Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 1.1: Βασικά στοιχεία στην εξέλιξη της Ψυχιατρικής και της Νοσηλευτικής ψυχικής υγείας Δρ. Χρυσούλα.

Παρουσίαση με θέμα: "Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 1.1: Βασικά στοιχεία στην εξέλιξη της Ψυχιατρικής και της Νοσηλευτικής ψυχικής υγείας Δρ. Χρυσούλα."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 1.1: Βασικά στοιχεία στην εξέλιξη της Ψυχιατρικής και της Νοσηλευτικής ψυχικής υγείας Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Νοσηλευτικής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

2 Οργάνωση Μαθήματος  Σκοπός Του Μαθήματος,  Θεωρητικό Μάθημα:4 ώρες Θεωρία,  Κλινική Άσκηση: 10 ώρες σε κλινικό χώρο άσκηση,  Περίγραμμα του μαθήματος,  Ενότητες του μαθήματος,  Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος. 1

3 Το μάθημα είναι μεικτό 1/2 Περιέχει 4 ώρες θεωρία και 10 εργαστήριο το οποίο εφαρμόζεται σε κλινικό χώρο. Θεωρητικό είναι ένα μάθημα που έχει μόνο θεωρία. Η παρακολούθηση του απαιτεί να δοθούν προαγωγικές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου και ο φοιτητής για να περάσει επιτυχώς το μάθημα πρέπει να αξιολογηθεί με τη βάση που είναι η βαθμολογία με 5 (Η βαθμολογία κυμαίνεται από 0-10 με βάση το 5). Μεικτό είναι ένα μάθημα που περιλαμβάνει το θεωρητικό μέρος και το εργαστηριακό μέρος.

4 Το μάθημα είναι μεικτό 2/2 Για να περάσει ο φοιτητής το μάθημα στο τέλος του εξαμήνου πρέπει να εξασφαλίσει βαθμό προαγωγικό και στα 2 μέρη του μαθήματος (παράδειγμα Η Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας – Νευρολογική Νοσηλευτική έχει Θεωρία 5 ώρες και εργαστήριο – κλινική άσκηση 10 σύνολο 15 ώρες). Η βαθμολογία αναλογεί 50% στη θεωρία και 50% στην κλινική άσκηση άρα ο ΜΟ είναι ο βαθμός 5, ο οποίος να είναι η βάση σε κλίμακα 0-10. Όταν ο φοιτητής πάρει στη θεωρία 4 και στην κλινική άσκηση 5 δεν μπορεί να περάσει με επιτυχία το μάθημα.

5 Παρακολούθηση του μαθήματος Τα μαθήματα του εξαμήνου διαρκούν 13 εβδομάδες. Στα εργαστηριακά μαθήματα η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική (δικαίωμα απουσιών υπάρχει στο 20% των μαθημάτων που πραγματοποιήθηκαν). Οι απουσίες στα εργαστηριακά μαθήματα δεν δικαιολογούνται, θα πρέπει να ολοκληρωθούν τα μαθήματα προκείμενου να είναι επιτυχής η φοίτηση και με επιτυχή αξιολόγηση, ο φοιτητής περνάει επιτυχώς το μάθημα.

6 Ο σκοπός του μαθήματος 1/2 Σκοπός του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές την έννοια της προαγωγής της ψυχικής υγείας, της θεραπείας της ασθένειας και της υποστήριξης του ατόμου με ψυχικό νόσημα και της οικογένειάς του για την παραμονή του ατόμου μέσα στην κοινωνία των πολιτών ως ενεργό μέλος. Η απόκτηση επικαιροποιημένων γνώσεων για τις ψυχικές και νευρολογικές παθήσεις. 5

7 Ο σκοπός του μαθήματος 2/2 Η ευαισθητοποίηση και εξάσκηση των φοιτητών στην απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων και συμπεριφορών για την φροντίδα και υποστήριξη των ατόμων με διαταραχές συμπεριφοράς και των ατόμων με νευρολογικές διαταραχές. Η εξάσκηση αυτή πραγματοποιείται στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη και σε δομές αποασυλοποίησης και σε φορείς επανένταξης αυτών των ατόμων στον κοινωνικό ιστό της Πολιτείας. 6

8 Περίγραμμα του μαθήματος  Ορισμός της ψυχικής υγείας,  Χαρακτηριστικά της ψυχικής υγείας,  Ορισμός της ψυχικής αρρώστιας,  Κριτήρια της ψυχικής αρρώστιας,  Ιστορική ανασκόπηση,  Ο ρόλος του νοσηλευτή στην πορεία των αιώνων. 7

9 Ενότητες μαθήματος 1/3  1 Η Ενότητα:  Βασικά Στοιχεία στην Εξέλιξη της Ψυχιατρικής & της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας.  Η Εκπαίδευση του Νοσηλευτή Ψυχικής Υγείας και ο Επαγγελματικός Ρόλος.  Η Αξία της Εκπαίδευσης για τον Φοιτητή Νοσηλευτικής.  2 Η Ενότητα:  Θεωρητικές Βάσεις Πρόληψης στην Ψυχική Υγεία. Ο Ρόλος της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας.  Η Εφαρμογή της Αξίας του Σεβασμού – της Ελευθερίας – της Δικαιοσύνης στην Φροντίδα του Ασθενή με Ψυχικό Νόσημα.  3 Η Ενότητα:  Η Επικοινωνία του Νοσηλευτή με τον Ασθενή με Ψυχική Νόσο. 8

10 Ενότητες μαθήματος 2/3  4 Η Ενότητα:  Διαταραχές Βρεφονηπιακής, Παιδικής, Εφηβικής Ηλικίας και Αναπτυξιακές Διαταραχές.  5 Η Ενότητα:  Ψυχοσωματικές Σχέσεις και Διαταραχές.  6 Η Ενότητα:  Οριακές Προσωπικότητες, Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων.  7 Η Ενότητα :  Νευρώσεις Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων.  8 Η Ενότητα:  Κατάθλιψη Παιδιών, Εφήβων και Ενηλίκων – Αυτοκτονία.  9 Η Ενότητα:  Παιδικές Ψυχώσεις – Σχιζοφρένεια Ενηλίκων. 9

11 Ενότητες μαθήματος 3/3  10 Η Ενότητα: Νευρολογική Νοσηλευτική – Μυασθένεια GRAVIS Επιληψία στα Παιδιά και Ενήλικες.  11 Η Ενότητα: Nευρομυϊκά Νοσήματα - Νόσος του Κινητικού Νευρώνα και Πολυνευροπάθεια.  12 Η Ενότητα: Σκλήρυνση Κατά Πλάκας.  13 Η Ενότητα: Δικαιώματα του Ασθενή με Ψυχικό Νόσημα - Δεοντολογία και Καθήκοντα του Νοσηλευτή – Νοσηλευτή Ψυχικής Υγείας. 10

12 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 1/3  Να εκπαιδευτείτε στη νοσηλευτική ψυχικής υγείας,  Να ενημερωθείτε για το ρόλο του νοσηλευτή στην ψυχική υγεία,  Να αναπτύξετε πρότυπα εκπαίδευσης στη νοσηλευτική ψυχικής υγείας,  Να εκπαιδευτείτε στην αποασυλοποίηση και αποκατάσταση του ασθενή με διαταραχή συμπεριφοράς,  Να ενημερωθείτε για το ρόλο του νοσηλευτή ψυχικής υγείας σε δομές αποασυλοποίησης,  Να εκπαιδευτείτε στις διαταραχές της συμπεριφοράς, την κλινική εικόνα, την θεραπευτική προσέγγιση. 11

13 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 2/3  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες φροντίδας για διαταραχές ψυχικής υγείας στα παιδιά,  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες στην φροντίδα ασθενή με σχιζοφρένεια,  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες σε συναισθηματικές διαταραχές : κατάθλιψη – μανία,  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες φροντίδας ασθενή με κακώσεις κρανίου και νωτιαίου μυελού,  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες στην φροντίδα ασθενή με σκλήρυνση κατά πλάκας. 12

14 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 3/3  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες φροντίδας ασθενή με μυασθένεια,  Να αποκτήσετε γνώσεις και δεξιότητες στη φροντίδα ασθενή με Alzheimer,  Να αποκτήσετε γνώσεις και ειδικούς χειρισμούς στη στάση και συμπεριφορά προκειμένου να εφαρμόσετε την δεοντολογία στο χώρο της ψυχικής υγείας. 13

