ΔΙΑΛΕΞΗ 6η Η φροντίδα υγείας σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον Εννοιολογική προσέγγιση βασικών όρων Διαπολιτισμική φροντίδα υγείας Διαπολιτισμική νοσηλευτική Πολιτισμικοί παράγοντες που ­επηρεάζουν τη νοσηλευτική φροντίδα Ειδικές κατηγορίες χρηστών υπηρεσιών διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας Η Ελληνική πραγματικoτητα ως προς τη μετανάστευση: δεδομένα, προοπτικές

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σύγχρονη πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από την ανθρώπινη κινητικότητα που καθιστά τις κοινωνίες πολυπολιτισμικές Η μετανάστευση είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο, διασυνδεμένο με την πολιτισμική σύνθεση και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση των κρατών Οι άνθρωποι μετακινούνται «συνοδευόμενοι» από τα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, τις απόψεις τους σχετικά με την Υγεία και την Ασθένεια, το γενετικό τους υλικό Η Υγεία είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα η διασφάλιση του οποίου συχνά παρεμποδίζεται από διακρίσεις, γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια, το νομικό πλαίσιο και κοινωνικο-οικονομικές δυσπραγίες

Εννοιολογική προσέγγιση βασικών όρων Πολιτισμός – Κουλτούρα (δηλώνουν την ταυτότητα και τον τρόπο ζωής μίας ομάδας) Έθνος (μεγάλη ομάδα ανθρώπων με κοινά γνωρίσματα ή έθιμα) Εθνικότητα (η ιδιότητα ενός ατόμου ως προς την ένταξή του σε ένα έθνος) Φυλή (ομάδα ανθρώπων με κοινά βιολογικά- φυσικά χαρακτηριστικά) Εθνογραφία (η μελέτη μίας πολιτισμικής ομάδας σε συνδυασμό με το περιβάλλον της) Πολιτισμικό Σοκ (η διαταραχή που εμφανίζεται ως συνέπεια της μετάβασης από ένα πολιτισμικό περιβάλλον σε ένα άλλο) Ένταξη (τα άτομα μπορούν να μετέχουν σε διάφορες εκδηλώσεις, χωρίς όμως να χάνουν την δική τους πολιτισμική ταυτότητα) Πολιτισμική Ικανότητα του επαγγελματία υγείας (σύνολο πεποιθήσεων, στάσεων και συμπεριφορών που προωθούν την αποτελεσματική διαχείριση διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης των χρηστών υγείας)

Διαπολιτισμική Φροντίδα Υγείας Αναφέρεται στην παροχή υπηρεσιών υγείας με σεβασμό στην ενδεχόμενη πολιτισμική διαφορετικότητα μεταξύ του επαγγελματία και του χρήστη Έρευνες έχουν δείξει ότι: περίπου ένας στους πέντε επαγγελματίες δεν θεωρεί απαραίτητο να γίνει σεβαστή η επιθυμία μουσουλμάνας να εξεταστεί από γυναίκα γιατρό η πλειονότητα των επαγγελματιών υγείας πιστεύει ότι θα πρέπει να γίνονται σεβαστές απαιτήσεις των μουσουλμάνων που αφορούν στις διαιτητικές τους επιλογές κατά τη νηστεία του Ραμαζανίου (εφόσον υπάρχει η δυνατότητα) το νοσηλευτικό προσωπικό είναι αρκετά εξοικειωμένο με τη διαπολιτισμική φροντίδα υγείας είναι ενημερωμένοι για το ρόλο των κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων η σημασία της σχετικής εκπαίδευσης είναι πολύ μεγάλη οι νοσηλευτές θεωρούν το μετανάστη ως δύσκολο ασθενή, επί το πλείστον λόγω της προβληματικής λεκτικής επικοινωνίας

Διαπολιτισμική νοσηλευτική Η διαπολιτισμική νοσηλευτική θεμελιώθηκε στις ΗΠΑ, κατά τη δεκαετία του ’50 Στη διαπολιτισμική νοσηλευτική έχουν διατυπωθεί θεωρίες και μοντέλα προκειμένου να καθοδηγηθούν οι νοσηλευτές κατά την κατανόηση της πολιτισμικής δομής της κοινωνίας

Πολιτισμικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη νοσηλευτική φροντίδα Η διαπολιτισμική νοσηλευτική αποτελεί έκφανση της ολιστικής προσέγγισης των χρηστών των υπηρεσιών υγείας Η νοσηλευτική φροντίδα σχεδιάζεται και υλοποιείται υπό το πρίσμα της ολιστικής αντιμετώπισης του ατόμου που βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του Η πολιτισμική προέλευση κάθε ατόμου αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ζωής του, την καθορίζει και την επηρεάζει

Aξiεσ και πεποιθhσεισ ατoμων που μοιρaζονται την iδια κουλτοyρα Υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στο πως οι διάφορες πολιτισμικές ομάδες αντιμετωπίζουν θέματα όπως η ηλικία, η εμφάνιση, οι υγιεινές συνήθειες, η θρησκεία, οι ανθρώπινες σχέσεις, η συμπεριφορά έναντι των άλλων ατόμων Για τη Λευκή Μεσαία Τάξη αποτελούν χαρακτηριστικά: η εκτίμηση της νεότητας και της καλής εξωτερικής εμφάνισης Για τους Ασιάτες αποτελούν χαρακτηριστικά: ο σεβασμός στη μεγάλη ηλικία και την εξουσία, ο αυτοέλεγχος, η εκτίμηση της αρμονίας και της αποφυγής συγκρούσεων Για τους Πορτορικανούς είναι πολύ δύσκολο να συζητήσουν προσωπικά ή οικογενειακά θέματα με άλλους ανθρώπους (αποκλείεται η ομαδική ψυχοθεραπεία)

H γλωσσα και η επικοινωνια (λεκτικη και μη λεκτικη) Για τους μετανάστες η εκμάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής είναι δύσκολη Η δυσκολία αυτή γίνεται εντονότερη κατά την επικοινωνία για θέματα υγείας Παράλληλα, η οπτική επαφή (μη λεκτική επικοινωνία) από τον επαγγελματία υγείας, κωδικοποιείται διαφορετικά από τις διάφορες πολιτισμικές ομάδες (για τους Ασιάτες και τους Άραβες, άμεση οπτική επαφή μπορεί να θεωρηθεί αγένεια ή επιθετικότητα ενώ οι Εβραίοι τείνουν να αποφεύγουν την άμεση οπτική επαφή με τις γυναίκες, και οι Μουσουλμάνες δεν επικοινωνούν οπτικά με τους άνδρες) Η αξιολόγηση της θέσης του ατόμου ως προς τον προσωπικό του χώρο (άνθρωποι Ευρωπαϊκής ή Ασιατικής προέλευσης αναζητούν κάποια απόσταση από τον συνομιλητή τους, ενώ Αφρικανοί και Άραβες βρίσκουν φυσιολογική την στενή επαφή κατά τη συνομιλία) Συχνά μπορεί να απαιτηθεί η διαμεσολάβηση ενός μεταφραστή

Η οικογενεια και τα υποστηρικτικα δικτυα Για κάποιες πολιτισμικές ομάδες η οικογένεια αποτελεί έναν ισχυρό θεσμό, στα πλαίσια του οποίου το κάθε μέλος κατανοεί τις ανάγκες των υπολοίπων μελών και ενίοτε τις ιεραρχεί ως σημαντικότερες από τις δικές του ανάγκες Για τη λευκή μεσαία τάξη, η οικογένεια είναι πυρηνική και τα ηλικιωμένα άτομα κατά κανόνα δεν διαβιούν με τα νεώτερα μέλη της οικογένειας Ως αποτέλεσμα, ηλικιωμένοι μπορούν να παραμένουν σε ιδρύματα Για τους Αφροαμερικανούς η οικογένεια είναι διευρυμένη, συμπεριλαμβάνοντας και το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον

H Φροντiδα Υγεiασ, oπωσ βιωνεται μεσα απο την παραδοση καθε πολιτισμου Οι πεποιθήσεις και οι απόψεις του ατόμου σχετικά με την Υγεία και την Ασθένεια, αλλά και η συμπεριφορά του σε θέματα υγείας, επηρεάζονται σαφώς από την πολιτισμική του ταυτότητα Εναλλακτικοί τρόποι θεραπείας (χρήση βοτάνων και φυτών, μάλαξη και ο βελονισμός) αποτελούν κάποιους από τους προσιτούς τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων υγείας, που σχετίζονται στενά με το πολιτισμικό πλαίσιο Η αντίδραση στον πόνο συσχετίζεται με την πολιτισμική ταυτότητα Έτσι, υπάρχουν κουλτούρες που ενθαρρύνουν την έκφραση του πόνου και άλλες που πρεσβεύουν την απόκρυψή του (Ασιατικοί πληθυσμοί)

Συνηθειεσ και Τροποσ ζωησ οπωσ βιωνονται μεσα απο την κουλτουρα Οι διατροφικές συνήθειες διαφοροποιούνται στις διάφορες πολιτισμικές ομάδες Το είδος της τροφής, η προετοιμασία της και η οργάνωση των γευμάτων ποικίλλουν Για τους Ασιάτες και τους Κινέζους το ρύζι και τα λαχανικά είναι βασικά συστατικά της διατροφής τους, ενώ οι Μουσουλμάνοι και ενίοτε οι Εβραίοι δεν καταναλώνουν χοιρινό κρέας

προβλhματα υγεiασ που παρατηροyνται συνηθeστερα σε μiα πολιτισμικh ομaδα Για τη λευκή μεσαία τάξη οι καρδιαγγειακές παθήσεις, προβλήματα του πεπτικού συστήματος, νεοπλασίες, τροχαία ατυχήματα, ψυχιατρικές διαταραχές, κατάχρηση ουσιών αποτελούν βασικές αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας Στους Αφροαμερικανούς υπάρχει αυξημένος επιπολασμός υπέρτασης (πιθανή η συσχέτιση με τις διατροφικές συνήθειες) και σακχαρώδους διαβήτη, δρεπανοκυτταρική αναιμία, δερματικές διαταραχές και μεγαλύτερη βρεφική θνησιμότητα Στους Ασιάτες η φυματίωση, η έλλειψη του ενζύμου της λακτόζης, μεταδοτικά νοσήματα και ψυχικές διαταραχές συναντώνται σε αυξημένη συχνότητα

Ειδικές κατηγορίες χρηστών υπηρεσιών διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας (παιδί) Το παιδί ως πολιτισμικό ον, εκφράζει τις πεποιθήσεις, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές της οικογένειας Το παιδί που θα χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες υγείας, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σύμφωνα με τις γενικότερες αρχές της διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας Για το παιδί είναι ιδιαίτερα σημαντική η σχέση των μελών της οικογένειας, καθώς οι αποφάσεις για τα θέματα της υγείας του ενδεχομένως να μη λαμβάνονται μόνο από τους γονείς

Τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να παρουσιάζει η πολιτισμικά επαρκής και ενδεδειγμένη φροντίδα της υγείας των παιδιών ως εξής: Να αποδέχεται και να σέβεται την πολιτισμική διαφορετικότητα των παιδιών Να είναι δυνατή η παροχή φροντίδας στα πλαίσια των εθνικών συστημάτων υγείας Να αναγνωρίζονται τα στοιχεία της κουλτούρας που επιδρούν στην αντίληψη του παιδιού και της οικογένειάς του σχετικά με την υγεία και την ασθένεια Οι επαγγελματίες υγείας να επιμορφώνονται διαρκώς σε θέματα διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας Να διαμορφώνονται οι υπηρεσίες κατά τρόπο που ευνοεί την κατανόηση, αποδοχή και αφομοίωση της διαφορετικής κουλτούρας του παιδιού

Ειδικές κατηγορίες χρηστών υπηρεσιών διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας (γυναίκα) Υπάρχουν στερεότυπα φύλου τα οποία συνοψίζουν τις κοινωνικές αντιλήψεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά των δύο φύλων Η μουσουλμάνα γυναίκα έχει καλυμμένο πρόσωπο και αποφεύγει την επαφή με άνδρα με τον οποίο δεν έχει συγγένεια Η γυναίκα «Hindu» δεν κάνει χειραψίες και απευθύνεται σε άνδρα που δεν ανήκει στο συγγενικό περιβάλλον Το τρίπτυχο «Φύλο-Κουλτούρα-Υγεία» δεν περιορίζεται στη συμπεριφορά και τη θέση της γυναίκας αλλά και στην κατάσταση της υγείας της Ο αφαίρεση των γυναικείων γεννητικών οργάνων –κατάφορη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων– εμπίπτει στη συμμόρφωση σε πολιτισμικά στερεότυπα που θέλουν τη γυναίκα «καθαρή», όμορφη και σεμνή

Ειδικές κατηγορίες χρηστών υπηρεσιών διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας (ηλικιωμένος) Δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την ασφάλεια Δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού (δικαίωμα λήψης αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν) Δικαίωμα στην προσωπική ζωή και τις προσωπικές σχέσεις Δικαίωμα στην εξατομικευμένη φροντίδα υψηλής ποιότητας Δικαίωμα σε εξατομικευμένες πληροφορίες Δικαίωμα για συνεχή επικοινωνία, κοινωνική συμμετοχή και συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες Δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, σκέψης, συνείδησης Δικαίωμα στο σεβασμό και την αξιοπρέπεια κατά τα τελευταία στάδια της ζωής και το θάνατο Δικαίωμα πρόσβασης σε ένδικα μέσα (κακοποίηση, παραμέληση)

Ειδικές κατηγορίες χρηστών υπηρεσιών διαπολιτισμικής φροντίδας υγείας (ψυχικά ασθενής) Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας περισσότεροι από τους μισούς μετανάστες εμφανίζουν ψυχικές διαταραχές Για κάποιες κουλτούρες, η ψυχική νόσος είναι αποτέλεσμα κακόβουλων ενεργειών πνευμάτων (μάγια) ή απλώς Θεϊκή απόφαση Για άλλους πολιτισμούς η ψυχική νόσος αποτελεί στίγμα Ο επαγγελματίας υγείας καλείται να είναι υπομονετικός με ανθρώπους που δεν χειρίζονται καλά τη γλώσσα του κυρίαρχου πολιτισμού ή κοινή γλώσσα επικοινωνίας (π.χ. την αγγλική), έτσι ώστε εκείνοι να έχουν το χρόνο που απαιτείται για να περιγράψουν με σαφήνεια τα σημεία που τους προβληματίζουν και τους έκαναν να ανατρέξουν για βοήθεια στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας προσέχει ο ίδιος τον τρόπο της έκφρασής του έτσι ώστε να είναι κατανοητός

Η Ελληνική πραγματικότητα ως προς τη Μετανάστευση Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα αποτελείται κυρίως από: προερχόμενους από την Αλβανία (61,8%), Βουλγαρία (7.7%) και Πακιστάν (4.3%) ως προς το φύλο παρατηρείται μία ισορροπία (από την Ασία είναι κυρίως άνδρες, ενώ από χώρες όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία και οι Φιλιππίνες είναι επί το πλείστον γυναίκες) το ηλικιακό φάσμα που καλύπτουν είναι κυρίως 15-64 ετών ο εργασιακός τους προσανατολισμός προσδιορίζεται επί το πλείστον σε χειρωνακτικά επαγγέλματα, στον τομέα των κατασκευών (περίπου 32%) και της οικοδομής (11,6%) τo 21.9% των μεταναστών έχουν απολυτήριο δημοτικού σχολείου ενώ το 12% δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση

Η ανεξέλεγκτη μετανάστευση και η έλλειψη μεταναστευτικής πολιτικής στην Ελλάδα, είχε ως αποτέλεσμα, την σημαντική επιβάρυνση του Συστήματος Υγείας λόγω φόρτου εργασίας Σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο της χώρας μας, δικαιώματα ανάλογα με των Ελλήνων πολιτών, έχουν οι μετανάστες με νόμιμα έγγραφα, οι μετανάστες ελληνικής καταγωγής (ομογενείς), υπήκοοι τρίτων χωρών ασφαλισμένοι στους αντίστοιχους ασφαλιστικούς οργανισμούς, οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο, οι έχοντες άδεια παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους Οι λοιπές κατηγορίες μεταναστών δεν δικαιούνται περίθαλψης πλην επειγόντων περιστατικών μέχρι σταθεροποιήσεως της κατάστασής τους

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