ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία στην Ελλάδα ΜΑΘΗΜΑ 10

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Εισαγωγή Η πρώτη εικοσαετία περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα χαρακτηρίστηκε από τη λογική των άμεσων κανονιστικών παρεμβάσεων σε θέματα ποιότητας καυσίμων, θέσπισης ανώτατων ορίων εκπομπών και συγκεντρώσεων, τεχνολογικών και συσκευαστικών προδιαγραφών, χρήσεων γης και πολεοδομικού σχεδιασμού, κ.α. Η λογική αυτή χαρακτηρίζεται ως «πολιτική διαταγών και ελέγχου»

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Εισαγωγή Τα χαρακτηριστικά της πολιτικής διαταγών και ελέγχου είναι: Την κατάτμηση σε πολυάριθμες επιμέρους ρυθμίσεις Την έμφαση στις παραδοσιακές πηγές ρύπανσης, στους συμβατικούς ρύπους και στους αυτονόητους αποδέκτες Την ελλιπή συνειδητοποίηση της σημασίας της κλίμακας των περιβαλλοντικών προβλημάτων Τον προσανατολισμό στην καταστολή παρά στην πρόβλεψη των προβλημάτων

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Εισαγωγή Τα σύγχρονα, σφαιρικά, πολύπλοκα προβλήματα του περιβάλλοντος απαιτούν νέα, αποκεντρωμένα, ευέλικτα σχήματα πολιτικής δράσης και την ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής συνιστώσας σε όλες τις παραμέτρους των επιμέρους κλαδικών πολιτικών

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Οικονομικά Εργαλεία στην Περιβαλλοντική Πολιτική Η λογική των μηχανισμών ποσοτήτων αποτελεί τον πυρήνα της μέχρι τώρα ευρέως διαδεδομένης πολιτικής άμεσης ρύθμισης μέσω της νομοθέτησης προτύπων και πρόβλεψης ποινών για την παράβασή τους, επιτεύξεις που αφορούσαν στόχους της πρώτης γενιάς περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η φύση των προβλημάτων της δεύτερης γενιάς απαιτεί ιδιαίτερα ευέλικτες και οικονομικά αποδοτικότερες πολιτικές αυτές των οικονομικών εργαλείων

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Οικονομικά Εργαλεία στην Περιβαλλοντική Πολιτική Τα πλεονεκτήματα των οικονομικών εργαλείων είναι: Κατανέμεται το κόστος αντιρρύπανσης στις πηγές Παίζουν το ρόλο εισπρακτικών μηχανισμών δημιουργώντας έσοδα Ενθαρρύνουν και καθιστούν αποδοτική την αναζήτηση και εφαρμογή νέων καθαρότερων τεχνολογιών Απαιτούν πολύ μικρότερο όγκο πληροφόρησης για τις τεχνολογικές δυνατότητες αντιρρύπανσης

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Τυποποίηση Οικονομικών Εργαλείων Ως οικονομικά εργαλεία θεωρούμε εκείνες τις πολιτικές οι οποίες ορίζουν ρητά μια τιμή για την άμεση χρήση του περιβάλλοντος και αφήνουν τα υποκείμενα να αποφασίσουν το βαθμό χρήσης που επιθυμούν να κάνουν καταβάλλοντας το τίμημα. Στην περίπτωση αυτή η τιμή είναι ρητή, ενώ στις πολιτικές άμεσης ρύθμισης είναι έμμεσα εκφρασμένη, αλλά σε κάθε περίπτωση υπαρκτή

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Τυποποίηση Οικονομικών Εργαλείων Φόροι – Τέλη Φόροι επί εκπομπής ρύπων / διάθεσης αποβλήτων στο περιβάλλον Τέλους χρήσης συλλογικών μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων Φόρου προϊόντος Διοικητικά τέλη Διαφοροποίηση της φορολογίας προϊόντων

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Τυποποίηση Οικονομικών Εργαλείων Επιδοτήσεις - Παροχές Φορολογικές απαλλαγές – εκπτώσεις φόρων Μείωση του κόστους του χρήματος (δάνεια με επιδοτούμενο επιτόκιο) Επιδοτήσεις του κεφαλαιακού ή / και του λειτουργικού κόστους της αντιρρύπανσης

