Υπαίθριες Δραστηριότητες Χιονοδρομία ΙΙ 6η ενότητα: «Διαβίωση σε υπαίθριο χώρο. Εξοπλισμός» Κουθούρης Χαρίλαος, Αν. Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Παρουσίαση με θέμα: "Υπαίθριες Δραστηριότητες Χιονοδρομία ΙΙ 6η ενότητα: «Διαβίωση σε υπαίθριο χώρο. Εξοπλισμός» Κουθούρης Χαρίλαος, Αν. Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Υπαίθριες Δραστηριότητες Χιονοδρομία ΙΙ 6η ενότητα: «Διαβίωση σε υπαίθριο χώρο. Εξοπλισμός» Κουθούρης Χαρίλαος, Αν. Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Θέματα που θα αναπτυχθούν στην παρούσα διάλεξη: Οδηγίες για ασφαλή και άνετη παραμονή στην φύση. Κανόνες ασφαλείας έναντι του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και των ατόμων που διανυκτερεύουν σε φυσικό ελεύθερο περιβάλλον. Επιλογή κατάλληλου χώρου προς διανυκτέρευση Απαραίτητος ατομικός και ομαδικός εξοπλισμός για το βουνό. Κανόνες συμπεριφοράς σε φυσικό περιβάλλον.

5 Διαβίωση στην φύση Αναμφίβολα το πιο σημαντικό κομμάτι των υπαίθριων δραστηριοτήτων είναι η προετοιμασία. Χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό η διαβίωση στην ύπαιθρο μπορεί να γίνει εξαιρετικά επικίνδυνη. Η διαδικασία της προετοιμασίας έχει να κάνει τόσο με τον προσωπικό εξοπλισμό όσο και με τον εξοπλισμό της ομάδας που θα περπατήσει, θα κοιμηθεί, θα ζήσει έστω και για λίγο στη φύση. Ακόμα, ο ρουχισμός, η σκηνή, ο υπνόσακος, η τροφή και το νερό, πρέπει να αγοραστούν έξυπνα, να οργανωθούν σωστά στο σακίδιο και να εξυπηρετούν την άνεση και την ασφάλειά μας.

6 ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗΣ Το πως θα επιλέξουμε τον χώρο που θα στήσουμε τη σκηνή μας εξαρτάται των καιρικών συνθηκών και της διαμόρφωσης του συγκεκριμένου τόπου κατασκήνωσης. Ο ιδανικός τόπος κατασκήνωσης προφυλάσσεται από τον αέρα, βρίσκεται κοντά σε πόσιμο νερό και το έδαφος είναι οριζόντιο, δεν κατακρατεί το νερό της βροχής και δεν πλημμυρίζει.

7 Αν δεν έχετε κατασκηνώσει άλλη φορά Προγραμματίστε καλά τον εξοπλισμό που θα έχετε μαζί σας. Φροντίστε ο εξοπλισμός αυτός να σας είναι οικείος και κατανοητός στη χρήση και τη λειτουργία του. Βεβαιωθείτε ότι όλα δουλεύουν τέλεια (πχ. μην πάρετε μαζί σας ένα χαλασμένο γκαζάκι). Εξασκηθείτε στο στήσιμο της σκηνής σας σε σκοτάδι ή σε βροχή πριν πάτε για πραγματική κατασκήνωση. Προσπαθήστε να στήσετε τη σκηνή σας και να περάσετε μία νύχτα κάπου στον κήπο σας ή σε ένα κοντινό χωράφι (παίρνοντας φυσικά την άδεια του ιδιοκτήτη)

8 Αν δεν έχετε κατασκηνώσει άλλη φορά.. Προγραμματίστε μία κατασκήνωση για μία ή δύο νύχτες το πολύ. Κατασκηνώστε κοντά σε δρόμο ή σε μία περιοχή την οποία γνωρίζετε καλά. Κάντε την πρώτη σας κατασκήνωση στη διάρκεια του καλοκαιριού όταν η νύχτα είναι πιο μικρή και πιο ζεστή. Προγραμματίστε την πρώτη σας κατασκήνωση μαζί με φίλους και οπωσδήποτε να υπάρχει μαζί και κάποιος με προηγούμενη εμπειρία. Όταν αρχίσετε έτσι και μάθετε περισσότερα γύρω από το βουνό και τα μυστικά του μετά μπορείτε να οργανώσετε κατασκηνώσεις μεγαλύτερης διάρκειας, στη διάρκεια του χειμώνα ή και διασχίσεις - αποστολές σε άγνωστες περιοχές.

