Υπερηχογράφημα κύησης: Σπονδυλική στήλη εμβρύου

Παρουσίαση με θέμα: "Υπερηχογράφημα κύησης: Σπονδυλική στήλη εμβρύου"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

0 Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική
Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική Ενότητα 2: Σπονδυλική Στήλη Γεωργία Οικονόμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ραδιολογίας - Ακτινολογίας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

1 Υπερηχογράφημα κύησης: Σπονδυλική στήλη εμβρύου
Μοίρες της ΣΣ Α1-Α7 ΑΜΣΣ Ι1-Ι5 Ιερά μοίρα Ο1-Ο5 ΟΜΣΣ Θ1-Θ12 ΘΜΣΣ Κόκκυγας Υπερηχογράφημα κύησης: Σπονδυλική στήλη εμβρύου

2 Ανατομία ΑΜΣΣ Α4 εκ των άνω Σώμα
Εγκάρσιο τρήμα σπονδυλική αρτ. & φλέβα Νωτιαίος μυελός Εγκάρσιο τρήμα Α1 άτλας Α2 άξονας οδόντας

3 Απλές ακτινογραφίες ΑΜΣΣ 1/3
Πρόσθια λήψη – F: Κλείδα 1η πλευρά Τραχεία Ακανθώδης απόφυση Α7 Σπονδυλικό σώμα Α5 Πλάγια απόφυση

4 Απλές ακτινογραφίες ΑΜΣΣ 2/3
Πλάγια λήψη - Ρ: Θ1 Ακανθώδης απόφυση Α7 Τόξο Κατάντεις απόφυση Ανάντεις απόφυση Α2 ακανθώδης απόφυση Οδόντας Πρόσθιο τόξο Α1 Τραχεία

5 Απλές ακτινογραφίες ΑΜΣΣ 3/3
Α/α οδόντα – άτλαντα F (διαστοματική): Α1 εγκάρσια απόφυση Α1 πλάγια μάζα Οδόντας Α1 κάτω αρθρική απόφυση Α2 άνω αρθρική απόφυση

6 Λοξή λήψη (αριστερά μεσοσπονδύλια τρήματα)
Πλευρά Κλείδα Μεσοσπονδύλια τρήματα Αυχένας Τραχεία Λοξή λήψη (δεξιά μεσοσπονδύλια τρήματα) Κλείδα Πλευρά Σπονδυλικά τόξα Μεσοσπονδύλιο τρήμα Πλάγια απόφυση Τόξο

7 Στέλεχος Παρεγκεφαλίδα Α2, οδόντας Εγκεφαλονωτιαίο υγρό, ΕΝΥ Νωτιαίος μυελός Α3-4 μεσοσπονδύλιο διάστημα Α7 ακανθώδης απόφυση Α7 σπονδυλικό σώμα Τραχεία Μαγνητική τομογραφία ΑΜΣΣ: Μέση οβελιαία τομή

8 Σύγκριση απεικονιστικών μεθόδων 1/2
Αξονική ΑΜΣΣ: μέση οβελιαία τομή Μαγνητική ΑΜΣΣ: μέση οβελιαία τομή Α/α ΑΜΣΣ Ρ

9 Σύγκριση απεικονιστικών μεθόδων 2/2
Α/α και αξονική τομογραφία διαφορά από μαγνητική τομογραφία. Το φυσιολογικό οστό είναι η πιο «λευκή» ανατομική δομή της εικόνας σε αντίθεση με τη μαγνητική τομογραφία. Α/α διαφορά από αξονική τομογραφία. Η αξονική τομογραφία είναι τομογραφική τεχνική, άρα δεν υπάρχουν επιπροβολές πολλαπλών ανατομικών δομών. Δείτε στο προηγούμενο στην α/α οι οπίσθιες (ανάντεις και κατάντεις αρθρώσεις επισκιάζουν το νωτιαίο σωλήνα. Αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία και υπερηχογραφία είναι τομογραφικές τεχνικές

10 Εκ των άνω Εκ του πλαγίου Εγκάρσια πλευρική απόφυση
Ανατομία ΘΜΣΣ ΘΩΡΑΚΙΚΟΣ ΣΠΟΝΔΥΛΟΣ Εκ των άνω Εκ του πλαγίου Πλευρική απόφυση σπονδύλου Πλευρική απόφυση σπονδύλου Μεσοσπονδύλιο τρήμα Ακανθώδης απόφυση Ακανθώδης απόφυση Εγκάρσια πλευρική απόφυση spineuniverse.com

