ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ι Ρατσισμός – εκπαιδευτικός ρατσισμός Διδάσκων : Αναπληρωτής Καθηγητής Νικολάου Γεώργιος

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Διάρθρωση Εννοιολογική οριοθέτηση. Φιλοσοφική προσέγγιση. Ψυχολογική προσέγγιση. Παιδαγωγική & Εκπαιδευτική προσέγγιση. Διαπολιτισμική παιδαγωγική. Μαθαίνοντας να ζούμε μαζί.

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 1/7 Ο ρατσισμός συνιστά ένα πρωταρχικό φαινόμενο της ατομικής και συλλογικής ζωής. Ως φαινόμενο, αλλά και ως θεσμός που στηρίχτηκε στη φυλετική διάκριση, ο ρατσισμός σφράγισε τη ζωή των αρχαίων κοινωνιών και προώθησε τη συνένωση με βάση την αιματογενετική συγγένεια. Σήμερα το φαινόμενο του ρατσισμού εμφανίζεται περισσότερο στο εσωτερικό των κρατών και λογίζεται ως μία περιφρονητική στάση απέναντι σε ομάδες πληθυσμών, που υφίστανται τις δυσμενείς επιπτώσεις του. Ο ρατσισμός συνιστά ένα πρωταρχικό φαινόμενο της ατομικής και συλλογικής ζωής, το οποίο κατά την προϊστορία και και τις παλαιότερες περιόδους της ιστορίας ίσχυε ως καθοριστικός θεσμός για τις διανθρώπινες σχέσεις. Ως φαινόμενο, αλλά και ως θεσμός που στηρίχτηκε στη φυλετική διάκριση, ο ρατσισμός σφράγισε τη ζωή των αρχαίων κοινωνιών και προώθησε τη συνένωση με βάση την αιματογενετική συγγένεια. Η παράλληλη συγκρότηση κρατών με πολυ-φυλετική και πολυ-εθνική σύνθεση, που παρατηρήθηκε τόσο στην αρχαία όσο και τη νεώτερη εποχή, έκλεισε με τη Γαλλική Επανάσταση, η οποία επέβαλε την πολιτική συγκρότηση εθνοκρατικού τύπου. Σήμερα το φαινόμενο του ρατσισμού εμφανίζεται περισσότερο στο εσωτερικό των κρατών και λογίζεται ως μία περιφρονητική στάση απέναντι σε ομάδες πληθυσμών, που υφίστανται τις δυσμενείς επιπτώσεις του

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 2/7 Στη νεώτερη ιστορία, έχουμε ενίσχυση του φαινομένου σε δύο περιπτώσεις: την εποχή των ανακαλύψεων και της αποικιοκρατίας και τελευταία, κατά την εποχή των μεγάλων μεταναστεύσεων. Ο όρος ρατσισμός, παρά το ότι το φαινόμενο έχει μια μεγάλη ιστορία, καταγράφεται ως τέτοιος μόλις τη δεκαετία του ’30. Στη νεώτερη ιστορία, έχουμε ενίσχυση του φαινομένου σε δύο περιπτώσεις: την εποχή των ανακαλύψεων και της αποικιοκρατίας και τελευταία, κατά την εποχή των μεγάλων μεταναστεύσεων. Ο όρος ρατσισμός, παρά το ότι το φαινόμενο έχει μια μεγάλη ιστορία, καταγράφεται ως τέτοιος μόλις τη δεκαετία του ’30.

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 3/7 Magnus Hirschfeld: Πρωτοχρησιμοποιεί τον όρο στο ομώνυμο έργο του το 1937. Δόγμα, σύμφωνα με το οποίο μια εθνική ομάδα είναι καταδικασμένη ως κατώτερη εκ γενετής, ενώ μια άλλη καθορίζεται εκ γενετής ως ανώτερη. Θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ικανότητες καθορίζονται από τη φυλή (race). Magnus Hirschfeld: Πρωτοχρησιμοποιεί τον όρο στο ομώνυμο έργο του το 1937. Χαρακτηρίζει τη μέθοδο και την αντίστοιχη πορεία των Ναζιστών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τη φυλετική βιολογία και την ανθρωπολογία, για να εφαρμόσουν και να δικαιολογήσουν το πολιτικό τους πρόγραμμα. Δόγμα, σύμφωνα με το οποίο μια εθνική ομάδα είναι καταδικασμένη ως κατώτερη εκ γενετής, ενώ μια άλλη καθορίζεται εκ γενετής ως ανώτερη (Garcia, Goldberg) Θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ικανότητες καθορίζονται από τη φυλή (race). Είναι μια διδασκαλία που υπερασπίζεται την ανωτερότητα της φυλής (Shaefer, Scott-Foresman, Clenview κλπ)

