Μέση βυζαντινή περίοδος (843-1204) Μέση βυζαντινή περίοδος (843-1204)

Ιστορικό πλαίσιο Στην εποχή των Μακεδόνων αυτοκρατόρων (867-1056) η τέχνη υφίσταται ριζοσπαστική αλλαγή καθώς μπαίνουν σ’ αυτήν τα θεμέλια της κυρίως βυζαντινής αγιογραφίας, με την οποία θα αναδειχθεί μια νέα αντίληψη τόσο για τον ουράνιο όσο και για το γήινο κόσμο. Με την εικονομαχική κρίση, η αυτοκρατορία, που θα βγει τραυματισμένη ηθικά και υλικά, αλλάζει ουσιαστικά την πολιτική οργάνωση της, δημιουργώντας ένα αυστηρά συγκεντρωτικό κράτος με παντοδύναμη πρωτεύουσα και απόλυτη εξουσία του αυτοκράτορα. Σε αντίθεση με τη συρρίκνωση και παρακμή που έζησε η αυτοκρατορία στα χρόνια της Εικονομαχίας, την περίοδο αυτή συντελούνται πολλές πολιτικές και στρατιωτικές επιτυχίες και εδαφική επέκταση των ορίων της αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα επί των πολέμαρχων στρατηγών – αυτοκρατόρων Νικηφόρου Φωκά, Ιωάννη Τζιμισκή και Βασιλείου Β’. Ιδιαίτερα κατά τον 10ο και 11ο αιώνα, το Βυζάντιο φτάνει στο απόγειο της δόξας του. Παράλληλα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ακμή των γραμμάτων και των τεχνών. Ο βυζαντινός μεσαιωνικός κόσμος έρχεται σε άμεση επαφή με την αρχαία ελληνική κληρονομιά και προχωρεί στην κωδικοποίηση των παλαιών συγγραμμάτων, στη λεξικογραφία και τη διακόσμηση των χειρογράφων με περίτεχνες μικρογραφίες, εμπνευσμένες από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Η αναζήτηση ερεισμάτων στα αρχαία ελληνικά πρότυπα, η μίμηση του ζωγραφικού, γραφικού και περιγραφικού στυλ της αρχαιότητας δημιουργούν το βυζαντινό νεοκλασικισμό στη μνημειακή ζωγραφική του 9ου και 10ου αιώνα, στον οποίο θα στηριχθεί και εκείνη του 11ου και 12ου αιώνα που θα ακολουθήσουν.

Στην Κωνσταντινούπολη οι χτίστες μεταχειρίζονται αποκλειστικά το τούβλο, ενώ στον Ελλαδικό χώρο οι τοίχοι γίνονται από πέτρα Οι ναοί του Ελλαδικού χώρου έχουν πρόσοψη διακοσμημένη με πλακίδια ζωγραφιστά ή κεραμικά ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Εξακολουθούν να οικοδομούνται βασιλικές και περίκεντρα κτίρια Εμφανίζοται νέοι τύποι ναού: - Σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο (ο τρούλος στηρίζεται σε 4 πεσσούς ή κίονες, με τη μεσολάβηση 4 τόξων ή σφαιρικών τριγώνων. Σχηματίζονται δύο μεγάλες ημικυλινδρικές καμάρες που διαμορφώνουν το σημείο του σταυρού. Ο σταυρός εγγράφεται σε ένα ορθογώνιο ή τετράγωνο χώρο δημιουργώντας 4 γωνιακά διαμερίσματα με χαμηλότερη κάλυψη. Έτσι, ο σταυρός διαγράφεται στην κάτοψη και στη στέγη

Αθήνα, Καθολικό Μονής Πετράκη, τέλος 10ου αι. Αττική, Μονή Καισαριανής, τέλος 11ου αι. Μάνη, Ταξιάρχης Χαρούδας, β ΄μισό 11ου αι.

- Οκταγωνικοί ναοί Η στήριξη του τρούλου γίνεται από οκτάγωνο, ενώ η κάτοψη του ναού είναι τετράγωνη Η μετάβαση από το τετράγωνο στο τύμπανο του τρούλου γίνεται με τη βοήθεια 4 γωνιακών κογχών που λέγονται ημιχώνια Υπάρχουν 2 τύποι οκταγωνικών ναών (Απλός και σύνθετος) Νέα Μονή Χίου (1042-1055) Αττική, Μονή Δαφνίου (π.1080)

Τρίκογχοι – Τετράκογχοι ναοί Περιστερές, Άγιος Ανδρέας, 870-871 Καστοριά, Κουμπελίδικη, 10ος αιώνας

Νίκαια. Κοίμηση Θεοτόκου, μετά το 843

Κωνσταντινούπολη. Αγία Σοφία. Ένθρονη Παναγία, 867

Κωνσταντινούπολη. Αγία Σοφία. Ψηφιδωτό Λέοντα Στ’, 912 Κωνσταντινούπολη. Αγία Σοφία. Ψηφιδωτό Λέοντα Στ’, 912

Κτητορική παράσταση με Ιουστιανιανό και Μ. Κωνσταντίνο

Μονή Οσίου Λουκά. Ο Όσιος Λουκάς. α’μισό 11ου αι. Ο Όσιος Λουκάς αποτελεί το πιο ολοκληρωμένο σύνολο της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων, που χρονολογείται περί το 1020-1040.

Μονή Οσίου Λουκά. Η Υπαπαντή. α’μισό 11ου αι.

Μονή Οσίου Λουκά. Μετάλλια. α’μισό 11ου αι.

Κωνσταντινούπολη. Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολη. Αγία Σοφία. Ο Χριστός με τον Κωνσταντίνο Μονομάχο και την αυτοκράτειρα Ζωή. 1044

Χίος. Νέα Μονή. Η Ανάσταση. 1042-1056.

Χίος. Νέα Μονή. 1042-1056