11 Α/ες ΘΜΣΣ 1/2 ΘΜΣΣ F: ΘΜΣΣ F: Αριστερά κοιλία
Αέρας στο θόλο του στομάχου Δεξιό ημιδιάφραγμα Οπίσθια πλευρά Κλείδα ΘΜΣΣ F: Αέρας στο παχύ έντερο Αέρας στο θόλο του στομάχου Αριστερό ημιδιάφραγμα Οπίσθιο τμήμα πλευράς Αυχένας τόξου Ακανθώδης Εγκάρσια απόφυση

12 Α/ες ΘΜΣΣ 2/2 Πλαγία λήψη ΘΜΣΣ Οπίσθιο τμήμα πλευράς Vertebral body
Μεσοσποnδύλιο διάστημα Πλαγία λήψη ΘΜΣΣ Δεξιό ημιδιάφραγμα Αριστερό ημιδιάφραγμα Σπονδυλικό σώμα Πλευρά

13 Α/α πλάγια ΘΜΣΣ Κλείδα Αυχένας Μεσοσπονδύλιος διάστημα Σπονδυλικό σώμα
Ακανθώδης απόφυση Πλευρές

14 Ανατομία ΟΜΣΣ 1/3 Οπίσθιος επιμήκης σύνδεσμος Ρίζες νεύρων ιππουρίδας
Μηνιγγικός σακκος Τόξο απονδύλου Ωχρός σύνδεσμος Αποφυσιακή άρθρωση Ακανθώδης απόφυση Ο5 Ρίζες νεύρων ιππουρίδας Ο5 σπονδυλικό σώμα Τόξο σπονδύλου Ανάντεις απόφυση Ο3 νεύρο Εγκάρσια απόφυση

15 Ανατομία ΟΜΣΣ 2/3 Μηνιγγικός σάκκος Ο1 τόξο Μυελικός κώνος Ο2 τόξο
Ιππουρίδα Ρίζες νεύρων Ιερό Ο1 τόξο Ο2 τόξο

16 Μεσοσπονδύλιος δίσκος
Ανατομία ΟΜΣΣ 3/3 Μεσοσπονδύλιος δίσκος Σώμα σπονδύλου Οπίσθια άρθρωση Αυχένας

17 Α/ες ΟΜΣΣ 1/3 ΟΜΣΣ F: Πλευρά Εγκάρσια απόφυση Αυχένας
Ακανθώδης απόφυση Ιερό Ιερολαγόνια άρθρωση

18 Α/ες ΟΜΣΣ 2/3 ΟΜΣΣ Ρ: Ιερό Ακανθώδης απόφυση Σπονδυλικό σώμα
Μεσοσπονδύλιος δίσκος Μεσοσπονδύλιο τρήμα Αυχένας Κατάντεις απόφυση Ανάντεις απόφυση Πλευρά

19 Α/ες ΟΜΣΣ 3/3

20 Λοξές λήψεις ΟΜΣΣ Scottie dog Σκυλάκι Αυτί – ανάντεις απόφυση. Μάτι – αυχένας. Μπροστινό πόδι – κατάντεις απόφυση. Ουρά – ανάντιες απόφυση της άλλης πλευράς. Πίσω πόδι – κατάντεις απόφυση της άλλης πλευράς. Ανάδειξη της διάμεσης μάζας – οστό μεταξύ ανάντεις και κατάντεις αποφύσεων, όπου συμβαίνει η σπονδυλόλυση.

21 Αξονική τομογραφία ΟΜΣΣ
Οβελιαία τομή Ο2 σπονδυλικό σώμα Ο2 ακανθώδης απόφυση Ο3-4 μεσοσπονδύλιος δίσκος Μηνιγγικός σάκκος

22 Μαγνητική τομογραφία ΟΜΣΣ μέση οβελιαία τομή
Μαγνητική τομογραφία ΟΜΣΣ μέση οβελιαία τομή Ι1 Ο5 Ο4-5 δίσκος εκφύλιση Ο3-4 δίσκος φυσιολογικός Ρίζες νεύρων ιππουρίδα 22

