ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α. Μαρτίνης

ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΒΑΣΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΥΛΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2012-2013

ΑΛΛΑ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ – ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΥΛΗΣ

ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑ Α: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Εισήγηση 1 (13/10): Αειφορία vs ανάπτυξη Εισήγηση 2 (13/10): Περί αρχών της αειφορίας Εισήγηση 3 (20/10): Οικονομική σκέψη και περιβάλλον (27/10): ΑΡΓΙΑ (3/11): Πρόοδος για την ενότητα Α

ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑ Β: Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Εισήγηση 4 (10/11): Οικολογική σκέψη και περιβάλλον (17/11): ΑΡΓΙΑ (24/11) Πρόοδος για την ενότητα Β

ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑ Γ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ – ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Εισήγηση 5 (1/12): Προσεγγίσεις χωρικής και περιφερειακής ανάπτυξης - Οι βασικοί πυλώνες της αειφόρου ανάπτυξης Εισήγηση 6 (8/12): Ήπια ή ισχυρή αειφόρος ανάπτυξη Εισήγηση 7 (15/12): Πρόοδος για την ενότητα Γ (22/12): ΑΡΓΙΑ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης 1972: The limits to growth, Meadows 1972: Σύνοδος των Η.Ε. για το ανθρώπινο περιβάλλον, Στοκχόλμη 1980: IUCN World Conservation Strategy 1987: Αναφορά Brudtland: Η αειφόρος ανάπτυξη επιδιώκει να καλύψει τις ανάγκες και τις επιθυμίες της παρούσας γενεάς, χωρίς να εμποδίζει τη δυνατότητα των επόμενων γενεών να κάνουν το ίδιο. 1992: Συνδιάσκεψη των Η.Ε. στο Ρίο Διακήρυξη του Ρίο Agenda 21