15 Αναλυτική περιγραφή της ενότητας Η 1 Η Ενότητα περιλαμβάνει την ανάλυση της ορολογίας της ψυχικής υγείας, τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών της ψυχικής υγείας, την ανάλυση και τα κριτήρια και την ταξινόμηση της ψυχικής αρρώστιας. Την καταγραφή της επιδημιολογίας των διαταραχών συμπεριφοράς. Την αναφορά στην ιστορική εξέλιξη στην ψυχική υγεία στη διεθνή και ελληνική κοινότητα. Καταγραφή των βασικών χαρακτηριστικών του συστήματος παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Αποτύπωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα. Περιγραφή της νομοθεσίας για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Νοσηλευτική και ο ρόλος της στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Η Αναφορά στην εκπαίδευση, στη μετεκπαίδευση και στην ειδικότητα του Νοσηλευτή ψυχικής υγείας. Περιγραφή των χαρακτηριστικών, των γνώσεων και των δεξιοτήτων που απαιτούνται για να γίνει ένας απόφοιτος Νοσηλευτικής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ειδικευμένος Νοσηλευτής Ψυχικής Υγείας. Αναφέρεται ο επαγγελματικός ρόλος και οι υπευθυνότητες του Νοσηλευτή Ψυχικής Υγείας. 14

16 Στόχοι ενότητας Μετά από την παρακολούθηση και τη μελέτη του μαθήματος, ο φοιτητής νοσηλευτικής θα είναι σε θέση να ορίζει τις έννοιες της ψυχικής υγείας και αρρώστιας, να γνωρίζει την ιστορική εξέλιξη της ψυχικής υγείας στην διεθνή κοινότητα, την Ευρώπης και στην Ελλάδα. Να γνωρίζει την επιδημιολογία των διαταραχών συμπεριφοράς. Να γνωρίζει την ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην διεθνή κοινότητα και στην Ελλάδα. Να γνωρίζει τη νομοθεσία και τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας στην Ελλάδα. Να γνωρίζει την εκπαίδευση και τη μετεκπαίδευση του νοσηλευτή στον τομέα ψυχικής υγείας. Να περιγράφει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που πρέπει να έχει ένα νοσηλευτής ψυχικής υγείας και πως αυτές θα τις χρησιμοποιήσει στον επαγγελματικό του ρόλο και στις υπευθυνότητες που θα έχει. 15

17 Ορισμός Ψυχική Υγεία είναι: Η ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του όπως τον αντιλαμβάνονται και οι άλλοι και να προσαρμόζεται στο πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει. 16

18 Τα Χαρακτηριστικά Της Ψυχικής Υγείας 1/2 Είναι:  Η θετική στάση απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στη διαδικασία της ανάπτυξης και προσωπικής εξέλιξης, της αυτοπραγμάτωσης, της ενσωμάτωσης στο κοινωνικό σύνολο, της αυτονομίας, της αντίληψης τη πραγματικότητας, καθώς και η πλήρης κατανόηση του πλαισίου στο οποίο ζει. Υγιής αυτοααντίληψη.  Η ώριμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής και ερμηνεία της πραγματικότητας έτσι όπως είναι.  Η θετική και δυναμική βιοψυχοκοινωνική και ηθική ευεξία. 17

19  Οι επαρκείς διαπροσωπικές σχέσεις για εκπλήρωση των αναγκών της προσωπικότητας και ενθαρρύνουν την έκφραση και τη δημιουργική χρήση του ατόμου. Ικανότητα για δημιουργία σχέσεων με άλλους ανθρώπους. Επιδεικνύουν δημιουργικότητα και παραγωγικότητα. Επιτυγχάνεται ο έλεγχος της συμπεριφοράς τους.  Η ικανότητα για έκφραση της εκδήλωσης ενδιαφέροντος.  Ο οικοδομητικός χειρισμός των ψυχολογικών καταπονήσεων και κρίσεων με αποτέλεσμα των εσωτερικών δυνάμεων.  Η ενεργητική προσωπική προσαρμογή στη ζωή και δυναμική αρμονία μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων και απαιτήσεων. 18 Τα Χαρακτηριστικά Της Ψυχικής Υγείας 2/2

20 Ψυχική αρρώστια  Ψυχική αρρώστια είναι η αδυναμία ενός ατόμου να αντιληφθεί τον εαυτό του με τον τρόπο που τον αντιλαμβάνονται οι άλλοι, και να προσαρμοστεί στους κανόνες του πολιτισμικού και κοινωνικού πλαισίου στο οποίο ζει. Επίσης ψυχική νόσος είναι η ενδοψυχική δυσλειτουργία με εξωτερικά συμπτώματα. Χαρακτηρίζεται από διαταραχές και συγκρούσεις στην αντίληψη, την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων της ζωής, καθώς και τον τρόπο εκπλήρωσης των ατομικών βιοψυχοκοινωνικών αναγκών. 19

21 Ταξινόμηση της ψυχικής αρρώστιας  Τα ψυχικά νοσήματα ταξινομούνται σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των ψυχικών Διαταραχών, 4 η αναθεωρημένη έκδοση (DSM- IV-TR), της Αμερικάνικης Ένωσης Ψυχιάτρων.  Το DSM- IV-TR χρησιμοποιεί ένα πολυαξονικό σύστημα ταξινόμησης, που περιγραφές σοβαρές ψυχικές διαταραχές (Άξονας Ι, ΙΙ), σωματικές καταστάσεις (Άξονας ΙΙΙ), παραμέτρους του Περιβάλλοντος (Άξονας ΙV), και τους τομείς της λειτουργικότητας του ατόμου (Άξονας V). 20

22 Αναλυτική ταξινόμηση  Άξονας Ι: Κλινικές διαταραχές παιδιών και ενηλίκων, περιλαμβάνει και καταστάσεις που δεν αποδίδονται σε κάποια ψυχική διαταραχή και που μπορεί να αποτελέσουν το επίκεντρο της κλινικής προσοχής,  Άξονας ΙΙ: Διαταραχές προσωπικότητας και νοητική υστέρηση,  Άξονας ΙΙΙ: Γενικές σωματικές καταστάσεις,  Άξονας ΙV:Ψυχοκοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα,  Άξονας V: Πλήρης αξιολόγησης της λειτουργίας από (0 -100). 21

23 Τα κριτήρια ψυχικής αρρώστιας 1/2 Είναι:  Διαταραχές στην Αντίληψη,  Διαταραχές στο Συναίσθημα,  Διαταραχές στη Σκέψη,  Διαταραχές στην Κρίση,  Διαταραχές στη Βούληση,  Διαταραχές στον Προσανατολισμό, χώρο, χρόνο, πρόσωπα. 22

24 Τα κριτήρια ψυχικής αρρώστιας 2/2  Διαταραχές στη Συνείδηση,  Διαταραχές στην Επικοινωνία,  Διαταραχές στη Συμπεριφορά,  Διαταραχές στις Διαπροσωπικές Σχέσεις,  Διαταραχή στην Προσαρμοστικότητα στο Οικογενειακό, επαγγελματικό, κοινωνικό περιβάλλον, και η  Απώλεια επαφής με την πραγματικότητα. 23

25 Στις ΗΠΑ, περίπου 1:4 Αμερικανούς (πιθανότητα 25%) θα εκδηλώσει μια σοβαρή ψυχική διαταραχή κατά τη διάρκεια της ζωής. Περίπου 1:5 ενήλικες φέρει μια εμφανή ψυχική διαταραχή σε μια δεδομένη στιγμή. Το 1/3 από τους άστεγους πάσχει από ψυχική αναπηρία. 24 Επιδημιολογικά Στοιχεία Ψυχικών Διαταραχών 1/2

26 Οι περισσότεροι από τους 29.000 Αμερικανούς που αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν κάθε χρόνο έχουν κάποια κλινική διαταραχή. Η ψυχική διαταραχή, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκτονίας, καλύπτει ένα ποσοστό άνω του 15% του συνόλου των ασθενειών που εκδηλώνονται στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες όπως των ΗΠΑ. 25 Επιδημιολογικά Στοιχεία Ψυχικών Διαταραχών 2/2

27 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 1/9  Αρχέγονες δοξασίες και τακτικές  Ερμηνείες μέσω θρησκείας, μαγείας.  Χρήση συμβόλων και τελετών στη θεραπεία.  Σωματικός και ψυχικός πόνος δεν διαφοροποιούνται.  Πνεύματα – βασανιστές που ενεργούν έξω από το σώμα είναι υπεύθυνα για την αρρώστια.  Οι πρωτόγονοι θεραπευτές επιχειρούν να δωροδοκήσουν και να ευχαριστήσουν τα πνεύματα.  Οι μέθοδοι θεραπείας περιλάμβαναν τους εξορκισμούς και τα μαγικά τελετουργικά. 26

