Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Αιμοδοσία (Θ) Ενότητα 2: Επιλογή του Αιμοδότη - Προσέλκυση και διατήρηση εθελοντών αιμοδοτών Αναστάσιος Κριεμπάρδης Τμήμα Ιατρικών εργαστηρίων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Χαρακτηριστικά του Εθελοντή Αιμοδότη Χαρακτηριστικά του Εθελοντή Αιμοδότη Είναι ένα άτομο ευαισθητοποιημένο και υπεύθυνο ως άνθρωπος και ως πολίτης. Ως άνθρωπος, επιτελεί ιερό καθήκον σώζοντας ζωές και ως πολίτης, συμβάλλει στη βελτίωση της υγείας των συνανθρώπων του.   Επιπλέον: Προσφέρει συστηματικά και αθόρυβα για τον άγνωστο πάσχοντα. Αγαπά τη ζωή και τον άνθρωπο. Συμμετέχει ενεργά στην κοινωνική πραγματικότητα. Συμβάλλει αποφασιστικά στην εθνική προσπάθεια για αυτάρκεια σε αίμα  και παράγωγα αίματος.   Δικαιώνεται με την προσφορά του.  [eae.gr]

Αίμα Το αίμα υπάρχει και ρέει άφθονο σε όλο τον οργανισμό. Δε μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αίμα. Η καρδία προωθεί το αίμα στον οργανισμό και τον εφοδιάζει με τροφή και οξυγόνο. Το αίμα περιέχει κύτταρα που έχουν διαφορετικές αλλά πολύ σημαντικές αποστολές.

Ξέρεις ότι… 450ml αίμα μπορεί να σώσει 3 ζωές; Κάθε 2 δευτερόλεπτα στην Ευρώπη χρειάζεται κάποιος αίμα; Κατά τη διάρκεια της ζωής μας υπάρχει 87% πιθανότητα να χρειαστούμε αίμα; Παρόλο την άριστη τεχνογνωσία δε μπορεί να αντικατασταθεί το αίμα; Ποιοι από εμάς έχουν δώσει εθελοντικά αίμα; Γιατί δεν είναι συστηματικοί αιμοδότες; Ποιοι οι λόγοι που τους απωθούν;

Γεγονότα 2013 Κάθε χρόνο οι ανάγκες για αίμα αυξάνουν κατά 5%. Μόνο το 4% του γενικού πληθυσμού αιμοδοτεί. Το 75% των αιμοδοτών δίνουν αίμα μόνο μία φορά το χρόνο. Έρευνες δείχνουν ότι εάν αιμοδοτούσαν 2 φορές τα αποθέματα του αίματος θα ήταν επαρκή.

Το γνωρίζεις; Έχουμε 5-6 λίτρα αίματος. Κάθε 3 μήνες μπορούμε με ασφάλεια να αιμοδοτούμε. Η αναπλήρωση του όγκου του αίματος γίνεται πολύ γρήγορα: Πλάσμα αίματος μέσα σε 24 - 48 ώρες. Ερυθρά αιμοσφαίρια σε περίπου 3 εβδομάδες. Τα αιμοπετάλια και τα λευκά αιμοσφαίρια του αίματος μέσα σε λίγα λεπτά.

Θετικοί και αρνητικοί λόγοι αιμοδότησης Υποχρεώσεις. Αλτρουισμός. Άγχος. Προσωπικό αιμοδοσίας – αιμολήπτες. Μεταδιδόμενα νοσήματα. Γιατί να δώσω αίμα; Αδιαφορία.

Οδηγίες για την επιλογή αιμοδότη www.hsbt.gr

Μερικοί Λόγοι για να Αιμοδοτήσεις Το αίμα είναι απαραίτητο: τροχαία ατυχήματα. κακοήθειες. αιματολογικές νόσους. στα χειρουργεία. πρόωρα νεογνά. και σε πολλές άλλες. 1/10 των ασθενών θέλουν μετάγγιση. 4.5 εκατομμύρια ασθενείς σώζονται από τη μετάγγιση. “Outdoor donating blood”, από Túrelio διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

Ασφάλεια Δότη και Δέκτη Ασφάλεια του Αιμοδότη και του Δέκτη (ασθενή) “Safe Blood” gives life, “Unsafe blood” gives infections. “Blood Safety” Καλό Ιστορικό. Εργαστηριακός έλεγχος του αίματος. Διαδικασία διασταύρωσης.

