ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Φ.Π.ΜΑΝΑΚΙΔΟΥ.

Παρουσίαση με θέμα: "ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Φ.Π.ΜΑΝΑΚΙΔΟΥ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Φ.Π.ΜΑΝΑΚΙΔΟΥ

2 ΧΡΟΝΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ Γενικά χαρακτηριστικά της εποχής 1) πολιτικές, κοινωνικές συνθήκες μοναρχία, Δυναστείες (Αντιγονίδες, Πτολεμαίοι, Σελευκίδες, Ατταλίδες) δυναστική πολιτική και προπαγάνδα βασιλικές αυλές, χορηγία (σύνταξη). Τίμων 2) ελληνισμός και διάχυσή του ή κοσμοπολιτισμός, Κοινή, Γενικά χαρακτηριστικά της εποχής 1) πολιτικές, κοινωνικές συνθήκες μοναρχία, Δυναστείες (Αντιγονίδες, Πτολεμαίοι, Σελευκίδες, Ατταλίδες) δυναστική πολιτική και προπαγάνδα βασιλικές αυλές, χορηγία (σύνταξη). Τίμων 2) ελληνισμός και διάχυσή του ή κοσμοπολιτισμός, Κοινή,

3 ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, τα γενικά χαρακτηριστικά αυτής της ποίησης και γραμματείας 1) Ακαδημαϊσμός, λογιοσύνη, ars-ingenium 2) ανάμειξη ειδών, πολυειδία contaminatio generum 3) συστηματική ανάπτυξη φιλολογίας ως αυτόνομης επιστήμης (συγκέντρωση/διάσωση, αποκατάσταση και έκδοση με υπομνηματισμούς). Ζητήματα. Οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι

4 ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, τα γενικά χαρακτηριστικά αυτής της ποίησης και γραμματείας ΙΙ 4) επιμέρους στοιχεία:  Βασιλικά θέματα (Νίκη, Κόμη, Σωσίβιος)  Θέματα καθημερινά, οικεία (έρωτας, ηλικίες)  Εμμονή στη λεπτομέρεια  Αποκαθήλωση θεών ακι ηρώων, νέος ηρωισμός (ή και αντιηρωικότητα)  Ανάδειξη άσημων σε διάσημους (Εκάλη, Μόλορχος)

5 ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Αλεξανδρινή Μούσα = Συνέχεια και νεωτερισμός αισθητισμός. Μανιέρα (Λυκόφρων). Η απόληξη

6 Κεφ. 2 Αφηγηματικό έπος και επύλλιον  Έννοιες κλειδιά  λόγιος χαρακτήρας (poeta doctus, βλ. Ars –ingenium). Ἀμάρτυρον οὐδὲν ἀείδω (Καλλίμαχος)  Ερωτικό θέμα (ο ηρωισμός και ο ήρωας)  Καθημερινότητα  Περιγραφική διάθεση (ἔκφρασις)  Παρεκβάσεις (αίτια, γνώσεις, βλ. Λόγιο)  Μικροτεχνία (βλ. Αντίθεση με παραδοσιακό έπος)  Συμφυρμός διαφόρων λογοτεχνικών ειδών (βλ. Γενικά πολυείδεια)  Πρόδρομος ο Αντίμαχος ο Κολοφώνιος (Θηβαϊς, Γλῶσσαι)

7 ΝΕΩΤΕΡΙΚΟ ΕΠΟΣ, ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ΡΟΔΙΟΣ Ι Αργοναυτικός κύκλος (Αργώ πασιμέλουσα) Λόγιος χαρακτήρας, βλ. και αίτια, γεωγραφικές πληροφορίες Προηγούμενα μοντέλα: Πίνδαρος, Ευριπίδης, Ηρόδοτος κ.άλ. Σχέση με παραδοσιακό έπος(ομηρίζον). Intentional dissimilarity. Imitatio in oppositione, aemulatio. Contaminatio generum  όχι αποκλειστικά έπος! Προϊόν γραφής (διαφορετικές συνθήκες). Διαφορετική ιδεολογία (κλέος, ἀμηχανίη, ερωτας, γυναικείος ρόλος)

8 ΝΕΩΤΕΡΙΚΟ ΕΠΟΣ, ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ΡΟΔΙΟΣ, ΙΙ Ήρωες, inter pares, o Ιάσων και οι παραδοσιακότεροι ήρωες π.χ. Ηρακλής, Ίδμων. ψυχολογική διερεύνηση του ατόμου, έρωτας, πάθη