9 Επιλογή χώρου κατασκήνωσης Πρέπει ο χώρος της κατασκήνωσης να είναι άνετος και να απαιτεί την λιγότερη δυνατόν προετοιμασία (λιβάδι ή πλάτωμα). Ελέγχουμε τον χώρο της κατασκήνωσης να μας παρέχει ασφάλεια από κατολισθήσεις ή χιονοστιβάδες. Κατασκηνώνουμε πίσω από βράχια ή συστάδες δέντρων που θα ανακόπτουν την δύναμη του αέρα. Δεν κατασκηνώνουμε κάτω από δέντρα γιατί σε περίπτωση βροχής τα κλαδιά του συνεχίζουν να στάζουν ακόμη και μετά το τέλος της βροχής, ή κινδυνεύουμε από περίπτωση κεραυνού.

10 Επιλογή χώρου κατασκήνωσης…. Παίρνουμε υπόψη μας πως σε περίπτωση αέρα τα κλαδιά των δέντρων σφυρίζουν και πιθανά να μας ενοχλούν το βράδυ. Δεν κατασκηνώνουμε μέσα σε βαθουλώματα του εδάφους ειδικά τον χειμώνα γιατί είναι τα πιο κρύα σημεία. Προσέχουμε να μην κατασκηνώσουμε πάνω σε πιθανή διαδρομή νερών σε νπερίπτωση βροχής. Καλό είναι κοντά στην κατασκήνωσή μας να υπάρχει νερό, ει δυνατό πόσιμο.

11 Στήσιμο του αντίσκηνου Στήνουμε τη σκηνή μας με την είσοδο στην υπήνεμη πλευρά της. Βάζουμε το κεφάλι μας προς το επάνω μέρος της πλαγιάς, αν έχει κλίση. Τεντώνουμε καλά τη σκηνή μας χρησιμοποιώντας όλα τα σχοινάκια που την ασφαλίζουν. Προσέχουμε ιδιαίτερα να μην ακουμπάει το εξωτερικό ύφασμα της σκηνής με το εσωτερικό. Αν δεν έχουμε αρκετά πασαλάκια φτιάχνουμε από κλαδιά δέντρων. Σκάβουμε γύρω από τη σκηνή μας ένα αυλάκι για να διοχετεύει τα νερά της βροχής.

12 Παραμένοντας ζεστοί και στεγνοί Οι παρακάτω κανόνες είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τους ακολουθούμε στη διάρκεια της ημερήσιας πορείας μας, εφόσον πρόκειται το βράδυ να κατασκηνώσουμε. Πολύ περισσότερο από μία οποιαδήποτε άλλη ημερήσια πορεία η οποία όμως θα καταλήξει σε κάποιο καταφύγιο. Με το να περάσουμε μία νύχτα τουρτουρίζοντας βρεγμένοι από το κρύο, είναι σίγουρο πως θα καταλήξει σε μία δυσάρεστη επόμενη ημέρα. Στη διάρκεια της πορείας μας, κρατάμε μία σταθερή προσπάθεια ώστε να μην κρυώνουμε, ούτε όμως πάμε και πολύ γρήγορα για να μην ιδρώσουμε. Τρώμε κάθε τόσο θερμιδογόνες τροφές (σοκολάτες, σταφίδες κλπ) και πίνουμε νερό για να μην φτάσουμε εξαντλημένοι στο χώρο της κατασκήνωσης. Φυλάμε τα ρούχα μας και τον υπνόσακό μας στεγνά μέσα στο σακίδιο, βάζοντάς τα σε πλαστικές σακούλες.