Πριν και Μετά την Αιμοδοσία Pre-Donation: Ιστορικό. Καταλληλότητα αιμοδότη. Συγκατάθεση αιμοδότη (υπογραφή). Ιατρικές Εξετάσεις. Blood Donation: Αιμοληψία. Post donation: Συμβουλές, μικρό γεύμα, Κάρτα εθελοντή αιμοδότη.

Πρότυπα και Ρυθμίσεις Αυστηρά πρότυπα έχουν θεσπιστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ΗΠΑ για την ασφάλεια δότη και δέκτη. Μερικοί οργανισμοί είναι: AABB – American Association of Blood Banks. FDA – Food and Drug Administration. CAP – College of the American Pathologists. JCAHO - Joint Commission on the Accreditation of Hospital Organizations. NCCLS – National Committee for Clinical Laboratory Standards. ISBT – International Society of Blood Transfusion. ΕΚΕΑ – Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας.

Διαλογή Αιμοδοτών 1/2 Η επιλογή των αιμοδοτών περιλαμβάνει: Προσδιορισμός και αναγνώριση χαμηλού κινδύνου πληθυσμών. Εκπαίδευση αιμοδοτών. Ενθάρρυνση σε περίπτωση προσωρινού αποκλεισμού. Ιατρική κλινική και εργαστηριακή εξέταση πριν την αιμοδότηση. Οι εθελοντές μη αμειβόμενοι και επαναλαμβανόμενοι αιμοδότες είναι οι ασφαλέστερη πηγή αίματος [Voluntary Non- remunerated Repeat Donor (VNRD)].

Διαλογή Αιμοδοτών 2/2 Ιστορικό βασιζόμενο σε πρότυπο ερωτηματολόγιο για την παροχή πληροφοριών σχετικά με την υγεία του αιμοδότη και τους παράγοντες κινδύνου που μπορούν να κάνουν μη ασφαλή την αιμοδοσία. Κλινική εξέταση που περιέχει μέτρηση της πίεσης του αίματος, θερμοκρασίας, σφυγμών και μέτρηση της Hb ή του HCT (screen for anemia). Οι στόχοι είναι δύο: Προστασία της υγείας του δότη. Προστασία της υγείας του δέκτη.

Ποιοί είναι οι ασφαλέστεροι δότες αίματος; 1/3 Οι εθελοντές δότες που δεν πληρώνονται και οι οποίοι δίνουν αίμα σε τακτά χρονικά διαστήματα είναι οι ασφαλέστεροι δότες αίματος. Ποτέ με αμοιβή . . .

Ποιοί είναι οι ασφαλέστεροι δότες αίματος; 2/3 Έρευνες σε πολλές χώρες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που δίνουν αίμα ελεύθερα και χωρίς να περιμένουν κάποια χρηματική ανταμοιβή δεν έχουν λόγω να αποκρύψουν πληροφορίες για την υγεία τους και για τον τρόπο ζωής τους, οι οποίες ενδέχεται να τους καταστήσουν ακατάλληλους για δωρεά αίματος, είτε προσωρινά είτε μόνιμα. Το βασικό τους κίνητρο είναι να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους και να αποκομίσουν όχι κάποιο προσωπικό όφελος, παρά την ικανοποίηση της επίγνωσης πως έχουν βοηθήσει στη σωτηρία μιας ανθρώπινης ζωής.

Ποιοί είναι οι ασφαλέστεροι δότες αίματος; 3/3 Οι «οικογενειακοί» ή οι δότες «αντικατάστασης» δωρίζουν αίμα μόνο όταν κάποιο μέλος της οικογένειας ή του κοντινού τους περιβάλλοντος χρειάζεται μετάγγιση αίματος. Έχει αποδειχθεί ότι το αίμα τους είναι λιγότερο ασφαλές από των ανθρώπων που δίνουν το αίμα τους εθελοντικά, χωρίς να περιμένουν ανταμοιβή, γιατί ενδέχεται να βρίσκονται υπό πίεση να δώσουν αίμα, όταν δεν είναι κατάλληλοι για κάτι τέτοιο, καθώς θα υπάρχει ο κίνδυνος να μεταδώσουν κάποιο νόσημα στον ασθενή.

Εγγραφή Αιμοδότη Εγγραφή δότη. Γραπτές οδηγίες δίνονται στον δότη που εξηγούν υψηλού κινδύνου δραστηριότητες (high risk activities) για να διευκρινιστεί η καταλληλότητα ή ακαταλληλότητα του αιμοδότη. Ο αιμοδότης δίνει τη συγκατάθεση του για να δοθεί το αίμα του σε τυχαίο δότη εκτός και εάν πρόκειται για αυτόλογη μετάγγιση. Οι αιμοδότες πρώτης φοράς δίνουν πληροφορίες για τη διεύθυνση τους, τηλέφωνο κτλ. Οι αιμοδότες πολλαπλής φοράς απλά συμφωνούν με τα υπάρχοντα στοιχεία της αιμοδοσίας.