28 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 2/9  Δοξασίες και τακτικές της Αρχαίας Ελληνορωμαϊκής εποχής  Ηθική Ερμηνεία.  Οργανικές Ερμηνείες : Ο Ιπποκράτης ( 460-370 π.Χ.) απορρίπτει τη δαιμονολογία και προτείνει ότι η ψυχική υγεία προκαλείται από ανισορροπία στα « υγρά του σώματος » τα εξής : αίμα, μαύρη χολή, κίτρινη χολή και φλέγμα.  Ανισορροπίες στα υγρά του σώματος διορθώνονταν με αφαιμάξεις.  Η ψυχική υγεία αρχίζει να εντάσσεται στο βασίλειο της Ιατρικής.  Έναρξη κλινικών παρατηρήσεων και ηθικοπλαστικής πρακτικής. 27

29 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 3/9  Δοξασίες και τακτικές της εποχής του μεσαίωνα (εποχή παρακμής)  Επιστροφή στη μαγική και θρησκευτική ερμηνεία.  Η τρέλα εθεωρείτο ως το δραματικό αποτέλεσμα της μάχης με μυστικές δυνάμεις και συσχετίστηκε με το φεγγάρι ( σεληνιασμός).  Βίαιη μεταχείριση φυλάκιση και διωγμός.  ‘Malleus malefi carum “ “ το σφυρί της μάγισσας” γραμμένο από 2 μοναχούς από τον Αγ. Δομίνικο, τον J. Sprenger και τον H. Kraemer δημοσιεύτηκε το 487 και επιχειρούσε να εκλογικεύσει την ψυχική αρρώστια στην βάση των μαγικών εξηγήσεων. 28

30 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 4/9  Δοξασίες και πρακτικές στην εποχή της Αναγέννησης  Μαύρη μαγεία ως ερμηνεία της νοητικής νόσου.  Θρησκευτική «Αγωγή»: εξορκισμός, βασανιστήρια, θάνατος.  Οι «τρελοί» δεν έχουν που να αποτανθούν. Η τρέλα συνδέεται με την ιατρική. Μπορούσε μόνο να τιθασευτεί με την πειθαρχία και τη βαρβαρότητα.  Ριζοσπαστικοί γιατροί όπως ο J. Weyer (1515 -1588) πίστευαν ότι αυτές οι ασθένειες που οι καταβολές τους αποδίδονται σε μάγισσες, έχουν φυσικά αίτια.  Το 1656 ιδρύθηκε το γενικό νοσοκομείο τα. ΠΑΡΙΣΙΩΝ, ένα άσυλο για του τρελούς, τους φτωχούς και άλλους απόκληρους (deviants). 29

31 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 5/9  Τέλη 18 ου - 19ου αιώνα - Εποχή ηθικής Θεραπείας  Οι γιατροί ταξινομούσαν τα συμπτώματα της ψυχικής διαταραχής χωρίς να κατανοούν τις αιτίες του ψυχικού «υποφέρειν».  Το 1974 ο Philippe Pinel (1745-1826) μεταχειρίστηκε τους τρόφιμους στα γαλλικά άσυλα της Bicetre και της Salpertiere με απανθρωπιά και για αυτό θεωρήθηκε τρελός.  Στην Αγγλία, ο William Tuke (1732- 1822) εστίασε στη λεγόμενη «ηθική θεραπεία» σε ένα ανθρώπινο περιβάλλον που εκαλείτο «ησυχαστήριο του York».  Στην Αμερική ο Benjamin Rush ( 1746- 1813) τονίζει την ανθρωπιστική προσέγγιση και την ηθική θεραπεία στο νοσοκομείο της Pennsylvania. 30

32 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 6/9  Εποχή των Δημόσιων Ψυχιατρείων  H Dorothea L. Dix (1802- 1887) ίδρυσε ή επέκτεινε πάνω από 30 ψυχιατρικά νοσοκομεία.  Η ηθική θεραπεία ακολουθείται από την υποστηρικτική θεραπεία  O Clifford Beers ( 1876 -1943) δημοσίευσε το βιβλίο του στο οποίο περιέγραψε την οδυνηρή εμπειρίες και ψυχική αγωνία, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη της προληπτικής ψυχιατρικής και στη δημιουργία κλινικών για την καθοδήγηση των παιδιών. 31

33  Αρχές του 20 ου Αιώνα Εποχή της Ψυχανάλυσης: Ο E. Kraepelin (1856-1926) δημιουργεί ένα σύστημα διαφοροδιάγνωσης της αρρώστιας και διαφοροποίησε τη σχιζοφρένεια από τη διπολική διαταραχή. Ο S. Freud (1856- 1939) ερμηνεύει την ανθρώπινη συμπεριφορά με ψυχολογικούς όρους και δείχνει ότι η συμπεριφορά μπορεί να αλλάξει μέσω της ψυχανάλυσης.  Μέσα του 20 ου Αιώνα Από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 και μέχρι τα μέσα του 1950 αναπτύχθηκε ένα βαθύ σχίσμα ανάμεσα στο βιολογικό και δυναμικό προσανατολισμό στην ψυχική υγεία. 32 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 7/9

34 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 8/9  Τέλη του 20 ου Αιώνα Αποασυλοποίηση και το κίνημα της ψυχικής υγείας στην κοινότητα. Ανάμεσα στο 1955 – 1975 μειώθηκε ο αριθμός των τροφίμων στα δημόσια ψυχιατρεία κατά 66%.  Δεκαετία του 1990 Πρωταρχική καινοτομία του 1990 είναι η βιολογική «επανάσταση». Οι ομάδες υποστήριξης των ασθενών καλωσορίζουν τη στροφή των ψυχιάτρων προς την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και την αυτοεξυπηρέτηση των πελατών. 33

35 Γενική Ιστορική Ανασκόπηση 9/9  Στην Αρχή της Νέας Χιλιετίας Εποχή της αναμόρφωσης της ψυχικής υγείας. Η αναμόρφωση της ψυχιατρικής φροντίδας είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί ο χρόνος νοσηλείας των πελατών και αύξησε την ικανότητα της αντίληψης του ασθενή. 34

36 Συνοπτική Ανασκόπηση 1/7  Συνοπτικά πριν τον 19 ο Αιώνα Ιστορικά, η φροντίδα των ψυχικά πασχόντων στις δυτικές κοινωνίες χαρακτηρίζονταν από έλλειψη κατανόησης με το τι είναι η ψυχική νόσος. Αυτό οδήγησε σε απάνθρωπη μεταχείριση των ψυχικά πασχόντων από τους «θεραπευτές» τους. 35

37 Συνοπτική Ανασκόπηση 2/7  19 ος Αιώνας σημαντικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης  Οι ψυχικά άρρωστοι δεν αντιμετωπίζονται πλέον με απάνθρωπο τρόπο.  Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια βρίσκεται στο επίκεντρο της θεραπείας.  Οι επιστημονικές μελέτες υπόσχονται μέτρα θεραπευτικής αντιμετώπισης και ίασης των ψυχικών νοσημάτων.  Η θεραπεία παρέχεται στα άσυλα. Αναπτύσσονται μελέτες για τον εγκέφαλο και αυξάνεται η αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών παρεμβάσεων.  Η νοσηλευτική ψυχικής υγείας εφαρμόζεται από την Linda Richards, η οποία ήταν η πρώτη νοσηλεύτρια ψυχικής υγείας, η οποία διηύθυνε τη σχολή Ψυχιατρικής Νοσηλευτικής στο Ψυχιατρικό Άσυλο Mc Lean (1880). 36

38 Συνοπτική Ανασκόπηση 3/7  1950 – 1960 Έναρξη συζητήσεων για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών  Ανάπτυξη λιγότερων περιοριστικών χώρων φροντίδας.  Ανακάλυψη σημαντικών ψυχοτρόπων φαρμάκων, όπως είναι το λίθιο, η χλωροπρομαζίνη, οι αναστολείς της μονοαμινοξιδάσης (Α- ΜΑΟ), της αλοπεριδόλης, των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών και των βενζοδιαζεπινών. 37

39 Συνοπτική Ανασκόπηση 4/7  1950 – 1960 Έναρξη συζητήσεων για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών.  Η H. Pepleu ανέπτυξε της Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη σχέση νοσηλευτή – θεραπευμένου. 38

