Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία Ενότητα 4: Διαταραχές στην πρόσληψη τροφής – Παιδική παχυσαρκία Δρ. Ευθύμιος Κάκουρος Τμήμα Προσχολικής Αγωγής Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Διαταραχές της σίτισης και της πρόσληψης τροφής της βρεφικής ή νηπιακής ηλικίας 1/4 Στο DSM-IV παρουσιάζονται τρεις κατηγορίες διαταραχών οι οποίες εκδηλώνονται συνήθως κατά τη βρεφική και τη νηπιακή ηλικία: Η βρώση μη τροφικών ουσιών (Πίκα). Η μηρυκαστική διαταραχή. Η διαταραχή της πρόσληψης τροφής της βρεφονηπιακής ηλικίας.

Διαταραχές της σίτισης και της πρόσληψης τροφής της βρεφικής ή νηπιακής ηλικίας 2/4 Η βρώση μη τροφικών ουσιών (Πίκα), είναι μια σπάνια και λιγότερο σοβαρή διαταραχή η οποία συνήθως μπορεί να υποχωρήσει από μόνη της σε μερικούς μήνες. Στα παιδιά με νοητική καθυστέρηση ή με αυτισμό η Πίκα μπορεί να επιμένει ως την εφηβεία.

Διαταραχές της σίτισης και της πρόσληψης τροφής της βρεφικής ή νηπιακής ηλικίας 3/4 Η μηρυκαστική διαταραχή είναι μια σπανιότερη αλλά σοβαρότερη διαταραχή διατροφής. Χαρακτηρίζεται συνήθως από αναγωγή και αναμάσηση της τροφής και εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα με νοητική υστέρηση.

Διαταραχές της σίτισης και της πρόσληψης τροφής της βρεφικής ή νηπιακής ηλικίας 4/4 Η διαταραχή της πρόσληψης τροφής της βρεφονηπιακής ηλικίας, χαρακτηρίζεται από επίμονη αποτυχία επαρκούς διατροφής με αποτέλεσμα τη σημαντική αποτυχία στην αύξηση του βάρους ή τη σημαντική απώλεια βάρους. Εάν δεν αναγνωρισθεί έγκαιρα η διαταραχή αυτή τότε μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην ανάπτυξη του παιδιού. Η έκβαση της διαταραχής αυτής σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ποιότητα της σχέσης του παιδιού με τα πρόσωπα που το φροντίζουν.

Άλλες διαταραχές διατροφής Ψυχογενής βουλιμία Ψυχογενής ανορεξία “LA2-vx06-konsthallen-skulptur” διαθέσιμο με άδεια CC SA 1.0

“Childhood Obesity” από Gaulsstin διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 2.0 Παιδική παχυσαρκία “Childhood Obesity” από Gaulsstin διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 2.0

Γιατί μας απασχολεί η παιδική παχυσαρκία 1/2 Επειδή η παχυσαρκία είναι ένα από τα συνηθέστερα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν τα παιδιά (Strauss & Knight, 1999). Η παχυσαρκία μπορεί να οδηγεί τόσο σε οργανικά όσο και σε ψυχολογικά προβλήματα. Επειδή τα παχύσαρκα παιδιά έχουν πολύ αυξημένες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι ενήλικες Από τα παχύσαρκα παιδιά ηλικίας 5 ετών μόνο το 35% είχε κανονικό βάρος στην ηλικία των 15 ετών. Το 80% των παιδιών που ήταν παχύσαρκα στα 13 τους χρόνια ήταν παχύσαρκα και ως ενήλικες (Foreyt & Goodrick, 1988). Επειδή όσο πιο έγκαιρα ασχοληθούμε με την παχυσαρκία τόσο πιο εύκολο είναι να βρούμε τρόπους να την αντιμετωπίσουμε.

Γιατί μας απασχολεί η παιδική παχυσαρκία 2/2 Οι συνέπειες της παχυσαρκίας στο συναίσθημα και την συμπεριφορά συχνά φαίνεται να είναι περισσότερο σοβαρές από τις οργανικές. Τα παχύσαρκα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν αργότερα ακραίες διατροφικές συνήθειες όπως βουλιμία ή ανορεξία. Τα υπέρβαρα παιδιά συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επίσης οι συνομήλικοί τους αρκετές φορές μπορεί να τα κοροϊδεύουν και να τα απομονώνουν. Τα παχύσαρκα παιδιά δεν είναι συνήθως δημοφιλή στις παρέες των συνομήλικων τους και δεν είναι πρόθυμα να παίξουν μαζί τους.

Ορισμός της παχυσαρκίας Ορισμοί που χρησιμοποιούνται για τις περιπτώσεις των ενηλίκων: Όταν το βάρος σώματος υπερβαίνει κατά 20% αυτού που θεωρείται φυσιολογικό ανάλογα με την ηλικία, το ύψος και το φύλο του ατόμου. Δείκτης Σωματικής Μάζας = βάρος (σε κιλά) / ύψος (σε μέτρα)2 ΔΣΜ 20 – 25 kg / m2 (φυσιολογικό βάρος). ΔΣΜ >25 kg / m2 (υπέρβαρα). ΔΣΜ >30 kg / m2 (παχύσαρκα).

Μεθοδολογικά προβλήματα στην έρευνα της παιδικής παχυσαρκίας Ο ΔΣΜ αλλάζει ανάλογα με την ηλικία και το φύλο (Cole και συνεργάτες, 2000) π.χ. στα αγόρια: ΔΣΜ =13kg / m2 αμέσως μετά τη γέννηση ΔΣΜ =17kg / m2 στην ηλικία των 12 μηνών ΔΣΜ =15.5kg / m2 στην ηλικία των 6 ετών ΔΣΜ =20kg / m2 στην ηλικία των 18 ετών) Η υιοθέτηση διαφορετικών κριτηρίων σε κάθε χώρα δυσκολεύει τις συγκρίσεις των αποτελεσμάτων. Δεν υπάρχουν διεθνώς αποδεκτά όρια για τον προσδιορισμό της παχυσαρκίας σύμφωνα με το ΔΣΜ

Προσδιορισμός των ορίων του Δείκτη Σωματικής Μάζας για τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά σύμφωνα με τους Cole και συνεργάτης (2000) Ηλικία σε χρόνια Δείκτης Σωματικής Μάζας 25kg/m2 Υπέρβαρα Δείκτης Σωματικής Μάζας 30kg/m2 Παχύσαρκα Αγόρια Κορίτσια 2 18.41 18.02 20.09 19.81 2.5 18.13 17.76 19.80 19.55 3 17.89 17.56 19.57 19.36 3.5 17.69 17.40 19.39 19.23 4 17.55 17.28 19.29 19.15 4.5 17.47 17.19 19.26 19.12 5 17.42 17.15 19.30 19.17 5.5 17.45 17.20 19.47 19.34 6 17.34 19.78 19.65 6.5 17.71 17.53 20.23 20.08 7 17.92 17.75 20.63 20.51 7.5 18.16 18.03 21.09 21.01 8 18.44 18.35 21.60 21.57 8.5 18.76 18.69 22.17 22.18 9 19.10 19.07 22.77 22.81 9.5 19.46 19.45 23.39 23.46 10 19.84 19.86 24.00 24.11 10.5 20.20 20.29 24.57 24.77 11 20.55 20.74 25.10 25.42 11.5 20.89 21.20 25.58 26.05 12 21.22 21.68 26.02 26.67

Η συχνότητα της παχυσαρκίας 1/2 Συνολικά: 22% των παιδιών και εφήβων είναι υπέρβαρα Η.Π.Α. 11% των παιδιών και εφήβων είναι παχύσαρκα (Strauss & Knight, 1999) 16-25% των ανδρών είναι παχύσαρκοι Αραβικές χώρες 17-43% των γυναικών είναι παχύσαρκες (al-Mahroos & al-Roomi, 1999) Τα υπέρβαρα παιδιά είναι περισσότερα απ΄ ότι στις ΗΠΑ. Δεν έχουμε όμως ακόμη αρκετά και αξιόπιστα ερευνητικά δεδομένα. (Mamalakis, et al. 2001) Ελλάδα