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 4/7 Etienne Balibar: Ο ρατσισμός αρθρώνεται γύρω από το στίγμα της ετερότητας, όπως το χρώμα του δέρματος, η εθνική προέλευση, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, το σωματικό ελάττωμα και γενικά γύρω από τη διαφορετικότητα του «Άλλου» και εγγράφεται σε πρακτικές περιφρόνησης, αδιαλλαξίας, ευτελισμού, εκμετάλλευσης και βίας, καθώς και σε συμπεριφορές και πράξεις που αποσκοπούν στην κάθαρση του κοινωνικού σώματος από ξένα στοιχεία, προκειμένου να διαφυλαχθεί η ταυτότητα του «Εμείς» από κάθε πρόσμιξη. Etienne Balibar: Ο ρατσισμός αρθρώνεται γύρω από το στίγμα της ετερότητας, όπως το χρώμα του δέρματος, η εθνική προέλευση, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, το σωματικό ελάττωμα και γενικά γύρω από τη διαφορετικότητα του «Άλλου» και εγγράφεται σε πρακτικές περιφρόνησης, αδιαλλαξίας, ευτελισμού, εκμετάλλευσης και βίας, καθώς και σε συμπεριφορές και πράξεις που αποσκοπούν στην κάθαρση του κοινωνικού σώματος από ξένα στοιχεία, προκειμένου να διαφυλαχθεί η ταυτότητα του «Εμείς» από κάθε πρόσμιξη

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 5/7 Colette Guillaumin: Τρία είδη ρατσισμού. Ως συμπεριφορά που διαχέεται στις ανθρώπινες σχέσεις. Ως πολιτικό λόγο, που εμφιλοχωρεί στις ομιλίες και τα προγράμματα κομμάτων. Ως δομικό στοιχείο των νόμων του κράτους (π.χ. ναζιστική Γερμανία, Ν. Αφρική κλπ). Colette Guillaumin: Τρία είδη ρατσισμού Ως συμπεριφορά που διαχέεται στις ανθρώπινες σχέσεις Ως πολιτικό λόγο, που εμφιλοχωρεί στις ομιλίες και τα προγράμματα κομμάτων Ως δομικό στοιχείο των νόμων του κράτους (π.χ. ναζιστική Γερμανία, Ν. Αφρική κλπ)

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 6/7 Ο ρατσισμός, όπως και ο εθνικισμός, είναι μια μορφή λαϊκισμού, που θέλει να μπερδεύει τα αίτια της κρίσης με τις συνέπειές της. Ο ρατσισμός εξυπηρετεί πάντα, συνειδητά ή ασυνείδητα, ορισμένα συμφέροντα και πολλές φορές μάλιστα ετερογενή. Η ρατσιστική συμπεριφορά ποτέ δεν είναι «αφιλοκερδής». Ο ρατσισμός, όπως και ο εθνικισμός, είναι μια μορφή λαϊκισμού, που θέλει να μπερδεύει τα αίτια της κρίσης με τις συνέπειές της. Ο ρατσισμός εξυπηρετεί πάντα, συνειδητά ή ασυνείδητα, ορισμένα συμφέροντα και πολλές φορές μάλιστα ετερογενή. Η ρατσιστική συμπεριφορά ποτέ δεν είναι «αφιλοκερδής»

Εννοιολογική Οριοθέτηση Του Ρατσισμού 7/7 Σύμφωνα με τον Ζήση Παπαδημητρίου, ως ρατσισμό εννοούμε: Τις προκαταλήψεις που εκδηλώνονται σε βάρος «φυλετικών», εθνικών, θρησκευτικών και κοινωνικών μειονοτήτων, και. Την πρακτική των διακρίσεων, της περιθωριοποίησης, του κοινωνικού αποκλεισμού και των διωγμών, μέχρι τη φυσική εξόντωση των ατόμων που ανήκουν σ’ αυτές τις μειονότητες. Σύμφωνα με τον Ζήση Παπαδημητρίου, ως ρατσισμό εννοούμε: Τις προκαταλήψεις που εκδηλώνονται σε βάρος «φυλετικών», εθνικών, θρησκευτικών και κοινωνικών μειονοτήτων, και Την πρακτική των διακρίσεων, της περιθωριοποίησης, του κοινωνικού αποκλεισμού και των διωγμών, μέχρι τη φυσική εξόντωση των ατόμων που ανήκουν σ’ αυτές τις μειονότητες.