40 Συνοπτική Ανασκόπηση 5/7  1963 ΗΠΑ: Η εμφάνιση του κινήματος της αποασυλοποίησης. Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν θεραπευτική φροντίδα εντός της περιοχής μόνιμης κατοικίας.  Πριν από την ψήφιση του Νόμου για τα Κοινοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας (ΚΚΨΥ) (1963) στις ΗΠΑ, η θεραπευτική αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου πραγματοποιούνταν σε δημόσια νοσοκομεία, όπου οι θεραπευόμενοι παρέμεναν απομονωμένοι σε μέρη μακριά από κατοικημένες περιοχές.  Ο νόμος για τα ΚΚΨΥ (1963) είχε ως στόχο τη μετατόπιση της χρηματοδότησης και της θεραπείας από τα μεγάλα ψυχιατρεία σε ΚΚΨΥ, τα οποία παρείχαν υπηρεσίες επείγουσας φροντίδας, εσωτερικής νοσηλείας, εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες, υποστήριξη και εκπαίδευση της οικογένειας και των μελών της κοινωνίας. 39

41 Συνοπτική Ανασκόπηση 6/7  1963 ΗΠΑ: Η εμφάνιση του κινήματος της αποασυλοποίησης. Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν θεραπευτική φροντίδα εντός της περιοχής μόνιμης κατοικίας.  Η ίδρυση του Αμερικάνικου Νοσηλευτικού Συνδέσμου (ΑΝΑ). Ο ΑΝΑ συστήνει για πρώτη φορά ομάδα εργασίας, που θέτει τα κριτήρια για την άσκηση του νοσηλευτικού επαγγέλματος στον τομέα της ψυχικής υγείας και της ψυχιατρικής Νοσηλευτικής – Νοσηλευτικής Ψυχικής Υγείας (1973).  Το 1994 ιδρύεται ο Αμερικάνικος Σύνδεσμος Ψυχιατρικών Νοσηλευτών (ΑΡΝΑ). Όπου όλοι οι σύνδεσμοι των Νοσηλευτών εκδίδουν από κοινού την περιγραφή των δύο επιπέδων κλινικής πρακτικής, τη γενική πρακτική και την εξειδικευμένη (1994). 40

42 Συνοπτική Ανασκόπηση 7/7  1980 – σήμερα  Παρουσιάζονται σημαντικές αλλαγές στην θεραπευτική προσέγγιση των ψυχικών παθήσεων και στην παροχή φροντίδας στον ασθενή και στην οικογένεια σε όλο το φάσμα της παροχής φροντίδας.  Η εφαρμογή της πρόληψης της ψυχικής υγείας στην κοινότητα επικεντρώνεται στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και στη μείωση των ψυχοβλαπτικών παραγόντων στις πρώτες ηλικίες της ζωής.  Σημειώνεται εξέλιξη στη διαχείριση της φροντίδας με τη μείωση του αριθμού των ημερών εσωτερικής νοσηλείας. « Η δεκαετία του εγκεφάλου (1990) επικεντρώνεται στην ψυχική νόσο ως νόσο του εγκεφάλου. 41

43 Η Ιστορική Εξέλιξη της Ψυχιατρικής Περίθαλψης στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Βιβλιογραφία έχουμε τρεις φάσεις: 1.Την ιστορική φάση (1838 και την ίδρυση του Ψυχιατρείου Κέρκυρας έως 1955 - 1956 με την εφαρμογή των ψυχοφαρμάκων και την ίδρυση του Κ.Ψ.Υ. στην οδό Νοταρά – Αθήνα 1956). 2.Την παραδοσιακή φάση (1956 – 1983 χρονιά που ψηφίσθηκε ο Νόμος 1397/83 για το ΕΣΥ και το άρθρο 21 για την ψυχική υγεία). 3.Την μεταβατική φάση (1983 έως σήμερα που χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια εφαρμογής μιας μεταρρύθμισης στην ψυχιατρική φροντίδα). 42

44 Η Ψυχιατρική Περίθαλψη στο Νοσοκομείο στην Ελλάδα (1833-1900) Ιδρύθηκαν τα ψυχιατρεία: o Ψυχιατρείο Κέρκυρας 1838. o Ψυχιατρείο Κεφαλονιάς 1840. o Ψυχιατρείο Μαγνησίας 1885. o Φρενοκομείο Ζωρζή και Ταρσής. o Ψυχιατρείο Δρομοκαΐτη 1887. 43

45 Η Περίθαλψη στα Ψυχιατρεία στην Ελλάδα (1900 ως σήμερα) Στις αρχές του 20ού αιώνα η ψυχιατρική περίθαλψη περιελάμβανε το Δρομοκαϊτειο, το Αιγινήτειο (1904), το ψυχιατρείο Κέρκυρας και οκτώ μικρά άσυλα στη Θεσσαλονίκη, στη Σούδα, στη Σύρο, στη Χίο, στη Λέσβο και στην Κεφαλονιά. ΔΑΦΝΙ 1934. Ραγδαία αύξηση ψυχικά ασθενών και απόρων (ειδικά μετά την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922). 1 ο κρατικό ψυχιατρείο στην Αττική στα ερείπια του ναού του Δαφνίου Απόλλωνα. Ιδρύεται το 1934 με 5 «παραπήγματα» των 25 κλινών (125 κλίνες). 1934-1940 «νοσηλεύονταν» 1200-1500 άτομα. 44

46 Αποικία ψυχοπαθών Λέρου (Λακκί – 1958) 1/2 Απόμακρη και νησιωτική περιοχή. Έτοιμες κτιριακές εγκαταστάσεις. Επιμονή τοπικών αρχών για να αποτραπεί ο τοπικός μαρασμός. Έγκριση από ΠΟΥ. Στις 2/1/1958 δέχθηκε τους πρώτους ασθενείς με κριτήριο: – Την έλλειψη του ενδιαφέροντος των συγγενών για χρονικό διάστημα πάνω από 12 μήνες. – Στασιμότητα ή επιδείνωση της κατάστασής των ασθενών. 45

47 Αρχικές κλίνες 650. 1977 οι κλίνες έφθασαν τις 2700. Μαζικές διακομιδές 1958 -1965 έφθασαν τις 4500. Το 1980 διεκομίσθησαν 2000. 1000 άτομα προσωπικό από τη νήσο Λέρο έναντι 6000 πληθυσμού. Η ετήσιες κρατικές δαπάνες για τη λειτουργία του ψυχιατρείου ήταν 4.5 δισεκατομμύρια δραχμές. 46 Αποικία ψυχοπαθών Λέρου (Λακκί – 1958) 2/2

48 Απόψεις των μέσων επικοινωνίας για την ασυλοποίηση «Στην κοιλάδα των νεκρών ψυχών οι εργαζόμενοι στο Κ.Θ.Λ. συνήθισαν όχι μόνο να συνυπάρχουν με την καταπίεση και τη δυστυχία των συνανθρώπων αλλά και να αντλούν από την κόλαση τη μικροευημερία τους». Εφημερίδα τα Νέα 1982 «Αποκάλυψη: Οι ψυχασθενείς της Ελλάδας κρατούμενοι σε νησί ‘στρατόπεδο συγκέντρωσης’. Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης». Εφημερίδα “London Observer” 10/9/1989 47

49 Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας 1/3 1.Έλλειψη οργανωμένου και αποκεντρωμένου συστήματος ψυχικής υγείας. 2.Έλλειψη ψυχιατρικών Τομέων στα Γ.Ν. και Κ.Ψ.Υ. 3.Έλλειψη ενδιάμεσων δομών και αδυναμία κοινωνικής επανένταξης και επαγγελματικής αποκατάστασης των χρονίων ψυχικών ασθενών. 4.Ανεπαρκής κατανομή και διαχείριση χρηματοδότησης. 5.Άνιση κατανομή μεταξύ κέντρου και περιφέρειας επαγγελματιών ψυχικής υγείας και ασθενών 6.Ανεπάρκεια εκπαίδευσης και κατάλληλου διοικητικού δυναμικού στα ψυχιατρικά Νοσοκομεία. 7.Απουσία συστήματος παρακολούθησης και εξωτερικής αξιολόγησης των μονάδων ψυχικής Υγείας. 48 Γ.Καπρίνης, Δ.Κανδύλης 1992 και Μ.Μαδιανός 1994

50 8.Αναχρονιστική, ατελής και αποσπασματική ψυχιατρική νομοθεσία. 9.Απουσία ειδικού απογραφικού συστήματος ασθενών. 10.Έλλειψη τομεοποίησης. 11.Έλλειψη εθνικού ασφαλιστικού φορέα υγείας. Πολυδιάσπαση των ασφαλιστικών φορέων. Έλλειψη οργανωμένου και αποκεντρωμένου συστήματος ψυχικής υγείας. 12.Έλλειψη ψυχιατρικών Τομέων στα Γ.Ν. και Κ.Ψ.Υ. 49 Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας 2/3

51 13.Έλλειψη ενδιάμεσων δομών και αδυναμία κοινωνικής επανένταξης και επαγγελματικής αποκατάστασης των χρονίων ψυχικών ασθενών. 14.Ανεπαρκής κατανομή και διαχείριση χρηματοδότησης. 15.Άνιση κατανομή μεταξύ κέντρου και περιφέρειας επαγγελματιών ψυχικής υγείας και ασθενών. 16.Ανεπάρκεια εκπαίδευσης και κατάλληλου διοικητικού δυναμικού στα ψυχιατρικά Νοσοκομεία. 17.Απουσία συστήματος παρακολούθησης και εξωτερικής αξιολόγησης των μονάδων ψυχικής Υγείας. 50 Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας 3/3

52 Μεταρρύθμιση στην Ψυχική Υγεία στην Ελλάδα Χρονική Περίοδος 1980 ‒1981: Η Ελλάδα μέλος της Ε.Ο.Κ. ‒1982: Η Ελλάδα απευθύνεται στην Επιτροπή Ε.Ο.Κ. για ειδική οικονομική βοήθεια στήριξης του κοινωνικού τομέα της. Στο φάκελο της αίτησης συμπεριλαμβανόταν, πέραν των άλλων, και αίτηση αρωγής ειδικά για την ανάπτυξη των υπηρεσιών ψυχ. υγείας. ‒1983: Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αναγγέλλει την πρόθεσή της να προτείνει μέτρα ώστε να βοηθήσει τη χώρα μας. ‒1983: Νόμος 1397/1983 περί «Εθνικού Συστήματος Υγείας» (άρθρο 21 περί αποκεντρωμένου δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα). 51

53 Ο Κανονισμός της Ε.Ο.Κ. 815/84 προέβλεπε: Έκτακτη οικονομική ενίσχυση της Ελλάδας στον κοινωνικό τομέα. Εξήντα εκ. ECU για τη ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης. Πενταετή διάρκεια (1984-1988) με συγχρηματοδότηση των έργων με ποσοστά 55% η Ε.Ο.Κ. και 45% η Ελλάδα. Έκτακτη οικονομική ενίσχυση της Ελλάδας στον κοινωνικό τομέα. Εξήντα εκ. ECU για τη ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης. Πενταετή διάρκεια (1984-1988) με συγχρηματοδότηση των έργων με ποσοστά 55% η Ε.Ο.Κ. και 45% η Ελλάδα. 52

54 Κανονισμός Ε.Ο.Κ. 815/26-3-1984. Περίοδος 1984-1988 1984: Αποστολή ομάδας εμπειρογνωμόνων από Ε.Ο.Κ. 1.Ανάπτυξη 11 περιφερειών ψυχικής υγείας με 33 τομείς συνολικά ψυχικής υγείας. 2.Την ανάπτυξη σε κάθε τομέα ενός Κ.Ψ.Υ. μιας ψυχ. μονάδας σε Γ.Ν. ξενώνων κ.α. 3.Άλλα μέτρα όπως εκπαίδευση, κινητές μονάδες, επιτροπές αξιολόγησης κ.α. 53

55 Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα Η ψυχιατρική Μεταρρύθμιση άρχισε ουσιαστικά τη δεκαετία του ’80 με την είσοδό μας στην Ε.Ο.Κ. και με αφορμή και αιχμή μια διεθνή ευαισθητοποίηση που αφορούσε τις συνθήκες νοσηλείας στο Ψυχιατρείο της Λέρου. 54

56 Νομοθεσία για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση Νόμος 1397/83 για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (αρθ.21). (Κανονισμός 815/84,Προγράμματα “Λέρος | και Λέρος ||’’). Νόμος 2071/92 «γίνεται εκτεταμένη αναφορά στην οργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας». Νόμος 2716/99 «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας». 55

57 Η υλοποίηση του «Ψυχαργώς» χωρίζεται σε τρεις χρονικές περιόδους Την περίοδο 2000-2001 Α΄φάση. Την περίοδο 2002-2010 Β΄φάση. Την περίοδο 2011-2015 Γ΄φάση. 56

58 Από το Άσυλο στην Κοινότητα: Νέες Μονάδες Ψυχικής Υγείας Ο τομέας ψυχικής υγείας Ακρογωνιαίος λίθος του κοινοτικού συστήματος ψυχικής υγείας είναι ο Τομέας Ψυχικής Υγείας (ν.2716/99). Οι Υγειονομικές Περιφέρειες της χώρας διαιρούνται σε τομείς (ΤοΨΥ),με κριτήρια γεωγραφικά και πληθυσμιακά. Στους ΤοΨΥ εντάσσονται οι Μονάδες Ψυχικής Υγείας οι οποίες παρέχουν υπηρεσίες στα άτομα με ψυχικές διαταραχές που κατοικούν ή διαμένουν στην περιοχή αρμοδιότητας του Τομέα. 57

59 Δομές Αποασυλοποίησης Δομές διαμονής Ξενώνας. Οικοτροφείο. Προστατευόμενα Διαμερίσματα. Κέντρο/Μονάδα Κοινωνικής, Επαγγελματικής Επανένταξης / Εργαστήρια. 58

60 Ξενώνας Ψυχικά Ασθενών Η δυναμικότητα του δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 15 άτομα. Διαβαθμίζονται ανάλογα το χρόνο παραμονής των ενοίκων σε βραχείας, μέσης και μακράς διάρκειας παραμονής. Η υποστήριξη των ξενώνων διαβαθμίζεται ανάλογα με την παρουσία του προσωπικού σε αυτούς σε υψηλού βαθμού (24ωρη παρουσία προσωπικού), μέσου βαθμού (κατώτερη του 24ωρου παρουσία προσωπικού) και χαμηλού βαθμού (περιοδική παρακολούθηση και υποστήριξη των ενοίκων). 59

61 Οικοτροφείο Ασθενών με Ψυχική Νόσο Τα Οικοτροφείο είναι Μονάδα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης υψηλού βαθμού προστασίας. Ο αριθμός των ατόμων που φιλοξενούνται σε ένα Οικοτροφείο δεν μπορεί να ξεπερνά τα 25 και μπορούν να είναι είτε άτομα που χρειάζονται ψυχογηριατρική φροντίδα είτε άτομα με νοητική υστέρηση και δευτερογενείς ψυχικές διαταραχές είτε, τέλος, άτομα που μπορούν να ζουν στην κοινότητα αλλά επειδή έχουν χαμηλό βαθμό αυτοδυναμίας έχουν ανάγκη από μια στεγαστική δομή υψηλής προστασίας. 60

62 Προστατευόμενο Διαμέρισμα Τα προστατευόμενα διαμερίσματα είναι χώροι στέγασης - σε πολυκατοικίες ή μονοκατοικίες - ατόμων με ψυχικές διαταραχές ή νοητική υστέρηση με δευτερογενείς ψυχικές διαταραχές τα οποία έχουν αυξημένες αλλά όχι πλήρεις ικανότητες αυτοφροντίδας και αυτοεξυπηρέτησης. Σε ένα προστατευόμενο διαμέρισμα δεν μπορούν να διαμένουν περισσότερα από έξι άτομα. Η ψυχοκοινωνική φροντίδα που παρέχεται έχει σκοπό την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής ανεξαρτησίας, αυτονομίας και αποτελεσματικότητάς τους, ώστε να λειτουργήσουν στην κοινότητα με επιτυχία και στόχο την πλήρη αυτόνομη διαβίωση. 61

63 Εργαστήρια Επαγγελματικής Αποκατάστασης  Πρόκειται για μονάδες που έχουν ως στόχο στην προετοιμασία ψυχικά ασθενών με μειωμένη λειτουργικότητα για την ένταξή τους στην κοινωνία και ιδιαίτερα στον κόσμο της εργασίας.  Η επίτευξη του στόχου των μονάδων αυτών κατορθώνεται διαμέσου της εφαρμογής προγραμμάτων αποκατάστασης σε ατομική και ομαδική βάση.  Επίσης, παρέχουν τη δυνατότητα για μόνιμη απασχόληση σε ασθενείς οι οποίοι δύσκολα θα μπορούσαν να προωθηθούν στην εργασία.  Οι μονάδες αυτές λειτουργούν με ασθενείς οι οποίοι παραπέμπονται από άλλες μονάδες ψυχικής υγείας του ΤοΨΥ και εφαρμόζουν μέρος του Ατομικού Θεραπευτικού Προγράμματος που έχει εκπονηθεί για τον καθένα. 62