13 Μόλις επιλέξουμε τον χώρο της κατασκήνωσης και βγάλουμε από το σακίδιό μας τη σκηνή για να τη στήσουμε, βάζουμε πάλι μέσα στο σακίδιο τα υπόλοιπα πράγματά μας και αν βρέχει το σκεπάζουμε με ένα αδιάβροχο Στήνουμε τη σκηνή μας προσεκτικά και σωστά για να μην μπάζει νερά αν βρέξει. Βγάζουμε τα βρεγμένα ρούχα, παπούτσια κλπ, στον προθάλαμο της σκηνής, πριν μπούμε μέσα. Βάζουμε όλα τα βρεγμένα ρούχα σε διαφορετική σακούλα από εκεί που έχουμε τα στεγνά. Δεν ξαπλώνουμε κατευθείαν στο έδαφος αλλά χρησιμοποιούμε κάποιο μονωτικό στρώμα για κατασκήνωση (κάριματ). Μπαίνει πρώτα ένας μέσα στη σκηνή και τακτοποιεί τα στρώματα, υπνόσακους κλπ και μετά μπαίνουμε οι υπόλοιποι. Μόλις μπούμε στη σκηνή φοράμε ζεστά ρούχα ή μπαίνουμε στον υπνόσακό σας πριν αρχίσουμε να κρυώνουμε. Ετοιμάζουμε οπωσδήποτε κάτι ζεστό (τσάι, σούπα κλπ) μαζί με το κύριο φαγητό μας.

14 Μόνιμα οργανωμένος χώρος Οποιοσδήποτε υπαίθριος χώρος έχει διαμορφωθεί για την υποδοχή πελατών ή συμμετεχόντων για υπαίθριες δραστηριότητες, με μόνιμο χαρακτήρα και κτιριακές εγκαταστάσεις όπως: Adventure camps για παιδιά Παραποτάμιες βάσεις καγιάκ - rafting Παραλίμνιες βάσεις κανώ - καγιάκ

15 7Γενικά οργανωτικά χαρακτηριστικά: Χώρος υποδοχής και αναμονής επισκεπτών. Χώρος διαμονής επισκεπτών (όχι απαραίτητα) Χώρος προετοιμασίας για τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες Τουαλέτες, ντους. Χώρος αποθήκευσης εξοπλισμού. Χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων. Όργανα και συστήματα ενημέρωσης των συμμετεχόντων για τις συνθήκες του περιβάλλοντος (θερμοκρασία νερού και περιβάλλοντος, ποσότητα νερών ποταμού, υγρασία, κτλ). Θέσεις εργασίας: Υπεύθυνος βάσης, Υπεύθυνος δραστηριοτήτων.

16 Ενημέρωση για την εξόρμηση στην φύση Αν σχεδιάζετε να ξεκινήσετε για μια εκδρομή στην ύπαιθρο, ενημερώστε ένα τουλάχιστον άτομο για το πόσο σκοπεύετε να μείνετε, το που θα πάτε και με πόσα ακόμα άτομα. Θα φανεί πολύ χρήσιμη αυτή η κίνησή σας σε περίπτωση που χαθείτε ή αποκλειστείτε σε κάποιο άγνωστο ή και γνωστό μέρος που επισκεφτήκατε. Είναι απαραίτητο να ξέρετε τους βασικούς κώδικες επικοινωνίας και τρόπους με τους οποίους θα μπορέσετε να καλέσετε βοήθεια και να τραβήξετε τα βλέμματα των ομάδων διάσωσης

17 ΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗΣ Όταν φτάσει η ώρα να εγκαταλείψουμε των χώρο στον οποίο καταλύσαμε, θα πρέπει να ότι μείνει πίσω μας να είναι ότι βρήκαμε όταν φτάσαμε. Δεν πρέπει να αφήσουμε πεταμένα τρόφιμα και σκουπίδια. Σε μία σακούλα συγκεντρώνουμε τα σκουπίδια μας και τα τοποθετούμε στο κάτω μέρος του σακιδίου μας. Τέλος καλό θα είναι να σκεπάσουμε το χώρο της φωτιάς. Όταν η φωτιά σβήσει εντελώς, χτυπάμε τα κάρβουνα για να γίνουν στάχτη. Όταν η στάχτη κρυώσει, την απλώνουμε και την ανακατεύουμε βαθιά μέσα στο χώμα. Αφού βεβαιωθούμε ότι δεν υπάρχουν υπολείμματα στάχτης στην επιφάνεια, καλύπτουμε το χώρο της φωτιάς με το χώμα που είχαμε αρχικά αφαιρέσει. Τέλος επανατοποθετούμε στο χώμα χόρτα ή ξερά φύλλα, κάνοντάς το όμοιο με το περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό εξαφανίζουμε και το τελευταίο ίχνος της παρουσίας μας.

