Τζιάκης Νίκος Παιδοψυχίατρος ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΕ ΓΟΝΕΙΣ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Τζιάκης Νίκος Παιδοψυχίατρος

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Κατάθλιψη Διπολική Διαταραχή

Επιδράσεις στις πρώιμες σχέσεις 1 Μπορούν να παρατηρηθούν από τον πρώτο χρόνο της ανάπτυξης του παιδιού Οι μητέρες που πάσχουν από ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν συγχρονισμένες αλληλεπιδράσεις με τα βρέφη τους Είναι πιθανότερο να έχουν παιδιά με αγχώδη δεσμό, παρόλο που διατηρούν εκτεταμένη σωματική επαφή με τα παιδιά τους. Παρέχουν λιγότερο αποτελεσματική και λιγότερο υπεύθυνη γονεϊκή φροντίδα

Επιδράσεις στις πρώιμες σχέσεις 2 ΕΠΙΛΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ο δεσμός της μητέρας με το παιδί ήταν αδύναμος και τα παιδιά παρουσίαζαν αγχώδεις αντιδράσεις. Βρέφη 3 μηνών, παρουσίαζαν «καταθλιπτικού τύπου» αντιδράσεις όσο οι μητέρες τους ήταν καταθλιπτικές, ενώ όταν αυτές ανάρρωναν η συμπεριφορά αυτή έπαυε. Οι καταθλιπτικές μητέρες παρουσίαζαν απέναντι στα παιδιά τους εχθρικότητα, μειωμένη ευαισθησία και ελλιπή συναισθηματική κάλυψη. Ήταν λιγότερο ικανές στην καθοδήγηση και ενθάρρυνση των παιδιών τους και λιγότερο αποτελεσματικές στην οριοθέτηση και πειθαρχία τους. Οι πιο επιβλαβείς παράγοντες για την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών είναι η εχθρικότητα του γονέα τους, συμπεριλαμβανομένης της συνεχόμενης κριτικής, σε συνδυασμό με την έλλειψη τρυφερότητας.

Διπολική Διαταραχή και γονεϊκή φροντίδα Οι επιδράσεις στα παιδιά είναι λιγότερο έντονες σε σχέση με την καταθλιπτική δ/χή της μητέρας Η γονεϊκή ανατροφή σε οικογένειες με ένα γονέα με διπολική δ/χή δεν ήταν περισσότερο δυσλειτουργική σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, όπως την αντιλαμβάνονταν τα παιδιά τους. Ωστόσο: Μητέρες με διπολική δ/χή ήταν αποδιοργανωμένες, ασυνεπείς, αναποτελεσματικές, άκαμπτες, λιγότερο χαρούμενες και λιγότερο δραστήριες στις αλληλεπιδράσεις με τα βρέφη τους. Τα βρέφη μητέρων με διπολική δ/χή ήταν πιο πιθανό να παρουσιάσουν «μη ασφαλή» δεσμό σε σχέση με τα βρέφη μητέρων της ομάδας ελέγχου.

Ψυχοπαθολογία στα παιδιά καταθλιπτικών γονέων Δ/χές της Διάθεσης. Κορίτσια: «εσωτερικευόμενες» δ/χές (π.χ. αγχώδης και καταθλιπτική δ/χή), Aγόρια: «εξωτερικευόμενες» δ/χές (π.χ. προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο και δ/χές διαγωγής). Παιδιά που βίωσαν ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ Η ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: έντονες αντιφάσεις και αμφιθυμία, έλλειψη συναισθηματικής ανταπόκρισης, απόσυρση ή επιθετικότητα, φοβία ή υπερκινητικότητα Αυτοκτονικός ιδεασμός, απόπειρες

