοπτικά: 0 Στις απαιτήσεις της νομικής μετάφρασης: 1. Η νομική μετάφραση κινείται στο φάσμα της ειδικής ως της υψηλά εξειδικευμένης μετάφρασης, καθώς ακόμα και τα κείμενα «γενικής μετάφρασης» συχνά αφορούν στοιχεία νομικής μετάφρασης (βλ. σχετικά Kerby στο Jean-Claude GÉMAR,1998). Καθόλη τη διάρκεια της ζωής του ο μέσος πολίτης αντιμετωπίζει γεγονότα που είναι νομικής σημασίας, όπως για παράδειγμα: (γέννηση/λήξη της ζωής/έννομη συμβίωση/αναγνώριση επαγγέλματος/αποφοίτηση/ τεκνοθεσία/κληρονομική διαδοχή/εργασιακά ζητήματα & δικαίωματα/διορισμός/απόλυση/συναλλαγές με το δημόσιο…)

7 Απαιτήσεις της νομικής μετάφρασης 2. Όπως δηλώνει ο Gémar (1998): «Το Δίκαιο δεν είναι σε θέση να ορίσει τους θεμελιώδεις όρους του. Βρισκόμαστε στη θέση των αλχημιστών στα τέλη του 18 ου αιώνα, όταν ο Lavoisier είχε αρχίσει να ανακαλύπτει τους όρους της χημείας και να ονομάζει τα στοιχεία». Αυτό, ενδεχομένως, οφείλεται στην αξιωματική φύση των όρων και των ορισμών του δικαίου που διαφοροποιούνται σε κάθε σύστημα (διάφορες εκδοχές των «καθολικών στοιχείων» - universals) π.χ. υπάρχουν κοινά λόγω των καταβολών των ευρωπαϊκών συστημάτων από το ρωμαϊκό και αρχαίο ελληνικό δίκαιο ή λόγω της μετάφρασης διάφορων δικαίων σε άλλα.

8 Απαιτήσεις της νομικής μετάφρασης 3. Η τυπολογία των κειμένων που είναι εξαιρετικά πολυδιάστατη και αναλογεί σε πολλά διαφορετικά είδη νομικών ή οιονεί νομικών και ψευδονομικών κειμένων και ο βαθμός μεταφραστικής δυσκολίας (Β.Μ.Δ.) των κειμένων αυτών που είναι συνήθως υψηλός, καθώς: Η μεταφραστική ενότητα χρήζει ερμηνείας σε πολλά (ή όλα τα) γλωσσικά επίπεδα και το σύστημα της Γ.Σ. συνήθως απαιτεί μετατόπιση κατά τη μετάφραση για την αντιστοίχιση με τις έννοιες του δικαιικού συστήματος- στόχος

9 Ενδεικτική αναφορά νομικών κειμένων προς μετάφραση : Ειδικό πληρεξούσιο (σχεδόν ποτέ δεν είναι τυποποιημένο, αν και παρουσιάζει κειμενικές συμβάσεις):

10 Επιστημονικό νομικό κείμενο- συνήθως απαιτεί μελέτη παράλληλων κειμένων και γνωριμία με το έργο του συγγραφέα (π.χ. εδώ από Weiler/Demos, Telos and the German Maastricht Decision) 0 That, then, constitutes the No Demos thesis, driven it seems by a strong concern for democratic structure and process which must, however rest on the existence of a demos. Whether or not there is a European Demos, it is hard to see how in the already existing stage of European integration both pre- and post-Maastricht, statal structures, processes and institutions alone, including the German Federal Constitutional Court itself, can possibly provide adequate democratic guarantees for the European construct. (http://www.jeanmonnetprogram.org/archive/papers/95/9506 ind.html#III)http://www.jeanmonnetprogram.org/archive/papers/95/9506 ind.html#III

11 Καθώς και: 0 Δικόγραφα και δικαστικές αποφάσεις 0 Νομολογία και νομοθεσία 0 Συμβόλαια 0 Ληξιαρχικές πράξεις και έγγραφα γέννησης/γάμου/διαζυγίου/θανάτου 0 Κληρονομητήρια και διαθήκες 0 Απόσπασμα ποινικού μητρώου 0 Τίτλοι κτήσης 0 Συμβάσεις εργασίας/συμφωνητικά 0 Ευρωπαϊκά νομικά κείμενα 0 Επισημειώσεις ΑPOSTILLE 0 Καταστατικά/αποφάσεις Δ.Σ./καταχωρίσεις σε μητρώα