Συχνότητα Αιμοδοσίας Ολικού αίματος ή ερυθρών αιμοσφαιρίων 8 βδομάδες. Ολικού αίματος ή ερυθρών αιμοσφαιρίων 8 βδομάδες. Αιμοπεταλιοφέρησης - έως και 24 φορές / έτος. Πλασμαφαίρεσης - μία φορά κάθε 4 εβδομάδες, μπορεί να γίνει δύο φορές την εβδομάδα. Κοκκιοκύτταρα.

Ιατρικό Ιστορικό Κάθε φορά λαμβάνεται ιατρικό ιστορικό. Το ιστορικό είναι πρότυπο σε εθνικό επίπεδο. Οι ερωτήσεις είναι εχέμυθες αλλά έχουν ως κύριο στόχο το βρεθούν κίνδυνοι μετάδοσης (HIV, HCV, HBV). Επειδή η φαρμακευτική αγωγή του αιμοδότη επηρεάζει το πλάσμα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή. Μολύνσεις του αιμοδότη μπορούν να περάσουν στο δέκτη και οι αιμοδότες απορρίπτονται προσωρινά.

Αναβολή για 1 Χρόνο Οποιαδήποτε σεξουαλική επαφή με άτομο θετικό στο ιό HIV, HBV ή HCV. Οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών. Όποιοι χρησιμοποιούν ναρκωτικές ουσίες ή χρήματα για σεξουαλική επαφή. Όποιοι έχουν λάβει αίμα ή παράγωγα του (μετάγγιση). Όποιοι έχουν εναλλαγές σεξουαλικών συντρόφων. Όποιοι δε χρησιμοποιούν προφυλάξεις στη σεξουαλική επαφή. Οι ταξιδιώτες σε μέρη που ενδημεί η μαλάρια.

Προσωρινός Αποκλεισμός Ιδιαίτερες ανοσοποιήσεις 2 εβδομάδες, κίτρινος πυρετός, πολιομυελίτιδα, τύφος. 4 εβδομάδες - ερυθρά, ανεμοβλογία (;). 2 μήνες – ανεμοβλογιά (;). Εγκυμοσύνη – 6 εβδομάδες μετά την κύηση. Φαρμακευτική αγωγή Proscar/Propecia, Accutain – 1 μήνας. Avodart – 6 μήνες. Soriatane – 3 χρόνια. Tegison – μόνιμος αποκλεισμός.

Μόνιμος Αποκλεισμός HIV, HBV, HCV. Πρωτοζωονόσοι όπως Chagas ή Babesiosis. Χρήση αυξητικής ορμόνης. Ο αιμοδότης ζει σε χώρα που ενδημεί η νόσος Creutzfeld-Jacob. Κακοήθειες. Καρδιακή νόσος. Ηπατική νόσος. Χρόνια νοσήματα νεφρών. Γαστρεκτομή. Αιματολογικά νοσήματα. Σακχαρώδης διαβήτης που ρυθμίζεται φαρμακευτικά.

Δεν μπορούν να δώσουν αίμα Δε θα πρέπει να δίνετε αίμα, αν υπάρχει το ενδεχόμενο η αιμοδοσία να σας δημιουργήσει πρόβλημα υγείας. Το πρώτο μέλημα της υπηρεσίας μετάγγισης αίματος είναι να εξασφαλίσει ότι η αιμοδοσία δε θα προκαλέσει κανένα κακό στο δότη. Ανέλεγκτες ... σεξουαλικές επαφές;

Σημαντικές Υποδείξεις Μόνιμος αποκλεισμός – κάθε αιμόδότη που πιθανά να ανήκει στο «παράθυρο» για HIV/HBV/HCV, drugs/sex for money, κακοήθειες, σοβαρές ασθένειες (;) CJD, νόσος Chagas, Babesiosis. Αναβολή για ένα μήνα – σεξουαλικές επαφές με επικίνδυνη συμπεριφορά, επαφή με αίμα, μετάγγιση, κρατούμενοι σε φυλακές, εμβόλιο της λύσσας, μαλάρια, πολλαπλά τρυπήματα. Θυμήσου!!! φάρμακα και εμβόλιο δαμαλισμού.

