Ογκολογική Νοσηλευτική Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Ογκολογική Νοσηλευτική Ενότητα 10: Καρκινικός Πόνος Ευάγγελος Δούσης, Καθηγητής Εφαρμογών Τμήμα Νοσηλευτικής Ουρανία Γκοβίνα, Επίκουρος Καθηγήτρια Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Ορισμός πόνου Μια δυσάρεστη αίσθηση ή συναισθηματική εμπειρία που σχετίζεται με πραγματική ή δυναμική βλάβη των ιστών ή με την περιγραφή με λεπτομέρειες μιας τέτοιας βλάβης (International Association for the study of Pain: IASP,1979) Ο πόνος είναι προσωπική εμπειρία και ένα σύνθετο φαινόμενο που μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς φυσιολογικούς, κοινωνικοπολιτιστικούς και βιολογικούς παράγοντες και απαιτεί ολιστική προσέγγιση του ασθενή. Chapman, C.R.,Casey, K.L., Dubner, R., Foley, K.M., Gracely, R.H. and Reading, A.E., 1985. Pain measurement an overview. Pain 22, pp. 1-31. Abstract Haywwod,J., 1975. Information – a prescription against pain. , RCN, London

Οξύς – χρόνιος πόνος Οξύς πόνος (σύμπτωμα): είναι μια φυσιολογική προβλεπόμενη απάντηση σε ένα βλαπτικό χημικό, θερμικό και μηχανικό ερέθισμα και σχετίζεται με τραύμα, χειρουργική επέμβαση και οξεία νόσο. Μπορεί να είναι σύντομος, να διαρκεί λεπτά ή ώρες, να είναι επίμονος, να διαρκεί εβδομάδες ή μερικούς μήνες (3-6) μέχρι η πάθηση ή το τραύμα ιαθεί. Χρόνιος πόνος (νόσος): είναι μια διαρκής κατάσταση που αποτελεί καθημερινή ρουτίνα του ασθενή.

Είδη πόνου Διακρίνεται ανάλογα με: ΧΡΟΝΟ ΟΞΥ ΧΡΟΝΙΟ ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ - ΑΛΓΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟ - ΝΕΥΡΟΠΑΘΗΤΙΚΟ ΣΠΛΑΧΝΙΚΟ ΨΥΧΟΓΕΝΗ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟ ΑΙΤΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ

Νευροπαθητικός πόνος Ο νευροπαθητικός πόνος δεν οφείλεται σε ερεθισμό αλγουποδοχέων από κάκωση (όπως ο σπλαχνικός, σωματικός ή μυϊκός που προκαλείται από τη διέγερση των νευρικών απολήξεων), αλλά σε διαταραχές της λειτουργικότητας ή τις παθολογικές αλλαγές στο περιφερικό ή κεντρικό νευρικό σύστημα. Ο νευροπαθητικός πόνος επομένως δεν είναι μια διακριτή οντότητα και να δύναται να συνίσταται από τα ακόλουθα: Βλάβη των περιφερικών νεύρων (διαφοροποιημένος πόνος) π.χ. νεύρωμα, ή νευρική διήθηση Βλάβη στο κεντρικό νευρικό σύστημα π.χ. συμπίεση της σπονδυλικής στήλης Μεικτή βλάβη περιφερική και κεντρική π.χ. μεθερπητική νευραλγία

Παράγοντες που επιδρούν στον καρκινικό πόνο Ο πόνος στους καρκινοπαθείς αυξάνεται ή μειώνεται αν συνυπάρχουν: Κοινωνική εγκατάλειψη, κόπωση, άγχος, αϋπνία, λύπη, κατάθλιψη και εσωστρέφεια, που προκαλούν αύξηση στην αντίληψη του πόνου Συμπτωματική θεραπεία, ξεκούραση, συμπάθεια, κατανόηση, ενασχολήσεις, ελαττωμένο άγχος και αναλγητικά που προκαλούν μείωση στην αντίληψη του πόνου