9 2.2.ΕΠΥΛΛΙΟΝ Ο όρος (διόρθωση πιθανότατα είναι αρχαίος όρος). Φιλίτας με Δημήτηρ Δείγματα επυλλίου στην ελληνιστική εποχή: Ευρώπη (Μόσχου), Εκάλη (Καλλίμαχος). Ύλας, Ηρακλίσκος, Ηρακλής Λεοντοφόνος (3 επύλλια του Θεόκριτου) Χαρακτηριστικά: μικρό μέγεθος, απλή δομή (κεντρικό επεισόδιο), λόγιος ή πολεμικός χαρακτήρας, διάλογοι ή μονόλογοι, έρωτας, εικονιστική ή περιγραφική διάθεση, πολλές παρεκβάσεις (υπάρχουν και εξαιρέσεις) με λόγιο θέμα ή και άσχετο με πλοκή Ο όρος (διόρθωση πιθανότατα είναι αρχαίος όρος). Φιλίτας με Δημήτηρ Δείγματα επυλλίου στην ελληνιστική εποχή: Ευρώπη (Μόσχου), Εκάλη (Καλλίμαχος). Ύλας, Ηρακλίσκος, Ηρακλής Λεοντοφόνος (3 επύλλια του Θεόκριτου) Χαρακτηριστικά: μικρό μέγεθος, απλή δομή (κεντρικό επεισόδιο), λόγιος ή πολεμικός χαρακτήρας, διάλογοι ή μονόλογοι, έρωτας, εικονιστική ή περιγραφική διάθεση, πολλές παρεκβάσεις (υπάρχουν και εξαιρέσεις) με λόγιο θέμα ή και άσχετο με πλοκή

10 ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ ΈΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ ακαδημαϊσμός, λογιοσύνη  Βιβλιοθηκονομία, φιλολογία, λεξικογραφία (πίναξ τῶν ἐν πάσῃ παιδείᾳ διαλαμψάντων καὶ ὧν συνέγραψαν, 120 τόμοι)  Αίτια (αιτιολογικές ιστορίες)  Επύλλιο βλ. 2.2.  Λογοτεχνική πολεμική  Λεπταλέη Μούσα  Η λέξη ως μονάδα  Σμίκρυνση, ολιγοστιχία (μικρές συνθέσεις)  πολυειδεία

11 3. Καλλίμαχου βασικά έργα 6 ύμνοι (Δίας, Απόλλων, Αρτεμις, Δήλος, Λουτρά Παλλάδος, Δήμητρα) 60 επιγράμματα Αίτια (ελεγειακό, 4 βιβλία, βλ. Πρόλογο) Εκάλη (επύλλιο, βλ. 2.2.) Ιαμβοι (13 ή 17, 4 Μέλη) Αταύτιστα αποσπάσματα Ίβις (χαμένο κατά λογοτεχνικών του αντιπάλων) 6 ύμνοι (Δίας, Απόλλων, Αρτεμις, Δήλος, Λουτρά Παλλάδος, Δήμητρα) 60 επιγράμματα Αίτια (ελεγειακό, 4 βιβλία, βλ. Πρόλογο) Εκάλη (επύλλιο, βλ. 2.2.) Ιαμβοι (13 ή 17, 4 Μέλη) Αταύτιστα αποσπάσματα Ίβις (χαμένο κατά λογοτεχνικών του αντιπάλων)

12 Πρόλογος Αιτίων Βασικά στοιχεία του:  Ολιγοστιχία, σμίκρυνση ποσοτική  Λεπτότης, επεξεργασία μορφής, τέχνη (τζιτζίκι, δροσιά), Γλυκύτητα  Αντιστροφή δεδομένων και παραδεδομένων (όχι παραδεδομένο έπος)  Πολεμική διάθεση  Απομόνωση, ασύχναστος δρόμος

13 Καλλίμαχος και Πτολεμαίοι: ένα παράδειγμα (Αρσινόη Β) επ.5 Pf. (14 GP) Κόγχος ἐγώ, Ζεφυρῖτι, πάλαι τέρας· ἀλλὰ σὺ νῦν με, Κύπρι, Σεληναίης ἄνθεμα πρῶτον ἔχεις, ναυτίλος ὃς πελάγεσσιν ἐπέπλεον, εἰ μὲν ἀῆται, τείνας οἰκείων λαῖφος ἀπὸ προτόνων, εἰ δὲ γαληναίη, λιπαρὴ θεός, οὖλος ἐρέσσων (5) ποσσὶν †ἱν’ ὡσπ† ἔργῳ τοὔνομα συμφέρεται, ἔστ’ ἔπεσον παρὰ θῖνας Ἰουλίδας, ὄφρα γένωμαι σοὶ τὸ περίσκεπτον παίγνιον, Ἀρσινόη, μηδέ μοι ἐν θαλάμῃσιν ἔθ’ ὡς πάρος (εἰμὶ γὰρ ἄπνους) τίκτηται νοτερῆς ὤεον ἁλκυόνος. (10) Κλεινίου ἀλλὰ θυγατρὶ δίδου χάριν· οἶδε γὰρ ἐσθλά ῥέζειν καὶ Σμύρνης ἐστὶν ἀπ’ Αἰολίδος.

