Οργανική Χημεία Ενότητα 2: Ονοματολογία Οργανικών Ενώσεων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Οργανική Χημεία Ενότητα 2: Ονοματολογία Οργανικών Ενώσεων Χριστίνα Φούντζουλα Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 1

Οργανικές ενώσεις (1 από 4) Λειτουργική ομάδα Μορφή ανθρακικής αλυσίδας Είδος δεσμών Άκυκλες Κυκλικές Κορεσμένες Ακόρεστες Ομόλογες σειρές Ετεροκυκλικές Ισοκυκλικές

Οργανικές ενώσεις (2 από 4) Ταξινόμηση οργανικών ενώσεων Ανάλογα με το είδως των δεσμών μεταξύ ατόμων C Ανάλογα με τη μορφή της C – αλυσίδας Ανάλογα με τη χαρακτηριστική ομάδα Τάξεις χαρακτηριστικών ενώσεων Κορεσμένες Ακόρεστες Άκυκλες Κυκλικές Ισοκυκλικές ετεροκυκλικές Αλεικυκλικές Αρωματικές Υδρογονάνθρακες Αλκοόλες … Αλκάνια Αλκένια …

Οργανικές ενώσεις (3 από 4) Ανόργανες ενώσεις Οι περισσότερες είναι ομοιοπολικές ενώσεις. Οι περισσότερες είναι ιοντικές ενώσεις. Ευπαθείς σε υψηλές θερμοκρασίες και στην επίδραση ισχυρών οξέων και βάσεων. Ανθεκτικές σε υψηλές θερμοκρασίες, και στην επίδραση ισχυρών οξέων και βάσεων. Χαμηλό σημείο βρασμού (σ.β) και τήξης (σ.τ.) με μεγάλες τάσεις ατμών Υψηλό σημείο βρασμού και τήξης με μικρές τάσεις ατμών. Διαλύονται κυρίως σε οργανικούς διαλύτες Διαλύονται κυρίως σε ανόργανους διαλύτες Δίνουν αντιδράσεις μοριακές, αργές, κατά κανόνα αμφίδρομες και συχνά πολύπλευρες με διαφορετικά προϊόντα Δίνουν αντιδράσεις ιοντικές, ταχείες, κατά κανόνα μονόδρομες και όχι πολύπλευρες με συγκεκριμένα προϊόντα. Εμφανίζουν συχνά φαινόμενα ισομέρειας Εμφανίζουν σπάνια φαινόμενα ισομέρειας Εμφανίζουν συχνά φαινόμενα πολυμέρειας Εμφανίζουν σπάνια φαινόμενα πολυμέρειας Έχουν πυκνότητα συνήθως παραπλήσια της μονάδας Έχουν πυκνότητα συνήθως > 1 Είναι αριθμητικά πολύ περισσότερες (*) Είναι αριθμητικά λιγότερες

Οργανικές ενώσεις (4 από 4) Σύγκριση ιδιοτήτων οργανικής ένωσης (βενζόλιο) και ανόργανης ένωσης (χλωριούχο νάτριο) Γνωρίσματα Βενζόλιο Χλωριούχο νάτριο Χημικός τύπος C6H6 NaCl Διαλυτότητα στο νερό Αδιάλυτο Διαλυτό Διαλυτότητα στο οκτάνιο Εύφλεκτο Ναι Όχι Σημείο βρασμού 5,5°C 801°C Σημείο τήξης 80°C 1413°C Πυκνότητα 0,8 g/mL 2,7 g/mL Δεσμός ομοιοπολικός ετεροπολικός

Λειτουργικές ομάδες (1 από 3) Λειτουργικές ομάδες που περιέχουν μόνο C, Λειτουργικές ομάδες που περιέχουν ετεροάτομο, Λειτουργικές ομάδες που περιέχουν διπλό δεσμό άνθρακα- οξυγόνου.

Ομόλογες σειρές Οργανικές ενώσεις με ίδια λειτουργική ομάδα. Παρόμοιες χημικές ιδιότητες. Φυσικές ιδιότητες που μεταβάλλονται ομαλά από ένα μέλος της σειράς σε επόμενο.