Καρκινικός Πόνος Το 1986, η ΠΟΥ εκτίμησε ότι ένα 30% των καρκινοπαθών που βρίσκεται σε αρχικό στάδιο θα υποφέρει από πόνο. Ο πόνος αυτός οφείλεται: στην επέκταση της νεοπλασίας στην εξασθένηση του οργανισμού στην αντινεοπλασματική θεραπεία σε ήπιες καταστάσεις όπως η αρθρίτιδα ή η δυσκοιλιότητα

Αιτίες που προκαλούν πόνο στους καρκινοπαθείς (1/2) Αιτίες που προκαλούν πόνο στους καρκινοπαθείς (1/2) Διήθηση, συμπίεση ή καταστροφή νεύρων από τον όγκο Οστικά άλγη λόγω μεταστάσεων Διήθηση των μαλακών μορίων Πόνοι που σχετίζονται με τη θεραπεία του καρκίνου Μετεγχειρητικοί Πόνος μέλους – φαντάσματος μετά από ακρωτηριασμό άνω ή κάτω άκρου Μετά χημειοθεραπεία Μετακτινικοί πόνοι Παθήσεις των οστών μετά από χρήση κορτικοειδών

Αιτίες που προκαλούν πόνο στους καρκινοπαθείς (2/2) Αιτίες που προκαλούν πόνο στους καρκινοπαθείς (2/2) Πόνοι που δεν έχουν σχέση με τον καρκίνο Διαβητική πολυνευρίτιδα Αρθρίτιδα Δισκαρθροπάθεια Αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση Λεμφοίδημα Κωλικός του εντέρου

Η απάντηση του οργανισμού στον πόνο

Ιστική βλάβη και πόνος Κινητοποίηση ορμονών του άξονα Κινητοποίηση ορμονών του άξονα ( Υποθάλαμος →Υπόφυση →Μυελός επινεφριδίων) Αντίδραση υπερέντασης ή συναγερμού

Ενδοκρινική αντίδραση Αυξημένη έκκριση καταβολικών ορμονών Μειωμένη έκκριση αναβολικών ορμονών Έκκριση κατεχολαμινών Έκκριση αντιδιουρητικής ορμόνης Έκκριση αλδοστερόνης Κορτιζόνη και υδροκορτιζόνης Έκκριση θυρεοειδικής ορμόνης, παραθορμόνης και σωματοστατίνης

Μεταβολισμός Αύξηση βασικού μεταβολισμού Αύξηση κατανάλωσης ενέργειας Αύξηση κατανάλωσης οξυγόνου

Αναπνευστικό σύστημα Αύξηση συχνότητας αναπνοών Ελάττωση όγκων και χωρητικοτήτων Αύξηση κατά λεπτό αερισμού Μείωση κινητικότητας διαφράγματος Ατελεκτασίες  Λοιμώξεις Αναποτελεσματική απόχρεμψη  Λοιμώξεις

Κυκλοφορικό σύστημα Υπέρταση Ταχυκαρδία Αύξηση συστηματικών αγγειακών αντιστάσεων Αύξηση καρδιακής παροχής Αύξηση έργου καρδιακού μυ Αγγειοσύσπαση πνευμονικής αρτηρίας Δυσλειτουργία στο χώρο εξόδου της δεξιάς κοιλίας

Γαστρεντερικό σύστημα Ελάττωση περισταλτισμού και τόνου του αυλού του εντέρου Αύξηση του τόνου του σφιγκτήρα

Ουροποιητικό σύστημα Ελάττωση της παραγωγής ούρων Χάλαση εξωστήρα κύστεως  κατακράτηση ούρων

Μυοσκελετικό σύστημα Αύξηση του μυϊκού τόνου τοπικά Αύξηση του μυϊκού τόνου συστηματικά

Δέρμα Άφθονη εφίδρωση Σύσπαση αγγείων του δέρματος

Αξιολόγηση / καταγραφή πόνου

Αξιολογούνται: Ιστορικό Φυσική εξέταση (ακούω, βλέπω, νοιώθω) Εργαστηριακές εξετάσεις