14 Καλλίμαχος και Αρσινόη Β Εγώ είμαι το παλιό κοχύλι, Zεφυρίτιδα, τώρα όμως με κρατάς εσύ, Κύπριδα, πρώτο αφιέρωμα της Σεληναίης, ένα ναυτάκι (ναυτίλος) που έπλεα στις θάλασσες, κι όταν φυσούσαν οι άνεμοι εγώ τεντώνοντας από τα ίδια μου τα σκοινιά τα πανιά, κι όταν η Γαλήνη, η λαμπερή θεά, επικρατούσε, πυκνά κωπηλατώντας με τα ποδάρια μου, κι έτσι το όνομά μου ταιριάζει με τη δουλειά μου. Μέχρι που ξεβράστηκα στην αμμουδιά της Ιουλίδας, ώσπου να γίνω το δικό σου περίβλεπτο παιγνίδι σου, Αρσινόη, κι ας μην γονιμοποιείται πια όπως παλιά το αυγό της υγρής αλκυόνος–αφού τώρα άψυχο είμαι- μέσα στο καμαράκι μου. Κάνε όμως το χατήρι στην κόρη του Κλεινία, γιατί ξέρει αυτή να κάνει πολλά καλά, και είναι από την αιολική Σμύρνη. ΑΡΣΙΝΟΗ Β ΣΤΟΝ ΣΩΖΟΜΕΝΟ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟ lἘκθέωσις Ἀρσινόης απ. 228 Pf. lΓάμος της; απ.392 Pf. ίσως και απ.307 Pf. lΑἴτια αρχή; απ.2a1, 2e1-6 Harder δέκατη Μούσα; lΚόμη Βερενίκης απ.110.45. 54-57, 64, 94a Pf.

15 Καλλίμαχος και Αρσινόη Β 1. Σμύρνη, Ιουλίς Κέα: ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΑΠΟ ΒΟΡΡΑ ΣΕ ΝΟΤΟ 2. ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΓΟΝΙΜΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΟΥ ΚΟΧΥΛΙΟΥ ΣΤΟΝ ΒΟΡΡΑ ΚΑΙ ΑΓΟΝΟ ΠΑΡΟΝ ΣΤΟ ΝΟΤΟ!: Η Ιουλίς συνδέεται με τον θάνατο του κοχυλιού που γίνεται ένα νεκρό παιγνίδι για την Αρσινόη (περίσκεπτος) Gutzwiller 1992: “ατελής ομοιότητα” μεταξύ αφιερώματος και κοπέλλας! ΑΛΚΥΩΝ, ΝΟΤΕΡΗ=ΠΟΥΛΙ ΘΡΗΝΟΥ 1) Σύζυγος (Κύηκος: Κατάλογος Γυναικῶν 15. Ιλ.9.561-4 Κλεοπάτρα) 2) Μητέρα έν ἁλὶ κύειν. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΣΙΝΟΗΣ Β Σύζυγος και χήρα του Λυσίμαχου (3 γιοι). Ατυχη σύζυγος του Πτολεμαίου Κεραυνού που της σκοτώνει τους 2 από τους γιους της. Μέσω Σαμοθράκης φυγαδεύεται σε Αίγυπτο όπου παντρεύεται τον αδελφό της και γίνεται κατὰ τιμήν μητέρα των παιδιών του από τον πρώτο του γάμο με Αρσινόη Α (κόρη Λυσίμαχου!). Παραμένει ἄπαις (Παυσ.1.7.2) και ἄτεκνος (Σχολ.Θεόκρ.17.128)

16 βιβλιογραφία *Βασική βιβλιογραφία: Φ.Π.Μανακίδου & Κ.Σπανουδάκης, Αλεξανδρινή Μούσα, Αθήνα 2008, εισαγωγή και το κεφ. για τον Καλλίμαχο (Β.Φυντίκογλου)

17 Αυτοβιογραφικά; Aυτοβιογραφικό επίγραμμα 21 Pfeiffer: ὅστις ἐμὸν παρὰ σῆμα φέρεις πόδα, Καλιμάχου με ἴσθι Κυρηναίου παῖδά τε καὶ γενέτην. εἰδείης δ᾽ ἄμφω κεν  ὃ μέν κοτε πατρίδος ὅπλων ἦρχεν, ὃ δ᾽ ἤεισεν κρέσσονα βασκανίης  [οὐ νέμεσις  Μοῦσαι γὰρ ὅσους ἴδον ὄμματι παῖδας μὴ λοξῷ, (v.l. ἄχρι βίου= όλη μου την ζωή) πολιοὺς οὐκ ἀπέθεντο φίλους.= Αἴτια1.37-38 μάλλον νόθοι λοιπόν εδώ] πβ. επίγραμμα 35 Pf. Βαττιάδεω παρὰ σῆμα φέρεις πόδας εὖ μὲν ἀοιδὴν εἰδότος, εὖ δ᾽ οἴνῳ καίρια συγγελάσαι.

