ZOOLOGIJA INVERTEBRATA

ZOOLOGIJA: ZΩON = životinja, ΛOΓOΣ = nauka nauka o životinjskom svetu: - građa - razviće - funkcija - međusobni odnosi - razmnožavanje - geografsko rasprostranjenje - poreklo

Glavne discipline zoologije MORFOLOGIJA – oblik i formu ANATOMIJA – unutrašnja građa CITOLOGIJA – struktura i funkcija ćelije FIZIOLOGIJA – funkcija ćelije, tkiva organa ili organskih sistema EMBRIOLOGIJA - razviće ZOOGEOGRAFIJA – geografsko rasprostranjenje EKOLOGIJA – pozicija i uloga organizma u ekosistemu SISTEMATIKA – raznovrsnost

OSNOVNI POJMOVI KLASIFIKACIJE Nomenklatura: NOME = ime proces opisivanja i davanja imena novim taksonima Klasifikacija (taksonomija): TAΞIΣ = poredak NOMOΣ = zakon smeštanje novoopisanih taksona po nekom ustanovljenom principu na osnovu njihovih srodničkih odnosa

NEOPHODNOST POZNAVANJA FAUNE BESKIČMENJAKA Beskičmenjaci su najbrojnija grupa organizama. Od ukupnog broja opisanih životinja preko milion vrsta su insekti. Raznovrsna fauna (po ekologiji, antomiji, razviću...) Sa aspekta čoveka, štetne i korisne vrste: uzročnici zaraznih bolesti (amebe, malarični plazmodijumi...) paraziti (metilji, pantljičare, krpeljli, vaši, buve...) polinatori (pčele, bumbari, leptiri...) konzumni (školjke, lignje, rakovi, puževi...) medonosna pčela, svilena buba...

SADRŽAJ PREDMETA Regnum PROTISTA Subregnum PROTOZOA Phyla - razdeli Sarcomastigophora Apicomplexa (Sporozoa) Microspora Myxozoa Ascetospora Labyrinthomorpha Ciliophora

Regnum ANIMALIA Phyla - razdeli Spongia (Porifera) Placozoa Cnidaria Ctenophora Platychelminthes Gnathostomulida Mesozoa Nemertina Entoprocta Gastrotricha Nematoda Nematomorpha Rotatoria Acanthocephala Kinorhyncha Loricifera Priapulida Mollusca Annelida Echiurida Sipunculida Pogonophora Onycophora Tardigrada Pentastomida Arthropoda Bryozoa Phoronida Brachiopoda Echinodermata Chaetognatha

KLADISTIKA od grčke reči κλαδος, klados – grana Biološka disciplina koja se bavi određivanjem odnosa između organizama na osnovu izvedenih sličnosti Svrha je grupisanje organizama na osnovu evolutivne srodnosti Bazira se na proceni neke morfološke celine u odnosu na njeno primitivno, predačko stanje (npr. ekstremiteti kod kičmenjaka) Pleziomorfno – predačko, primitivno stanje karaktera Apomorfno – izvedeno, novo, napredno stanje karaktera Simpleziomorfno – predačka osobina prisutna kod više taksona Sinapomorfno – izvedena osobina prisutna kod više taksona

sa filogenetskim stablom Matrica karaktera sa filogenetskim stablom Filogenetska sistematika – bazira se na srodnosti, odnosno većem broju sinapomorfnih karaktera – konstruiše se na osnovu velikog broja analiziranih karaktera

Filogenetsko stablo sa prikazom mećusobnih relacija analiziranih taksnoa na osnovu stanja karaktera Monofiletsko poreklo – od jednog pretka (jedino tačno)! Parafiletsko poreklo – daleko srodstvo, nejasno Polifiletsko poreklo – ne zna se predak

Homologija – srodnost u funkciji organa Analogija – sličnost u funkciji organa Divergencija – organizmi vode poreklo od zajedničkog pretka Konvergencija – sličnost zbog sredinskih faktora (voda, vazduh, parazitizam...) Paralelizam – nastaje zbog konvergencije

HIJERARHIJA TAKSONOMSKIH KATEGORIJA DOMENA = DOMEN › › › › › Eukaryota (eukarioti) REGNUM = CARSTVO › › › › › Animalia (životinje) PHYLUM = RAZDEO, TIP › › › › › Arthropoda (zglavkari) CLASSIS = KLASA › › › › › Hexapoda – Insecta! (insekti) ORDO = RED › › › › › Lepidoptera (leptiri) FAMILIA = PORODICA › › › › › Pieridae (belci) GENUS = ROD › › › › › Pieris (belac) SPECIES = VRSTA › › › › › Pieris brassicae (kupusar)

OSNOVNI POJMOVI KLASIFIKACIJE Sistematika: SYSTEMA = sistem Nauka o raznovrsnosti organizama. Širi pojam, koji obuhvata prethodno definisanu taksonomiju sa dodatkom svih teoretskih i praktičnih aspekata evolucije, genetike, anatomije, morfologije, ekologije, ponašanja i specijacije u cilju razumevanja srodničkih odnosa između organizama. Filogenija: Jedan od aspekata sistematike koji se bavi izučavanjem i otkrivanjem evolucionog srodstva između organizama.

Sistematika 300 godina od rođenja Linea Binominalni sistem (Linnaeus, 1758) Systema naturae. Tipološki koncept vrste –vrste su morfološki definisane Nominalistički koncept –vrste ne postoje, postoje samo jedinke Biološki koncept vrste

KONCEPT VRSTE Biološki koncept vrste: grupa populacija koje se međusobno slobodno ukrštaju, daju plodno potomsvo, a reproduktivno su izolovane od drugih takvih grupa u prirodi. Vrsta: reproduktivna zajednica, ekološka i genetička jedinica. Nedostaci: nemogućnost primene kod uniparentalnih organizama (bakterije i drugi organizmi koji se razmnožavaju bespolno).

Tradicionalna klasifikacija živog sveta PET CARSTAVA ŽIVIH ORGANIZAMA •MONERA (jednoćelijski prokariotski organizmi) •PROTISTA (jedno- ili višećeliski organizmi) •PLANTAE - biljke •ANIMALIA - životinje (višećelijski eukariotski organizmi) •FUNGI - gljive

PET CARSTAVA

Najnovija klasifikacija živog sveta U savremenoj literaturi, danas se koristi klasifikacija živih bića na 6 ili čak 7 carstava: • ARCHAEBACTERIA (jednoćelijski prokariotski organizmi) • EUBACTERIA (jednoćelijski prokariotski organizmi) • PROTISTA (jedno- ili višećeliski organizmi) • PLANTAE - biljke • ANIMALIA - životinje (višećelijski eukariotski organizmi) • FUNGI - gljive • MYXOMYCOPHYTA – sluzave gljive

Molekularna sistematika Grana sistematike koja proučava filogenetske odnose između organizama na osnovu informacija iz genetičkog materijala (DNK i RNK) ili proteina. Takođe, vrlo često se koristi i mitohondrijalna DNK. Kod biljaka se analizira i hloroplastna DNK

Paleozoik Mezozoik Kenozoik F A N E R O Z I K 4,55 mlr.g Arheozoik 2,5 mlr.g --- Prekambrijum --- Proterozoik 544 mil.g Kambrijum 490 mil.g Ordovicijum 444 mil.g Silur 416 mil.g Devon 359 mil.g Misisipijum 318 mil.g Pensilvanijum Karbon 299 mil.g Perm Paleozoik 251 mil.g Trijas 200 mil.g Jura 145 mil.g Kreda Mezozoik 65 mil.g Paleocen 55,3 mil.g Eocen 33,9 mil.g Oligocen 23,0 mil.g Miocen 5,33 mil.g Pliocen Tercijar 1,81 mil.g Pleistocen 10 000 g Holocen Kvartar Kenozoik F A N E R O Z I K Godina pre Epoha Perioda Era Eon

PRIMER EVOLUCIONE ISTORIJE ŽIVOTINJA

SIMETRIJA ŽIVOTINJA Bilateralna(dvobočna) Radijalna (zračna) Asimetrija Sferna

SEGMENTACIJA Segmentacija = metamerizam (podeljenost tela na segmente) Segment = metamera 1. Homonomna segmentacija 2. Heteronomna segmentacija

SEGMENTACIJA 3. Bez segmentacije - telo nije podeljeno na jasne segmente

DIPLOBLASTICA / TRIPLOBLASTICA Diploblastika – organizmi sa najprostijom telesmom organizacijom, nivo tkiva: ektoderm i endoderm. Između ta dva sloje je nećelijski sloj – mezogleja. Pripadaju samo Coelenterata : Cnidaria i Ctenophora ektoderm mezogleja endoderm

ACOELOMATA PSEUDOCOELOMATA COELOMATA ektoderm ektoderm mezoderm endoderm mezoderm ektoderm endoderm mezoderm endoderm digestivni trakt telesna duplja telesna duplja digestivni trakt mezentera

TRIPLOBLASTICA ACOELOMATA PSEUDOCOELOMATA COELOMATA Plathyhelminthes Nematoda Annelida Nemertina Rotatoria Mollusca Acanthocephala Arthropoda Gastrotricha Echinodermata Kinorhyncha Chordata Nematomorpha Entoprocta