«Βία κατά ανηλίκων: ο ρόλος του σχολείου» Γιώργος Νικολαΐδης, Αγγελική Σκουμπουρδή Ψυχίατρος Κοινωνική Λειτουργός Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής.

Παρουσίαση με θέμα: "«Βία κατά ανηλίκων: ο ρόλος του σχολείου» Γιώργος Νικολαΐδης, Αγγελική Σκουμπουρδή Ψυχίατρος Κοινωνική Λειτουργός Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Βία κατά ανηλίκων: ο ρόλος του σχολείου» Γιώργος Νικολαΐδης, Αγγελική Σκουμπουρδή Ψυχίατρος Κοινωνική Λειτουργός Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, Κέντρου για την Μελέτη και την Πρόληψη της Κακοποίησης – Παραμέλησης των Παιδιών Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού

2 Η θυματοποίηση παιδιών όπως αυτή μπορεί να εμφανιστεί στο σχολείο αφορά παιδιά που: ενδοοικογενειακή βίαΜπορεί να υφίστανται βία στο οικογενειακό τους περιβάλλον από τους γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειας (ενδοοικογενειακή βία) βία στο χώρο του σχολείουΜπορεί να υφίστανται βία στο χώρο του σχολείου από το σχολείο ως θεσμό (κλίμα, συναισθηματική ατμόσφαιρα), όσο και από τους εκπαιδευτικούς κυρίως μέσω λεκτικής και ψυχολογικής βίας (π.χ. μέσω εκφοβισμού, απόρριψης, απειλής τιμωρίας, απειλής βίας ή και καμιά φορά και εξάσκηση βίας). bullyingΜπορούν να υφίστανται βία στο χώρο του σχολείου από συμμαθητές τους ή άλλους μαθητές (bullying)

3 Βία μεταξύ ανηλίκων - “bullying” Το “bullying” αποτέλεσε πρόσφατα ζήτημα ιδιαίτερης προσοχής από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος και το αναγνώρισε ως πρόβλημα Δημόσιας Υγείας ( W.H.O., 1996, 1998 ). Ως “bullying” ορίζεται ένας ιδιαίτερος τύπος βίας με χαρακτηριστικά: πρόθεση –α) την πρόθεση της πρόκλησης βλάβης ή δυσαρέσκειας στο θύμα, επαναληψιμότητα –β) την επαναληψιμότητα της βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς και ανισομετρία δύναμης ή ισχύος –γ) την ανισομετρία δύναμης ή ισχύος ανάμεσα σε θύτη και θύμα με την σαφή υπεροχή της πλευράς των δραστών ( King et al., 1996 ).

4 Μορφές εκδήλωσης bullying Λεκτική βίαΛεκτική βία: δηλαδή υποτιμητικές λέξεις που πληγώνουν (πχ. βλάκα, χοντρέ, γυαλάκια, γύφτο, αλβανέ κλπ). Φυσική/σωματική βίαΦυσική/σωματική βία: σπρωξίματα, χτυπήματα, κλωτσιές, μπουνιές κλπ. Σιωπηρή – συναισθηματική βίαΣιωπηρή – συναισθηματική βία: απόρριψη, αδιαφορία, αποκλεισμός του παιδιού από τις παρέες και τις δραστηριότητες των συνομηλίκων, απομόνωση, υποτίμηση κλπ.

5 Χαρακτηριστικά ανήλικων θυμάτων μη επιθετικά αγχώδη ανασφαλή μη δημοφιλή μοναχικά με χαμηλή αυτοεκτίμηση με έλλειψη δυναμικότητας έχουν την τάση να περιμένουν αρνητική αντιμετώπιση από τους συνομηλίκους τους καταφεύγουν σε κοινωνική απόσυρση για να προστατευθούν «θύτες- θύματα»

6 Χαρακτηριστικά ανηλίκων θυτών Μια πολυπληθέστερη ομάδα παιδιών με πολλαπλούς προσδιοριστές κοινωνικών προβλημάτων και οικογενειακής δυσλειτουργίας, τα οποία, συχνά, έχουν υπάρξει σε μικρότερες ηλικίες θύματα bullying Μια μικρότερη ομάδα παιδιών από ανώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα με ελλείψεις στην εκμάθηση των ορίων

7 Η εικόνα του παιδιού – θύματος ενδοοικογενειακής βίας, όπως μπορεί να εμφανιστεί στο σχολείο Ανεξήγητες κακώσεις ή εγκαύματα ιδιαίτερα όταν είναι επαναλαμβανόμενα. Άρνηση να συζητηθεί το θέμα των κακώσεων από τα παιδιά όσο και από τους γονείς. Ασαφείς δικαιολογίες για την ερμηνεία των κακώσεων (από τα παιδιά και από τους γονείς). Το παιδί φοβάται την πιθανότητα επικοινωνίας του σχολείου με τους γονείς του. Το παιδί φοράει ρούχα που καλύπτουν χέρια και πόδια παρά τον ζεστό καιρό. Το παιδί φοβάται ή καθυστερεί όσο μπορεί να επιστρέψει στο σπίτι του μετά το σχολείο.