Η συχνότητα της παχυσαρκίας 2/2 6.4% των παιδιών ηλικίας 3-7 ετών είναι παχύσαρκα 15.9% των παιδιών ηλικίας 3-7 ετών είναι υπέρβαρα (Κάκουρος, και συν. 2006) Κύπρος 10% των παιδιών ηλικίας 11-12 ετών είναι παχύσαρκα (Κουρίδης και συν. 2000)

Η αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας 1989: 14.7% ηλικίας κάτω των 4 ετών ήταν υπέρβαρα 5.4% των παιδιών ηλικίας κάτω των 4 ετών ήταν παχύσαρκα Βρετανία 1998: 23.6% υπέρβαρα 9.2%παχύσαρκα (Bundred et al. 2001) 1971-1974: 5.8% κορίτσια 4-5 ετών παχύσαρκα Η.Π.Α. 1988-1994: 10.8% κορίτσια 4-5 ετών παχύσαρκα (Ogden et al., 1997)

Η αιτιολογία της παχυσαρκίας Η αιτιολογία της παχυσαρκίας

Η αιτιολογία της παχυσαρκίας 1/3 Οργανικοί παράγοντες Κληρονομικοί παράγοντες (αναφέρονται σπάνια). Συνέπεια κάποιου συνδρόμου (π.χ. Prader-Willi, Klinefelter, etc). Άλλα οργανικά αίτια.

Η αιτιολογία της παχυσαρκίας 2/3 Τρόπος ζωής της οικογένειας Υπερβολική τηλεθέαση. Φυσική άσκηση. Διατροφικές συνήθειες. Υπερπροστατευτική συμπεριφορά και η τάση των γονιών να ταΐζουν τα παιδιά ακόμη και αν αυτά δεν πεινάνε. (Mamalakis & Kafatos, 1996)

Η αιτιολογία της παχυσαρκίας 3/3 Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες Χαμηλό κοινωνικομορφωτικό επίπεδο των γονιών. Παχυσαρκία των γονιών και ιδιαίτερα της μητέρας. Περιβάλλον φτωχό σε ερεθίσματα.

Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

Προτεινόμενες παρεμβάσεις Προώθηση φυσικής άσκησης. Υγιεινή διατροφή. Περιορισμός της τηλεθέασης και της χρήσης παιχνιδιών σε Η/Υ. Αλλαγή στάσεων και πρακτικών που σχετίζονται με τη διατροφή. Προώθηση υγιεινού τρόπου ζωής, στις περιπτώσεις υπέρβαρων ατόμων και ιδιαίτερα αυτών που προέρχονται από οικογένειες χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου

Παιδική παχυσαρκία και η σχέση της με τις γονικές αντιλήψεις και πρακτικές σχετικά με τη διατροφή Η παχυσαρκία συνήθως είναι το αποτέλεσμα της κατανάλωσης μεγαλύτερης ποσότητας φαγητού (θερμίδων) από αυτή που ο οργανισμός έχει ανάγκη. Μπορεί το παιδί να εκτιμήσει σωστά την ανάγκη του για φαγητό; Έρευνες έχουν αποδείξει πως μπορεί από πολύ νωρίς. Τι πιστεύουν όμως οι γονείς; Οι γονείς συνήθως δεν έχουν εμπιστοσύνη σε αυτή την ικανότητα του παιδιού τους.