Ψυχοπαθολογία στα παιδιά γονέων με διπολική διαταραχή Συναισθηματικές δ/χές (κυρίως κατάθλιψη). Η διπολική δ/χή συχνά πρωτοεκδηλώνεται ως κατάθλιψη στην παιδική ηλικία. Μεγαλύτερος κίνδυνος εμφάνισης διπολικής δ/χής στη νεαρή ενήλικη ζωή Αγχώδεις δ/χές, Υπερκινητικό σύνδρομο. Συναισθηματική δ/χή : 5-67% έναντι 0-38% σε παιδιά εθελοντών χωρίς ψυχοπαθολογία . Άλλες δ/χές: 5-52% έναντι 0-25% Υψηλότερα ποσοστά ψυχιατρικής θεραπείας και φοίτησης σε τάξεις ειδικής εκπαίδευσης. Έναρξη στην πρώιμη και μέση παιδική ηλικία: Δ/χές Διασπαστικής Συμπεριφοράς, Δ/χή Άγχους Αποχωρισμού, Γενικευμένη Αγχώδης Δ/χή, Κοινωνική Φοβία, Κατάθλιψη. Έναρξη στην εφηβεία: Διπολική Δ/χή, Ιδεοψυχαναγκαστική Δ/χή, Δ/χή Πανικού, Δ/χή Χρήσης Ουσιών Σημαντικά υψηλότερα ποσοστά διασπαστικής συμπεριφοράς και αγχωδών δ/χών σε σχέση με παιδιά γονέων με Δ/χή Πανικού ή Μείζονα Κατάθλιψη

Οικογενειακό περιβάλλον στη διπολική διαταραχή γονέων Χαοτικές οικογένειες, με μειωμένη φροντίδα του σπιτιού και χωρίς τακτικά γεύματα. Τα παιδιά είχαν μεγαλύτερη δυσκολία αποχωρισμού από τις οικογένειες, ψυχοσωματικά συμπτώματα, μεγαλομανία. Οι οικογένειες εμφάνιζαν χαμηλότερα score στους τομείς της συνοχής (cohesion) και της εκφραστικότητας (expressiveness) και σημαντικές δυσκολίες στη μεταξύ τους επικοινωνία.

Ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα και εξέλιξη Διπολική Δ/χή γονέων: δε βρέθηκαν διαφορές σε σχέση με το γενικό πληθυσμό για τις ηλικίες 11 έως 18 ετών ενώ βρέθηκε ήπια επιβάρυνση σε νέους ενήλικες 18 έως 26 ετών . Μονοπολική Δ/χή γονέων: Σημαντικά ελλείμματα στην ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα, προβληματική συμπεριφορά στο σχολείο, χειρότερη σχολική επίδοση, χρονιότητα

ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΨΥΧΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Οι περισσότερες μελέτες επικεντρώνονται: στη γονεϊκότητα των μητέρων στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης, στη μελέτη νευροψυχολογικών παραγόντων, στην επίδραση γενετικών παραγόντων και στην επίδραση του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου αυτών των οικογενειών

Διαφορές στη γονεϊκότητα 1 Οι μητέρες με διάγνωση ψύχωσης ήταν πιο αβέβαιες για τις ανάγκες των βρεφών τους στον πρώτο χρόνο της ζωής τους, παρείχαν λιγότερη κοινωνική επικοινωνία, εμπλέκονταν λιγότερο και ήταν λιγότερο ικανές να δημιουργήσουν θετικό συναισθηματικό κλίμα. Αυτές οι διαφορές ήταν ιδιαίτερα σαφείς κατά τις πρώτες 6 εβδομάδες ενώ ελαττώνονταν στη συνέχεια. Αναφορικά με τη διάγνωση, οι μητέρες με ΣΧΙΖΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ διαταραχή διέφεραν περισσότερο σε σχέση με τις μητέρες της ομάδας σύγκρισης, ακολουθούμενες από εκείνες που είχαν διαγνωστεί για σχιζοφρένεια.

Διαφορές στη γονεϊκότητα 2 Μητέρες με σχιζοφρένεια παρουσίαζαν μικρότερη συναλλαγή με τα βρέφη τους, συγκρινόμενες με μητέρες που έπασχαν από κατάθλιψη. Τα παιδιά των σχιζοφρενών μητέρων βρίσκονταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο στον τομέα της γνωστικής εξέλιξης. Οι μητέρες με σχιζοφρένεια είχαν τη χαμηλότερη ποιότητα στο γονεϊκό ρόλο συγκρινόμενες με μητέρες που έπασχαν από κατάθλιψη και με μητέρες χωρίς ψυχιατρική διαταραχή.