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Η Διάσκεψη του Ρίο για το Περιβάλλον (1992) θα παραμείνει στην ιστορία της ανθρωπότητος ως εκείνη που έθεσε τέρμα στην ιδεοληψία της οικονομικής αναπτύξεως. Η «ανάπτυξη» εκείνη δεν υπήρξε τίποτε άλλο από ψευδεπίγραφη μεγέθυνση πλούτου με αντίστοιχη φρενήρη διασπάθιση του φυσικού αποταμιεύματος της ανθρωπότητος.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Το παράλογο όραμα μίας «κοινωνίας της αφθονίας», ενός επιγείου υλικού παραδείσου, είχε επί μία εικοσαετία κατακυριεύσει τον νού των λαών μέχρι τυφλώσεως. Όλες οι χώρες είχαν ριφθεί σε ανταγωνισμό αγρίας αναπτύξεως και κατεγίνοντο με την μέτρηση του ακαθαρίστου εθνικού εισοδήματός των, επί τη βάσει του οποίου και αλληλοσυγκρίνοντο, αδιαφορώντας για το φυσικό κόστος της οικονομικής αυτής «προόδου». Κατά το ίδιο διάστημα οι άνθρωποι έχαναν βασικά αγαθά που είχαν απολαύσει οι πρόγονοί των, όπως τον αέρα, το νερό, το χώμα και την φύση.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Είναι αλήθεια ότι το όραμα αυτό είχε κάπως ξεθωριάσει, αφ΄ ότου συστημικοί επιστήμονες έθεσαν ανοιχτά το πρόβλημα των ορίων της αναπτύξεως και η ανησυχία των δικαιώθηκε με την Διακήρυξη της Στοκχόλμης για το Περιβάλλον (1972). Αλλά για να ενταφιασθή μία ιδεολογία χρειάζεται να γεννηθή η διάδοχός της. Και η Διάσκεψη του Ρίο είναι αξιομνημόνευτη, γιατί κατόρθωσε να προσφέρει στην ανθρωπότητα το νέο όραμα της βιωσίμου αναπτύξεως: όχι πλέον ποσοτική αλλά ποιοτική ανάπτυξη, δηλ. ισόρροπη επιδίωξη όλων των ανθρωπίνων αξιών, υλικών και αύλων, σε αρμονία με την φύση. Ίσως μόνον έτσι μπορούσε να καταστήσει το όραμα αυτό αποδεκτό, αφού εν πάση περιπτώσει δεν θυσίαζε εντελώς την ιδέα της αναπτύξεως.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Στην πραγματικότητα εξέλιπε η παρανόηση και η ανάπτυξη ξαναπήρε την αληθινή της έννοια και το ηθικό της περιεχόμενο που δεν ταυτίζεται με την ανάλωση υλικών αγαθών, αλλά με την βελτίωση της παιδείας και υγείας, το καλό φυσικό περιβάλλον, την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων σε ένα δίκαιο και ειρηνικό κόσμο και την σταθερή συνεξέλιξη πολιτισμού και φύσεως, δηλ. με όλη εκείνη την «ποιότητα ζωής» που έπαυσε πλέον να είναι προσιτή στον μέσο άνθρωπο.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Και για να μην υπάρξουν παρερμηνείες ως προς την έννοια αυτής της αναπτύξεως, η Διακήρυξη του Ρίο συμπληρώθηκε με την Agenda ΄21, το μέγα έργο της Διασκέψεως. Η Agenda ΄21, ήτοι «Τα πρακτέα κατά τον 21° αιώνα», είναι το συστημικό πρόγραμμα βιωσίμου αναπτύξεως για την ανθρωπότητα, η στρατηγική για την νέα ποιοτική ανάπτυξη. Έτσι, μετά το Ρίο, η εμμονή στην μονομερή οικονομική μεγέθυνση δεν είναι απλώς παρωχημένη πολιτική, αλλά παράνομη και ανήθικη.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Το δόγμα της βιωσίμου αναπτύξεως εγκαινιάζει περίοδο μεγάλης πολιτιστικής αλλαγής. Όπως συμβαίνει σε παρόμοιες ιστορικές περιστάσεις, δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που δεν αντελήφθησαν το βάθος της αλλαγής. Αρκετοί εξακολουθούν να την υποτιμούν ακόμη και σήμερα που έχει αρχίσει να θεσμοθετείται. Κανείς όμως δεν τόλμησε να την αμφισβητήσει ανοιχτά γιατί είχε θωρακιστεί με την παγκόσμια συναίνεση. Η Αgenda ΄21 υπερέβη την αναλυτική λογική του παρελθόντος και συνένωσε το Δίκαιο της Αναπτύξεως με το Δίκαιο του Περιβάλλοντος. Εξέλιπε, έτσι, ο διχασμός και η αντίφαση στη δράση του ανθρώπου που ήταν στο βάθος σύγκρουση Ανθρώπου - Γαίας.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που μετείχε της Διασκέψεως, προσήρμοσε ήδη την καταστατική της Συνθήκη με τις διατάξεις του Maastricht και το 5ο Πρόγραμμα Δράσης και μετέχει στους μηχανισμούς εκτελέσεως. Η Επιτροπή Βιωσίμου Αναπτύξεως των Ηνωμένων Εθνών εργάζεται στα θέματα της Agenda ΄21 που προχείρως υπολογίζονται σε 2.500! Τόσον η Επιτροπή αυτή όσον και η νέα επιστήμη της Βιωσίμου Αναπτύξεως επεξεργάζονται πλέον τους δείκτες της βιωσιμότητος.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Και έχει αρχίσει η λήψη μέτρων στα θέματα υψίστης προτεραιότητος, δηλ. για την ανακούφιση της φτώχιας, τον περιορισμό της υπερκαταναλώσεως και τον έλεγχο της πληθυσμιακής εκρήξεως. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μάλιστα, δίνει προτεραιότητα στα μέτρα αποδοτικώτερης χρήσεως της ενεργείας, περιορισμού των αποβλήτων και υποβοηθήσης του κοινού στην περιβαλλοντικώς υγιή κατανάλωση.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Είμαστε λοιπόν καθ΄ οδόν προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αλλά η αξιόλογη αυτή πρόοδος παρακολουθείται και από κάποια σύγχυση: υπάρχουν ακόμα εκείνοι που επιμένουν στην παρωχημένη πολιτική της οικονομικής μεγεθύνσεως, άλλοι που νοσταλγούν την άγρια ανάπτυξη και άλλοι που αρνούνται κάθε ανάπτυξη.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Κατ΄ αντίθεση προς την άγρια ανάπτυξη, η βιώσιμη ανάπτυξη θα είναι ποιοτική και ελεγχόμενη. Ο έλεγχος θα είναι ένα σύστημα λογικών κανόνων (αλγορίθμων) με αλληλουχία και συνοχή που σκοπό έχει να διασφαλίσει τη φυσική βάση της ποιοτικής αναπτύξεως, δηλ. την επιβίωση των οικοσυστημάτων. Απώτερος στόχος είναι η σταθερή συνεξέλιξη ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης - Η πρώτη αρχή της δημοσίας οικολογικής τάξεως θεσπίζει τον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτού του συστήματος ελέγχου που αποβλέπει σε γενικό συμφέρον όχι μόνο της παρούσης γενεάς αλλά και των επομένων: η βιώσιμη ανάπτυξη δεν αφήνεται στην λειτουργία της αγοράς, αλλά είναι ευθύνη του κράτους.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης - ... η βιώσιμη ανάπτυξη δεν αφήνεται στην λειτουργία της αγοράς, αλλά είναι ευθύνη του κράτους.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης - Η δεύτερη αρχή της βιωσιμότητος απαγορεύει πάσα περαιτέρω μείωση ή υποβάθμιση του φυσικού κεφαλαίου, γιατί και αυτό που απέμεινε από την άγρια ανάπτυξη είναι ζήτημα αν επαρκή για την επιβίωση.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης - Η τρίτη αρχή επιβάλλει θετικά το σεβασμό της φερούσης ικανότητος τόσον των ανθρωπογενών συστημάτων όσον και των οικοσυστημάτων, για να προληφθεί η κατασκευή των θνησιγενών υπερτροφικών ανθρωπογενών συστημάτων που συμπαρασύρουν στην αποσύνθεσή τους τα οικοσυστήματα.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης -Η τέταρτη αρχή επιβάλλει την διόρθωση αυτού του σφάλματος, όπου είναι ακόμη εφικτή, δηλ. την αποκατάσταση διαταραχθέντος οικοσυστήματος, ούτως ώστε να αποτρέπεται η μείωση του φυσικού κεφαλαίου. - Η πέμπτη αρχή αξιώνει την προστασία της βιοποικιλότητος για να διατηρήσει την ευστάθεια (ισορροπία) των οικοσυστημάτων.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης - Η έκτη αρχή της κοινής φυσικής κληρονομίας επιδιώκει να διασφαλίσει χάριν όλων το ζωτικό πυρήνα του φυσικού κεφαλαίου, δηλ. την άγρια φύση όπου υπάρχει και το έσχατον αποθεματικό της ζωής.          - Η έβδομη αρχή επιβάλλει την ήπια ανάπτυξη των ευπαθών οικοσυστημάτων.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης         - Η όγδοη αρχή της χωρονομίας επιτάσσει το συνολικό σχεδιασμό της ισορροπίας ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων ώστε να ελέγχεται και επιτηρείται η ευστάθειά των και η ποιοτική βελτίωση των πρώτων.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης          - Η ενάτη αρχή της πολιτιστικής κληρονομιάς ενδιαφέρεται για τη σταθερή συνέχεια των ανθρωπογενών συστημάτων και τον ποιοτικό χαρακτήρα της αναπτύξης.          - Η δεκάτη αρχή του βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος επιδιώκει να αναστρέψει την προϊούσα παρακμή των συγχρόνων οικισμών και ιδίως των μεγαπόλεων και να επαναφέρει την ποιότητα ζωής στην πόλη.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης           - Η ενδεκάτη αρχή του φυσικού κάλλους εξυπηρετεί, επίσης, την ποιοτική ανάπτυξη, ενώ           - Η δωδεκάτη (και τελευταία) καθιερώνει την οικολογική συνείδηση των ανθρώπων ως την πραγματική εγγύηση του όλου συστήματος ελέγχου.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Το σύστημα των γενικών αυτών αρχών είναι πλήρες γιατί καλύπτει όλα τα θεμελιώδη προβλήματα της σχέσεως ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων. Επί τη βάσει των αρχών αυτών είναι δυνατόν να συναχθούν άλλες, πιο ειδικές, όπου χρειάζονται για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Πάντως, η επιτυχία του συστήματος ελέγχου προϋποθέτει βιώσιμο κράτος και ιδίως βιώσιμη συμπεριφορά των πολιτών του. Διότι, σε τελευταία ανάλυση, πρόκειται για σύστημα αξιών, για τη νέα παιδεία (κουλτούρα) της μεταβιομηχανικής κοινωνίας.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Στην Χώρα μας η σύγχυση αυτή είναι μεγάλη. Δεν έχει ανακοινωθεί μέχρι τώρα καμμία ουσιαστική επίσημη εθνική στρατηγική για την ελληνική βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά κράτος και πολιτική εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το λεξιλόγιο της οικονομικής αναπτύξεως.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Στην Χώρα μας η σύγχυση αυτή είναι μεγάλη.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Η Ελλάδα θα έχει μεγαλύτερη δυσκολία από τους Ευρωπαίους εταίρους της για να καταστεί βιώσιμο κράτος. Γιατί η θεσμική της καχεξία οφείλεται σε υπερτροφικό πελατειακό σύστημα που έχει μεγάλη ικανότητα επιβιώσεως και είναι η κυρία πηγή των δεινών του ελληνικού περιβάλλοντος. Από τη φύση του το σύστημα αυτό είναι εχθρικό προς την τάξη και τον προγραμματισμό και αντιλαμβάνεται το περιβάλλον ως ορυχείον αδαπάνων πλήν προσοδοφόρων πελατειακών παροχών ή συναλλαγών.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Η ολέθρια αποτελεσματικότητα του συστήματος τείνει να ευτελίσει τους θεσμούς προστασίας του περιβάλλοντος και εκτρέφει εκτεταμένη ανομία (η καταπάτηση και εσκεμμένη καταστροφή των δασών και οικοτόπων, η αυθαίρετη δόμηση κ.λπ. είναι μερικά δείγματά της), στην οποία έχει ήδη εθισθεί μέρος του πληθυσμού.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης Αλλά και εκεί που δεν υπάρχουν πελατειακές σχέσεις είναι πτωχή η ικανότητα σχεδιασμένης παρεμβάσεως και ανίσχυρη η βούληση εκτελέσεως του νόμου. Οι περιπτωσιολογικές ρυθμίσεις παραμένουν σταθερά πρακτική, συμβατή με εκτιμήσεις πολιτικού κόστους που καθορίζουν την πολιτική συμπεριφορά. Στην μελανή αυτή εικόνα υπάρχουν και αισιόδοξα σημεία, όπως είναι ιδίως η αφύπνιση της οικολογικής συνειδήσεως των νέων, το οικολογικό κίνημα, η αντίσταση δημοσίων «ανδρών», επιστημόνων και υπαλλήλων και η άκαμπτη επιμονή των δικαστηρίων στην επιβολή τάξεως.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ Προκύπτουν πέντε μεγάλα θέματα που καθιστούν την «αειφορία» αδύναμη σαν εργαλείο: Τι συνιστά τους πόρους που αξιοποιούνται από την αναπτυξιακή διαδικασία – και άρα πρέπει να διατηρηθούν 2. Ποιο είναι το επιθυμητό (ή αποδεκτό) επίπεδο ανάπτυξης: Απόλυτη ή σχετική ανάπτυξη (ή αλλιώς ήπια ή ισχυρή αειφορία); 3. Σε ποιο βαθμό εμπεριέχεται η πρόθεση αναδιανομής; 4. Σε τι βάθος χρόνου υπολογίζουμε τη διατηρησιμότητα των πόρων ; 5. Τι γίνεται με τις δραστηριότητες που έχουν άγνωστες επιπτώσεις ;

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Τρεις είναι οι βασικοί πυλώνες της αειφορίας:

ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια και Σχέδια Xωρικής Oργάνωσης Aνοικτών Πόλεων. H ολοκλήρωσή τους είναι επιτακτική για τη σωστή οριοθέτηση της οικιστικής ανάπτυξης και των χρήσεων γης, καθώς και για την οργάνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η οικονομική σκέψη, αρκετά νωρίς, ενέταξε στους προβληματισμούς της τα ζητήματα τα οποία συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το περιβάλλον και ιδιαίτερα με τους φυσικούς πόρους υπό το πρίσμα της επίδρασης τους στην οικονομική ανάπτυξη. Η σχέση και η σύνδεση της οικονοµικής ανάπτυξης και του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο των οικονοµικών θεωριών, ερµηνεύθηκε και αντιµετωπίστηκε ποικιλοτρόπως στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης της οικονοµικής σκέψης και των νέων διαµορφούµενων συνθηκών.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Αρχικά η σχέση της οικονοµικής ανάπτυξης και των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον αποτέλεσε -λιγότερο ή περισσότερο- µέρος της έρευνας µεγάλων θεωρητικών οικονοµολόγων, κλασικών θεωρητικών, όπως οι Α. Smith, Τ. Malthus, νεοκλασικών θεωρητικών όπως οι Α. Marshall, AC Pigou, αλλά και µαρξιστών, όπως οι Κ. Marx και F. Engels. Οι οικονοµικές θεωρίες εκείνες, οι οποίες ανέδειξαν και προώθησαν την περιβαλλοντική διάσταση στις θεωρητικές τους κατασκευές αποτέλεσαν τη βάση και οδήγησαν σταδιακά στην εξειδίκευση σε ένα σύγχρονο κλάδο της οικονοµίας, ο οποίος αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως «οικονοµικά του περιβάλλοντος». 1 Perman R., Ma Ya, McGilvray J., (1996), "Naturar Resource & Environmental Economics", Longman, London, ρρ. 44-59

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τα οικονοµικά του περιβάλλοντος στηρίζονται ως επί τω πλείστον στη νεοκλασική θεώρηση και ειδικά στις εξωτερικές οικονοµίες (externalities), διερευνούν ζητήµατα που σχετίζονται µε τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας στο περιβάλλον, µε την κρατική παρέµβαση (φόροι και επιδοτήσεις), κ.ά. Τα οικονοµικά του περιβάλλοντος αποτέλεσαν το εφαλτήριο στην ερµηνεία της σχέσης του φυσικού περιβάλλοντος και της αναπτυξιακής διαδικασίας.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ορισµένοι νεότεροι θεωρητικοί («radical green economists») προχώρησαν στην απόρριψη των «παραδοσιακών νεοκλασικών προσεγγίσεων» και συνέδραµαν στην ανάδειξη εναλλακτικών θέσεων, οι οποίες είναι γνωστές µε τον όρο «Φυσικός Καπιταλισµός» (Natural Capitalism) (Ρ. Hawken, Α. Lovins, Η. Lovins, 1999). Τις περισσότερες φορές οι νεώτερες αυτές προσεγγίσεις επηρεάζονται από την πολιτική οικονοµία και δίνουν έµφαση στην ανθρωποκεντρική οικονοµία και στο φυσικό περιβάλλον ("human economy and the natural environment") αναπτύσσοντας το πεδίο της «Οικολογικής Οικονοµίας». Tisdell α., (2003), "Ecologica! and Environmenta! Economics", Edward E!gar, Che!tenham UK, ρρ. 5-19 .

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Σκοπός αυτής της ενότητας είναι ο εντοπισµός και η ερµηνεία της δυνατότητας σύζευξης της οικονοµικής ανάπτυξης και του περιβάλλοντος.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Οι βασικοί άξονες και τα εξειδικευµένα ερωτήµατα είναι τα εξής: Α) Σε σχέση µε τον άξονα «Περιβάλλον» τα ερωτήµατα που τίθενται αφορούν στη δυνατότητα ορθολογικής αξιοποίησης των φυσικών πόρων σε σχέση µε την αφθονία και τη σπανιότητά τους, αλλά και στην αντιµετώπιση της ρύπανσης (εξωτερικές οικονοµίες) που προκύπτουν από τις οικονοµικές δραστηριότητες.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Οι βασικοί άξονες και τα εξειδικευµένα ερωτήµατα είναι τα εξής: Β) Σε σχέση µε τον άξονα «Οικονοµική Ανάπτυξη», ερευνάται ο ρόλος των µέσων παραγωγής στην οικονοµία, το εισόδηµα, τις επενδύσεις, την όξυνση ή την άµβλυνση των οικονοµικών και γεωγραφικών ανισoτήτων και τη δυνατότητα αξιοποίησης της τεχνολογίας και του ανθρώπινου δυναµικού.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Οι βασικοί άξονες και τα εξειδικευµένα ερωτήµατα είναι τα εξής: Γ) Σχετικά µε τον άξονα «Πολιτική διακυβέρνηση» διερευνάται ο τρόπος εµπλοκής του κράτους τόσο στην οικονοµική ανάπτυξη, όσο και στην περιβαλλοντική προστασία καθώς και ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσουν οι πολιτικές στην υλοποίηση ή μη των στόχων που τίθενται. Οι αρχές της καλής διακυβέρνησης και της δικαιοσύνης συναντούν την οικονομική ανάπτυξη και τα αμιγώς οικονομικά δεδομένα, τα όρια των οποίων καλούμαστε να οριοθετήσουμε και να «δοκιμάσουμε».

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΣ ΤΑ ΠΙΑΣΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Οι φυσικοί πόροι αποτελούν για τους κλασικούς οικονομολόγους Α. Smith, D. Ricardo, Τ. Malthus, I.S. Mill κ.ά., -μέσα του 18oυ έως και τέλος 19ου αιώνα-, τη βάση της προσέγγισής τους για την οικονομία και το περιβάλλον. Η αρχή η οποία διέπει την κλασική προσέγγιση είναι ότι οι φυσικοί πόροι είναι «πρωτογενείς και άφθαρτοι» χωρίς να απειλούνται από τον ανθρώπινο παράγοντα και η κατάσταση του περιβάλλοντος είναι λίγο έως πολύ δεδομένη. Η αγορά δύναται να εξασφαλίσει την ανάπτυξη, η οποία ουσιαστικά αποτελεί την εξέλιξη από ένα σταθερό σημείο ισορροπίας της αγοράς σε ένα επόμενο.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Η αγορά, επομένως, για τους κλασικούς έχει σταθερά σημεία και η ανάπτυξη είναι ο μοχλός μετάβασης σε επόμενο σταθερό σημείο. Ταυτόχρονα όμως σε μικρή κλίμακα σημειώνεται και ο ενδεχόμενος κίνδυνος εξάντλησης των πόρων. Η λύση που προτείνουν οι κλασικοί σχετικά με την έλλειψη φυσικών πόρων είναι η εκμετάλλευση άλλων χωρών που διαθέτουν φυσικούς πόρους μέσω της αποικιοκρατίας. Στην εποχή των κλασικών υπήρχαν χώρες με παρθένους και ιδιαίτερα σημαντικούς πόρους, ενώ οι ανάγκες πρώτων υλών δεν ήταν τόσο αυξημένες όσο στον επόμενο αιώνα και ειδικά κατά την εκβιομηχάνιση.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Σε αυτό το πλαίσιο κάποιοι από τους θεωρητικούς όπως π.χ. ο J.B. Say, θεωρούσαν ότι οι φυσικοί πόροι δεν εξαντλούνται αλλά ούτε πολλαπλασιάζονται, γι' αυτό και παρέχονται δωρεάν στον άνθρωπο. Επομένως δεν αποτελούν αντικείμενο της οικονομικής ανάλυσης η οποία επικεντρώνεται μόνο στη σπανιότητα. Η ορθολογική αξιοποίηση των πόρων στην παραγωγή και στην κατανάλωση αποτελεί για τους κλασικούς μικρής σημασίας ζήτημα. Η αποικιοκρατία αποτελεί την ανεξάντλητη πηγή εισροής πόρων ενώ η ρύπανση δεν υφίσταται σε τέτοιο βαθμό που να προκαλεί προβλήματα.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Ο Adam Smith (1723-1790, «ο πλούτος των Εθνών») διερεύνησε κατά βάση τη λειτουργία του µηχανισµού της αγοράς, τις οικονοµικές αλλά και τις κοινωνικές επιπτώσεις από τη λειτουργία του, την αύξηση του πληθυσµού µέσα από τη συσσώρευση κεφαλαίου και αποταµιεύσεων - η οποία θα µπορούσε να απειλήσει ένα δεδοµένο επίπεδο φυσικών πόρων. Εκτίµησε, επίσης, ότι η αύξηση του πληθυσµού θα δηµιουργούσε προβλήµατα στην ανάπτυξη της οικονοµίας, ενώ σε µακροχρόνιο ορίζοντα, θα περιόριζε τη δυνατότητα συνεχούς ανάπτυξης.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Στο πλαίσιο αυτό υπεισέρχεται η διάσταση των ορίων των φυσικών πόρων ενώ υπογραµµίζεται ότι δεν δύναται να συνεχίζεται αδιάκοπα η ανάπτυξη εξαιτίας της εξάντλησης των φυσικών πόρων (στασιµότητα). Ο Α. Smith υποστήριξε ότι υπάρχει η δυνατότητα βελτίωσης της παραγωγικότητας, λόγω της εξειδίκευσης και της τεχνολογικής προόδου, η οποία έχει ως αποτέλεσµα τη χρονική «µετατόπιση» της στασιµότητας της οικονοµίας, παρόλη την πληθυσµιακή αύξηση. Παρατηρείται, εποµένως, η εισαγωγή της τεχνολογίας ως προσδιοριστικού παράγοντα της ανάπτυξης.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Με αυτό τον τρόπο, η ελεύθερη ανταγωνιστική αγορά µε τους µηχανισµούς της οδηγεί σε κοινωνική πρόοδο και ευηµερία χωρίς την παρέµβαση του κράτους, το οποίο θα παρέχει µόνο «υπηρεσίες τύπου νυχτοφύλακα» (“nightwatchman serνices”), όπως σε θέµατα που σχετίζονται µε το νόµο, την τάξη, την εκπαίδευση, την εθνική άµυνα κ.α., διασφαλίζοντας µε αυτό τον τρόπο τις θεσμικές προϋποθέσεις για την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς. Τέλος, σημειώνεται ότι ο Α. Smith εισήγαγε την έννοια του Ακαθάριστου Εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ) ως δείκτη οικονοµής ανάπτυξης και ευηµερίας κάθε χώρας, δείκτης που διατηρείται έως και σήµερα.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Ένας άλλος σηµαντικός θεωρητικός, ο Thomas Malthus (1766-1834, ''Αn essay οn the principle of population as it affects the future improvement of society") υπογράµµισε την επίδραση της πληθυσµιακής αύξησης στην οικονοµική ανάπτυξη. Ο Τ. Malthus ασχολήθηκε µε την αύξηση του πληθυσµού, η οποία εκτίµησε ότι θα γίνεται, παρά τις επιδηµίες, πολέµους, ολοένα και πιο ραγδαία (αύξηση µε γεωµετρική πρόοδο), σε αντίθεση µε την προσφορά της καλλιεργούµενης γης, η οποία αδυνατεί να ακολουθήσει αυτούς τους ρυθµούς, (σε συνάρτηση µε το νόµο της φθίνουσας απόδοσης της γης) και αυξάνεται µε αριθµητική πρόοδο.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Η οπτική του Τ. Malthus ήταν αρκετά διεισδυτική για την εποχή του, ωστόσο, δε µπορούσε να προβλέψει τη βιοµηχανική επανάσταση και την τεχνολογική πρόοδο που θα ακολουθούσε, η οποία παρείχε τη δυνατότητα σηµαντικής αύξησης της παραγωγικότητας. Το βάρος της προσέγγισής του επικεντρώθηκε στη θεωρία του για την καλλιεργούµενη γη, η οποία είναι δεδοµένη (απόλυτο όριο σπανιότητας), ενώ σηµείωσε ότι η αύξηση του πληθυσµού µπορεί να περιοριστεί λόγω ασθενειών ή των ηθικών κανόνων των ανθρώπων (διαπίστωση έλλειψης πόρων άρα αυτοπεριορισµός της αναπαραγωγής τους).

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Ένας άλλος σηµαντικός θεωρητικός, ο David Ricardo (1773-1823, "The principles of political economy and taxation"), µεταξύ των άλλων θεωριών ανέπτυξε και τη θεωρία της έγγειου προσόδου (αµοιβή για τη χρήση του συντελεστή γη) συνδέοντας την οικονοµική διαδικασία µε τη διαθεσιµότητα των φυσικών πόρων. Ο D. Ricardo θεώρησε ότι ανάλογα µε την αύξηση του πληθυσµού καλλιεργείται διαφορετική «ποιότητα» γης. Όταν ο πληθυσµός είναι περιορισµένος σε αριθµό, καλλιεργείται λιγότερη και καλύτερης ποιότητας γη, µε αποτέλεσµα να παράγονται προϊόντα µε λιγότερο κόστος παραγωγής κατά µονάδα.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Όταν, όµως, υπάρχει πληθυσµιακή αύξηση, για να καλυφθούν οι νέες ανάγκες, καλλιεργείται όλο και περισσότερη γη, η οποία όµως δεν είναι ποιοτικά το ίδιο καλή, µε αποτέλεσµα το κόστος παραγωγής για κάθε µονάδα να αυξάνεται. Σε αυτή την περίπτωση σταδιακά δηµιουργείται πρόβληµα στην παραγωγή των προϊόντων λόγω της σπανιότητας των φυσικών πόρων (αντίστοιχα τα «περιβαλλοντικά όρια», κατά Malthus), η οποία θα πλήξει την εργατική τάξη και τους επιχειρηµατίες και όχι τους ιδιοκτήτες γης, οι οποίοι θα συνεχίσουν να έχουν την κυριότητα της ιδιοκτησίας της γης.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Η χρήση του όρου «ποιότητα» για τους φυσικούς πόρους από το Ricardo αποτελεί σηµαντική συµβολή στην επιστήµη και στην εξέλιξη των περιβαλλοντικών θεωριών. Τέλος θα πρέπει να τονίσουµε, ότι κατά τον Ricardo, η τιµή κάθε αγαθού είναι συνάρτηση της σπανιότητάς του αναδεικνύοντας µε αυτό τον τρόπο τα αγαθά ως συνάρτηση του ανθρώπου άρα και τη χρησιµότητά τους σε σχέση µε την «αξία που έχουν για τον άνθρωπο» (ανθρωποκεντρική προσέγγιση).

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η συµβολή του John Stuart ΜίΙΙ (1806-1873, «Αρχές Πολιτικής Οικονοµίας») σχετικά µε το περιβάλλον και την παράµετρο της ποιότητας ζωής, η οποία συνδέεται µε το φυσικό περιβάλλον. Σχετικά µε τη νέα παράµετρο ο J.S. ΜίΙΙ υπογραµµίζει ότι «ακόµη και αν υπάρχει η απαραίτητη ποσότητα τροφίµων για τον πληθυσµό, ο µεγάλος αριθµός ατόµων (υπερβολική αύξηση πληθυσµού) θα δηµιουργούσε σοβαρά προβλήµατα στην ποιότητα ζωής και στην ψυχολογική ηρεµία των ατόµων».