23 Σύγκριση απεικονιστικών μεθόδων
Α/α ΟΜΣΣ Ρ Αξονική ΟΜΣΣ: μέση οβελιαία τομή Μαγνητική ΟΜΣΣ: μέση οβελιαία τομή

24 Σκολίωση 1/5 Κυρτότητα της ΣΣ στο στεφανιαίο κυρίως επίπεδο.
Λοξοί ώμοι Κυρτή ΣΣ Λοξή πύελος Κυρτότητα της ΣΣ στο στεφανιαίο κυρίως επίπεδο. Αιτιολογία Ιδιοπαθής. Συγγενής. Νευρομυϊκής αιτιολογίας. Σκελετικές δυσπλασίες. Σε συνδυασμό με όγκους. “Blausen 0785 Scoliosis 01”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0 “Scoliosis patient in cheneau brace correcting from 56 to 27 deg”, από FerdinandW διαθέσιμο με άδεια CC BY 2.0

25 Ρόλος απεικόνισης Καθορισμός αιτιολογίας. Εκτίμηση σοβαρότητας.
Τρόπος αντιμετώπισης. Παρακολούθηση θεραπείας. Λήψεις . Πρόσθια και πλάγια ΘΜΣΣ + ΟΜΣΣ. Σε ένα φιλμ. Εξεταζόμενος όρθιος. Σε ειδικές περιπτώσεις αξονική ή μαγνητική τομογραφία. Α/α ΟΜΣΣ πρόσθια: Σκολίωση commons.wikimedia.org

26 Σκολίωση 2/5 Μαγνητική τομογραφία Παραμόρφωση μεσοσπονδυλίων δίσκων
Παραμόρφωση μεσοσπονδυλίων δίσκων Αξονική τομογραφία Στροφή του σπονδύλου

27 Σκολίωση 3/5 Μέτρηση γωνιών για εκτίμηση σοβαρότητας 1 κυρτότητα
2 κυρτότητες

28 Σκολίωση 4/5 Πόσες κυρτότητες βλέπετε ?
Πόσες κυρτότητες βλέπετε ? “Scoliosis patient in cheneau brace correcting from 56 to 27 deg”, από FerdinandW διαθέσιμο με άδεια CC BY 2.0 Χρήση νάρθηκα σε μέσο βαθμό σκολίωσης goldbamboo.com

29 Σκολίωση 5/5 Όταν η σκολίωση είναι σοβαρή τότε γίνεται χειρουργική σταθεροποίηση.

30 Εκφυλιστικού τύπου πίεση ριζών - νεύρων
Πρόπτωση δίσκου Πάχυνση ωχρού συνδέσμου Νεύρο Νωτιαίος μυελός Αποφυσιακή άρθρωση οστεόφυτα

31 Δισκοπάθεια Εκφύλιση δίσκου Ξεκινά από μικρή ηλικία.
Προβολή δίσκου Πρόπτωση δίσκου Αποχωρισμός δίσκου Εκφύλιση δίσκου Ξεκινά από μικρή ηλικία. Αφυδάτωση του δίσκου. Μείωση δυνατότητας απορρόφησης κραδασμών. Ρήξη ινώδους δακτυλίου. Προβολή - Πρόπτωση του πηκτοειδούς πυρήνα.

32 Παραδείγματα προβλημάτων δίσκων
Παραδείγματα προβλημάτων δίσκων Φυσιολογικός Εκφυλισμένος Αποπλάτυνση ινώδους δακτυλίου Πρόπτωση Λέπτυνση -αφυδάτωση Εκφύλιση δίσκου & οστεόφυτα πρόσθια - οπίσθια Πρόπτωση δίσκου – πίεση νεύρου

33 Δισκοπάθεια 1/3 Στις ΑΤ & ΜΤ φαίνεται ο ίδιος ο δίσκος.
Στην α/α δεν απεικονίζεται ο μεσοσπονδύλιος δίσκος αλλά, η αφυδάτωση του δίσκου προκαλεί στένωση του μεσοσπονδυλίου διαστήματος. Πλάγια ΟΜΣΣ: Στένωση Ο5-Ι1 διαστήματος (Α) Μαγνητική τομογραφία ΟΜΣΣ: Πρόπτωση δίσκου (άσπρα βέλη), φυσιολογική ρίζα (μαύρο βέλος)