Καταγραφή πόνου (1/2) Πρέπει να υπάρχουν ακριβείς καταγραμμένες πληροφορίες προκειμένου να σχεδιαστεί η αποτελεσματική αντιμετώπιση του πόνου. Η συστηματικά καταγραμμένη αποτίμηση του πόνου μπορεί να βοηθήσει: Στην επιλογή της κατάλληλης φαρμακευτικής ή μη φαρμακολογικής θεραπείας Στην προετοιμασία του ασθενή και άλλων εμπλεκομένων στα δυνητικά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν στην φροντίδα Στην κατανόηση της πηγής του πόνου

Καταγραφή πόνου (2/2) Η συστηματικά καταγραμμένη αποτίμηση του πόνου μπορεί να βοηθήσει: Στην κατανόηση του πως ο πόνος μπορεί να επηρεάσει τις Ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες Στον καθορισμό των παραγόντων που χειροτερεύουν και ανακουφίζουν τον πόνο, όπως προηγούμενες θεραπείες που ήταν αποτελεσματικές, και Στην διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων με τον πόνο

Καταγραφή Σωστή παρακολούθηση ασθενή Επικοινωνία – συντονισμός ομάδας Αξιολόγηση αναλγητικών τεχνικών Νομική εξασφάλιση

Έντυπο αξιολόγησης ασθενών .. . Έντυπο αξιολόγησης ασθενών

Ιατρική αξιολόγηση ασθενούς

Αξιολόγηση κατά συστήματα Φυσική εξέταση Αξιολόγηση κατά συστήματα

Νοσηλευτικό Ιστορικό

Νοσηλευτικό Ιστορικό

Νοσηλευτικό Ιστορικό

Νοσηλευτικό Ιστορικό

Φυσική εξέταση Ζωτικά σημεία

Κλινικά σημεία Ταχυκαρδία Ταχύπνοια Αύξηση της αρτηριακής πίεσης Ακαμψία / σύσπαση μυών Επίσης: Μειωμένος κορεσμός σε Ο2 (αύξηση απαιτήσεων σε Ο2) Αυξημένη έκκριση ορμονών του στρες Κατεχολαμινών Γλυκαγόνης Κορτικοστεροειδών

Οπτικές αναλογικές κλίμακες - visual analogue scales (VAS)

Οπτική Αναλογική κλίμακα - Visual Analog Scale Μη κατηγορική κλίμακα Όχι πόνος Ο χειρότερος πόνος που φαντάστηκες ποτέ

Κατηγορική αριθμητική κλίμακα - categorical numerical rating scales (NRS) Παρακαλούµε βάλτε ένα σηµάδι στην παρακάτω κλίµακα για να δείξετε πόσο έντονος είναι ο πόνος σας. Το µηδέν (0) σηµαίνει "απουσία πόνου" και το δέκα (10) σηµαίνει "εξαιρετικά ισχυρός πόνος". Πόσο έντονος είναι ο πόνος σας τώρα; __________________________________________________________________________________________________________ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 απουσία πόνου εξαιρετικά ισχυρός πόνος

Κατηγορική λεκτική κλίμακα - categorical verbal rating scale (VRS)

Χρωματική κλίμακα αξιολόγησης πόνου

The Wong Baker Faces Pain Scale

Κλίμακα ταξινόμησης πόνου

Εργαλεία αξιολόγησης του πόνου (πολλαπλών κατευθύνσεων)

Αντιμετώπιση καρκινικού πόνου (1/4) Οι βασικές αρχές και οι στόχοι της αντιμετώπισης του καρκινικού πόνου είναι οι ακόλουθοι: Αναγνώριση και άμεση αξιολόγηση του πόνου των ασθενών με καρκίνο. Ανίχνευση των ψυχολογικών και πνευματικών επιδράσεων στην αντίληψη του πόνου και η διαχείριση τους Ανακούφιση του πόνου κατά τη διάρκεια της νύχτας, στην ανάπαυση και στη μετακίνηση. Μεγιστοποίηση της ανεξαρτησίας και της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Καταγραφή και ανακούφιση παρόντων και μελλοντικών φόβων για τον πόνο.