64 Ψυχιατρικές Μονάδες Γενικού Νοσοκομείου 1/2 Ψυχιατρικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου Περιλαμβάνει τις ακόλουθες μονάδες:  Μονάδα Νοσηλείας Ενηλίκων.  Μονάδα Βραχείας Νοσηλείας Ενηλίκων.  Μονάδα Οξέων Περιστατικών Ενηλίκων.  Δορυφορικός Ξενώνας Ενηλίκων. 63

65 Ψυχιατρικό Τμήμα Εφήβων Γενικού Νοσοκομείου Περιλαμβάνει τις ακόλουθες μονάδες:  Μονάδα Νοσηλείας Εφήβων.  Μονάδα Βραχείας Νοσηλείας Εφήβων.  Μονάδα Οξέων Περιστατικών Εφήβων.  Δορυφορικός Ξενώνας Εφήβων. 64 Ψυχιατρικές Μονάδες Γενικού Νοσοκομείου 2/2

66 Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο 1/2 Το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο (ΙΠΚ) παρέχει υπηρεσίες για παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους. Περιλαμβάνονται υπηρεσίες πρώιμης διάγνωσης και θεραπείας, συμβουλευτική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στις οικογένειες καθώς και ψυχοκοινωνική βοήθεια. Η φροντίδα παρέχεται μέσω παρεμβάσεων σε επίπεδο εξωτερικού ιατρείου, κατ' οίκον επισκέψεων, κοινοτικών δράσεων. Συνήθως η λειτουργία του είναι πρωινή και απογευματινή, επί πενθημέρου βάσεως. 65

67 Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο 2/2 Το ΙΠΚ έχει την ευθύνη παροχής ή συντονισμού των ακόλουθων δραστηριοτήτων:  Διαγνωστική εκτίμηση παιδιών, εφήβων και των οικογενειών τους  Συμβουλευτική και υποστηρικτική αντιμετώπιση  Εξειδικευμένες υπηρεσίες παιδοψυχιατρικές και ψυχολογικές υπηρεσίες  Υπηρεσίες λογοθεραπείας, εργοθεραπείας και ειδική διαπαιδαγώγηση  Σχεδιασμός παρεμβάσεων στην κοινότητα  Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα υγείας  Δραστηριότητες Κέντρου Ημέρας  Δραστηριότητες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης  Σημαντικό είναι το έργο του ΙΚ στον τομέα της πρωτογενούς πρόληψης μέσα από την οργάνωση και εφαρμογή αντίστοιχων παρεμβάσεων σε παιδικούς σταθμούς, σχολεία, κλπ. 66

68 Κέντρο Παρέμβασης Στην Κρίση Το Κέντρο Παρέμβασης στην Κρίση (ΚΠΚ) είναι συνήθως εγκατεστημένο εκτός του Γενικού Νοσοκομείου και δέχεται κυρίως ψυχιατρικούς ασθενείς οι οποίοι είναι σε κρίση χωρίς όμως να χρειάζονται ενδονοσοκομειακή νοσηλεία. Δέχεται επίσης νέα περιστατικά για τα οποία απαιτείται η παροχή υπηρεσιών λόγω μιας κρίσης που διέρχονται (για παράδειγμα, έντονες ενδοοικογενειακές συγκρούσεις). Οι ασθενείς απευθύνονται στο ΚΠΚ κυρίως σε περιπτώσεις υποτροπών είτε με δική τους πρωτοβουλία είτε από το συγγενικό τους περιβάλλον. Λόγω της φύσης των προβλημάτων τα οποία διαχειρίζεται, το ΚΠΚ λειτουργεί σε 24ωρη βάση. 67

69 Εξειδικευμένα Κέντρα Κέντρα Παρέμβασης στην Κρίση. Ολοκληρωμένο Κέντρο Παρέμβασης για άτομα με διαταραχές αυτιστικού τύπου. Κέντρο για την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer. Κέντρο αντιμετώπισης της κρίσης χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών και αλκοολικών. 68

70 Κέντρο Ημέρας Το Κέντρο Ημέρας είναι μονάδα που απευθύνεται σε άτομα τα οποία έχουν ανάγκη από συμμετοχή σε προγράμματα που αποσκοπούν στη βελτίωση των δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης και κοινωνικότητας. Λειτουργεί πρωί κι απόγευμα. 69

71 Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας 1/2 Η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας (ΚΜΨΥ) αποτελεί μονάδα των νοσοκομείων ή ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Η ΚΜΨΥ παρέχει υπηρεσίες πρόληψης και νοσηλείας ή ειδικής φροντίδας ψυχικής υγείας κατ’ οίκον: 1.Σε Τομείς Ψυχικής Υγείας που η γεωγραφική τους έκταση και διαμόρφωση, η οικιστική τους διασπορά καθώς και οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες σε συνδυασμό με τη φύση των ψυχικών διαταραχών δυσχεραίνουν την πρόσβαση των κατοίκων των περιοχών αυτών σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και 2.Σε όμορους Τομείς Ψυχικής Υγείας όταν δεν υπάρχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας. 70

72 Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας 2/2 Έργο της ΚΜΨΥ είναι η παροχή υπηρεσιών πρόληψης και νοσηλείας και ειδικής φροντίδας κατ’ οίκον, ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και αγωγής κοινότητας σε δυσπρόσιτες περιοχές και ειδικότερα: 1.Η έγκαιρη διάγνωση – παρέμβαση. 2.Η κατ’ οίκον παρέμβαση για την αντιμετώπιση και διαχείριση της κρίσης. 3.Η κατ’ οίκον νοσηλεία και παρακολούθηση της φαρμακευτικής αγωγής. 4.Η βοήθεια και η στήριξη του ασθενούς για αυτόνομη διαβίωση. 5.Η εκπαίδευση εθελοντών. 6.Η καταπολέμηση του κοινωνικού στίγματος μέσω των προγραμμάτων αγωγής κοινότητας. 71

73 Κέντρο για Χρήστες Εξαρτησιογόνων ουσιών και αλκοολικών Το Κέντρο αποτελείται συνήθως από τις ακόλουθες μονάδες: Ιατρείο Επειγόντων Περιστατικών, διασυνδεδεμένο με το ΤΕΠ του Νοσοκομείου, με σκοπό την συνολική αντιμετώπιση κάθε ασθενούς με επείγοντα προβλήματα υγείας λόγω της χρήσης ναρκωτικών ή της χρήσης/κατάχρησης αλκοόλ. Συμβουλευτικό Κέντρο, με σκοπό να δέχεται τα αιτήματα των ασθενών για αποτοξίνωση, να πραγματοποιεί την πρώτη αξιολόγηση των ασθενών και να καθορίζει το ενδεικνυόμενο θεραπευτικό μοντέλο που πρέπει να ακολουθήσει ο ασθενής. Τμήμα για κλειστού τύπου αποτοξίνωση (δηλαδή θαλάμους νοσηλείας). 72

74 Κέντρο για την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer Για την επίτευξη των στόχων του, ένα Κέντρο μπορεί να παρέχει τις ακόλουθες υπηρεσίες: Φιλοξενία (βραχύχρονη ή μακρόχρονη). Εκπαίδευση και υποστήριξη όσων φροντίζουν άτομα που πάσχουν από τη νόσο. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται μέσα από την ανάπτυξη μονάδας διαμονής (π.χ. οικοτροφείο) και ημιδιαμονής (π.χ., Κέντρο Ημέρας), μονάδας κατ’ οίκον περίθαλψης καθώς και μονάδας υποστήριξης και εκπαίδευσης των φροντιστών, είτε αυτοί είναι μέλη της οικογένειας είτε επαγγελματίες. 73

75 Κέντρα για τον Αυτισμό Τα Κέντρο αυτά διακρίνονται, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα σε παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Τα τμήματα που συγκροτούν το Ολοκληρωμένο Κέντρο Παρέμβασης για άτομα με διαταραχές αυτιστικού τύπου είναι: o Κέντρο Ημέρας. o Μονάδα Παρέμβασης στην Κρίση. o Ξενώνας. o Οικοτροφείο. o Κέντρο Εκπαίδευσης και Έρευνας. 74

76 Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου με περιορισμένη ευθύνη των μελών τους, έχουν εμπορική ιδιότητα και αποτελούν Μονάδες Ψυχικής Υγείας, οι οποίες εντάσσονται στους Τομείς Ψυχικής υγείας. 75

77 Επιτεύγματα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης 1/2 Δημιουργία ενός δικτύου νέων υπηρεσιών. Ψυχιατρικά νοσοκομεία: βελτίωση κτηριακών υποδομών, προσαρμογή στις νέες ανάγκες, δραστική μείωση κλινών κατά 65%. Δημιουργήθηκαν 12 ψυχιατρικοί τομείς σε γενικά νοσοκομεία. Ξενώνες, οικοτροφεία, προστατευμένα διαμερίσματα. 76

78 Κέντρα ψυχικής υγείας, ψυχιατρικά εξωτερικά ιατρεία σε γενικά νοσοκομεία και ψυχιατρικές κινητές μονάδες για την επίτευξη των στόχων της μεταρρύθμισης. Δημιουργία, μικρού αλλά σημαντικού δικτύου ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης με προοπτικές εκπαίδευσης και εργασιακής ένταξης των ασθενών. Χάραξη στρατηγικής που προέκυψε από την συνεργασία Ελλήνων υπευθύνων και ειδικών στον κλάδο της ψυχιατρικής με τα μέλη της επιτροπής παρακολούθησης της Ε.Ε. και εισήγαγε ένα μείγμα ευρωπαϊκών εμπειριών οργάνωσης των υπηρεσιών. Προγράμματα εκπαίδευσης των Ελλήνων επαγγελματιών ψυχικής υγείας από άλλες αντίστοιχες Ευρωπαϊκές ομάδες (π.χ. διακρατικά προγράμματα Horizon και Helios). Πρόοδος σχετικά με τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών. 77 Επιτεύγματα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης 2/2

79 Αδυναμίες της Μεταρρύθμισης 1/4 Η ασυνέχεια, μια δύσκολη φάση επιβίωσης, τόσο από οικονομική όσο από οργανωτική άποψη. Οι έξω-νοσοκομειακές δομές για μια σειρά από οικονομικούς, θεσμικούς και άλλους λόγους εξακολουθούν να είναι πολύ λιγότερες από τις αυστηρώς απαραίτητες και συνήθως λειτουργούν με μειωμένο προσωπικό. Υπάρχουν μεγάλες ανισότητες στην κατανομή των υπηρεσιών στις διάφορες περιοχές της χώρας, με αποτέλεσμα φαινόμενα μαζικής μετακίνησης ασθενών προς την Αθήνα και επιβάρυνση των κεντρικών υπηρεσιών. 78

80 Αδυναμίες της Μεταρρύθμισης 2/4 Τα προγράμματα αποασυλοποίησης έχουν δημιουργήσει πολλές δεκάδες στεγαστικών δομών σε όλη τη χώρα. Μένει όμως ανοικτό το ζήτημα της δικτύωσης αυτών των δομών. Αν παραμείνουν απομονωμένες, κινδυνεύουν να ξαναγίνουν μικρά άσυλα. Η τομεοποίηση. Οι πολύ μεγάλοι τομείς των 250 ή 300 χιλιάδων κατοίκων, με το μέγεθος τους δυσχεραίνουν την επαφή με τον περιβάλλοντα κοινωνικό ιστό και κατά συνέπεια τόσο την εργασία της πρόληψης και της βασικής φροντίδας των ασθενών. 79

81 Αδυναμίες της Μεταρρύθμισης 3/4 Η γενίκευση των ράντζων στα ψυχιατρικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων, η υποχρεωτική συντόμευση της νοσηλείας, η κατάχρηση της αναγκαστικής νοσηλείας ως μόνου μέσου εξεύρεσης κλίνης, έχουν δημιουργήσει μια ιδιαίτερα πιεστική κατάσταση. Η μείωση των ψυχιατρικών κλινών, χωρίς να λειτουργεί ένα επαρκές «φίλτρο», από εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες που να μειώνει την νοσηλεία, δημιουργεί σημαντική έλλειψη κλινών που μόνο ο ιδιωτικός τομέας προσφέρεται να καλύψει, με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς. 80

82 Αδυναμίες της Μεταρρύθμισης 4/4 Επίσης παραμένει ασαφής ο τρόπος που θα λειτουργήσουν σε ενιαίο δίκτυο οι εξωνοσοκομειακές με τις νοσοκομειακές υπηρεσίες. 81

83 Τα Θεμέλια των Σύγχρονων Θεωριών και Τακτικών Πρώτες κινητοποιήσεις σχετικά με την προστασία της ψυχικής υγείας ( προληπτική αγωγή, αγωγή παιδιών), Εμφάνιση νέων θεωριών για τα αίτια και τις θεραπείες, Θεωρία ψυχανάλυσης - Ψυχοδυναμικά στάδια ανάπτυξης (Φρόυντ), o Ψυχοκοινωνικά στάδια της ανάπτυξης: Ερικσον, o Διαπροσωπική Θεωρία: Σάλιβαν, o Στάδια της γνωστικής ανάπτυξης: Piaget, o Γνωστική θεωρία: Beck, Ellis, o Συμπεριφορισμός: Pavlov, Watson, Skinner, Wolpe, o Θεωρία γενικών συστημάτων: Menninger. 82

84 Οι Σύγχρονες Τάσεις στην Ψυχιατρική Νοσηλείας 1/3 Α. Θεραπευτικές προσεγγίσεις Ψυχοφαρμακολογία, Πρότυπα αυτοφροντίδας, Κοινωνική πρόνοια υπέρ της ψυχικής και νοητικής υγείας, Ολιστική προσέγγιση με έμφαση στη σχέση μεταξύ νου και σώματος, Οικογενειακή αγωγή, συμβουλές γάμου, ομαδική θεραπεία με έμφαση στους κοινωνικούς παράγοντες. 83

85  Β. Ειδικά ζητήματα ψυχικής υγείας Εστίαση σε ειδικές ομάδες ( αλκοολικούς, εφήβους, ηλικιωμένους), Μετατόπιση του ενδιαφέροντος για μικρότερη παραμονή στο Νοσοκομείο, και υποχώρηση των κρίσεων στην κοινότητα, Έρευνα της βιοχημείας του εγκεφάλου, Συντονισμός των υπηρεσιών που στοχεύουν στη θεραπεία και αποκατάσταση της ψυχικής υγείας, Επέκταση του ρόλου των παραϊατρικών ομάδων, όπως εκπαίδευση εθελοντών που θα υπηρετήσουν ως φροντιστές ή κηδεμόνες, Έλλειψη προσοχής, οικονομικών πόρων και έρευνας σχετικά με την πρόληψη των ψυχικών – διανοητικών νόσων. 84 Οι Σύγχρονες Τάσεις στην Ψυχιατρική Νοσηλείας 2/3

86 Γ. Η σχέση συνέχειας που υπάρχει μεταξύ ψυχικής υγείας και άλλων ασθενειών. Δ. Συστήματα ταξινόμησης DSM - III - R και DSM – IV. 85 Οι Σύγχρονες Τάσεις στην Ψυχιατρική Νοσηλείας 3/3

87 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 1/9 Νοσηλευτικές διαδικασίες στην αγωγή υγείας Α. Νοσηλευτική αξιολόγηση: περιλαμβάνει συλλογή και πιστοποίηση αντικειμενικών και υποκειμενικών στοιχείων που αφορούν στον ασθενή. 1.Στοιχεία Βιοφυσική, συναισθηματική και νοητική κατάσταση, Παρούσα και παρελθούσα χρήση ναρκωτικών, Πνευματικό και πολιτισμικό επίπεδο, Συστήματα οικογενειακής και κοινωνικής υποστήριξης, Καθημερινές δραστηριότητες, σχέσεις, πρότυπα ανοχής και αντιμετώπισης, Οικονομικοί, πολιτικοί, περιβαλλοντικοί παράγοντες, Γνώσεις και κίνητρα για την αλλαγή, Γνώση νομικών δικαιωμάτων, Πληροφορίες από την οικογένεια, άλλα άτομα και τη νοσηλευτική ομάδα. 86

88 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 2/9 Νοσηλευτικές διαδικασίες στην αγωγή υγείας Α. Νοσηλευτική αξιολόγηση: περιλαμβάνει συλλογή και πιστοποίηση αντικειμενικών και υποκειμενικών στοιχείων που αφορούν στον ασθενή. 2. Μέθοδοι Συλλογής Ιατρικό, Νοσηλευτικό, ψυχιατρικό Ιστορικό, Συνέντευξη, Παρατήρηση, Νευρολογική και παθολογική αξιολόγηση, Ψυχολογικός έλεγχος. 87