Ατομική Απαγόρευση Δύο σημάνσεις: “Χρησιμοποίησε το αίμα μου”. “Μη μεταγγίσεις το αίμα μου”. Μετά τη συνέντευξη ο αιμοδότης σημαίνει το ιστορικό του.

Κατηγορίες Αιμοδοτών «Αλλογενής», «Ομόλογος» ή «Συχνός» είναι ο εθελοντής αιμοδότης που αιμοδοτεί για τον οποιοδήποτε. «Αυτόλογος αιμοδότης» – για δική του χρήση αιμοδότης. «Αιμοδότης συγγενικού περιβάλλοντος» – για ειδικό ή συγκεκριμένο ασθενή. «Άμεσος Αιμοδότης» – ο ασθενής επιλέγει τους αιμοδότες του. «Θεραπευτική αιμαφαίρεση» – το αίμα δε χρησιμοποιείται για μετάγγιση αλλά θεραπευτικά αφαιρείται από αιμοδότη (πολυκυτταραιμία).

Κριτήρια Αιμοδότησης Ποιος μπορεί να αιμοδοτήσει; Ηλικία: 18 - 60 χρόνια. Βάρος : > 45-50 kgs. Αιμοσφαιρίνη: >13.5 gr/dl για άντρες και 12.5 gr/dl για γυναίκες. Καλή υγεία. “Blood donation pictogram”, από Syed Wamiq Ahmed Hashmi διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

Αναβολή Μόνιμος αποκλεισμός 1 χρόνο 6 μήνες αιμορραγικό σύνδρομο καρδιακά, νεφρικά ή ηπατικά νοσήματα θυρεοειδής επιληψία, διανοητικά προβλήματα φυματίωση, Λέπρα Άσθμα Κακοήθειες ινσουλινοεξαρτόμενος διαβήτης χειρουργείο τύφο δάγκωμα σκύλου μείωση βάρους (ανεξήγητη) συνεχόμενος πυρετός (δέκατα) Tattooing or body piercing αφαίρεση δοντιού θεραπεία δοντίων (ρίζες) μαλάρια δαμαλισμός

Οι γυναίκες δεν αιμοδοτούν: Κατά τη διάρκεια της κύησης Ένα χρόνο μετά τον τοκετό Κατά τη γαλουχία Κατά τη διάρκεια της εμμηνόρροιας (7 μέρες μετά) Η χρήση αλκοόλ απαγορεύεται 24 ώρες πριν την αιμοδοσία.

Εξετάσεις πριν την αιμοδότηση Εξετάσεις για : ΑΒΟ, Rh (όχι πάντα). Hemoglobin ή Hematocrit. Πίεση αίματος. Σφυγμοί. Γενικές εξετάσεις φυσικής κατάστασης.

Αιμοδότηση… Θυμήσου!!! Ο αιμοδότης πρέπει: Να έχει κοιμηθεί καλά. Να έχει πριν ένα μικρό γεύμα. Να βρίσκεται σε καλή πνευματική και φυσική κατάσταση. “Blood donation at Fleet Week USA”, από Stefan Kühn διαθέσιμο ως κοινό κτήμα

Αιμοδότηση – Όγκος Αίματος Βάρος αιμοδότη Ποσότητα αφαίρεσης Ασκός Παράγωγα 45 kgs -50 kgs 350ml Μονός Ολικό αίμα > 55 kgs 450 ml Διπλός ή τριπλός Παράγωγα αίματος

Μετά την Αιμοδότηση Πολλά υγρά στη διάρκεια της ημέρας. Για μία ώρα όχι κάπνισμα και αλκοόλη. Μη χρησιμοποιείς ανελκυστήρα μετά την αιμοδότηση. Απέφυγε επικίνδυνα χόμπι κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εάν αισθάνεσαι ζαλάδα ξάπλωσε για λίγα λεπτά με τα πόδια πάνω από τον κορμό. Μετά από 4 ώρες αφαίρεση την αιμοστατική γάζα.

Έλεγχος του Αίματος HIV 1 HIV 2 Hepatitis B Hepatitis C VDRL (syphilis) Malaria

Τι πρέπει να κάνω; Κάνε την αιμοδότηση χόμπι. Αιμοδότησε συχνά (γενέθλια, επέτειος κτλ). Παρακίνησε και άλλους να αιμοδοτήσουν.

Οφέλη από την Αιμοδοσία Σχετικά με την Υγεία: Εάν δίνεις αίμα 2-3 φορές το χρόνο: Χαμηλή χοληστερόλη. Χαμηλά επίπεδα λιπιδίων. Μικρός κίνδυνος για καρδιακή προσβολή. Ο εθελοντής αιμοδότης μπορεί να πάρει μία μονάδα αίματος ελευθέρα για: Τον εαυτό του, Σύζυγο/ παιδί/ γονείς και Κάθε φίλο.

Ο ρόλος των Εθελοντών Αιμοδοτών Οι περισσότεροι μη αιμοδότες δεν έχουν ρωτήσει τίποτα. Η διαφήμιση δεν κάνει τους αιμοδότες αλλά οι άνθρωποι.

Ιατρικό ερωτηματολόγιο για τον αιμοδότη

Ιστορικό αιμοδότη 1/2

Ιστορικό αιμοδότη 2/2

Διαχρονική Ανάλυση της Προέλευσης του Αίματος στην Ελλάδα ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Ε.Δ. ΕΛΒΕΤΙΑ ΣΥΝΟΛΟ Μ. ΑΝΑΙΜΙΑ 1991 294.000 56 % 146.000 28% 30.000 6% 50.000 10% 520.000 105.000 20% 2001 324.000 54% 240.000 40% 26.000 4,5% 13.000 2% 600.000 95.000 18% 2008 314.000 48% 285.000 44% 23.000 3,5% 28.000 4,3% 650.000 16%

Συμπερασματικά 36.6°C 180 100 50-100 bpm 12.5-13.5 g/dL  45-50 Kg  

Προσέλκυση αιμοδοτών Προσέλκυση εθελοντών αιμοδοτών είναι η διαδικασία εμπέδωσης της εθελοντικής αιμοδοσίας στο σύστημα αξιών του ατόμου, ώστε το άτομο να ενθαρρυνθεί να γίνει εθελοντής αιμοδότης, αλλά και να συνειδητοποιήσει ότι πρέπει να παραμείνει εθελοντής αιμοδότης. Η προσέλκυση είναι μια σύνθετη διαδικασία επικοινωνίας, η οποία καλό είναι να γίνεται από τους Επαγγελματίες Υγείας/προσελκυτές και λοιπά στελέχη της αιμοδοσία. Το έργο της προσέλκυσης είναι δραστηριότητα εξειδικευμένη που θα πρέπει να κατευθύνεται από βαθιά θεωρητική γνώση, έρευνα και εμπειρία.

Ο κύκλος της αιμοδοσίας Άφιξη Εγγραφή Έλεγχος αιματοκρίτη Αιμοδοσία Ανάρρωση Χυμός μπισκότα Αναχώρηση Υπενθύμιση Πιθανή απόρριψη: Χαμηλός αιματοκρίτης Πιθανή απόρριψη: Ιατρικοί λόγοι, ταξίδια, σεξουαλική συμπεριφορά κ.α. Πιθανότητα ο αιμoδότης να μη δώσει επαρκή ποσότητα Αίσθημα λιποθυμίας Λιποθυμία Πιθανές επιπλοκές: μελάνιασμα Πιθανή ύπαρξη μόλυνης: HBV, HIV, HCV Μη αιμοδότες

Ποια είναι η γνώμη σας για την εθελοντική αιμοδοσία “Attitudes and behaviours of Greeks concerning blood donation: recruitment and retention campaigns should be focused on need rather than altruism”, Authors:  Aikaterini A. Kalargirou, Apostolos I. Beloukas, Alexandra G. Kosma, Christina I. Nanou, Maria I. Saridi, Anastasios G. Kriebardis

Λόγοι μη αιμοδότησης “Attitudes and behaviours of Greeks concerning blood donation: recruitment and retention campaigns should be focused on need rather than altruism”, Authors:  Aikaterini A. Kalargirou, Apostolos I. Beloukas, Alexandra G. Kosma, Christina I. Nanou, Maria I. Saridi, Anastasios G. Kriebardis

Λόγοι αιμοδότησης “Attitudes and behaviours of Greeks concerning blood donation: recruitment and retention campaigns should be focused on need rather than altruism”, Authors:  Aikaterini A. Kalargirou, Apostolos I. Beloukas, Alexandra G. Kosma, Christina I. Nanou, Maria I. Saridi, Anastasios G. Kriebardis

Τέλος Ενότητας

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Αναστάσιος Κριεμπάρδης 2014. Αναστάσιος Κριεμπάρδης. «Αιμοδοσία (Θ). Ενότητα 2: Επιλογή του Αιμοδότη - Προσέλκυση και διατήρηση εθελοντών αιμοδοτών». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.