Αντιμετώπιση καρκινικού πόνου (2/4) Παροχή υποστήριξης και ενθάρρυνσης των μελών της οικογένειας των φίλων και των επαγγελματιών υγείας. Παρακίνηση της συμμετοχής του ασθενή της οικογένειας του και των φίλων του. Υιοθέτηση συνεργατικής και διεπιστημονικής προσέγγισης. Εξατομίκευση της αναλγητικής αγωγής ανάλογα με τις ανάγκες και την ανοχή του ασθενή. Τακτική επαναξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Έγκαιρη παραπομπή του ασθενή στους ειδικούς εάν δεν επιτυγχάνεται αντιμετώπιση του πόνου.

Αντιμετώπιση καρκινικού πόνου (3/4) Ορισμένες από τις πιο κοινές παρανοήσεις σχετικά με την αντιμετώπιση του πόνου είναι: Ο πραγματικός πόνος έχει μια αναγνωρίσιμη οργανική αιτία. Ο ψυχογενής πόνος δεν προκαλεί πραγματικό πόνο και μπορεί να σχετίζεται ακόμα και με προσποίηση. Τα μέλη της ομάδας υγείας είναι ικανά να καταλήξουν σε ακριβή συμπεράσματα για τη φύση, τη σοβαρότητα και την ύπαρξη του πόνου κάποιου ατόμου βασιζόμενα στην επιστημονική τους γνώση, τα φυσιολογικά δεδομένα του πόνου και τη συμπεριφορά του ασθενούς.

Αντιμετώπιση καρκινικού πόνου (4/4) Η σοβαρότητα και η διάρκεια του πόνου μπορεί να προβλεφθούν από το είδος του καρκίνου, την αιτία αλλά και την εντόπιση του πόνου. Οι ασθενείς με έντονο πόνο δείχνουν πάντα ότι υποφέρουν. Ο πόνος μπορεί να γίνει αντιληπτός απομονωμένα σαν μια πλευρά της διάγνωσης του καρκίνου.

Παράγοντες που επηρεάζουν την προσωπική αντίληψη του πόνου (1/2) Κόπωση Φόβος Αϋπνία Λύπη Δυσφορία Ανία Άγχος Απομόνωση Κατάθλιψη Απόσυρση Θυμός Μοναξιά

Παράγοντες που επηρεάζουν την προσωπική αντίληψη του πόνου (2/2) Αντιλήψεις για τη σημαντικότητα του πόνου και το νόημα του Η πολιτιστική ταυτότητα Πολιτιστικές αρχές και προσδοκίες για τον τρόπο έκφρασης και συμπεριφοράς του πόνου Θρησκευτικές και πνευματικές πεποιθήσεις Οικογενειακή υποστήριξη Κοινωνικό υποστηρικτικό δίκτυο Αντίληψη εαυτού Αλλαγές της εικόνας σώματος και της αυτοεκτίμησης Απώλεια εισοδήματος Επαγγελματικές προβλέψεις των αιτιών της επώδυνης συμπεριφοράς Επαγγελματικές προβλέψεις για την επώδυνη συμπεριφορά Φόβος ότι δρομολογείται πορεία προς το θάνατο

Αναλγητική κλίμακα 3 επιπέδων (1/3) Ήπιος πόνος Φάρμακα επιλογής – τα μη οπιοειδή: Παρακεταμόλη, ασπιρίνη, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα Συνδυασμός παρακεταμόλης και μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων είναι αποδοτικότερος από τη χρήση ενός εκ των δύο κατηγοριών Μέτριος πόνος Φάρμακα επιλογής τα ήπια οπιοειδή: Δεξονοπροποξυφαίνη, κωδεΐνη, ή υδροκωδεΐνη

Αναλγητική κλίμακα 3 επιπέδων (2/3) Έντονος πόνος Φάρμακα επιλογής – τα ισχυρά οπιοειδή: Μορφίνη/ διαμορφίνη, μεθαδόνη Δεν προτείνεται συνδυασμός δύο ισχυρών οπιοειδών, ή ανάμειξη ενός ελαφρού και ενός ισχυρού. Θυμηθείτε ότι οι περισσότεροι ασθενείς με καρκίνο έχουν ανάγκη από ισχυρά οπιοειδή.

Αναλγητική κλίμακα 3 επιπέδων (3/3) Βοηθητικά φάρμακα/επικουρικά αναλγητικά Κορτικοστεροειδή για οστικό ή με συμμετοχή νευρικού ιστού πόνου και για την επώδυνη ηπατομεγαλία, τον πονοκέφαλο λόγω αυξημένης ενδοκρανιακής πίεσης. Αντικαταθλιπτικά, αντιαρρυθμικά, και αντιεπιληπτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανακούφιση του σχετιζόμενου με το νευρικό ιστό πόνου. Σπασμολυτικά για την μείωση των μυϊκών σπασμών Διφοσφωνικά για την ανακούφιση του οστικού πόνου. Αντιβιοτικά, αντιρευματικά για την ανακούφιση συνυπαρχόντων παθολογικών προβλημάτων.

Μη φαρμακολογικές μέθοδοι (1/2) Περισπασμός Χειροπρακτική θεραπεία δι’ αφής Διαλογισμός ή αυτοσυγκέντρωση Συζήτηση – σύνοψη Φανταστικές εικόνες Καταφατική σκέψη Μουσικοθεραπεία Χρήση προτύπων Αρωματοθεραπεία Χαλάρωση Βιοανάδραση

Μη φαρμακολογικές μέθοδοι (2/2) Ύπνωση Φυσιοθεραπευτικές μέθοδοι Έλεγχος αναπνοής Ακινητοποίηση Κρυοθεραπεία Θερμοθεραπεία Massage Θεραπευτικές ασκήσεις Υπέρηχοι Βελονισμός

Οι μη φαρμακολογικές τεχνικές συμπληρώνουν, δεν αντικαθιστούν και ενισχύουν σε αποτελεσματικότητα τη φαρμακευτική θεραπεία

Φαρμακολογική αντιμετώπιση καρκινικού πόνου (1/2) Αναλγητικά φάρμακα Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ) Ακεταμινοφαίνη (παρακεταμόλη) Ασπιρίνη Ιβουπροφαίνη Δικλοφενάκη Ναπροξένη Κετορολάκη Σελεκοξίμπη Οπιοειδή Μορφίνη Φεντανύλη (διαδερμική χορήγηση) Κωδείνη Μεπεριδίνη (σπάνια χορήγηση)

Φαρμακολογική αντιμετώπιση καρκινικού πόνου (2/2) Πρόσθετα φάρμακα Αυτά που ενισχύουν τις αναλγητικές ιδιότητες των βασικών φαρμάκων: Αντικαταθλιπτικά Αντιεπιληπτικά Κορτικοστεροειδή Ηρεμιστικά - υπνωτικά Αυτά που χορηγούνται για την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων ενεργειών: Αντιισταμινικά Ψυχοτρόπα Υπακτικά Νευροληπτικά αντιεμετικά

Αναλγησία (1/2) Η χρήση των οποιοειδών για την αντιμετώπιση του νευροπαθητικού πόνου παραμένει υπό αμφισβήτηση. Χρειάζονται περισσότερα στοιχεία, τα οποία θα λαμβάνουν υπόψη την πληθώρα των αιτιολογικών και παθολογικών μηχανισμών που υφίστανται σε μια ετερογενή ομάδα ασθενών με καρκίνο που εμφανίζουν νευροπαθητικό πόνο. Τα σημερινά διαθέσιμα στοιχεία υποστηρίζουν τη συνεχή ανταπόκριση των ασθενών στη χορήγηση των οποιοειδών.

Αναλγησία (2/2) Οι οδηγίες για την καλύτερη κλινική άσκηση προτείνουν το συνδυασμό των οποιοειδών με μη οποιοειδή και επικουρικά αναλγητικά που μπορεί να χρησιμοποιηθούν με κριτικό πνεύμα μετά από πλήρη έλεγχο του ασθενούς που περιλαμβάνει αξονική τομογραφία και όπου χρειάζεται και μαγνητική τομογραφία. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και τα επικουρικά αναλγητικά έχουν χρησιμοποιηθεί ευρύτατα για την αντιμετώπιση του νευροπαθητικού πόνου. Συνδυασμός μη στεροειδών και οπιοειδών φαρμάκων συχνά χρησιμοποιούνται στις κλινικές και η αποτελεσματικότητα τους είναι ευρέως γνωστή.

