ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ Μ. Σαριδομιχελάκης Παθολογική Κλινική, Τμήμα Κτηνιατρικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

1. ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΛΟΒΟΥ ΤΗΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ (ΥΠΕΡΦΛΟΙΟΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΣΜΟΣ, ΣΥΝΔΡΟΜΟ CUSHING)

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ? Υποφυσιακός τύπος δοπαμίνη σεροτονίνη δοπαμίνη σεροτονίνη Υπερπλασία ή αδενώμα διάμεσου λοβού Υπερέκκριση α-MSH, β-MSH, corticotropin-like intermediate lobe peptide (CILP), β-ενδορφίνης, ACTH Ενδεχομένως υπερπλασία επινεφριδίων Υπερέκκριση κορτιζόλης ? Επινεφριδικός τύπος: πολύ σπάνια

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Ι Η συχνότερη ενδοκρινοπάθεια του αλόγου Ηλικία: > 7 χρόνων (συνήθως υπερήλικα, MO: 20 χρόνια) Pony > άλογα Δέρμα υπερτρίχωση (85-100%), υπερίδρωση, ανίδρωση αλλαγή χρώματος του τριχώματος: ανοιχτόχρωμο παροδική αλωπεκία (κεφαλή) ξανθώματα σμηγματόρροια (ξηρή ή ελαιώδης)

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΙΙ Πολυφαγία ή ανορεξία (επιπλοκές) Απώλεια Σ.Β. Μυϊκή αδυναμία-ατροφία, κρεμάμενη κοιλία, λόρδωση Ενδονυχίτιδα (αγγειοσύσπαση, αντίσταση στην ινσουλίνη) Πολυουρία-πολυδιψία (υπεργλυκαιμία-ΣΔ τύπου ΙΙΙ, ΚΑΔ, πρωτογενής πολυδιψία) Ανώμαλη κατανομή λιπώδη ιστού, προβολή υπερκόγχιου λιπώδη ιστού Περιοδοντική νόσος, άτονα έλκη στο στόμα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΙΙΙ Αγονιμότητα Διαταραχές συμπεριφοράς (κατάπτωση, ληθαργικότητα) Υποθαλαμικό-εγκεφαλικό σύνδρομο: επιληπτικές κρίσεις, τύφλωση, αταξία, διαταραχές θερμορύθμισης (συμπίεση υποθάλαμου από ευμεγέθη αδενώματα υπόφυσης) Λοιμώξεις-παρασιτώσεις (ανοσοκαταστολή λόγω υπερκορτιζολαιμίας) σταφυλοκοκκική δερματίτιδα, δερματοφίλωση, αποστήματα βρογχοπνευμονία μυκητιακές φθειρίωση, έντονος εντερικός παρασιτισμός Καθυστερημένη επούλωση τραυμάτων

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Αναιμία (μη αναγεννητική) ουδετερόφιλα, λεμφοκύτταρα, εωσινόφιλα γλυκόζη, ALP, γ-GT, ALT, AST, CK, χολοστερόλη, τριγλυκερίδια Γλυκοζουρία

ΔΙΑΓΝΩΣΗ Ι Κλινική εικόνα-εργαστηριακά ευρήματα Μέτρηση βασικής συγκέντρωσης κορτιζόλης (ευαισθησία: 27-38%) κορτιζόλη/κρεατινίνη ούρων (συχνά ψευδή-θετικά και ψευδή-αρνητικά αποτελέσματα) ACTH (ευαισθησία: 58-100%, ειδικότητα: 78-100%) α-MSH (ευαισθησία: 54-88%, ειδικότητα: 66-93%) ινσουλίνη (ευαισθησία: 77-92%, μικρή ειδικότητα)

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΙΙ Δοκιμή διέγερσης με ACTH ACTH 100 IU IV, μέτρηση κορτιζόλης πριν και 2h μετά υπερπαραγωγή κορτιζόλης στο 70-79% Ολονύχτια δοκιμή καταστολής με δεξαμεθαζόνη (DST) Δεξαμεθαζόνη 0,04 mg/Kg IM, μέτρηση κορτιζόλης πριν και σε 19-24 h Όχι μείωση της συγκέντρωσης της κορτιζόλης (ευαισθησία: 70-100%) Κίνδυνος ενδονυχίτιδας (σπάνια)