Φιλοσοφική προσέγγιση Τέσσερα μοντέλα ρατσισμού: Αντιληπτικός ή νοηματικός ρατσισμός. Συμπεριφορικός ρατσισμός. Ενισχυτικός ρατσισμός. Θεσμικός ρατσισμός. (Γρηγόρης Καραφύλλης). Φιλοσοφική προσέγγιση Τέσσερα μοντέλα ρατσισμού: Αντιληπτικός ή νοηματικός ρατσισμός Συμπεριφορικός ρατσισμός Ενισχυτικός ρατσισμός Θεσμικός ρατσισμός Δεν θα επεκταθούμε σε λεπτές οριοθετήσεις γιατί αυτό ξεπερνάει τα όρια της εκλαΐκευσης και θα καταλήξει κουραστικό

Ψυχολογική προσέγγιση Κατηγοριακή αντίληψη του «Άλλου»: ανάγκη σύμφυτη του νου – ως συστήματος αντίληψης και σκέψης – για αναγωγή του πολύπλοκου σε απλό. Ψυχολογική προσέγγιση Κατηγοριακή αντίληψη του «Άλλου»: ανάγκη σύμφυτη του νου – ως συστήματος αντίληψης και σκέψης – για αναγωγή του πολύπλοκου σε απλό

Στερεότυπα και προκαταλήψεις Στερεοτυπική σκέψη ονομάζεται στην κοινωνική ψυχολογία εκείνη η σκέψη, η οποία με αφετηρία την ταξινόμηση ενός ατόμου, οδηγείται σε ατεκμηρίωτες γενικεύσεις ως προς τις ιδιότητες που υποτίθεται ότι ότι έχει κάθε άτομο που ανήκει στις παραπάνω κατηγορίες. Στερεότυπο = γενίκευση για το πώς συγκροτείται ο άλλος. Χαρακτηριστική, για το στερεότυπο είναι η υπερβολή. Στερεότυπα και προκαταλήψεις Στερεοτυπική σκέψη ονομάζεται στην κοινωνική ψυχολογία εκείνη η σκέψη, η οποία με αφετηρία την ταξινόμηση ενός ατόμου, οδηγείται σε ατεκμηρίωτες γενικεύσεις ως προς τις ιδιότητες που υποτίθεται ότι ότι έχει κάθε άτομο που ανήκει στις παραπάνω κατηγορίες Στερεότυπο = γενίκευση για το πώς συγκροτείται ο άλλος Χαρακτηριστική, για το στερεότυπο είναι η υπερβολή

Η υπερβολή στο στερεότυπο Τριών ειδών: 1. Στο επίπεδο του εντοπισμού των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν την ομάδα και όσους ανήκουν σ’ αυτήν. 2. Στο επίπεδο έκφρασης των ιδιοτήτων αυτών. 3. Στο επίπεδο της γενίκευσης. Η υπερβολή στο στερεότυπο Τριών ειδών: 1. Στο επίπεδο του εντοπισμού των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν την ομάδα και όσους ανήκουν σ’ αυτήν 2. Στο επίπεδο έκφρασης των ιδιοτήτων αυτών 3. Στο επίπεδο της γενίκευσης

Η προκατάληψη Αν το στερεότυπο είναι η εικόνα που έχω για τον «άλλο», ως μέλους μιας συγκεκριμένης κοινωνικής κατηγορίας, η προκατάληψη περιγράφει τη στάση απέναντι στο συλλογικό «άλλο», που μας προδιαθέτει ευνοϊκά ή αρνητικά απέναντί του. Η προκατάληψη Αν το στερεότυπο είναι η εικόνα που έχω για τον «άλλο», ως μέλους μιας συγκεκριμένης κοινωνικής κατηγορίας, η προκατάληψη περιγράφει τη στάση απέναντι στο συλλογικό «άλλο», που μας προδιαθέτει ευνοϊκά ή αρνητικά απέναντί του.

Η κοινωνική διάκριση Ο όρος διάκριση παραπέμπει στην άδικη μεταχείριση ενός ατόμου, για το λόγο ότι αυτό ανήκει σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Κοινωνική διάκριση = διαφοροποιημένη μεταχείριση, είτε ευνοϊκή, είτε δυσμενής. Ουσιαστικά, μιλάμε για διαφοροποιημένη μεταχείριση επί δικαιωμάτων, των οποίων ουσιαστικά θα απολάμβανε το άτομο το οποίο την υφίσταται, γιατί διαφορετικά, διαφοροποιημένη μεταχείριση σε κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. γέροντες) υπάρχει έτσι κι αλλιώς, χωρίς αυτό να θεωρείται διάκριση. Η κοινωνική διάκριση Ο όρος διάκριση παραπέμπει στην άδικη μεταχείριση ενός ατόμου, για το λόγο ότι αυτό ανήκει σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Κοινωνική διάκριση = διαφοροποιημένη μεταχείριση, είτε ευνοϊκή, είτε δυσμενής Ουσιαστικά, μιλάμε για διαφοροποιημένη μεταχείριση επί δικαιωμάτων, των οποίων ουσιαστικά θα απολάμβανε το άτομο το οποίο την υφίσταται, γιατί διαφορετικά, διαφοροποιημένη μεταχείριση σε κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. γέροντες) υπάρχει έτσι κι αλλιώς, χωρίς αυτό να θεωρείται διάκριση