Πρώτης γραμμής επικουρική αναλγησία για την αντιμετώπιση του νευροπαθητικού πόνου Τα βοηθητικά αναλγητικά φάρμακα είναι εκείνα που ή πρωταρχική ένδειξη τους δεν είναι η αναλγησία. Ιδιαίτερα τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά φάρμακα για την αντιμετώπιση του νευροπαθητικού πόνου. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο νευροπαθητικός πόνος ανταποκρίνεται ταχύτερα στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα απ’ ότι η κατάθλιψη και έτσι χρειάζονται χαμηλότερες δόσεις φαρμάκων. Παρόλα αυτά η πλήρης δόση μπορεί να είναι απαραίτητα και δεν πρέπει να αποφεύγεται. Άλλα αντικαταθλιπτικά όπως η τραζοδόνη μπορεί να είναι λιγότερο αποτελεσματικά διότι έχουν και άλλες παρενέργειες και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή.

Δεύτερης γραμμής επικουρική αναλγησία (1/2) Βακλοφαίνη (Lioresal) φαίνεται να είναι ιδιαίτερα βοηθητικό στις νευραλγίες του τριδύμου. Η συνήθης δόση είναι 20-120 mg. Τοπικά από του στόματος αναισθητικά όπως η τοκαϊναμίδη μπορεί να αποβούν χρήσιμα τόσο στη συνεχή όσο και στην ξαφνική διαξιφιστική δυσαισθησία. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη εναλλακτική θεραπεία σε δυσαισθησίες που δεν ανταποκρίθηκαν στη χορήγηση τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών Τα νευροληπτικά φάρμακα όπως η φλουφεναζίνη και η αλλοπεριδόλη μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε χαμηλές δοσολογίες (2-8 mg την ημέρα) για νευροπαθητικό πόνο. Το όφελος της παρατεταμένης χρήσης τους ως επικουρικά αναλγητικά θα πρέπει να συγκριθεί με τον κίνδυνο ανάπτυξης όψιμης δυσκινησίας.

Δεύτερης γραμμής επικουρική αναλγησία (2/2) Αγχολυτικά όπως η αλπραζολάμη (xanax) και η κλοναζεπάμη (frisium) μπορούν να φανούν χρήσιμα στην αντιμετώπιση του νευροπαθητικού πόνου. Η από του στόματος χορήγηση της αλπραζολάμης (0,25-2 mg τρεις φορές την ημέρα) έχει φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη σε κάποιους ασθενείς που αντιμετωπίζουν τον πόνο μέλους φάντασμα, ενώ η από του στόματος χορήγηση κλοναζεπάμης (0,25-2 mg τρεις φορές την ημέρα) έχει φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη σε κάποιους ασθενείς που αντιμετωπίζουν τον πόνο μέλους φάντασμα, ενώ η από το στόματος χορήγηση κλοναζεπάμης (0, 5-4 mg δύο φορές την ημέρα) έχει φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη στην αντιμετώπιση των διαξιφιστικών πόνων.

Οδοί χορήγησης οπιοειδών Από το στόμα Διορθικά Υποδόρια Διαδερμικά Διαβλενογόνια Ενδοφλέβια

Επιπλοκές oπιοειδών Αναπνευστική καταστολή Ναυτία και εμετός Κνησμός Κατακράτηση ούρων Διέγερση Δυσκοιλιότητα

Βιβλιογραφία Jessica Corner & Christopher Bailey, Νοσηλευτική Ογκολογία, Το πλαίσιο φροντίδας, Επιμέλεια: Ελισάβετ Πατηράκη-Κουρμπάνη, Εκδόσεις: Π.Χ. Πασχαλίδης

Τέλος Ενότητας

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Ευάγγελος Δούσης, Ουρανία Γκοβίνα, 2014. Ευάγγελος Δούσης, Ουρανία Γκοβίνα. «Ογκολογική Νοσηλευτική. Ενότητα 10: Καρκινικός Πόνος». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.