34 Δισκοπάθεια 2/3 Μαγνητική τομογραφία ΑΜΣΣ: πρόπτωση δίσκου Α5-6 με πίεση του νωτιαίου μυελού emedicine.medscape.com

35 Δισκοπάθεια 3/3 Αξονική τομογραφία
(προβολή μεσοσπονδυλίου δίσκου, βέλη) ΑΜΣΣ ΟΜΣΣ

36 Σπονδυλική Στένωση Πίεση νωτιαίου μυελού και νεύρων από εκφύλιση δίσκων και οστεόφυτα. Στένωση ΟΜΣΣ ΜΤ ΟΜΣΣ: οβελιαία τομή, Ο2-3 εκφύλιση και οστεόφυτα που πιέζουν την ιππουρίδα eorthopod.com

37 Πιεστικά φαινόμενα Φυσιολογικό μεσοσπονδύλιο τρήμα Νεύρο (βέλος)
ΑΤ ΟΜΣΣ: οβελιαία τομή Παρατηρείστε την ελάττωση μεγέθους των μεσοσπονδυλίων τρημάτων κάτω από το φυσιολογικό ΜΤ ΑΜΣΣ: οβελιαία τομή πίεση νωτιαίου μυελού από οστεόφυτα (βέλος)

38 Σπονδυλολίσθηση 1/2 Μετατόπιση σπονδύλου (και όλων των από πάνω) σε σχέση με τον επόμενο αίτια: Συγγενής δυσπλασία διάμεσης μάζας. Τραύμα με κάταγμα διάμεσης μάζας. Εκφυλιστικού τύπου. Διάμεση μάζα Σπονδυλόλυση Σπονδυλολίσθηση

39 Σπονδυλολίσθηση 2/2 Πλάγια α/α ΟΜΣΣ
Λευκό βέλος: φυσιολογική διάμεση μάζα Μαύρο βέλος: δυσπαλστική διάμεση μάζα Κόκκινο βέλος: ολίσθηση του Ο5 επί του Ι1 (μπλε βέλος) learningradiology.com

40 Σπονδυλόλυση Λοξή λήψη ΟΜΣΣ Μαύρο κολάρο στο «σκυλάκι» (βέλη)
Λοξή λήψη ΟΜΣΣ Μαύρο κολάρο στο «σκυλάκι» (βέλη) Scottie dog ΑΤ ΟΜΣΣ: έλλειμμα οστικό στη διάμεση μάζα emedicine.medscape.com

41 Τραύμα ΣΣ: ρόλος απεικόνισης 1/2
Ανάδειξη. Εκτίμηση σοβαρότητας. Παρουσία αστάθειας. Ανάδειξη συνοδών βλαβών μαλακών μορίων. Παρακολούθηση χειρισμών στο χειρουργείο (ακτινοσκόπηση). Παρακολούθηση θεραπείας.

42 Τραύμα ΣΣ: ρόλος απεικόνισης 2/2
Η πιο κατάλληλη μέθοδος για μελέτη πολυτραυματιών είναι η αξονική τομογραφία επειδή παρέχει: Πολύ καλές πληροφορίες για οστά και μαλακά μόρια συμπεριλαμβανομένων των συμπαγών και κοίλων οργάνων. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Δεν υπόκειται σε απόλυτες αντενδείξεις (ΜΤ) .

43 Εκτίμηση σταθερότητας
Πρόσθια στήλη Πρόσθιος επιμήκης σύνδεσμος Πρόσθιος ινώδης δακτύλιος Πρόσθια 2/3 του σπονδύλου Μέση στήλη Οπίσθιο 1/3 σπονδυλικού σώματος Οπίσθιος ινώδης δακτύλιος Οπίσθιος επιμήκης σύνδεσμος Οπίσθια στήλη Οπίσθια στοιχεία Αυχένες, αποφύσεις Οπίσθιοι σύνδεσμοι radiologyassistant.nl

44 Κάταγμα οδόντα ΑΤ ΑΜΣΣ Α/α πλάγια trauma.org trauma.org

45 Κάταγμα τόξου Α2 Hangman’s fracture 2 ασθενείς Πλάγια α/α ΑΜΣΣ

46 Κάταγμα – εξάρθρημα Θ12-Ο1
ΑΤ ΣΣ – η μπλε γραμμή δείχνει την πορεία του νωτιαίου μυελού. Οβελιαία ανασύνθεση Θ12 Ο1 Εγκάρσια τομή trauma.org