18 ΡΟΥΧΙΣΜΟΣ & ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ Τα ρούχα από διάφορα βαμβακερά υλικά και μαλλί συνόδευσαν γενεές πολλών ορειβατών και τους οδήγησαν πολλές φορές στην απόγνωση, έως ότου έδωσαν τη θέση τους στα μοντέρνα συνθετικά υλικά. Από τον Balmat στην πρώτη ανάβαση στο Mont Blanc έως τα χρόνια πριν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διαθέσιμες γνώσεις σχετικά με τον εξοπλισμό των αλπινιστών ήταν ελάχιστες. Μετά τον πόλεμο όμως και με την εμπειρία των αποστόλων στα Ιμαλάια τα συνθετικά υλικά γίνονται καθεστώς ενώ ο Αμερικανός Βill Gore, στα τέλη της δεκαετίας του 50, εξερευνώντας ορισμένες ιδιότητες αυτών των υλικών, δημιουργεί την πολύ γνωστή σήμερα μεμβράνη, την Gore tex. Mεμβράνη αδιάβροχη αλλά και αναπνέουσα που βρίσκει εφαρμογή πρώτα στο διάστημα(στις πυζάμες των αστροναυτών)αλλά που ταυτόχρονα εκπληρώνει τις προσδοκίες γενεών ορειβατών

19 Φιλοσοφία ρουχισμού Η αρχή του βασίζεται στη χρήση διαφορετικών στρωμάτων ρούχων, τις περισσότερες φορές 3, τα οποία έχουν ένα συγκεκριμένο ρόλο. Το πρώτο στρώμα, το θερμοεσώρουχο, που ακουμπά στο δέρμα, το δεύτερο το λεγόμενο fleece και το τρίτο στρώμα που προστατεύει από τη βροχή και τον αέρα

20 Ελαφριές Αρβύλες (Trekking) Οι αρβύλες από ύφασμα είναι κατάλληλες για πεζοπορία μικρών αποστάσεων σε μαλακό έδαφος. Προσφέρουν λιγότερη προστασία από τις δερμάτινες, αλλά στεγνώνουν ευκολότερα όταν βραχούν. Οι αρβύλες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς να κουράσουν το πόδι.

21 Μπότες για το χιόνι. Πλαστικές Οι μπότες για το χιόνι έχουν ενισχυμένη μόνωση, Αποτελούνται από ένα σκληρό πλαστικό περίβλημα το οποίο κρατάει το πόδι σταθερό και πάνω του μπορούν να προσαρμοστούν τα αντιολισθητικά καρφιά. Οι μπότες αυτές έχουν ένα μαλακότερο εσωτερικό θερμομονωτικό περίβλημα, το οποίο μπορούμε να φοράμε μέσα στη σκηνή μας.

22 Sleeping Bags. Υπνόσακος Ένας καλός βραδινός ύπνος είναι τόσο απαραίτητος όσο και ένα ζεστό γεύμα, και εξασφαλίζεται με τον υπνόσακο. Ο υπνόσακος είναι εξοπλισμός ζωτικής σημασίας, γι’ αυτό πρέπει να τον προσέχουμε. Τον κρατάμε μακριά από την σκόνη και το νερό, τον τινάζουμε συχνά και τον γυρίζουμε μέσα έξω, για να αερίζεται. Όταν δεν τον χρησιμοποιούμε δεν τον έχουμε συσκευασμένο, αλλά διπλωμένο όπως μία κουβέρτα, για να μην συμπιέζεται το εσωτερικό υλικό (π.χ. πούπουλο)

23 Οι υπνόσακοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες α) υπνόσακος χωρίς φερμουάρ:έχει μόνο ένα κορδόνι που σφίγγει γύρω από το κεφάλι, μειώνοντας έτσι την απώλεια θερμότητας. Η έλλειψη φερμουάρ πάντως διευκολύνει την είσοδο και την έξοδο. β) υπνόσακος με φερμουάρ: η προέκταση στο επάνω μέρος του ζεσταίνει το κεφάλι, το λαιμό, και τους ώμους, ενώ το φερμουάρ επιτρέπει την εύκολη είσοδο και έξοδο. Όταν σφίγγεται το κορδόνι, το άνοιγμα ελαττώνεται κρατώντας περισσότερη θερμότητα.(1)