18 Άλλες πληροφορίες Στράβων 17.3.22 Κυρηναῖος δ᾽ ἐστὶ καὶ Καλλίμαχος καὶ Ἐρατοσθένης, ἀμφότεροι τετιμημένοι παρὰ τοῖς Αἰγυπτίων βασιλεῦσιν, ὁ μὲν ποιητὴς ἅμα καὶ περὶ γραμματικὴν ἐσπουδακώς. Σούδα κ 227 Adler υἱὸς Βάττου καὶ Μεσάτμας, Κυρηναῖος, γραμαμτικός, μαθητὴς Ἑρμοκράτους τοῦ Ἰασέως... Οὕτω δὲ γέγονεν ἐπιμελέστατος ὡς γράψαι μὲν ποιήματα εἰς πᾶν μέτρον, συντάξαι δὲ καὶ καταλογάδην πλεῖστα. καί ἐστιν αὐτῷ τὰ γεγραμμένα βιβλία ὑπὲρ τὰ ὀκτακοσία. όπου βιβλία=κύλινδροι παπύρου. Στράβων 17.3.22 Κυρηναῖος δ᾽ ἐστὶ καὶ Καλλίμαχος καὶ Ἐρατοσθένης, ἀμφότεροι τετιμημένοι παρὰ τοῖς Αἰγυπτίων βασιλεῦσιν, ὁ μὲν ποιητὴς ἅμα καὶ περὶ γραμματικὴν ἐσπουδακώς. Σούδα κ 227 Adler υἱὸς Βάττου καὶ Μεσάτμας, Κυρηναῖος, γραμαμτικός, μαθητὴς Ἑρμοκράτους τοῦ Ἰασέως... Οὕτω δὲ γέγονεν ἐπιμελέστατος ὡς γράψαι μὲν ποιήματα εἰς πᾶν μέτρον, συντάξαι δὲ καὶ καταλογάδην πλεῖστα. καί ἐστιν αὐτῷ τὰ γεγραμμένα βιβλία ὑπὲρ τὰ ὀκτακοσία. όπου βιβλία=κύλινδροι παπύρου.

19 Μερικές κρίσεις Θταίριαζε για χαρακτηρισμό του Κ. η ρήση «Βιβλιοθήκη ἔμψυχος και περιπατοῦν μουσεῖον (Ευνάπιος, 4ος αι.μ.Χ.) Κρίσεις -ΠΑ 11.275 (αποδιδόταν στον Απολλώνιο Ρόδιο ως απόδειξη για μία λογοτεχνική μεταξύ τους διαμάχη  πιθανότατα δεν είναι ιστορικά ορθή): Καλλίμαχος τὸ κάθαρμα, τὸ παίγνιον, ὁ ξύλινος νοῦς  αἴτιος ὁ γράψας Αἴτια Καλλίμαχος -Αρνητική κριτική κατά την αρχαιότητα από ομοτέχνους του: ΠΑ 11.321, 322, 347. -Θετική κριτική: ΠΑ 7.41, 7.42, 9.545, 11.130 α Θταίριαζε για χαρακτηρισμό του Κ. η ρήση «Βιβλιοθήκη ἔμψυχος και περιπατοῦν μουσεῖον (Ευνάπιος, 4ος αι.μ.Χ.) Κρίσεις -ΠΑ 11.275 (αποδιδόταν στον Απολλώνιο Ρόδιο ως απόδειξη για μία λογοτεχνική μεταξύ τους διαμάχη  πιθανότατα δεν είναι ιστορικά ορθή): Καλλίμαχος τὸ κάθαρμα, τὸ παίγνιον, ὁ ξύλινος νοῦς  αἴτιος ὁ γράψας Αἴτια Καλλίμαχος -Αρνητική κριτική κατά την αρχαιότητα από ομοτέχνους του: ΠΑ 11.321, 322, 347. -Θετική κριτική: ΠΑ 7.41, 7.42, 9.545, 11.130 α