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΙΙΙ Δοκιμή διέγερσης με TRH (1ο πρωτόκολλο) TRH 1 mg IV, μέτρηση κορτιζόλης πριν και σε 30 min Θετικό αποτέλεσμα: αύξηση >30-50% της κορτιζόλης Δοκιμή διέγερσης με TRH (2ο πρωτόκολλο) TRH 1 mg IV, μέτρηση ACTH πριν, σε 10 και σε 30 min Θετικό αποτέλεσμα: ACTH >100 pg/ml (10 min) ή/και ACTH >35 pg/ml (30 min) Ευαισθησία: 88-95%, ειδικότητα: 71-91%

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΙV Δοκιμή καταστολής με δεξαμεθαζόνη και διέγερσης με TRH Δεξαμεθαζόνη (0,04mg/kg IV) σε χρόνο 0 TRH 1 mg IV στις 3h Μέτρηση κορτιζόλης σε χρόνο 0 και σε 3h, 3,5h και 18-24h Ευαισθησία: 88%, ειδικότητα: 76% Διαπίστωση αδενώματος υπόφυσης: CT, MRI

ΘΕΡΑΠΕΙΑ I Διαχειριστικά μέτρα: βελτίωση διατροφής, εμβολιασμοί, αποπαρασιτισμοί, τακτικό κούρεμα, οδοντιατρική φροντίδα, περιποίηση οπλών Αντιμετώπιση επιπλοκών Αγωνιστές δοπαμίνης: περγολίδη, βρωμοκρυπτίνη Ανταγωνιστές σεροτονίνης: κυπροεπταδίνη Αναστολείς σύνθεσης στεροειδών στα επινεφρίδια: τριλοστάνη

ΠΕΡΓΟΛΙΔΗ Αρχική δόση: 0,002 mg/Kg P.O. SID (ή BID) x 4-8 εβδ. Τροποποιήσεις δόσης: πιθανά αύξηση κατά 0,25 mg/άλογο κάθε 4-8 εβδ. μέχρι την τελική δόση των 0,01 mg/Kg Εκτίμηση ανταπόκρισης: κλινική εικόνα, DST, ενδογενής ACTH Παρενέργειες: ανορεξία (10-20%) > κατάπτωση, διάρροια, κολικός, δύσπνοια, υπερίδρωση

2. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Ι ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ Υψιενεργειακή τροφή (καρποί) Περιορισμένη άσκηση ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Λιποκύτταρα (περιτόναιου > υποδόριου λιπώδη ιστού) 11β-HSD-1 Ρεσιστίνη, λιπονεκτίνη Κορτιζόνη Κορτιζόλη Γενετικά αίτια (pony) ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ Υπερινσουλιναιμία ± υπεργλυκαιμία (συνήθως όχι κλινικός Σ.Δ.)

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΝΥΧΙΤΙΔΑ ινσουλίνη Υπερτροφία- υπερπλασία λείων μυϊκών ινών τοιχώματος των αγγείων Αγγειοσύσπαση κορτιζόλη Αγγειοσύσπαση γλυκόζη Παραγωγή ουσιών με οξειδωτική δράση (υπεροξείδια) μεταλλοπρωτεϊνάσες Χοριοεπιδερμική αποκόλληση

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Ηλικία: 5-15 χρόνια Φυλή: pony, Morgan, Spanish Mustang Αυξημένο ενδοκοιλιακό λίπος + παχυσαρκία (τράχηλος, αγκώνες, βάση ουράς, ακροποσθία) Ενδονυχίτιδα: χρόνια-προοδευτικά Ανώμαλοι οιστρικοί κύκλοι, αγονιμότητα Πολυφαγία Σπάνια πολυουρία-πολυδιψία (Σ.Δ.)