Λειτουργικές ομάδες (2 από 3) Η καρβοξυομάδα (-COOH). Η σουλφοξυομάδα (-SO3H) Η καρβοαλκοξυομάδα (-COO-C- ή -COOR, R: με την ευρεία έννοια οποιασδήποτε ανθρακούχας ομάδας). Η αλοφορμυλομάδα (-COX, X: ιώδιο, βρώμιο, χλώριο και φθόριο), H καρβοξαμιδομάδα (-CONH2), Η κυανομάδα (-CN). Η φορμυλομάδα (-CHO). Η οξομάδα >CO-) . Η υδροξυομάδα (-OH). Η σουλφυδρυλομάδα (-SH). H αμινομάδα (>N-). Η ιμινομάδα (=N-).

Λειτουργικές ομάδες (3 από 3) Η αλκοξυομάδα (-C-O-C-, ή RO-, R: με την ευρεία έννοια οποιασδήποτε ανθρακούχας ομάδας). H αλκοθειομάδα (-C-S-C-, ή RS-, R: με την ευρεία έννοια οποιασδήποτε ανθρακούχας ομάδας). Η αλκινυλομάδα (-C≡C-) Η αλκενυομάδα (>C=C<) Η αρυλομάδα (Ar-) Τα αλογόνα (-X, όπου X: ιώδιο, βρώμιο, χλώριο και φθόριο) Η νιτροομάδα (-NO2) Η νιτρωδοομάδα (-NO) Η διαζωμάδα (=N2) Η αζωομάδα (-N=N-) Η αλκυλοομάδα (-R όπου R: με τη στενή έννοια του αλκυλίου.)

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (1 από 10) Το όνομα της κύριας ανθρακικής αλυσίδας προκύπτει από τρία συνθετικά. 1ο συνθετικό (αριθμός ατόμων C) 2ο συνθετικό (είδος δεσμού ανάμεσα στα άτομα C) 3ο συνθετικό (χαρακτηριστική ομάδα) 1 άτομο C: μεθ- 2 άτομα C: αιθ- 3 άτομα C: προπ- 4 άτομα C: βουτ- 5 άτομα C: πεντ- . Μόνο απλοί δεσμοί: -αν- 1 διπλός δεσμός: -εν- 1 τριπλός δεσμός: -ιν- 2 διπλοί δεσμοί: -διεν- 2 τριπλοί δεσμοί: -διιν- Υδρογονάνθρακας: -ιο -COOH: -ικό οξύ -ΟΗ: -όλη -CH=O -άλη -CO- -όνη

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (2 από 10) Παραδείγματα: CH3-CH2-CH2-CH3 Βουτάνιο CH3-CH2-OH Αιθανόλη CH3-CO-CH3 Προπανόνη H-CH=O Μεθανάλη H-COOH Μεθανικό οξύ CH2=C=CH2 Προπαδιένιο CH3-CH2-CH2-CH2COOH Πεντανικό οξύ

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (3 από 10) Η θέση του πολλαπλού δεσμού καθορίζεται με αριθμό που γράφεται στην αρχή του κύριου ονόματος. CH3-CH=CH-CH3 2- βουτένιο CH2=CH-CH2-CH3 1- βουτένιο CH3-CH2-CH2-C≡CH 1- πεντίνιο CH3-CH2-C ≡C-CH3 2- πεντίνιο

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (4 από 10) Η θέση της χαρακτηριστικής ομάδας καθορίζεται με αριθμό, ο οποίος όταν: δεν υπάρχει πολλαπλός δεσμός, γράφεται στην αρχή του κύριου ονόματος. CH3-CH-CH2-CH3 - ΟΗ 2- βουτανόλη δεν υπάρχει πολλαπλός δεσμός, γράφεται στην αρχή του κύριου ονόματος. CH ≡C-CH2-C-CH3 = Ο 4- πεντιν-2-όνη

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (5 από 10) Δεν χρειάζεται να δηλωθεί με αριθμό η θέση των χαρακτηριστικών ομάδων: -COOH, -CH=O, -CN. Ο C είναι πάντα στη θέση 1.