12 Από την απαρίθμηση λείπουν τα «επίσημα έγγραφα» 0 που πρέπει να περιβληθούν νομική ισχύ/δηλαδή επίσημη και επικυρωμένη μετάφραση. Τα κείμενα αυτά (τίτλοι σπουδών) δεν είναι αμιγώς νομικά, αλλά απαιτούν «πιστή και ακριβή μετάφραση», ενώ αποτελούν το σημείο τριβής για το δικαίωμα των δικηγόρων να επικυρώνουν μεταφράσεις. 0 Σύμφωνα με τον R. M. Asensio (2003) ελλοχεύει πάντα ο φόβος της «εξαπάτησης» όποτε κάποιος θέλει κάτι από μια διοικητική υπηρεσία και αυτός ο φόβος ωθεί τους παραλήπτες να απαιτούν πιστή και ακριβή μετάφραση (εδώ ο δικηγόρος παίζει τον ρόλο του θεματοφύλακα της ακριβούς και πιστής απόδοσης πέραν του μεταφραστή)

13 Απαιτήσεις της νομικής μετάφρασης 4. Το περιεχόμενο των νομικών κειμένων αφορά πολλά άλλα γνωστικά αντικείμενα και πεδία πέρα από το δίκαιο. Τα κείμενα μπορεί να περιέχουν εξειδικευμένες πληροφορίες για τη νομική ρύθμιση ζητημάτων, που άπτονται διάφορων θεματικών πεδίων, όπως: -ο τουρισμός, η ναυσιπλοΐα, η μηχανική, η ενεργειακή πολιτική, η οικονομία και η διοίκηση, το εμπόριο, οι επιχειρήσεις, το περιβάλλον/η οικολογία, η αυτοδιοίκηση, η αρχαιολογία, η λειτουργία μηχανημάτων και εξοπλισμών, η βαριά βιομηχανία, το άσυλο και η μετανάστευση, η Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λπ.

14 και να υπερέχει ο νομικός τους χαρακτήρας ή: 0 να προϋποθέτουν προηγούμενη γνώση ή μελέτη κειμένου/του φακέλου (π.χ. σε περίπτωση έφεσης μπορεί να χρειαστεί και μελέτη της απόφασης του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου, ειδικά σε περιπτώσεις διερμηνείας)

15 Απαιτήσεις της νομικής μετάφρασης 5. Η πιο σημαντική απαίτηση για τον νομικό μεταφραστή (αλλά και για κάθε μεταφραστή) είναι: η πίεση του χρόνου! Οι προθεσμίες είναι ασφυκτικές και συνήθως πολύπλοκα νομικά κείμενα πρέπει να παραδοθούν σε πολύ σύντομο χρόνο, οπότε απαιτούν εξειδίκευση και ταχύτητα χωρίς «κόστος» στην ποιότητα.

16 Επίσης: 0 Μερικά κείμενα είναι μετάφραση των πρωτοτύπων κειμένων (π.χ. συμβόλαιο μεταξύ Κινέζου προμηθευτή και Έλληνα πωλητή μεταφρασμένο στην αγγλική από τη Γ.Π. εδώ τα κινέζικα) και παρατηρούμε φαινόμενα π.χ. “over- specification” (βλ. Pascale Leclercq & Ewa Lenart, 2013) – χρήση λεξιλογικών ονοματικών φράσεων με επανάληψη λέξεων που ευκόλως εννοούνται από το περικείμενο, καθώς και λάθη στη διατύπωση:

17 0 6. Τέλος στις νομικές μεταφράσεις πολύ συχνά, σε σχέση με τη γενική μετάφραση, απαιτείται να κάνουμε αντίστροφη μετάφραση από τη μητρική μας προς τη Γ2 γεγονός που ενέχει μεγάλη δυσκολία (π.χ. μετάφραση νομολογίας/νομοθεσίας για εταιρεία με καταστατική έδρα στη Γαλλία που διατηρεί παράρτημα στην Ελλάδα, μετάφραση δικογράφων που απευθύνονται σε ξένο δικάζον δικαστήριο κ.ά.) 0 7. Εξίσου μείζονος σημασίας θέμα: Ποιος επιμελείται τον νομικό μεταφραστή; Απαιτήσεις της νομικής μετάφρασης

18 Και η νομική διερμηνεία; 0 Μας ενδιαφέρει εδώ κυρίως η δικαστική διερμηνεία: Στο Μητρώο Διερμηνέων και Μεταφραστών των ελληνικών Δικαστηρίων εγγράφεται κάποιος/α κατόπιν αιτήσεως, και εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις, μετά από πρόσκληση που απευθύνει η οικεία υπηρεσία του Υπ. Δικαιοσύνης στις νομικές σχολές της χώρας. Στο μητρώο αυτό έχουν πρόσβαση τα ελληνικά δικαστήρια/η αστυνομία/οι δικηγόροι.

19 0 Απλά να μιλά ο διερμηνέας τη γλώσσα αυτή για να εκπροσωπεί τον κατηγορούμενο στο δικαστήριο, διακινδυνεύοντας έτσι ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ δικονομικά δικαιώματα του κατηγορούμενου και οδηγώντας στη μη- μετάφραση χρήσιμων πληροφοριών. Επίσης, εδώ ο διερμηνέας δρα και ως μεσολαβητής για να γνωρίσει ο κατηγορούμενος την κατηγορία που απαγγέλλεται, τα δικαιώματά του και τη συνέχεια της διαδικασίας. Αυτό δεν είναι εύκολο με διερμηνείς με ελάχιστη κατάρτιση που απλά ορκίζονται ενώπιον του Δικαστηρίου και προβαίνουν σε διερμηνεία

20 Καθώς μάλιστα τα αλλόγλωσσα άτομα που κατηγορούνται στο πλαίσιο ποινικής δίωξης/διαδικασίας: 0 Παρίστανται χωρίς δικηγόρο και υπάγονται στη διαδικασία του αυτόφωρου, οπότε αν δεν εμφανιστεί στη δικάσιμο –την επόμενη ή την ίδια μέρα της συλλήψεως- διερμηνέας συνεχίζει η κράτησή τους (και η περαιτέρω «καταπάτηση» των δικαιωμάτων τους). 0 Όσο «τυποποιημένη» και να είναι γλωσσικά η διαδικασία διερμηνείας (π.χ. για παράνομη είσοδο στη χώρα/για χρήση πλαστών ταξιδιωτικών εγγράφων) ο κατηγορούμενος έχει ανάγκη από σωστή και ακριβή γλωσσική εκπροσώπηση και καθοδήγηση.

21 Η δυσάρεστη διαπίστωση είναι: 0 Κατά την ανάκριση από τις αστυνομικές αρχές, δεν είναι πάντα παρών ειδικευμένος διερμηνέας, αλλά ενίοτε καλούνται να παράσχουν υπηρεσίες διερμηνέα άτομα χωρίς επιστημονική κατάρτιση, τα οποία απλώς γνωρίζουν σε κάποιον βαθμό τη γλώσσα του κατηγορουμένου. Επίσης, από σχετική έρευνα στα δικαστήρια προέκυψε ότι σε μερικές περιπτώσεις η παρουσία διερμηνέα έδειχνε να αποσκοπεί περισσότερο στην εξυπηρέτηση του δικαστή ή/και του εισαγγελέα παρά στην εξυπηρέτηση του κατηγορουμένου. (από έρευνα της Ευρ. Επιτροπής, Πράσινη Βίβλος για τις Δικονομικές Εγγυήσεις/βλ. Δραγατσούλη)

22 Επιστρέφουμε στη νομική μετάφραση: 0 Η απαιτούμενη κατάρτιση του νομικού μεταφραστή εξαρτάται από το εύρος της έννοιας και της πραγματικότητας της νομικής μετάφρασης, καθώς και από το τι είναι ένα νομικό κείμενο και συνεπώς ένα νομικό μετάφρασμα. Το νομικό κείμενο, (βλ. Gémar, 1998) αφορά τη χρήση της langue juridique, της νομικής γλώσσας, ενώ πολύ συχνά συνιστά ένα υβριδικό κείμενο. Λογικά, όσο πιο αμιγής είναι η χρήση της νομικής γλώσσας στο Κ.Π. τόσο απαιτητικότερο είναι το τελευταίο και τόσο μεγαλύτερη εξειδίκευση και γνώση απαιτεί.