47 Κάταγμα Ο1 Σημαντική στένωση του νωτιαίου σωλήνα φαίνεται καλύτερα στην αξονική τομογραφία (γραμμές). Α/α πλάγια ΟΜΣΣ Αξονική τομογραφία

48 Τραύμα ΟΜΣΣ Χειρουργική σταθεροποίηση

49 Κάταγμα Ο1: μέθοδοι απεικόνισης
radiologyassistant.nl

50 Μέθοδος απεικόνισης Ευρήματα
1 2 3

51 Φλεγμονή ΣΣ Επηρεάζει μεσοσπονδύλιο δίσκο και παρακείμενα σπονδυλικά σώματα. Δημιουργία πυωδών συλλογών γύρω από το σπόνδυλο. Το πύον μπορεί να ταξιδέψει κατά μήκος του ψοΐτη μυ. Διάφορα μικρόβια & φυματίωση. * Απόστημα ψοΐτη (*) Φυσιολογικός ψοΐτης ( )

52 Φλεγμονές ΜΤ ΟΜΣΣ Μαύρο βέλος: επισκληρίδιο απόστημα.
Κεφαλή βέλους: φλεγμονή δίσκου. radiographics.rsna.org

53 Όγκοι ΣΣ Πρωτοπαθείς Μεταστατικοί Οστά Νευρικός ιστός Μήνιγγες
Α/α ΟΜΣΣ πλάγια: Μετάσταση Ο2 (λευκός σπόνδυλος)

54 Μεταστατική νόσος 1/2 * * Συνήθως πολλαπλές στα οστά
ΜΤ ΟΜΣΣ: καταστροφή του Ο4 σπονδύλου και πίεση του μηνιγγικού σάκκου από παθολογικό υλικό (γραμμή, * ) Συνήθως πολλαπλές στα οστά Συνήθως οι ασθενείς έχουν προηγούμενες εξετάσεις για σύγκριση * *

55 Μεταστατική νόσος 2/2 * Οι μεταστάσεις μπορεί να καταστρέφουν το οστό (λυτικές) ή να παράγουν νέο οστό (οστεοβλαστικές). * Αξονική τομογραφία ΟΜΣΣ: Διαφορετικοί ασθενείς. Οστεοβλαστικές (άνω), λυτικές (κάτω) μεταστάσεις

56 Μεταστατική νόσος Σπινθηρογράφημα
Μεταστατική νόσος Σπινθηρογράφημα Πολλαπλές εστίες που προσλαμβάνουν έντονα το ραδιοφάρμακο (μαύρα στίγματα). Δείχνει έντονη μεταβολική δραστηριότητα. Σύγκριση με προηγούμενη εξέταση. Μόνο αδρή ανατομική πληροφορία. Επί αμφιβολίας, συμπλήρωση με άλλες απεικονιστικές μεθόδους.

57 Αιμαγγείωμα σπονδύλου
Αξονική τομογραφία. Εγκάρσια τομή και οβελιαία ανασύνθεση. Αιμαγγείωμα σπονδύλου. Το συχνότερο εύρημα, χωρίς κλινική σημασία αν είναι μικρό σε μέγεθος. Μπορεί να είναι πολλαπλά. radiologyinthai.blogspot.com

58 Οστεοειδές οστέωμα Καλοήθης όγκος οστών νεαρής ηλικίας. Άλγος.

59 Όγκος πρωτοπαθής οστό ΑΤ / ΜΤ: Γιγαντοκυτταρικός όγκος σπονδύλου
AJR 2007; 189: ΑΤ / ΜΤ: Γιγαντοκυτταρικός όγκος σπονδύλου

60 Όγκοι νευρικού ιστού Πρωτοπαθής ΜΤ ΑΜΣΣ: επενδύμωμα (λευκό)
ΜΤ ΑΜΣΣ: αστροκύττωμα (λευκά) mayoclinic.org

61 Τέλος Ενότητας

62 Σημειώματα

63 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Γεωργία Οικονόμου Γεωργία Οικονόμου. «Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική. Ενότητα 2: Σπονδυλική Στήλη». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.

64 Σημείωμα Αδειοδότησης
Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

65 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων
Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

66 Διατήρηση Σημειωμάτων
Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

67 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.