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (6 από 10) Τα ονόματα των διακλαδώσεων μπαίνουν μπροστά από το όνομα της κύριας ανθρακικής αλυσίδας και η θέση τους δηλώνεται με αριθμούς, που προηγούνται των ονομάτων τους. Οι διακλαδώσεις είναι συνήθως αλκύλια. CH3- μεθύλιο C2H5- ή CH3-CH2- αιθύλιο C3H7- ή CH3-CH2-CH2- προπύλιο ή CH3-CH- Ισοπροπύλιο - CH3 Αν υπάρχουν ίδιες διακλαδώσεις, μπροστά από το όνομα τους μπαίνει αριθμητικό πρόθεμα (δι-, τρι-, τετρα-,…), που δηλώνει το πλήθος τους.

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (7 από 10) - CH3 CH3-CH-CH2-COOH 3-μεθυλο-βουτανικό οξύ - CH3 CH≡C-C-CH2-CHO 3,3- διμεθυλο-4- πεντινάλη - CH3 CH3-C-CH2-CΗ-CH-CH3 C2H5 4-αιθυλο-2,2,5-τριμεθυλο εξάνιο

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (8 από 10) Κατά την αρίθμηση μιας ανθρακικής αλυσίδας, η σειρά προτεραιότητας είναι: Χαρακτηριστική ομάδα > πολλαπλός δεσμός > αλογόνο > διακλάδωση Κύρια ανθρακική αλυσίδα θεωρείται η αλυσίδα με τα περισσότερα άτομα C και τις περισσότερες χαρακτηριστικές ομάδες και πολλαπλούς δεσμούς.

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (9 από 10) Όταν υπάρχουν δύο ή περισσότερες χαρακτηριστικές ομάδες: αν είναι ίδιες, μπροστά από το όνομα μπαίνει αριθμητικό πρόθεμα CH2=CH-CH-CH-CH3 - ΟH 4- πεντεν- 2,3- διόλη

Ονοματολογία οργανικών ενώσεων (10 από 10) αν είναι διαφορετικές, η επικρατέστερη δίνει την κατάληξη και η άλλη δηλώνεται με πρόθεμα. Χαρακτηριστική ομάδα Πρόθεμα Κατάληξη -COOH -CN -CH=O -CO- -OH -NH2 - Κυανο- Αλδεϋδο- Κετο- Υδροξυ- Αμινο- -ικό οξύ -νιτρίλιο -άλη -όνη -όλη -ιο

Ομόλογες σειρές άκυκλων υδρογονανθράκων Οι ενώσεις του πίνακα αυτού περιέχουν μόνο C και H και μπορεί να είναι κορεσμένες ή ακόρεστες. Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Αλκάνια CnH2n+2 (n≥1) ή RH CH4 Κορεσμένοι υδρογονάνθρακες ή παραφίνες Αλκένια CnH2n (n≥2) CH2=CH2 Ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 1 διπλό δεσμό ή ολεφίνες Αλκίνια CnH2n-2 (n≥2) CH≡CH Ακόρεστοι υδρογονάνθρακες με 1 τριπλό δεσμό. Ισομερείς με τα αλκαδιένια Αλκαδιένια CnH2n-2 (n≥3) CH2=C=CH2 Ακόρεστοι υδρ/κες με 2 διπλούς δεσμούς ή διολεφίνες. Ισομερείς με τα αλκίνια

Ομόλογες σειρές ενώσεων που περιέχουν οξυγόνο (Ο) Οι ενώσεις αυτού του πίνακα περιέχουν δεσμό C=O, έχουν μόνο μια χαρακτηριστική ομάδα και είναι κορεσμένες. Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Aλκοόλες CnH2n+1OH (n≥1) ή ROH CH3OH Ισομερείς με τους αιθέρες Αιθέρες CnH2n+1OCmH2m+1 (n,m ≥1) ή ROR' CH3OCH3 Ισομερείς με τις αλκοόλες. Ο ROR' ταυτίζεται με τον R'OR Αλδεΰδες CnH2n+1CHO (n≥0) ή RCHO HCHO Ισομερείς με τις κετόνες. Κετόνες CnH2n+1COCmH2m+1 (n,m ≥1) ή RCOR' CH3COCH3 Ισομερείς με τις αλδεΰδες. Η RCOR' ταυτίζεται με την R'COR Οξέα CnH2n+1COOH (n≥0) ή RCOOH HCOOH Ισομερή με τους εστέρες Εστέρες CnH2n+1COΟCmH2m+1 (n≥0,m ≥1) ή RCOΟR' HCOΟCH3 Ισομερείς με τα οξέα. Ο RCOOR' δεν είναι ίδιος με τον R'CΟOR