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Παρά ταύτα, η θεωρία του ήταν πιο αισιόδοξη αφού υποστηρίζει ότι δύναται να επιτευχθεί η υπέρβαση των προβληµάτων στενότητας των πόρων µε την παρέµβαση του κράτους και της τεχνολογικής προόδου. Τόσο ο Ricardo όσο και ο J. S. Mill προσεγγίζουν τα προβλήµατα της έλλειψης των φυσικών πόρων σε σχέση µε τον πληθυσµό χωρίς να υπεισέρχονται σε ζητήµατα που αφορούν την αξιοποίηση των πόρων και τη διαχείρισή τους.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Παρόλα αυτά και λαµβάνοντας υπόψη την εποχή στην οποία έζησαν και ανέπτυξαν τις θεωρίες τους, θα πρέπει να τονίσουµε τη συµβολή τους ιδιαίτερα στην ανάδειξη των σηµαντικών παραµέτρων της «ποιότητας της γης» (των φυσικών πόρων) και των κοινωνικών επιπτώσεων της οικονοµικής ανάπτυξης (ποιότητα ζωής, ψυχολογική ηρεµία).

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Συµπερασµατικά τονίζουµε, ότι οι κλασικοί εξέτασαν κυρίως τις οικονοµικές σχέσεις µεταξύ των ατόµων στο κοινωνικό σύνολο. Στις αναφορές τους για το περιβάλλον, δεν διερεύνησαν ειδικότερα την επίδραση του ανθρώπου στη φύση µέσα από την κατανάλωση ή την παραγωγή, αλλά εστίασαν στο φυσικό περιβάλλον ως εισροή στην παραγωγική διαδικασία και την εκµετάλλευση των φυσικών πόρων (άφθαρτοι και πρωτογενείς) για τη βελτίωση των όρων του οικονοµικού συστήµατος.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Παράλληλα έδωσαν έµφαση στη σπανιότητα των χρησιµοποιούµενων φυσικών πόρων ειδικότερα και όχι του ίδιου του περιβάλλοντος, που αποτελεί και το φυσικό υπόβαθρο της ζωής.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Εποµένως έννοιες, όπως η «αξιοποίηση» των φυσικών πόρων, απασχολούν τους θεωρητικούς αν και η συµβολή του D. Ricardo για την «ποιότητα γης» θα µπορούσε να εκληφθεί και ως «προάγγελος» παρόµοιων εννοιών. Σηµειώνεται για άλλη µια φορά ότι στην εποχή των κλασικών θεωρητικών οι αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον και η ρύπανση διαπιστώνονται ως προβλήµατα σε πολύ µικρότερο βαθµό (ποσοτικά και ποιοτικά) από ότι σε µεταγενέστερες περιόδους, άρα και η ανάγκη διερεύνησης προς την κατεύθυνση αυτή είναι περιορισµένη.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Η οικονοµική µεγέθυνση παραµένει ο πρωταρχικός στόχος της ανάλυσης µε έµφαση από ορισµένους - λίγους ­στη συµβολή και της τεχνολογικής προόδου (Α. Smith) ως «υποκινητή» της ανάπτυξης και όχι ως µέσο εργαλείο προς την περιβαλλοντική βελτίωση. Σχετικά µε τις γεωγραφικές και οικονοµικές ανισότητες, αυτές δεν λαµβάνονται υπόψη, ενώ οι αποικίες και η αποικιοκρατία γενικότερα θεωρούνται ως αυτονόητη εισροή πρώτων υλών παρά τις όποιες ανισότητες που δηµιουργούν µέσω της αποµύζησης των φυσικών πόρων.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ Η οικονομική παράμετρος στο πλαίσιο της αειφορικής ανάπτυξης Κλασικοί οικονομολόγοι και περιβάλλον: Αφθονία και σπανιότητα των φυσικών πόρων Ενδιαφέρον ίσως παρουσιάζει η προσέγγιση του D. Ricardo και των ανισοτήτων σε σχέση µε τον πληθυσµό και την ποιότητα καλλιεργούµενης γης άρα και την αντανάκλαση στους εργαζοµένους αλλά και του J.M. ΜίΙΙ, ο οποίος θεωρεί ότι η ποιότητα ζωής διαταράσσεται από τον υπερπληθυσµό.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.