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Τυποποίηση Οικονομικών Εργαλείων Δημιουργία νέων αγορών Τις μεταβιβάσιμες άδειες εκπομπών Την επέμβαση σε υπάρχουσες αγορές Δημιουργία αγοράς της αστικής ευθύνης

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Τυποποίηση Οικονομικών Εργαλείων Το αρχαιότερο ίσως οικονομικό εργαλείο περιβαλλοντικής πολιτικής είναι το σύστημα επιβάρυνσης της τιμής ενός προϊόντος με ένα ποσό, το οποίο επιστρέφεται στον αγοραστή μετά την κατανάλωση του προϊόντος, και υπό τον όρο ότι έχει γίνει η πρέπουσα διαχείριση τυχόν καταλοίπων Επίσης, η λεγόμενη οίκο – σήμανση αποτελεί έμμεσα ένα οικονομικό εργαλείο στο βαθμό που αποικοδομεί κενά στην πληροφόρηση καταναλωτών

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Αξιολόγηση των Οικονομικών Εργαλείων Υπάρχουν τρία κριτήρια για να καλύψουν ουσιαστικά τις σπουδαιότερες πλευρές της αξιολόγησης: Το κριτήριο της περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας Το κριτήριο της οικονομικής αποδοτικότητας Το κριτήριο της κοινωνικής δικαιοσύνης

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Αξιολόγηση των Οικονομικών Εργαλείων Το κριτήριο της περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας αφορά στην ταχύτητα και βεβαιότητα επίτευξης του στόχου. Σε περιπτώσεις άμεσων περιβαλλοντικών κινδύνων για τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία τα οικονομικά εργαλεία είναι ακατάλληλα για να εξασφαλίσουν με βεβαιότητα και με την απαιτούμενη ταχύτητα την επίτευξη δεδομένων στόχων παρά η άμεση ρυθμιστική παρέμβαση

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Αξιολόγηση των Οικονομικών Εργαλείων Το κριτήριο της οικονομικής αποδοτικότητας έχει αναχθεί σε σημείο αναμφισβήτητης υπεροχής των οικονομικών εργαλείων. Το είδος των εφαρμοζόμενων μέχρι σήμερα οικονομικών εργαλείων, τα οποία αποσκοπούσαν περισσότερο στη συλλογή χρηματικών πόρων παρά στην αλλαγή συμπεριφορών, καθιστά άνευ αντικειμένου τη σύγκριση τους ως προς την οικονομική αποδοτικότητα

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Αξιολόγηση των Οικονομικών Εργαλείων Ως προς το κριτήριο της κοινωνικής δικαιοσύνης, τα οικονομικά εργαλεία εφαρμόζουν στην πράξη την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», η οποία θεωρείται από πολλούς η ουσιαστικότερη έκφραση της δίκαιας κατανομής του κόστους αντιρρύπανσης. Οι επιδοτήσεις εφαρμόζουν στην πράξη την αρχή «το κοινωνικό σύνολο πληρώνει» και για το λόγο αυτό θεωρούνται ότι αντιστρατεύονται τη δίκαιη κατανομή των βαρών ενώ μια μέση οδό αποτελούν τα ανταποδοτικά τέλη για τα οποία ισχύει «ο χρήσης πληρώνει»

Οικονομικά Εργαλεία & Περιβαλλοντική Προστασία Συμπεράσματα Οι νέες προοπτικές εφαρμογής οικονομικών εργαλείων στην περιβαλλοντική πολιτική της Ελλάδας καλούνται να αντιμετωπίσουν δύο παράλληλες εξελίξεις: Την αποκέντρωση της περιβαλλοντικής πολιτικής την οποία αναμένεται να επιφέρει η γενικότερη τάση αποκέντρωσης των κρατικών πολιτικών Την επιδιωκόμενη εναρμόνιση του υπάρχοντος συστήματος έμμεσων φόρων στην Κοινότητα

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.