Έρευνα Η έρευνα έγινε στην Κύπρο με δείγμα 500 παιδιά ηλικίας 3 έως 7 ετών. Ηλικία Κανονικά Υπέρβαρα Παχύσαρκα Υπέρβαρα / Παχύσαρκα 37-48 μήνες 80 15.6 4.4 20 49-60 81.9 13.9 4.2 18.1 61-72 76.4 16.6 7 23.6 72-83 73.6 17.3 9.1 26.4 Σύνολο 77.7 15.9 6.9 22.3 Καπνίση, Ε. & Λαμπρινού, Β. (2001)

Βάρος παιδιού σύμφωνα με το ΔΜΣ Εκτίμηση της μητέρας για την ποσότητα φαγητού που θα κατανάλωνε το παιδί της αν αυτό είχε την πρωτοβουλία Βάρος παιδιού σύμφωνα με το ΔΜΣ Θα έτρωγε πάρα πολύ Θα έτρωγε πολύ λίγο Θα έτρωγε κανονικά Σύνολο κανονικό 1.8 51.7 46.5 100 υπέρβαρο 10.3 30.8 59 παχύσαρκο 29 19.4 51.6 4.9 46.4 48.8 Καπνίση, Ε. & Λαμπρινού, Β. (2001)

Πόσο ικανοποιημένη είναι η μητέρα από την ποσότητα φαγητού που καταναλώνει το παιδί της Βάρος παιδιού σύμφωνα με το ΔΜΣ Ικανοποιημένη Θα ήθελε το παιδί της να τρώει περισσότερο Θα ήθελε το παιδί της να τρώει λιγότερο Σύνολο κανονικό 57.1 42.1 0.8 100 υπέρβαρο 69.2 19.2 11.5 παχύσαρκο 62.5 3.1 34.4 59.4 36.0 4.6 Καπνίση, Ε. & Λαμπρινού, Β. (2001) χ2= 103.03, df=4, p= .000

Γονείς και παιδική παχυσαρκία 1/5 Πότε ανησυχούν οι γονείς; Συνήθως όταν πιστεύουν ότι το παιδί τους τρώει λιγότερο από αυτό που οι ίδιοι θα ήθελαν. Με τι μπορεί να σχετίζεται η αντίληψη των γονιών για την ποσότητα του φαγητού που πρέπει να τρώει το παιδί τους; Από το κοινωνικομορφωτικό τους επίπεδο, από το πόσο τρώνε οι ίδιοι. Οι παχύσαρκοι γονείς έχουν συχνότερα παχύσαρκα παιδιά.

Γονείς και παιδική παχυσαρκία 2/5 Που μπορεί να οφείλεται το γεγονός ότι οι παχύσαρκοι γονείς έχουν συχνά παχύσαρκα παιδιά; Σύμφωνα με τη θεωρία της Κοινωνικής μάθησης οι γονείς αποτελούν πρότυπα και ενθαρρύνουν την ανάλογη συμπεριφορά των παιδιών τους σε σχέση με το φαγητό.

Γονείς και παιδική παχυσαρκία 3/5 Η παχυσαρκία συχνά σχετίζεται με την υπερπροστατευτική συμπεριφορά των γονιών και με την τάση τους να ταΐζουν τα παιδιά ακόμη και όταν αυτά δεν πεινάνε. (Mamalakis & Kafatos, 1996) “Obesity in children” από Joe_13 διαθέσιμο με άδεια CC BY-ND 2.0

Γονείς και παιδική παχυσαρκία 4/5 Σε περιπτώσεις όπου οι γονείς χρησιμοποιούν το φαγητό προκειμένου να ικανοποιήσουν συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού τους τότε το ενθαρρύνουν να τρώει περισσότερο και έτσι με ευκολία μπορεί να το οδηγήσουν στην παχυσαρκία. (Baughcum et al., 1998)

Γονείς και παιδική παχυσαρκία 5/5 Το παιδί θα πρέπει να έχει την πρωτοβουλία να ρυθμίζει μόνο του την ποσότητα του φαγητού που έχει ανάγκη. “Child-Messy-8207” από Loadmaster διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 3.0

Τέλος Ενότητας

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Ευθύμιος Κάκουρος 2014. Ευθύμιος Κάκουρος. «Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία. Ενότητα 4: Διαταραχές στην πρόσληψη τροφής – Παιδική παχυσαρκία». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.