20 ΕΡΓΑ ΕΚΤΟΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ Fragmenta grammatica (Pfeiffer): πρόκειται για πεζά έργα, γραμματικής φύσης: Κατηγορία ἱστορικοῦ ὀργάνου: -Πίνακες τῶν ἐν πάσῃ παιδείᾳ διαλαμψάντων καὶ ὧν συνέγραψαν (120 βιβλία): πλήρης καταγραφή, συστηματοποίηση με κριτήριο το λογοτεχνικό είδος (ταξινόμηση ειδολογική) και θεματική όλων των Ελλήνων συγγραφέων της αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης με αλφαβητική σειρά, με βίο συγγραφέα, τίτλο κάθε έργου με τις πρώτες λέξεις και μέγεθός του. Επίσης και κριτική αποτίμηση της παλαιότερης ελληνικής γραμματείας. Πρόκειται λοιπόν για χαλκέντερη ταξινομική εργασία (αρχή βιβλιοθηκονομίας) με σημασία για την ιστορία της λογοτεχνίας (κρίσεις για πατρότητα και γνησιότητα έργων). Πρόκειται για βιλιογραφικό και γραμματολογικό οδηγό. -Πίναξ τῶν κατὰ χρόνους καὶ ἀπ᾽ ἀρχῆς γενομένων διδασκάλων (=κατάλογος των δραματικών ποιητών και των έργων τους, κατά χρονολογική σειρά, πβ. Διδασκαλίαι του Αριστοτέλη και θεατρολογικές μελέτες Δικαίαρχου. Αντίστοιχη δουλειά εκπόνησαν ο Αλέξανδρος Αιτωλός για τραγικούς και ο Λυκόφρων για κωμικούς ποιητές). -Πίναξ τῶν Δημοκρίτου γλωσσῶν καὶ συνταγμάτων (=κατάλογος έργων Δ και με γλωσσάρι που το εντάσσει και στις λεξικογραφικές πραγματείες). -Θαυμασίων τῶν εἰς ἅπασαν τὴν γῆν κατὰ τόπους ὄντων συναγωγή (=συλλογή παραδοξογραφίας ταξινομημένης κατά τόπους από διάφορες πηγές). -Βαρβαρικὰ νόμιμα (απ.405 Pf.: συλλογή εθίμων από διάφορους λαούς), Περὶ αγώνων (απ.403Pf.). Κατηγορία γλωσσηματικοῦ ὀργάνου: Fragmenta grammatica (Pfeiffer): πρόκειται για πεζά έργα, γραμματικής φύσης: Κατηγορία ἱστορικοῦ ὀργάνου: -Πίνακες τῶν ἐν πάσῃ παιδείᾳ διαλαμψάντων καὶ ὧν συνέγραψαν (120 βιβλία): πλήρης καταγραφή, συστηματοποίηση με κριτήριο το λογοτεχνικό είδος (ταξινόμηση ειδολογική) και θεματική όλων των Ελλήνων συγγραφέων της αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης με αλφαβητική σειρά, με βίο συγγραφέα, τίτλο κάθε έργου με τις πρώτες λέξεις και μέγεθός του. Επίσης και κριτική αποτίμηση της παλαιότερης ελληνικής γραμματείας. Πρόκειται λοιπόν για χαλκέντερη ταξινομική εργασία (αρχή βιβλιοθηκονομίας) με σημασία για την ιστορία της λογοτεχνίας (κρίσεις για πατρότητα και γνησιότητα έργων). Πρόκειται για βιλιογραφικό και γραμματολογικό οδηγό. -Πίναξ τῶν κατὰ χρόνους καὶ ἀπ᾽ ἀρχῆς γενομένων διδασκάλων (=κατάλογος των δραματικών ποιητών και των έργων τους, κατά χρονολογική σειρά, πβ. Διδασκαλίαι του Αριστοτέλη και θεατρολογικές μελέτες Δικαίαρχου. Αντίστοιχη δουλειά εκπόνησαν ο Αλέξανδρος Αιτωλός για τραγικούς και ο Λυκόφρων για κωμικούς ποιητές). -Πίναξ τῶν Δημοκρίτου γλωσσῶν καὶ συνταγμάτων (=κατάλογος έργων Δ και με γλωσσάρι που το εντάσσει και στις λεξικογραφικές πραγματείες). -Θαυμασίων τῶν εἰς ἅπασαν τὴν γῆν κατὰ τόπους ὄντων συναγωγή (=συλλογή παραδοξογραφίας ταξινομημένης κατά τόπους από διάφορες πηγές). -Βαρβαρικὰ νόμιμα (απ.405 Pf.: συλλογή εθίμων από διάφορους λαούς), Περὶ αγώνων (απ.403Pf.). Κατηγορία γλωσσηματικοῦ ὀργάνου:

21 ΕΡΓΑ ΕΚΤΟΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ 2 -Ἐθνικαὶ ὀνομασίαι (απ.406: ευρεία λεξικογραφική συλλογή σε επιμέρους θεματικές ενότητες με σημασίες ιδιωματικών λέξεων τοπικής χρήσης, πβ. Ἄτακτοι γλῶσσαι του Φιλίτα του Κώου που ήταν ο αρχηγέτης αυτής της τάσης στην πρώιμη ελληνιστική εποχή). -Μηνῶν προσηγορίαι κατὰ ἔθνος καὶ πόλεις (Pfeiffer 1949/53, τόμ.1:339) -Περὶ ἀνέμων (απ.409Pf.), Περὶ ὀρνέων (απ.414–28 Pf.), Περὶ Νυμφῶν, Περὶ τῶν ἐν τῇ οἰκουμένῃ ποταμῶν, Κτίσεις νήσων καὶ πόλεων καὶ μετονομασίαι (όλα αυτά τα έργα μαρτυρούν το ενδιαφέρον του Κ. για ονόματα και καταλόγους με πληροφοριακό υλικό πάνω σε ποικίλα θέματα). Κατηγορία κριτικοῦ μέρους τῆς γραμματικῆς τέχνης: -Προς Πραξιφάνην (απ.460Pf.): ζητήματα ποιητικής θεωρίας με κριτική αντιπαράθεση με τις απόψεις του περιπατητικού φιλοσόφου στα συγγράμματά του Περί ποιητών και περί ποιημάτων. -Ἐθνικαὶ ὀνομασίαι (απ.406: ευρεία λεξικογραφική συλλογή σε επιμέρους θεματικές ενότητες με σημασίες ιδιωματικών λέξεων τοπικής χρήσης, πβ. Ἄτακτοι γλῶσσαι του Φιλίτα του Κώου που ήταν ο αρχηγέτης αυτής της τάσης στην πρώιμη ελληνιστική εποχή). -Μηνῶν προσηγορίαι κατὰ ἔθνος καὶ πόλεις (Pfeiffer 1949/53, τόμ.1:339) -Περὶ ἀνέμων (απ.409Pf.), Περὶ ὀρνέων (απ.414–28 Pf.), Περὶ Νυμφῶν, Περὶ τῶν ἐν τῇ οἰκουμένῃ ποταμῶν, Κτίσεις νήσων καὶ πόλεων καὶ μετονομασίαι (όλα αυτά τα έργα μαρτυρούν το ενδιαφέρον του Κ. για ονόματα και καταλόγους με πληροφοριακό υλικό πάνω σε ποικίλα θέματα). Κατηγορία κριτικοῦ μέρους τῆς γραμματικῆς τέχνης: -Προς Πραξιφάνην (απ.460Pf.): ζητήματα ποιητικής θεωρίας με κριτική αντιπαράθεση με τις απόψεις του περιπατητικού φιλοσόφου στα συγγράμματά του Περί ποιητών και περί ποιημάτων.

22 ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ Τα ενδιαφέροντά του είναι, επομένως, η λογοτεχνική κριτική, η φιλολογική ἐξήγησις, οι λέξεις, οι παραπομπές, η τεκμηρίωση, η σχολαστική αναζήτηση «άχρηστων» λεπτομερειών, καταλογική περιγραφή και τα αίτια (δηλ. οι παρουσιάσεις αιτιολογικών ιστοριών πάνω σε διάφορα έθιμα ή ονομασίες).

23 Βασικό χαρακτηριστικό ο Καλλίμαχος συνενώνει το επιστημονικό με τον ποιητικό του λόγο και αυτή η σύζευξη συνιστά το βασικό χαρακτηριστικό της ποιητικής του ταυτότητας.

24 ΠΟΙΗΤΙΚΑ (ΣΩΖΟΜΕΝΑ) ΕΡΓΑ 1 Αἴτια 4 βιβλία (πλήθος ιστοριών που εξηγούν τις απαρχές κάποιου γνωστού ή όχι έθους, θεσμού, ονόματος κ.λπ.). Σε ελεγειακό δίστιχο. Αίτια απ.1. στ.3 ἓν ἄεισμα διηνεκές στ. 17 αὖθι δὲ τέχνῃ κρίνετε, μὴ σχοίνῳ Περσίδι τὴν σοφίην... 21 καὶ γὰρ ὅτε πρώτατον ἐμοῖς ἐπὶ δέλτον ἔθηκα 22 γούνασιν Ἀπόλλων εἶπεν ὅ μοι Λύκιος... 24 (ἀοιδέ θρέψαι) τὴν Μοῦσαν...λεπταλέην 25 πρὸς δέ σε] καὶ τόδ᾽ ἄνωγα, τὰ μὴ πατέουσιν ἅμαξαι τὰ στείβειν, ἑτέρων ἴχνια μὴ καθ᾽ ὁμᾶ δίφρον ἐλ]ᾶν μηδ᾽ οἶμον πλατύν, ἀλλὰ κελεύθους ἀτρίπτο]υς, εἰ καὶ στεινοτέρην ἐλάσεις.... ἀείδομεν οἳ λιγὺν ἦχον τέττιγος, θ]όρυβον δ᾽ οὐκ ἐφίλησαν ὄνων....πρώκιον...εἶδαρ ἔδων

25 ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ Πρβ. 2.79 Φοίβου δὲ λύρης εὖ εἰδότας οἴμους. Και οἴμη ως συνώνυμο για τον έπαινό του στην Δήλο, 4.9 Δήλῳ νῦν οἴμης ἀποδάσομαι. (: εδώ και τώρα η Δήλος θα πάρει το επιβεβλημένο τραγούδι από μένα) Πρβ. Πίνδ.Παιάν απ.52h.11-12 Ὁμήρου δὲ μὴ τριπτὸν κατ᾽ ἁμαξιτὸν ἰόντες, ἀλλ᾽ ἀλλοτρίαις ἀν᾽ ἵπποις

26 ΕΡΓΑ 2 Ίαμβοι (μαζί με τα Μέλη): είναι τα αππ. 191-203 στην έκδοση του Pfeiffer (+ incertae sedis 204–25 Pfeiffer). Ίσως στον επίλογο των Αιτίων προαναγγέλει ή ταξινομεί στα γηρατειά του το έργο αυτό, όταν ο Κ. λέγει ότι αὐτὰρ ἐγὼ Μουσέων πεζὸν ἔπειμι νομόν (απ. 112.8 Pf.). Πρόκειται για 13 ποιήματα σε ιαμβικά μέτρα με ποικίλα θέματα που αποτελούσαν αυτόνομη συλλογή. Χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι η ποικιλία μεταξύ των Ιάμβων (ποικιλία μετρική, γλωσσική και θεματική), η έλλειψη ενότητας και συνοχής.

27 ΜΟΡΦΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΙΑΜΒΩΝ ΙΩΝΙΚΗ 1, 2, 3, 5, 8, 10, 13 ΔΩΡΙΚΗ 6, 7, 9, 11 1,2,3,4,13 λογοτεχνική ιωνική και χωλίαμβοι 5 (σχέση με 129D= 118 W) ιωνική και επωδικό, χωλιαμβικά τρίμετρα με ιαμβικό δίμετρο (επίδραση από Ιππωνακτα, Bühler 228) 6, 7, λογοτεχνική δωρική (με το 7 να έχει και αιολισμούς πιθανόν λόγω θέματος και τοποθεσίας στην Θράκη), ιαμβικά τρίμετρα που εναλλάσσονται με ιθυφαλλικά. Εκφρασις και ένα ομιλούν άγαλμα. 8 μόνον ένας στίχος ιωνική διάλεκτος και ίσως ιαμβ. τρίμετρα. 9 δωρική και πιθανότατα στιχικά ιαμβ. τρίμετρα 10 ιωνική και στιχικά ιαμβ.τρίμετρα, άρα παραδοσιακή 11 ἀλλ᾽ οὐ τὸν Ὑψᾶν ὃς τὸ σᾶμά μευ, δωρικό και πενταποδία ιαμβική (ομιλούν τάφος όπως στα Αίτια του Σιμωνίδη 64). και 12 ιωνικό τα πιο ασυνήθιστα μέτρα τρίμετροι τροχαϊκοί καταληκτικοί

28 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ 1-5 παραδοσιακά ιαμβικά (ηθική, αίνος, επίθεση) 6,7,9, λατρευτικά αγάλματα με απόμακρη καταγωγή (9 τυρρηνική, 7 αίνος, 6 Ηλιδα) και με αιτιολογικό περιεχόμενο άρα και τα 3 μοιράζονται πολλά κοινά με τα Αίτια. Αυτά τα 3 έχουν ως μια ομάδα σχέση με Ιππώνακτα που επίσης ασχολήθηκε με έργα τέχνης και ο Acosta-Hughes τα είδε μαζί και μίλησε για dislocation and resettlemenT, 266ff. To 6 είναι ένα ανορθόδοξο προπεμπτικόν. Το 7: ομιλούν άγαλμα. Βασίζεται στις συμβάσεις ενός αναθηματικού επιγράμματος (AH: “codicil to the world of grand epic, since the statue in hand is a parergon” του Επειού). Το 11: ομιλούν τάφος (ομιλούν τάφος όπως στα Αίτια του Σιμωνίδη 64). Μιλά ένας μαστροπός (ο Κοννίδας) και ορκίζεται στον ποταμό. “epigrammatic convention... forced beyond its limits” (Kerkhecker 216) με αιτιολογικό περιεχόμενο (διόρθωση μίας παροιμίας). Τα δωρικά δικαιολογούνται από τη γλώσσα του (νεκρού) ομιλητή.

29 ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΤΟΠΩΝ Σάρδεις 2, 4. Λυδία και βουνό Τμώλος 4, 6-7, Δελφοί, Θεσσαλία, Αθήνα και Δήλος σε σχέση με λατρεία Απόλλωνα, Ολυμπία 6, θρακική Αίνος 7, Αίγινα 8, Σαμοθράκη και Τυρρηνοί 9, Άσπενδος στην Παμφυλία της Μ.Ασίας 10, σικελικός Σελινούς 11, και Αλεξάνδρεια στα 1, 5, 12.

30 ΕΡΓΑ 3 Εκάλη (επύλλιο με θέμα την ιστορία του Θησέα και της γριάς Εκάλης στην Αττική και του ταύρου του Μαραθώνα, 1000-1500 στίχοι  δακτυλικό εξάμετρο) Ύμνοι (6): αν εκδόθηκαν σε ενιαία συλλογή (κάτι πολύ πιθανόν), είναι εξίσου δυνατό να κατατάχθηκαν με βάση μία σκόπιμη σειρά από τον Κ. Επιγράμματα: πιθανόν να έκανε ο ίδιος ο Κ. μία συλλογή, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο εμφανές κριτήριο για την συγκεκριμένη σειρά.

31 ΕΡΓΑ 4 Κάποια επικά ή ελεγειακά αποσπάσματα (αππ. 378-92 Pfeiffer) που μάλλον δεν ανήκαν στα παραπάνω έργα. Το απ. 383 ανήκει στη Νίκη Βερενίκης που ήταν τμήμα του 3ου βιβλίου των Αιτίων. Ανεξάρτητο το Ίβις ένας φαρμακερός λίβελλος εναντίου κάποιου. Άλλα σωζόμενα έργα, π.χ. Γαλάτεια (αππ.378-9, γνωστή Νύμφη με Γαλάτες για επιδρομή τελευταίων στην Ελλάδα και αναχαίτισή τους στους Δελφούς 279/8π.Χ.) Αρσινόης επιθαλάμιον (απ.392, για γάμο Αρσινόης Β᾽ με τον αδελφό της Πτολεμαίο Β᾽ Αιγύπτου) ελεγεία για εξύμνηση Μάγα, βασιλιά Κυρήνης και την κόρη του Βερενίκη Β᾽που θα γινόταν σύζυγος του Πτολεμαίου Γ᾽ Ευεργέτη, (απ. 388) Σωσιβίου Νίκη (αππ.384, επινίκια ελεγεία για την επιτυχία του Σωσίβιου μάλλον πανίσχυρου πολιτικού στα Ίσθμια και τα Νέμεα).

32 Επίγραμμα 28 το ποιητικό πιστεύω Τ ἐχθαίρω τὸ ποίημα τὸ κυκλικόν, οὐδὲ κελεύθῳ χαίρω τἰς πολλοὺς ὧδε καὶ ὧδε φέρει, μισῶ καὶ περίφοιτον ἐρώμενον, οὐδ᾽ ἀπὸ κρήνης πίνω  σικχαίνω πάντα τὰ δημόσια. (...)

33 ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Αναμφίβολα πρόκειται για «πλήρης ενότητα του δημιουργικού ποιητή και του σοφού φιλολόγου» (κατά τη διατύπωση του Pfeiffer 1972, 147), είναι δηλαδή όπως έλεγαν στην αρχαιότητα ένας ποιητὴς ἅμα καὶ κριτικός, όπως πρώτος το εφάρμοσε ο Φιλίτας από την Κω. Ζει μέσα σε ένα «φιλντισένιο πύργο» και δημιουργεί μέσα σε ένα λόγιο κλοιό του Μουσείου και της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας; Ή έχει ένα λίγο πολύ κοινωνικοπολιτικό ρόλο και υπηρετεί με την ποίησή του την πολιτική των Πτολεμαίων και προωθεί έτσι τη διατήρηση της εθνικής ιδιαιτερότητας των λιγοστών Ελλήνων της Αιγύπτου έναντι του πολυπληθέστερου ντόπιου πληθυσμού;