Ομόλογες σειρές ενώσεων που περιέχουν αλογόνο (Χ) Ομόλογες σειρές ενώσεων που περιέχουν αλογόνο (Χ)  Οι ενώσεις αυτού του πίνακα περιέχουν δεσμό C-Χ, έχουν μόνο μια χαρακτηριστική ομάδα και είναι κορεσμένες. Μπορεί να περιέχουν και δεσμό C=O. Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Αλκυλαλογονίδια CnH2n+1Χ (n≥1) ή RΧ CH3Χ Χ = φθόριο (F), χλώριο (Cl), βρόμιο (Br), ιώδιο (I) Ακυλαλογονίδια CnH2n+1COΧ (n≥1) ή RCOΧ CH3COΧ

Ομόλογες σειρές ενώσεων που περιέχουν άζωτο (Ν) (1 από 2) Οι ενώσεις αυτού του πίνακα περιέχουν δεσμούς C-Ν ή C=N ή C≡N, έχουν μόνο μια χαρακτηριστική ομάδα και είναι κορεσμένες. Μπορεί να περιέχουν και δεσμό C=O. Στα αζίδια, στα νιτρίλια, και στις νιτροζοενώσεις, το R μπορεί να είναι και κυκλική ομάδα.

Ομόλογες σειρές ενώσεων που περιέχουν άζωτο (Ν) (2 από 2) Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Νιτρίλια CnH2n+1CΝ (n≥1) ή RCΝ CH3CN Νιτρώδεις εστέρες CnH2n+1ΟΝΟ (n≥1) ή RΟΝΟ CH3OΝΟ Προέρχονται από τις αλκοόλες. Ισομερείς με τις νιτροπαραφίνες Νιτροπαραφίνες CnH2n+1ΝΟ2 (n≥1) ή RΝΟ2 CH3ΝΟ2 Ισομερείς με τους νιτρώδεις εστέρες Νιτρικοί εστέρες CnH2n+1ΟΝΟ2 (n≥1) ή RΟΝΟ2 CH3OΝΟ2 Προέρχονται από τις αλκοόλες. Νιτροζοενώσεις CnH2n+1NO (n≥1) ή RNO CH3NO Αζίδια CnH2n+1N3 (n≥1) ή RN3 CH3N3 Αμίδια CnH2n+1CONH2 (n≥1) ή RCOΝH2 CH3CONH2 Αμίνες 1oταγείς : CnH2n+1NH2 (n≥1) ή RNH2 CH3NH2 Έχουν κοινό ΓΜΤ : CnH2n+3N με n≥1 ή 2 ή 3 ή 4 για 1ο, 2ο, 3ο, 4οενώσεις αντίστοιχα. Είναι ισομερή μεταξύ τους 2οταγείς : (CnH2n+1)2NH (n≥1) ή R2NH CH3NHCH3 3οταγείς : (CnH2n+1)3N (n≥1) ή R3N (CH3)3N 4oταγείς ενώσεις του αμμωνίου: (CnH2n+1)4N+ ή R4N+ (CΗ3)4Ν+

Ομόλογες σειρές ενώσεων που περιέχουν θείο (S) Οι ενώσεις αυτού του πίνακα περιέχουν δεσμούς C-S ή C=S, έχουν μόνο μια χαρακτηριστική ομάδα και είναι κορεσμένες. Μπορεί να περιέχουν και δεσμό C=O. Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Όξινοι θειικοί εστέρες CnH2n+1ΟSΟ3H (n≥1) ή RΟSΟ3H CH3OSΟ3H Προέρχονται από τις αλκοόλες. Θειαιθέρες CnH2n+1SCmH2m+1 (n,m≥1) ή RSR' CH3SCH3 Θειόλες CnH2n+1SH (n≥1) ή RSH CH3SH Σουλφονικά οξέα CnH2n+1SO3H (n≥1) ή RSO3H CH3SO3H