Διαφορές στη γονεϊκότητα 3 Τα βρέφη των μητέρων με ΣΧ παρουσίαζαν σημαντικά συχνότερα ( 60% έναντι 15,4% της ομάδας που είχαν μητέρες με συναισθηματική διαταραχή και 5,3% της ομάδας ελέγχου) συνδυασμό αποκλίσεων σε δύο ή τρεις από τις παραμέτρους της ποιότητας του δεσμού, της συμπεριφοράς εξερεύνησης και του φόβου των ξένων. Παραμορφώσεις στην αντίληψη της πραγματικότητας από τον ψυχωτικό γονέα καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο το παιδί αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Τα παιδιά των ψυχωτικών γονέων παρουσιάζουν σε μεγάλο ποσοστό εγωκεντρικό τρόπο σκέψης και αποτυγχάνουν να αναγνωρίζουν και να λαμβάνουν υπόψη τους γνώμες και αντιλήψεις διαφορετικές από τις δικές τους.

Νευροψυχολογικές διαταραχές σε παιδιά ασθενών με σχιζοφρένεια: Έρευνα σε υγιείς ή ελαφρά συμπτωματικούς συγγενείς ασθενών με σχιζοφρένεια έχει δείξει ότι οι ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ είναι ένας πολλά υποσχόμενος δείκτης βιολογικής προδιάθεσης για σχιζοφρένια. Οι ισχυρότερες ενδείξεις νευροψυχολογικής διαταραχής σε παιδιά σχιζοφρενών γονέων αφορούσαν στην καθήλωση της προσοχής, στην αντιληπτική και εκτελεστική ταχύτητα και στη συνθετική και αφαιρετική ικανότητα. Τα ευρήματα αυτά ήταν ενδεικτικά δυσλειτουργίας στο προμετωπιαίο και κροταφικό μεταιχμιακό σύστημα καθώς και στα συστήματα που ενέχονται στη λειτουργία της προσοχής και αντιστοιχούσαν (σε ηπιότερη όμως ένταση) στα νευροψυχολογικά και στα δομικά και λειτουργικά απεικονιστικά ευρήματα των σχιζοφρενών ασθενών.

Ψυχοκοινωνική επιβάρυνση 1 Ψυχοκοινωνική επιβάρυνση 1 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΟ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΙΚΟ ΦΑΣΜΑ είχαν: μεγαλύτερο αριθμό σεξουαλικών συντρόφων κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν ένα σταθερό σύντροφο και περισσότερο πιθανό να έχουν βιαστεί ή να έχουν εμπλακεί σε πορνεία. Παρά το ότι ήταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο, ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν εξεταστεί για λοίμωξη από HIV. Ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν λάβει προγενετική φροντίδα κατά τη διάρκεια της τελευταίας κύησης. Είχαν λιγότερες προγραμματισμένες κυήσεις και περισσότερες ανεπιθύμητες. Ήταν πολύ πιο πιθανό να έχουν υποβληθεί σε έκτρωση. Συχνά είχαν υποστεί σωματική βία κατά τη διάρκεια της κύησης. Συνήθως δεν υπήρχε κάποιο πρόσωπο, που θα μπορούσε να τις βοηθά στη φροντίδα του παιδιού και η πλειοψηφία αυτών των γυναικών ανέφερε ότι δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις βασικές ανάγκες των παιδιών τους. Ήταν πολύ πιο πιθανό η φροντίδα των παιδιών τους να ανατεθεί σε άλλο πρόσωπο είτε επίσημα, με άρση της επιμέλειας, είτε με ανεπίσημο διακανονισμό