24 Οι δύο αυτές κατηγορίες χωρίζονται σε άλλες τρεις υποκατηγορίες Μούμια: Λαμβάνει το λιγότερο χώρο και είναι πιο ελαφρύς. Είναι επίσης ο μικρότερος σε μέγεθος από τους ορθογώνιους υπνόσακους, κάτι που μειώνει το μέγεθος του διαστήματος γύρω από το σώμα. Οπότε όσο πιο μικρός είναι ο χώρος ανάμεσα στο σώμα και στον υπνόσακο, τόσο πιο ζεστός θα είναι αυτός. Βαρέλι: Έχει ορθογώνια μορφή που λεπταίνει ελαφρώς στα πόδια, κάτι που βοηθάει στη μείωση του γενικού μεγέθους του. Ορθογώνιος: Υπνόσακοι που προσφέρουν στο χρήστη μεγαλύτερη ευελιξία και περισσότερο χώρο. Μόλις ανοιχτούν, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν καλύμματα αλλά και για άλλες υπαίθριες ή εσωτερικές χρήσεις. Μια ορθογώνια κουκούλα παρέχει επιπλέον ζεστασιά και άνεση λόγω του σχήματος της.

25 Σακίδιο πλάτης Ένα απλό υφασμάτινο σακίδιο (daypack), είναι ότι χρειάζεται για μία ημερήσια πεζοπορία, μια και δεν θα μεταφέρουμε πολλά πράγματα. Μην πάρουμε μεγαλύτερο σακίδιο από αυτό που χρειαζόμαστε. Για μεγαλύτερες αποστάσεις ή περισσότερες από μία μέρες, χρειαζόμαστε σίγουρα ένα κανονικό σακίδιο μεγάλου μεγέθους (framepack). Επίσης για μακρινές αποστάσεις, επιθυμητή είναι και η ζώνη μέσης.

26 Θέματα για συζήτηση, προβληματισμό Καταγράψτε μία λίστα με τα απαραίτητα υλικά και εξοπλισμό σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, που θα φροντίσετε να έχετε μαζί σας για τις ακόλουθες εξορμήσεις: Μονοήμερη εξόρμηση 5 ωρών πορείας, με ορμητήριο ένα χωριό στα 700μ, και στόχο ένα καταφύγιο (χωρίς προσωπικό), στα 1300μ εποχή χειμώνα με χιόνια.

27 Θέματα για συζήτηση, προβληματισμό Καταγράψτε μία λίστα με τα απαραίτητα υλικά και εξοπλισμό σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, που θα φροντίσετε να έχετε μαζί σας για τις ακόλουθες εξορμήσεις: Κατασκήνωση 5 ημερών δίπλα σε ποτάμι, για παρακολούθηση σχολής Rafting, εποχή Μαρτίου, με μαγείρεμα τροφής, για μία ομάδα 12 ατόμων. Αναφέρετε αναλυτικά τι θα επινοήσετε και τις ενέργειές που θα κάνετε α)για τουαλέτα και β)χώρο απορριμμάτων.

28 Επίλογος Η άνεση κοντά στη φύση προέρχεται περισσότερο από την εμπειρία και την καλή οργάνωση παρά από τον ακριβό εξοπλισμό. Κάθε μέρος του εξοπλισμού θα πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμο, ενώ θα πρέπει να έχετε την ικανότητα και την δυνατότητα να το επιδιορθώσετε στην περίπτωση που δεν λειτουργεί σωστά

29 Σχετική βιβλιογραφία ► Οδηγός επιβίωσης της S. A. S., John Wiseman, εκδόσεις Ι. ΦΛΩΡΟΣ ► Design for outdoor recreation, Simon Bell ► Mε το σακίδιο στην πλάτη, Xιού Mακμάνερς, εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ ► Υπαίθρια Ζωή ( οικολογία – ορεινή πεζοπορία – κατασκήνωση ), Νικήτας Νικηταράς, εκδόσεις ΤΕΛΕΘΡΙΟΝ Στράτος Λ. Παρασκευα¨ί¨δης. «Μάθετε ορειβασία» «ΑΝΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ».Τεύχος:23 «ΚΟΡΦΕΣ». Τεύχος:164 ► www.netwoods.com/documents/coldhnt3.htmlwww.netwoods.com/documents/coldhnt3.html ►www.camping.about.com/cs/advicetips/a/campingbasics.htmwww.camping.about.com/cs/advicetips/a/campingbasics.htm

30 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