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ γλυκόζη τριγλυκερίδια

ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Γαστρεντερικές διαταραχές Ενδοτοξιναιμία Υπερφλοιοεπινεφριδισμός Ενδονυχίτιδα

ΔΙΑΓΝΩΣΗ Ιστορικό, κλινική εξέταση Αποκλεισμός νοσημάτων Δ.Δ. Υπερινσουλιναιμία ± υπεργλυκαιμία Δοκιμή ανοχής στη γλυκόζη Δοκιμή συνδυασμού γλυκόζης-ινσουλίνης: Γλυκόζη 150mg/kg IV κρυσταλλική ινσουλίνη 0,1U/kg IV Μέτρηση γλυκόζης (1, 5, 15, 25, 35, 45, 60, 75, 9, 105, 120, 135 και 150 min) Μέτρηση ινσουλίνης (0 και 45 min)

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Τροφή Μειωμένη ποσότητα ενέργειας μείωση Σ.Β. Μειωμένη ποσότητα ενέργειας μείωση Σ.Β. Μείωση εύπεπτων υδατανθράκων (σανός) Ισορρόπηση σε μακροστοιχεία, ιχνοστοιχεία Προσθήκη λυσίνης Άσκηση: προοδευτική αύξηση Τ4 x 3-6 μήνες (?): ταχύτερη απώλεια βάρους Μετφορμίνη (?): αύξηση ευαισθησίας στην ινσουλίνη

3. ΥΠΕΡΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Pony (Shetland pony), μικρόσωμα άλογα > μεγαλόσωμα άλογα Συνήθως ενήλικα Θηλυκά > αρσενικά Χειμώνας

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Pony, μικρόσωμα άλογα αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο (τέλος κυοφορίας-αρχή γαλουχίας, ανορεξία) παχυσαρκία stress (συνυπάρχοντα νοσήματα, ενδοπαράσιτα, κυοφορία, γαλουχία, μεταφορά) αντίσταση στην ινσουλίνη Μεγαλόσωμα άλογα: αζωθαιμία, υπερφλοιοεπινεφριδισμός

ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Εξάντληση αποθεμάτων γλυκογόνου ήπατος κινητοποίηση ΛΟ ήπαρ VLDL αίμα Νηστεία x 48 h σε pony άσχετα με την ηλικία και το αίτιο

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Αυξάνει τα διαθέσιμα για κινητοποίηση λιπαρά οξέα Αντίσταση στην ινσουλίνη

STRESS Παραγωγή κατεχολαμινών, ACTH, γλυκοκορτικοειδών απελευθέρωση Λ.Ο. από τον λιπώδη ιστό αντίσταση στην ινσουλίνη

ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ Φυσιολογικά ή ινσουλίνη μειώνει τη λιπόλυση στο λιπώδη ιστό διεγείρει τη γλυκονεογένεση (ήπαρ) αυξάνει τη δραστηριότητα της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης (ενδοθήλιο) Αντίσταση λόγω κληρονομικής προδιάθεσης (pony) παχυσαρκίας stress (ACTH, γλυκοκορτικοειδή, κατεχολαμίνες) εγκυμοσύνη (προγεστερόνη)

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Ανορεξία, αδιψία, αδυναμία, κατάπτωση, λήθαργος Μυϊκός τρόμος, αταξία, κατάκλιση Διάρροια, ήπιος κολικός Αποβολή Επιπλοκές λιποείδωση ήπατος (ίκτερος) φλεβική θρόμβωση-υπολευκωματιναιμία (υποδόριο οίδημα) Θάνατος σε 1-10 ημέρες

ΔΙΑΓΝΩΣΗ Τριγλυκερίδια > 500 mg/dl Λιποείδωση ήπατος: ηπατικά ένζυμα, χολερυθρίνη, NH3, χολικά οξέα λευκωματίνες Γλυκόζη: αυξημένη ή φυσιολογική ή μειωμένη

ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ηπατοπάθειας, αφυδάτωσης, διαταραχών ηλεκτρολυτών και οξεοβασικής ισορροπίας (οροί, NaHCO3) Νοσημάτων που συνυπάρχουν Αρνητικού ενεργειακού ισοζύγιου αντιμετώπιση αιτίου ανορεξίας εύγευστες τροφές διατροφή με καθετήρα, παρεντερική διατροφή ορός δεξτρόζης 5% IV (όχι σε υπεργλυκαιμία) Ινσουλίνη (+ δεξτρόζη)? (αναστολή ορμνοεξαρτώμενης λιπάσης) Ηπαρίνη (40-250 IU/Kg BID, SC, IV)? (αυξάνει τη δράση της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης)