Ιστορική ανασκόπηση της θεσμικής και πολιτικής Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Ιστορική ανασκόπηση της θεσμικής και πολιτικής εξέλιξης της ΕΕ

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Βιβλιογραφία Sergio Fabbrini (2015) Which European Union? Europe after the Euro Crisis, Cambridge, Cambridge University Press, Κεφάλαιο 1. Jürgen Elvert (2011) The Institutional Paradox: How crises have reinforced European integration, in Kuhnhardt Ludger, Crises in European integration : challenges and responses, 1945-2005, Bergahn books, Vol II, 2009, 2011, Κεφάλαιο 3. Gillingham, John (2003) European Integration 1950-2003: Superstate or New Market Economy? Cambridge University Press, Κεφάλαια 1-4.

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Βασικά σημεία Εξαρχής οι ευρωπαϊκές ελίτ έβλεπαν τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής συνεργασίας, ως επί το πλείστον, σε οικονομική βάση και σ΄ένα συνομοσπονδιακό πλαίσιο. Η ευρωπαϊκή συνεργασία προχώρησε καταρχήν σε τομείς πολιτικής χαμηλά συγκρουσιακούς. Καθ’όλη τη διάρκεια της εξέλιξης του το ευρωπαϊκό σχέδιο έγινε αντικείμενο αλλεπάλληλων διαμαχών μεταξύ χριστιανοδημοκρατών και σοσιαλδημοκρατών σχετικά με το ποια μορφή πρέπει να υπερισχύσει (υπερεθνική ή διακυβερνητική). Η εγκατάλειψη των ευρωπαϊκών βιομηχανικών πολιτικών, η αποδυνάμωση των κρατών μελών ενόψει των οικονομικών πιέσεων που οφείλονται στην παγκοσμιοποίηση και η δυσκολία πολιτικοποίησης του ευρωπαϊκού συστήματος είναι κάποια από τα τρωτά σημεία της ενοποιητικής διαδικασίας. Η ιστορική πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποδεικνύει μια εγγενή δυσκολία να συζητηθεί και να ορισθεί η finalité politique του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Ο πρώιμος ευρωπαϊσμός κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Ο πρώιμος ευρωπαϊσμός κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου Η οργάνωση της Ευρώπης έχει τη ρίζα της στο μεσοπόλεμο. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις δυσμενείς επιπτώσεις του, οι δυτικές βιομηχανικές οικονομίες αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν το διεθνή ανταγωνισμό, ιδιαίτερα τους Αμερικανούς και Ιάπωνες. Απέναντι στην άνοδο των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ρωσίας, η οργάνωση του ευρωπαϊκού χώρου στα τέλη του 1920 αποτελεί ένα σημαντικό θέμα σε κύκλους των διανοουμένων και των επιχειρήσεων μέσα από την ιδέα της περιφερειακής σύγκλησης.

Ο ευρωπαϊσμός ως κίνημα ιδεών μέχρι το τέλος του Β’ΠΠ Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Ο ευρωπαϊσμός ως κίνημα ιδεών μέχρι το τέλος του Β’ΠΠ Η μετριοπαθής πολιτική αντίληψη του R. Goudenhove-Kalergi για ένα πανευρωπαϊκό σχέδιο: ένα΄σύστημα κυρίαρχων κρατών με την ανάπτυξη περιφερειακής οργάνωσης στο πλαίσιο του ΟΗΕ΄ και η επιρροή της στον Churchill. H ιδέα της ‘ευρωπαϊκής ενότητας’ κατά τον H. Mann (δεκαετία του 20 και αρχές του 30) και η ‘ευρωπαϊκή συνεργασία’ κατά τον E. Borel (1920-1940). Η ιδεαλιστική-επαναστατική αντίληψη των A. Spinelli, E. Rossi

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Η μεγάλη οικονομική ύφεση του 1929 και η ευρωπαϊκή ιδέα: η σκιαγράφηση ενός ευρωπαϊκού μοντέλου οικονομικής οργάνωσης Δύο ρεύματα οικονομικού περιφερισμού: 1. Το κοινοτιστικό ρεύμα συνοδευόμενο από μια πολύ ήπια/συμβολική χρήση της ομοσπονδιακής αντίληψης και με έρεισμα στον κεϋνσιανό σχεδιασμό. Οι δύο βασικές εκδοχές του ρεύματος (α) Το σχέδιο Delaisi προωθεί μια τεχνικίστικη αντίληψη σχετικά με την οικονομική οργάνωση της Ευρώπης.: η οικονομική σκέψη του Francis Delaisi γύρω από τα μεγάλα έργα που θα συνδέουν όλη την Ευρώπη (οικονομικός ευρωπαϊσμός). (β)Το σχέδιο Briand προωθεί την οικονομική οργάνωση χωρικά της Ευρώπης γύρω από μια τελωνειακή ένωση προσαρμογής του κόστους εργασίας με απώτερο στόχο την προάσπιση της πολιτικής ασφάλειας. 2. Το φιλελεύθερο ρεύμα τάσσονται υπέρ ενός χρηματοπιστωτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού που δεν υπονομεύει την εθνική κυριαρχία και προωθεί την απελευθέρωση των ενδο- ευρωπαϊκών συναλλαγών.

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Η οικονομική ένωση και ακόμα λιγότερο η πολιτική ένωση ήταν αδύνατη γιατί: Οι οπαδοί της ενωμένης Ευρώπης ήταν κυρίως free-marketeers. Η κατάρρευση της ανάπτυξης και της έκρηξης της ανεργίας επαναφέρει τον προστατευτισμό. Ως συνέπεια της Μεγάλη Ύφεσης, οι μεταπολεμικές εθνικές οικονομίες, ακόμα αυτεξούσιες , θα προχωρήσουν στην εκ νέου κοινωνικοποίηση της οικονομίας με την ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας (embedded liberalism).

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Ποια Ευρώπη μετά το τέλος του 2ΠΠ: δημοκρατικός ριζοσπαστισμός ή οικονομικός πραγματισμός; Οι ομοσπονδιστές (A. Spinelli, H. Brugmans, D. de Rougemont, A. Marc) και η διαμάχη με τους unionists. Με τη σταδιακή υποχώρηση του μεταπολεμικού ομοσπονδιακού κινήματος, ο Λειτουργικός Ομοσπονδισμός του Jean Monnet – που εμπνέεται από τον Λειτουργισμό του Mitrany (Mitrany, A Working piece System, 1946) – άρχισε να κερδίζει έδαφος. Οι τρεις προυποθέσεις μιας διαδικασίας ενοποίησης κατά E. Haas (θεωρητικός του νεολειτουργισμού): πλουραλιστικές κοινωνικές δομές, ουσιώδης οικονομική ανάπτυξη, κοινό αξιακό πλαίσιο κρατών. Οικονομικός πραγματισμός: Η επικράτηση καταρχήν μιας ηγεμονικής αντίληψης των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων των ευρωπαϊκών κρατών: τα οικονομικά, τραπεζικά, βιομηχανικά συμφέροντα σε Γαλλία και Γερμανία ενδιαφέρονται για την οργάνωση της ευρωπαϊκής οικονομίας μέσω της απελευθέρωσης των ενδο-ευρωπαϊκών συναλλαγών και την επανασύσταση του ευρωπαϊκού καρτέλ του άνθρακα μέσω της ΕΚΑΧ (συνεργατική δράση στην εμπορική πολιτική μεταξύ κρατών και μεγάλων βιομηχανικών οργανώσεων. Το σχέδιο Schuman επέτρεψε στη Γερμανία να διατηρήσει την οικονομία-cartel, ενσωματώνοντας την μέσω του σχεδίου Marshall στην Ευρώπη.

Το ευρωπαϊκό σχέδιο μετά την Συνθήκη της Ρώμης Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Το ευρωπαϊκό σχέδιο μετά την Συνθήκη της Ρώμης Με την Συνθήκη της Ρώμης η επικράτηση της αμερικάνικης αντίληψης για την ρύθμιση της οικονομίας (οικονομικό δόγμα). Η επικράτηση του μοντέλου σκέψης του ΄νεοφιλελεύθερου ομοσπονδισμού΄ (έννοια που βρίσκουμε στα γραπτά του Ernst Haas). Η ανάπτυξη μιας ΄ομοσπονδιακής ηθικής΄ για την νεολειτουργική προώθηση του ευρωπαϊκού σχεδίου (λειτουργικός ομοσπονδισμός). H τελεολογική αντίληψη της διαδικασίας ενοποίησης ενδυναμώνει την ενοποίηση ως γραμμική αφήγηση (vision scénariste, Χατζησταύρου:2013). Ο ευρωπαϊκός ρυθμιστικός φιλελευθερισμός όπως αναπτύχθηκε στη συνέχεια ενισχύθηκε χάρη στη θεσμική ανάπτυξη του συστήματος με ενοποιητικά αποτελέσματα κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του 80 και μετά. Δύο φαινόμενα έλαβαν χώρα τότε, ένα ισχυρό κύμα φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και συγχρόνως μεγάλες θεσμικές μεταρρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι οποίες δεν είναι πάντα συνώνυμες με την πολιτική/δημοκρατική ανάπτυξη ενός περιφερειακού οργανισμού. Όπως και η ΕΚΑΧ, η Συνθήκη της Ρώμης δεν αποτέλεσε προϊόν ευρείας συναίνεσης, αλλά αποτέλεσμα διευθέτησης των στρατηγικών θέσεων των κυριότερων υπογραφόντων χωρών. Ο στόχος ήταν η ευρωπαϊκή οικονομία να γίνει πιο ανταγωνιστική απέναντι στην αμερικανική οικονομία και να γίνει η ανασυγκρότηση των ευρωπαϊκών κρατών μέσω του κράτους πρόνοιας.

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Ψήφισμα του Συμβουλίου των Υπουργών, 1959 /το περιεχόμενο το αναπαράγει ο τότε Πρόεδρος της Επιτροπής Hallstein σε ομιλία του στο ΕΚ το 1960: « … the degree of liberalism in the Community’s external relations would be depend on the speed with which its internal structure could be consolidated… ».

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Οι κρίσεις την περίοδο 1950-65: μποϋκοτάζ στην υπερεθνική ανάπτυξη της Ευρώπης Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άμυνας, 1952 και το Σχέδιο Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα, (το πρώτο σχέδιο Σύνταγµατος της Ευρώπης ): γαλλική άρνηση στην πολιτική συνεργασία. Οι τρεις λόγοι της γκωλικής απόρριψης. Διπλό γαλλικό βέτο στις αγγλοσαξονικές δυνάμεις : απόρριψη της βρετανικής ένταξης, 1963 και της αμερικάνικης πρότασης για συνεργασία στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας για στρατιωτική χρήση. Η ηπειρωτική Ευρώπη ενάντια στην ατλαντική Ευρώπη.  Άδεια καρέκλα, 1965 - Γαλλική άρνηση για τη θεσμική ενίσχυση της Επιτροπής και του ΕΚ και της πιο συχνής χρήσης της πλειοψηφικής ψήφου. Η θεσμική κρίση έκρυβε κυρίως την αποτυχία του Συμβουλίου να αντιμετωπίσει τις γαλλικές διεκδικήσεις και λιγότερο την αποτυχία της Επιτροπής να προωθήσει τις πολιτικές προτάσεις ενίσχυσης της θέσης της στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η αγροτική πολιτική, ο βασικός μοχλός της γαλλικής στρατηγικής (Moravscik:2012).

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Μια οικονομική και δομική κρίση: περίοδος ευρωσκλήρυνσης 1973-1985 (crise de fatigue)  Η Ευρώπη σε αναισθησία λόγω διάφορων παραμέτρων: εξωτερικοί οικονομικοί παράγοντες και εσωτερικοί ΄λειτουργικοί΄ παράγοντες επιβραδύνουν το ρυθμό της ενοποίησης. Σύνοδος Κορυφής της Χάγης, 1969: απόπειρα να δοθεί μια ώθηση στην ευρωπαϊκή ενοποίηση λίγο πριν την έλευση της κρίσης Νομισματική κρίση, μείγμα ύφεσης και πληθωρισμού (stagflation), ανεργία – Εγκαθίδρυση του ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος στο τέλος της κρίσιμης δεκαετίας (1979) Το αδιέξοδο των κρατικών πολιτικών σε μια παγκοσμιοποιημένη κρίση, νεοπροστατευτισμός (1973-4) Γαλλογερμανικές αποστάσεις (Pompidou-Brandt / D’Estaing – Schmidt, 1971 -1977) Στασιμότητα στον τρόπο λήψης με ειδική πλειοψηφία εντός της ΕΟΚ και συγχρόνως θεσμικές αλλαγές με εγκαθίδρυση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (1974) και άμεση εκλογή του ΕΚ (1979) Αναποτελεσματική τεχνική εναρμόνισης των τεχνικών νορμών ( το πρόβλημα το λύνει η απόφαση του Δικαστηρίου Cassis de Dijon, 1978) Δυσκολίες απορρόφησης νεοεισαχθέντων ΚΜ (1973 και 1981).

Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Από τη θεσμική κρίση της δεκαετίας του 1990 και του 2000 μέχρι την οικονομική κρίση του 2008 Περίοδος 1992-2008 Η ολοκλήρωση της κοινής αγοράς με το Μάαστριχτ Περίοδος αλλεπάλληλων διευρύνσεων Η επαναλαμβανόμενη θεσμική κρίση μετά το Μάαστριχτ που οδήγησε σε πολλές διαδοχικές Συνθήκες ή σχέδια Συνθηκών και κρίσεις επικύρωσης Κινητοποίηση των κοινών γνωμών των ΚΜ σε σχέση με την ευρωπαϊκή πολιτική και τους θεσμούς. Η κοινωνική συναίνεση υπέρ της ευρωπαϊκής ενοποίησης παύει να είναι δεδομένη. Η κρίση του 2008: κρίση του μοντέλου ενοποίησης Η νεοκλασσική ερμηνεία της κρίσης - Οι δυσλειτουργίες της οικονομίας λόγω της κρατικής παρέμβασης προκαλούν οικονομική κρίση. Η έξοδος από την κρίση. Η κοινωνιολογική ερμηνεία της κρίσης - Μέσα από ποια διαδικασία αποδίδεται μια εγγενή φυσικότητα στην κρίση. Η κρίση όχι ως σημείο έναρξης αλλά ως το κλειδί κατανόησης της ενοποίησης. Το μη ξέσπασμα της κρίσης ως δείγμα αντίστασης της πρόσκαιρης και αδύναμης από νομιμοποιητικής άποψης υπερεθνικής εξουσίας.

Τα σχέδια περαιτέρω ενοποίησης που δεν προχώρησαν Φιλίππα Χατζησταύρου 19/10/2017 Τα σχέδια περαιτέρω ενοποίησης που δεν προχώρησαν Σχέδιο Συνθήκης Fouchet Ι και ΙΙ 1961, 62/ Πολιτική ένωση (γκωλικό σχέδιο διακυβερνητικής συνεργασίας στην ευρ. Άμυνα ως απάντηση στο Σχέδιο Ευρ. Κοινότητας Άμυνας του 1952) σχέδιο Marjolin 1962 / ΟΝΕ με την ολοκλήρωση της εισαγωγής της δασμολογικής ένωσης και της κοινής αγοράς το 1970. Σχέδιο βασιζόμενο στη διαχρονική αντίληψη ότι η ένωση των αγορών οδηγεί στην ένωση των οικονομιών. σχέδιο Hallstein 1965 που οδήγησε στην κρίση της άδειας καρέκλας/ κοινοτικός προϋπολογισμός, επέκταση της ειδικής πλειοψηφίας σχέδιο Werner 1970 /με την στήριξη των ευρ. Εργοδοτών (UNICE) προώθηση ΟΝΕ σχέδιο Davignon 1970/ εναρμόνιση των εξωτερικών πολιτικών των ΚΜ μέσω διακυβερνητικής συνεργασίας έκθεση Tindemans για την ΕΕ 1975/μια μετριοπαθής πρόταση της χριστιανοδημοκρατίας για θεσμική ενίσχυση εν μέσω κρίσης σχέδιο Συνθήκης της ΕΕ Spinelli 1984/υιοθέτηση πρώτου σχεδίου συνταγμ. Συνθήκης από το ΕΚ με στόχο την πλαισίωση των ήδη υπαρχουσών δράσεων της ΕΚ να οδηγήσει στην ομοσπονδία. Η πολιτική μεταρρύθμιση καταψηφίζεται στο Ευρ. Συμβούλιο του Fontenaibleau υπέρ της οικονομικής προσέγγισης σχέδιο Herman για το ευρ. Σύνταγμα 1994/αντί υιοθέτησης από το ΕΚ, εισαγωγή σε ψήφισμα στο πλαίσιο της εμβάθυνσης της συζήτησης για το Ευρ. Σύνταγμα. Πρότεινε τον έλεγχο και την ενοποίηση του κοινοτικού κεκτημένου, με τη μορφή ενός πραγματικού συντάγματος σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης 2005