23 0 Σε κάθε περίπτωση αν το κείμενο δεν αναπαριστά πιστά τόσο το γράμμα όσο και το πνεύμα του Κ.Π, δηλαδή το σημαινόμενο/περιεχόμενό του (το δίκαιο) και το σημαίνον του (τη γλώσσα) δεν μπορούμε να πούμε με ευκολία ότι η μετάφραση πέτυχε πλήρως τον στόχο της (Gémar, 1998) Υπάρχει ένα διπλό επίπεδο λειτουργίας: ΔΙΚΑΙΟ (σημαινόμενο) Διπλό επίπεδο λειτουργίας ΓΛΩΣΣΑ (σημαίνον) για την καλύτερη δυνατή ισοδυναμία

24 0 Ο βαθμός, λοιπόν, δυσκολίας των νομικών κειμένων και η προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει ο μεταφραστής εξαρτάται από: 0 τον βαθμό εξειδίκευσης του πεδίου αναφοράς 0 τον βαθμό διαφοροποίησης των εμπλεκόμενων νομικών συστημάτων 0 τις ιδιαιτερότητες της χρησιμοποιούμενης νομικής γλώσσας (Πολίτης, 2002)

25 Επιπλέον τα νομικά κείμενα Με αφετηρία τη λειτουργία τους διακρίνονται σε: 0 Ρυθμιστικά Περιγραφικά Σε σχέση με το περιεχόμενο/τη λειτουργία/τον επικοινωνιακό τους σκοπό σε κείμενα : 1. με κανόνες δικαίου 2. Κατ’εφαρμογήν κανόνων δικαίου 3. Παραγωγικά έννομων συνεπειών 4. Θεωρίας 5. Εκλαΐκευσης (Κelsen και Politis & Canellopoulou-Botti, στο Βαλεοντής και Κριμπάς, 2014)

26 Πώς εμπλουτίζουμε το «σημαινόμενο», του νομικού μεταφραστή; Που δεν έχει υπόβαθρο νομικών γνώσεων/σπουδές νομικής; Το ΕΛΑΧΙΣΤΟ γνωστικό υπόβαθρο, θα μπορούσε να περιλαμβάνει: -Βασικές αρχές του δικαίου (αστικού, ποινικού, εμπορικού) -Διαγράμματα και επιτομές -Αρχές δικονομικού δικαίου -Παράλληλα κείμενα & τη διαδικασία τεκμηρίωσης -Κειμενογλωσσική ανάλυση νομικών κειμένων

27 Και επιπλέον: -μελέτη των όρων στο περικείμενό τους (μακροδομή και μικροδομή), συγκριτική μελέτη της διαδικασίας μεταφοράς στο διπλό επίπεδο «δίκαιο & γλώσσα» ως προς το Κείμενο-Πηγή/Δίκαιο-Πηγή και Κείμενο- Στόχος/Δίκαιο-Στόχος. Μελέτη και ανάλυση της πολυσημίας. Π.χ. ο όρος l’ arrêt (πότε μεταφράζεται ως «βούλευμα» και πότε ως «απόφαση»;)

28 Προσοχή χρειάζεται στο γεγονός ότι: 0 Η πολύ καλή γνώση του γνωστικού αντικειμένου μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά για τη μεταφραστική διαδικασία (π.χ. παρεμβολή για την «ορθότητα» του Κ.Π. σε αναπλήρωση του Κ.Σ.) ή «περισσή αυτοπεποίθηση» και κεκτημένη ταχύτητα (που οδηγεί σε λάθη!/π.χ. έχουμε ένα έτοιμο κείμενο για την εξαγορά εταιρικών μεριδίων από τη νέα εταιρεία Χ, ενώ πρόκειται για απορρόφηση εταιρειών κ.λπ.) 0 Η νομική μετάφραση ΣΥΧΝΑ συνιστά νομικά συμβουλευτική πράξη (π.χ. αποθησαυρισμός νομοθεσίας για μια αλλοδαπή εταιρεία που λειτουργεί παράρτημα στην Ελλάδα κ.ά.)