Ομόλογες σειρές οξέων με μια ή δύο διαφορετικές χαρακτηριστικές ομάδες Ομόλογες σειρές οξέων με μια ή δύο διαφορετικές χαρακτηριστικές ομάδες  Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Ακόρεστα μονοκαρβονικά οξέα CnH2n-1COOH (n≥1) CH2=CH-COOH Περιέχουν 1 διπλό δεσμό Κορεσμένα δικαρβονικά οξέα CnH2n(COOH)2(n≥0) HOOC-COOH Κορεσμένα μονοϋδροξυ-μονοκαρβονικά οξέα CnH2nΟΗCOOH (n≥1) OH-CH2-COOH Κορεσμένα διυδροξυ-δικαρβονικά οξέα CnH2n-2(ΟΗ)2(COOH)2 (n≥1) C(ΟΗ)2(COOH)2 Κορεσμένα μονοϋδροξυ-τρικαρβονικά οξέα CnH2n-2(ΟΗ)(COOH)3 (n≥1) C(ΟΗ)(COOH)3 Κορεσμένα μονοαμινο-μονοκαρβονικά οξέα CnH2n(ΝΗ2)(COOH)2 (n≥1) CΗ(ΝΗ2)CΟΟΗ Κορεσμένα μονοαμινο-δικαρβονικά οξέα CnH2n-1(ΝΗ2)(COOH) (n≥1) CΗ(ΝΗ2)(CΟΟΗ)2 Κορεσμένα διαμινο-μονοκαρβονικά οξέα CnH2n-1(ΝΗ2)2COOH (n≥1) CΗ(ΝΗ2)2(CΟΟΗ)

Ομόλογες σειρές κυκλικών μη αρωματικών υδρογονανθράκων Οι κυκλικές ενώσεις του πίνακα αυτού περιέχουν μόνο C και H και μπορεί να είναι κορεσμένες ή ακόρεστες. Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Παρατηρήσεις Κυκλοαλκάνια CnH2n (n≥3) Ισομερή με τα αλκένια Kυκλοαλκένια CnH2n-2 (n≥4) Ισομερή με τα αλκίνια και τα αλκαδιένια

Ομόλογες σειρές αρωματικών ενώσεων (1/2) Ομόλογη σειρά Γενικός Τύπος Πρώτο μέλος Αρωματικοί υδρογονάνθρακες Ομόλογα βενζολίου : CnH2n-6 (n≥6) Ομόλογα ναφθαλινίου : CnH2n-12 (n≥10) Ομόλογα ανθρακενίου : CnH2n-18 (n≥14) Αρωματικά αλογονοπαράγωγα CnH2n-6-mXm (n≥6,m≥1) X=F,Cl,Br,I Φαινόλες  ή αρωματικές αλκοόλες CnH2n-6-m(OH)m (n≥6,m≥1)  

Ομόλογες σειρές αρωματικών ενώσεων (2/2) Αρωματικά καρβονικά οξέα CnH2n-6-m(COOH)m (n≥6,m≥1) Αρωματικές αλδεΰδες CnH2n-6-m(CHΟ)m (n≥6,m≥1) Αρωματικές νιτροενώσεις CnH2n-6-m(ΝΟ2)m (n≥6,m≥1) Αρωματικές αμίνες CnH2n-6-m(ΝΗ2)m (n≥6,m≥1) Αρωματικά σουλφοξέα CnH2n-6-m(SO3H)m (n≥6,m≥1)

Τέλος Ενότητας 30

Σημειώματα 31

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Χριστίνα Φούντζουλα 2014. Χριστίνα Φούντζουλα. «Οργανική Χημεία. Ενότητα 2: Ονοματολογία Οργανικών Ενώσεων». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr. 32

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση περιεχομένου από τα ακόλουθα έργα: chemistry.msu.edu

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 36

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 37