89 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 3/9 Νοσηλευτικές διαδικασίες στην αγωγή υγείας Β. Νοσηλευτική διάγνωση 1. Επίκεντρο 2. Συστατικά στοιχεία της νοσηλευτικής διάγνωσης. Δυναμική, Πιθανή αιτιολογία, Διαπίστωση των παθολογικών αντιδράσεων. 88

90 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 4/9 Νοσηλευτικές διαδικασίες στην αγωγή υγείας Β. Νοσηλευτική διάγνωση 3. Κατηγορίες πιθανών ή πραγματικών προβλημάτων υγείας Περιορισμός ή εξασθένηση της γενικής αιτιολογίας όπως νοητική ή συναισθηματική ένταση, Στοιχεία συναισθηματικής έντασης όπως πόνος, μεταβολές στην αυτοαντίληψη ή στην πορεία της ζωής, Συναισθηματικά προβλήματα όπως άγχος, απώλεια, μοναξιά, Ψυχικά συμπτώματα όπως ανορεξία που σημειώνεται ταυτόχρονα με αλλοίωση της ψυχικής σφαίρας, Μεταβολές στη σκέψη, αντίληψη, συμβολισμό, επικοινωνία και δυνατότητα λήψης αποφάσεων, Συμπεριφορική ή νοητική κατάσταση ενδεικτική ότι είναι επικίνδυνος για τον εαυτό του. 89

91 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 5/9 Νοσηλευτικές διαδικασίες στην αγωγή υγείας Γ. Προγραμματισμός ανάπτυξης νοσηλευτικού προγράμματος φροντίδας 1.Θέσπιση προτεραιοτήτων στη νοσηλεία. 2.Κριτήρια προσδιορισμού αποτελεσμάτων (μακροχρόνιοι και βραχυχρόνιοι θεραπευτικοί στόχοι του ασθενή και του νοσηλευτή). Καθιέρωση πραγματικών στόχων, Προσδιορισμός των στόχων, Προσδιορισμός των μεθόδων επίτευξης. 3.Χρήση κανόνων ψυχοθεραπείας. 4.Υπόδειξη των βασικών αρμοδιοτήτων. 5.Συνεχής ενημέρωση και αξιολόγηση του θεραπευτικού προγράμματος. 90

92 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 6/9 Νοσηλευτικές διαδικασίες στην αγωγή υγείας Δ. Ολοκλήρωση των παρεμβάσεων – τεχνικές Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στον ασθενή, την οικογένεια, την ομάδα, Ενημέρωση σε θέματα υγείας, Δραστηριότητας αυτοφροντίδας στην καθημερινή ζωή, Φαρμακευτική αγωγή, Θεραπευτικό περιβάλλον, Συνταγογράφηση για τη διατροφή, άσκηση, δραστηριότητες, Εποπτεία στις παρεμβάσεις με αξιολόγηση – αποδοτικές, – Ποιες παρεμβάσεις πρέπει να αλλάξουν, – Είναι απαραίτητη η χρήση νέων παρεμβάσεων, – Σημειώθηκε επίτευξη των στόχων. 91

93 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 7/9 Περιβάλλον ψυχιατρικής νοσηλευτικής πρακτικής Α. Ψυχιατρική νοσηλευτική σε κοινωνικό περιβάλλον 1.Θεμελιώδεις Αρχές, 2.Καθήκοντα Νοσηλευτή: Πρόληψη, θεραπεία, αποκατάσταση. Β. Ψυχιατρική νοσηλευτική σε νοσοκομειακό περιβάλλον 1.Φύση των εγκαταστάσεων, 2.Τον εγκλεισμό ασθενών παρά τη θέλησή τους, 3.Όσους δεν ανταποκρίνονται στην θεραπεία, 4. Καθήκοντα Νοσηλευτών σε περιβάλλον ψυχιατρικού νοσοκομείου (εφαρμογή της βασικής νοσηλευτικής) – Εκπαίδευση ασθενή, – Μέλος ομάδας στη δημιουργία προγράμματος νοσηλείας, – Παρέμβαση και επίλυση της κρίσης, – Παροχή θεραπευτικού περιβάλλοντος. 92

94 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 8/9 Γ. Ψυχιατρική νοσηλευτική σε περιβάλλον γενικού νοσοκομείου 1.Υποδομή. 2.Φόβος για το άγνωστο. 3.Επικείμενος θάνατος. 4.Πόνος. 5.Κοινωνική εξάρτηση. 6.Αρνητισμός. 7. Άγχος λόγω έλλειψης αυτονομίας. 8. Οικονομικά προβλήματα. 93

95 Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία 9/9 Γ. Ψυχιατρική νοσηλευτική σε περιβάλλον γενικού νοσοκομείου 9.Αποπροσανατολισμός. 10.Εξασθένηση γνωστικής κατάστασης. 11.Νοσηλευτική συμμετοχή επιτρέποντας στον ασθενή να εκφράσει τα συναισθήματά του. 12.Ενημέρωση του ασθενή για τη διαδικασία. 13.Βοήθεια να αντιμετωπίσει το νοσοκομειακό περιβάλλον. 14.Προσφορά συμβουλών. 15.Σεμινάρια σε θέματα επικοινωνίας με τον ψυχικά ασθενή. 16. Θεραπευτικές ομάδες προσωπικού. 94

96 Συμπεράσματα Η ιστορική εξέλιξη της ψυχιατρικής επιστήμης στην φροντίδα του ασθενή με ψυχικό νόσημα συνέβαλε στην εφαρμογή της υποστηρικτικής νοσηλευτικής φροντίδας στον ψυχικά άρρωστο και στην οικογένειά του με τη χρήση των επιστημονικών κατευθυντήριων οδηγιών που απορρέουν από τις σύγχρονες επιστημονικές μελέτες. 95

97 Βιβλιογραφία 1/3 American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition (DSM-5), 5 th Edition. Washington, DC: Author. http://www.terapiacognitiva.eu/dwl/dsm5/DSM-5.pdf http://www.terapiacognitiva.eu/dwl/dsm5/DSM-5.pdf Thomas A. Widiger and Douglas B. Samuel, 2005. Diagnostic Categories or Dimensions? A Question for the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders—Fifth Edition. Journal and abnormal Psychology, vol. 114, no 5, 494-104. Γιάννης Τσιάντης, Σωτήρης Μανωλόπουλος. Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής, Δεύτερος Τόμος, Δεύτερο Μέρος, Ψυχοπαθολογία. 1998, Εκδόσεις Καστανιώτη. Mary Ann Hogan. Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας. Ανασκοπήσεις και Αιτιολογήσεις 2008. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης. 96

98 Βιβλιογραφία 2/3 Eby Brown. Η Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία. Ιατρικές Εκδόσεις Λαγός 2010, Αθήνα. Karol Ren Kneisl et al. Εκδόσεις Έλλην, 2009 Αθήνα. Mary Ann Hogan.Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας. Εκδόσεις ΠΧ. Πασχαλίδης – Broken Hill Publishers LTD, 2012, Αθήνα. Mounir Y. Ekdawi. Ψυχιατρική Αποκατάσταση. Εκδόσεις Έλλην 1998, Αθήνα. Χ. Νταφογιάννη. «Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΤΟΥΣ». Α’ Έκδοση, Εκδόσεις «ΣΙΡΡΙΣ», Φεβρουάριος 2000. Χ. Νταφογιάννη.: «ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ. ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟ ΨΥΧΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ». Α’ Έκδοση, Εκδόσεις «ΙΩΝ», 2002 Χ. Νταφογιάννη –Α. Νεστορίδου: «ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ». Α’ Έκδοση, Εκδόσεις «ΙΩΝ», 2003. 97

99 Βιβλιογραφία 3/3 Χ. Νταφογιάννη. «Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΤΟΥΣ». Α’ Έκδοση, Εκδόσεις «ΣΙΡΡΙΣ», Φεβρουάριος 2000. Χ. Νταφογιάννη.: «ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ. ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟ ΨΥΧΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ». Α’ Έκδοση, Εκδόσεις «ΙΩΝ», 2002 Χ. Νταφογιάννη –Α. Νεστορίδου: «ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ». Α’ Έκδοση, Εκδόσεις «ΙΩΝ», 2003. 98

100 Τέλος Ενότητας

101 Σημειώματα

102 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Χρυσούλα Νταφογιάννη 2014. Χρυσούλα Νταφογιάννη. «Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας / Νευρολογική Νοσηλευτική. Ενότητα 1.1: Βασικά στοιχεία στην εξέλιξη της Ψυχιατρικής και της Νοσηλευτικής ψυχικής υγείας». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.ocp.teiath.gr

103 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

104 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

105 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

106 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.