Ψυχοκοινωνική επιβάρυνση 2 Οι γυναίκες με παιδιά ανέφεραν σημαντικά μεγαλύτερες δυσκολίες στον τομέα των φιλικών σχέσεων και ήταν πιθανότερο να έχουν μεγαλύτερη ηλικία και μη υποστηρικτικό περιβάλλον. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΝ ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΗΤΑΝ η ψυχιατρική νοσηλεία της μητέρας, η νεώτερη ηλικία, η νεώτερη ηλικία έναρξης της νόσου, η διάρκεια της νόσου, η εμπλοκή με το νόμο και η φυλάκιση, γυναίκες που ζούσαν μόνες, γυναίκες που ανήκαν στη μαύρη αφρικανική φυλή, οι μετανάστριες πρώτης γενιάς

Ψυχοκοινωνική επιβάρυνση 3 ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΗΤΑΝ: Στέγαση διατροφή ημερήσιες δραστηριότητες σωματικά προβλήματα ψυχωτικά συμπτώματα πληροφόρηση ψυχολογική κατάπτωση συντροφιά φιλικές σχέσεις μεταφορές (70%), επιδόματα.

Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας σε παιδιά γονέων με ψυχικές δ/χές Γενετική επίδραση Συζυγικές δυσκολίες Γονεϊκή ανεπάρκεια Χρονιότητα και βαρύτητα Συννοσηρότητα Ο συνδυασμός περισσότερων του ενός παραγόντων λειτουργεί πολλαπλασιαστικά. Στην μεταβίβαση της παθολογίας στα παιδιά ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΤΡΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΡΕΣΣΟΓΟΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΠΑΡΑ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ .

Προστατευτικοί παράγοντες στα παιδιά ιδιοσυγκρασία, ευκαμψία, ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα, έντονη ενασχόληση με σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες, μεγάλη αφοσίωση στις διαπροσωπικές σχέσεις, ικανότητά να αντιμετωπίζει το stress, νοημοσύνη αυτοεκτίμηση ύπαρξη υποστηρικτικών σχέσεων στη ζωή του

Πρόληψη 1 Προγεννητική περίοδος: κατάλληλη πλαισίωση των οικογενειών, πρόληψη του αυξημένου κινδύνου εμφάνισης επιπλοκών κατά τον τοκετό και των μεγάλων ποσοστών θνησιμότητας. Ενίσχυση των χαρακτηριστικών ανθεκτικότητας του παιδιού, Βελτίωση της επικοινωνίας της οικογένειας σε σχέση με την νόσο, Μείωση των ενοχών των γονέων για την νόσο τους, Καλύτερη κατανόηση της παθολογίας του γονέα από τα παιδιά. Υποστήριξη της συναισθηματικής αντοχής των παιδιών με κατάλληλή υποστήριξη των γονέων, μέσω ατομικών ή οικογενειακών συναντήσεων Ενημέρωση των γονιών για τους τύπους δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς που συνδέθηκαν με την ανάπτυξη διαταραχών στα παιδιά και παροχή βοήθειας ώστε να αλλάξουν τέτοιου είδους συμπεριφορές

Πρόληψη 2 Αξιολόγηση του βαθμού εναισθησίας, εκτίμηση της γονεϊκής καταλληλότητας (επάρκειας). Προσωρινή απομάκρυνση του παιδιού από την οικογένεια και φιλοξενία του σε κατάλληλο υποστηρικτικό περιβάλλον (π.χ. ξενώνας «Μελία» -ΕΨΥΠΕ) Περισσότερη έμφαση στη μελέτη των επιπτώσεων στις περιπτώσεις εκείνες που ο πατέρας πάσχει από σοβαρή ψυχική διαταραχή Σύγκλιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας που ασχολούνται με ενήλικες και παιδιά Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των άλλων ιατρικών ειδικοτήτων (γυναικολόγοι, παιδίατροι κλπ) Ενημέρωση -ευαισθητοποίηση γονέων και εκπαιδευτικών Οργάνωση των Ψυχιατρικών και Παιδοψυχιατρικών Υπηρεσιών