29 Εντέλει, η κατάρτιση αφορά το προφίλ του επιμορφούμενου: 0 Στους νομικούς συμβαίνει συχνά: (α) να γνωρίζουν τόσα για το αντικείμενο που ασυνείδητα πιστεύουν πως οι αναγνώστες/παραλήπτες θα γνωρίζουν απαραίτητα τα τεχνικά ζητήματα ή (β) να επαφίενται στις συμβάσεις του είδους και να λείπει η «επινοητικότητα» στις μεταφραστικές λύσεις (βλ. σχετικά: Νida και Taber, 1982), ενώ τα τεχνικά ζητήματα συζητιούνται μεταξύ συναδέρφων. 0 Χρειάζεται συνεπώς η ανάλυση αναγκών και προηγούμενης γνώσης των επιμορφούμενων και συστηματική μελέτη των δεδομένων της αγοράς.

30 Επίσης, το πιο σημαντικό (ίσως) κριτήριο είναι: 0 Η δεσμευτικότητα/ο δεσμευτικός χαρακτήρας του νομικού κειμένου. Έτσι, το ΑΝ το προς μετάφραση Ν.Κ. παράγει άμεσα έννομες συνέπειες στη Γ.Σ. και έτσι στο Δ.Σ. χωρίς τη μεσολάβηση άλλου μηχανισμού, καθορίζει τον επιτρεπτό βαθμό «παρέμβασης» και «ερμηνείας» εκ μέρους του μεταφραστή (Κριμπάς, 2015) και συνεπώς προσδιορίζει το πόσο ενημερωμένος/καταρτισμένος και ενδεχόμενα το ποιος είναι ο μεταφραστής.

31 Οι προοπτικές στη νομική μετάφραση είναι σημαντικές 0 Λόγω της κινητικότητας των δικαιούχων και της ανάγκης για νομική μετάφραση. 0 Λόγω της παγκοσμιοποίησης της αγοράς και της ανάδυσης νέων ευκαιριών εργασίας. 0 Λόγω των Νέων Τεχνολογιών, της συνεπαγόμενης διεύρυνσης της αγοράς εργασίας και της δυνατότητας εμπλουτισμού των γνώσεων μέσω π.χ. των MOOC (π.χ. μάθημα στο Coursera για τις βασικές αρχές του αμερικανικού δικαίου, τα open courses του Α.Π.Θ.). 0 Λόγω της αναμόρφωσης της ύλης του δικαίου και της δυναμικής της Ε.Ε.

32 Το ρίσκο και τα προβλήματα είναι εξίσου σημαντικά: 0 Οι αμοιβές συμπιέζονται σημαντικά (π.χ. για τη συμμετοχή σε πρόσκληση/tender της ΓΔΜ της Ευρ. Επιτροπής, βλ. σχετικά και απαιτήσεις για την «τεχνική ικανότητα») και κατεβαίνουν συστηματικά λόγω του ανταγωνισμού 0 Οι απαιτήσεις για την έναρξη επαγγέλματος είναι εξίσου πολλές, ενώ οι αμοιβές (γενικά) πέφτουν (π.χ. μεταφραστικό γραφείο προσφέρει 2 λεπτά τη λέξη για εξειδικευμένη νομική μετάφραση )

33 Κάθε νομικό σύστημα, εντέλει, έχει το δικό του λόγο και τη δική του «ιδιόλεκτο» Ο μεταφραστής καλείται να μιλήσει τη γλώσσα του δικαίου και έπειτα να τη μεταφράσει με δίκαιο τρόπο, έχοντας επίγνωση ότι η νομική μετάφραση δεν είναι απλά μια ακριβή(ς) τέχνη, αλλά κυρίως μια δίκαια τέχνη.

34 Σας ευχαριστώ πολύ! annoukared@gmail.com 0 Άννα Κοκκινίδου