8 Η εικόνα του παιδιού – θύματος ενδοοικογενειακής βίας, όπως μπορεί να εμφανιστεί στο σχολείο Εμφανίζει προβλήματα συμπεριφοράς ή και αλλαγή συμπεριφοράς στο σχολείο (επιθετικότητα προς συνομηλίκους – κλοπές κλπ) Δυσκολίες στο σχολείο λόγω έλλειψης συγκέντρωσης, χαμηλή σχολική επίδοση συγκριτικά με τις πραγματικές του ικανότητες - απουσίες. Χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχές ή αυτομομφές (το παιδί νομίζει ότι φταίει το ίδιο για ότι συμβαίνει στο σπίτι). Αισθήματα ντροπής και αμηχανίας για την συμπεριφορά των γονιών

9 Η εικόνα του παιδιού – θύματος ενδοοικογενειακής βίας, όπως μπορεί να εμφανιστεί στο σχολείο Αποφυγή της σωματικής επαφής με άλλους Φόβος του παιδιού μήπως εκθέσει την οικογένειά του και εκτεθεί το ίδιο στο περιβάλλον του. Φόβος για πιθανή «διάλυση» της οικογένειάς του. Απομόνωση και αίσθηση του παιδιού ότι δεν μπορεί να στραφεί σε κανέναν για βοήθεια. Πολλές φορές ανάληψη από πλευράς του παιδιού πρόσθετων ευθυνών για το ίδιο, τους γονείς και τα αδέλφια του.

10 Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να: Ακούν το παιδί, χωρίς να το ρωτάνε καθοδηγώντας το (πχ. «τι έγινε, για πες μου» και όχι, «σου έκανε και αυτό ;»). Απενοχοποιήσουν το παιδί λέγοντάς του ότι δεν φταίει για ότι έγινε και να το πιστέψουν. Αναγνωρίσουν την εμπιστοσύνη που τους έδειξε το παιδί και ακόμα και στις περιπτώσεις που τους ζητά να το κρατήσουν μυστικό, οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να διαβεβαιώσουν το παιδί, πως οι ίδιοι έχουν την ευθύνη για παραπομπή στις αρμόδιες υπηρεσίες για να το βοηθήσουν και πως το θέμα θα συζητηθεί μόνο με όσους χρειάζεται να γνωρίζουν γ’ αυτό. Δείξουν ενδιαφέρον όχι μόνο για το παιδί αλλά και την οικογένεια.

11 Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να: Να εξηγήσουν στην οικογένεια και το παιδί ότι η παραπομπή σε εξειδικευμένο φορέα εκφράζει το ενδιαφέρον και την ελπίδα για το συμφέρον όλων: παιδιού, αδελφών, οικογένειας. Πρόθεσή τους, είναι να στηρίζουν την οικογένεια και όχι να την πληγώσουν Ελέγξουν το φυσιολογικό θυμό που αισθάνονται για τους γονείς, αποφεύγοντας να μιλάνε αρνητικά γι’ αυτούς. Κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους ένα παιδί - θύμα προστατεύει τον γονέα – θύτη.

12 Για να μπορέσει να γίνει αυτό οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται: Διασύνδεση με τους φορείς της κοινότητας (οι φορείς να δηλώσουν την παρουσία τους στο σχολείο). Πληροφόρηση για τον τρόπο λειτουργίας των φορέων και το είδος των υπηρεσιών που προσφέρουν. Συγκεκριμένα πρόσωπα αναφοράς ανά υπηρεσία, (να γνωρίζουν δηλαδή σε ποιόν μπορούν να απευθυνθούν και για ποιο αίτημα). Διαθεσιμότητα από τους επαγγελματίες, ώστε να μπορούν να τους παρέχουν υποστήριξη και σχετικές κατευθύνσεις.

13 Για να μπορέσει να γίνει αυτό οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται: Ενημέρωση – εκπαίδευση. Θεσμική κάλυψη. Αναγνώριση του ρόλου τους. Ανατροφοδότηση για τις περιπτώσεις των παιδιών που παρέπεμψαν σε μία υπηρεσία. Επαρκή διασυνδετική των υπηρεσιών και συνεργασία μεταξύ τους.

14 Βοηθητικές πρακτικές στο χώρο του σχολείου Προώθηση μιας κουλτούρας στο σχολείο που να καλλιεργεί την εμπιστοσύνη, την ισότητα των ευκαιριών και την αναγνώριση της αξίας κάθε παιδιού. Προώθηση θετικών γονεϊκών πρακτικών κτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης, τόσο με τα παιδιά, όσο και με τους γονείς. Προώθηση σαφών ορίων όσον αφορά προβλήματα συμπεριφοράς, όπως ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση στο σχολείο. Με σαφήνεια για το ποιες είναι αποδεκτές και μη αποδεκτές συμπεριφορές. Εφαρμογή κυρώσεων σε περιπτώσεις μη αποδεκτής συμπεριφοράς.

15 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (1) Υλοποίηση Ερευνών Πεδίου και σε πληθυσμούς θυμάτων, αλλά και σε τυχαία δείγματα του γενικού πληθυσμού σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο με αξιόπιστα εργαλεία και επιστημονική μεθοδολογία ΠΡΟΣΟΧΗ, ΟΜΩΣ: Το ότι το ζήτημα είναι «ευαίσθητο» δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να μιλάμε για αυτό: «ανήθικες» είναι οι πράξεις, όχι οι ερωτήσεις για αυτές!!!

16 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (2) Δημιουργία Εθνικών Κέντρων Αναφοράς και Επιτήρησης (Surveillance) με καθιέρωση Υποχρεωτικών Δηλώσεων Κρουσμάτων και τήρηση Ενιαίων Εθνικών Αρχείων ΠΡΟΣΟΧΗ, ΟΜΩΣ: Στις στατιστικές ΔΕΝ μπορούν να αθροίζονται ανόμοια μεγέθη!!!

17 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών (3) Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (3) Δημιουργία θεσμών Μόνιμης και Συστηματικής Βιβλιογραφικής Ανασκόπησης και Ενημέρωσης των επαγγελματιών και των υπηρεσιών που να τους τροφοδοτούν διαρκώς με τα νεότερα ερευνητικά δεδομένα και να διευκολύνουν την ενσωμάτωση των τελευταίων στην καθ’ ημέρα πρακτική και λειτουργία των θεσμών

18 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών (4) Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (4) Δημιουργία Δομών Συμβουλευτικών και Υποστηρικτικών Υπηρεσιών με έμφαση σε ευάλωτους πληθυσμούς (οικογένειες χαμηλού κοινωνικο- οικονομικού επιπέδου, μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες μεταναστών, χρηστών ουσιών κ.ο.κ.)

19 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών (5) Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (5) Επεξεργασία Ενιαίων Εθνικών Πρωτοκόλλων Διαχείρισης Κρουσμάτων Κακοποίησης – Παραμέλησης των Παιδιών (στο πρότυπο των Guidelines, D.R.G.’s, κ.λ.π.) ΠΡΟΣΟΧΗ, ΟΜΩΣ: ένα «κακό» Πρωτόκολλο που θα αφήνει τους θύτες να ξεφεύγουν ελεύθεροι, θα γυρίζει τα παιδιά – θύματα σε βίαια οικογενειακά περιβάλλοντα ή και θα ενοχοποιεί αθώους είναι χειρότερο από την ανυπαρξία Πρωτοκόλλου!!!

20 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών (6) Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (6) Νομοθετικές πρωτοβουλίες για –α) την αποσαφήνιση του νομικού πλαισίου αντιμετώπισης των κρουσμάτων (π.χ. ρητή απαγόρευση της σωματικής τιμωρίας των παιδιών ), –β) θέσπιση του Οικογενειακού Δικαστηρίου –γ) επέκταση των αρμοδιοτήτων των Εισαγγελιών Ανηλίκων και σε αδικήματα που διαπράττονται σε βάρος ανηλίκων –την αποφυγή της επανα-θυματοποίησης των παιδιών στα δικαστήρια, τις υπηρεσίες υγείας- πρόνοιας, αλλά και στα Μ.Μ.Ε. και –δ) την θεσμική ασυλία των επαγγελματιών (legal immunity) με στόχο την εξάλειψη των φαινομένων «αμυντικής» άσκησης των καθηκόντων τους

21 Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών (7) Προτεραιότητες αντιμετώπισης κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα (7) Ευρύτατες καμπάνιες εθνικής κλίμακας Αγωγής Υγείας του γενικού κοινού με θεματολογία: –α) την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση, –β) την εκμάθηση εναλλακτικών μεθόδων ανατροφής και εκπαίδευσης των παιδιών, –γ) την υιοθέτηση άλλων γονεϊκών ρόλων και προτύπων, –δ) την δημιουργία κοινωνικών δομών υποστήριξης για ευάλωτους πληθυσμούς όπως ζευγάρια σε διάσταση ή διαδικασία διαζυγίου κ.λ.π. και –ε) την εκπαίδευση των ίδιων των παιδιών ώστε να μην ανέχονται στο παρόν και να μην αναπαράγουν στο μέλλον τη βία μέσα στο σπίτι ΠΡΟΣΟΧΗ, ΟΜΩΣ: Αυτό δεν σημαίνει ότι η πληροφόρηση είναι ΠΑΝΤΑ επιστημονικά ορθή και ΕΓΚΥΡΗ!!!

22 Ευχαριστώ για την υπομονή σας!!!