Αντιμετώπιση της στερεοτυπικής σκέψης Το στερεότυπο βασίζεται πάνω στην άγνοια. Για το λόγο αυτό προκύπτουν και οι υπερβολές. Για να αντιμετωπίσουμε τα στερεότυπα και τη στερεοτυπική σκέψη πρέπει, πρώτα απ΄όλα να γνωρίσουμε τον άλλο. Η γνωριμία αυτή, είτε σε ατομικό επίπεδο, είτε σε συλλογικό επίπεδο, βοηθά στην αλληλοκατανόηση. Αντιμετώπιση της στερεοτυπικής σκέψης Το στερεότυπο βασίζεται πάνω στην άγνοια. Για το λόγο αυτό προκύπτουν και οι υπερβολές Για να αντιμετωπίσουμε τα στερεότυπα και τη στερεοτυπική σκέψη πρέπει, πρώτα απ΄όλα να γνωρίσουμε τον άλλο. Η γνωριμία αυτή, είτε σε ατομικό επίπεδο, είτε σε συλλογικό επίπεδο, βοηθά στην αλληλοκατανόηση

Πού και πώς δίνουμε τη μάχη ενάντια στο ρατσισμό Άξονες για την εκπαίδευση στον 21ο αι. (Jacques Delors). Μαθαίνω για να γνωρίζω. Μαθαίνω για να κάνω. Μαθαίνω για να είμαι. Μαθαίνω να ζω μαζί με τους άλλους. Πού και πώς δίνουμε τη μάχη ενάντια στο ρατσισμό Άξονες για την εκπαίδευση στον 21ο αι. (Jacques Delors) Μαθαίνω για να γνωρίζω Μαθαίνω για να κάνω Μαθαίνω για να είμαι Μαθαίνω να ζω μαζί με τους άλλους

Ο ρόλος του σχολείου Αναρωτιόμαστε πού αλλού, εκτός του σχολείου, θα μπορούσαμε, με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, να μάθουμε να ζούμε μαζί. Το σχολείο είναι ο αδιαπραγμάτευτος χώρος μετάδοσης τόσο των γνώσεων,όσο και του ηθικού και πνευματικού πολιτισμού, άρα είναι εκεί όπου θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί. Ο ρόλος του σχολείου Αναρωτιόμαστε πού αλλού, εκτός του σχολείου, θα μπορούσαμε, με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, να μάθουμε να ζούμε μαζί. Το σχολείο είναι ο αδιαπραγμάτευτος χώρος μετάδοσης τόσο των γνώσεων,όσο και του ηθικού και πνευματικού πολιτισμού, άρα είναι εκεί όπου θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί

Η διαπολιτισμική πορεία Γνωριμία με Τον «Άλλο» Απόκτηση Αμοιβαίας Εμπιστοσύνης Επικοινωνία Διάθεση και επίτευξη εποικοδομητικής Συνεργασίας

Τρεις προτάσεις για σύνδεση της πολιτικής κοινότητας με το σχολείο Μία θέση για το διάλογο. Μία εκπαιδευτική συνέχεια ανάμεσα στην κοινότητα και το σχολείο. Νέες πολιτικές συμπεριφορές.

Μια θέση για το διάλογο Μελέτες περιπτώσεων και επίλυση κρίσεων. Η εμπειρία των κρατών σε αλληλοσπαραγμό συνεισφέρει στην υπόθεση αυτή (π.χ. Β. Ιρλανδία).

Μία εκπαιδευτική συνέχεια ανάμεσα στην κοινότητα και το σχολείο Για να μάθουμε να ζούμε μαζί, το σχολείο και τα Προγράμματα Σπουδών οφείλουν ομοίως να οδηγούν στην κατανόηση της πολυπλοκότητας των πραγματικών προβλημάτων της κοινωνίας τα οποία οι μαθητές αντιμετωπίζουν και προσπαθούν να επιλύουν καθημερινά, με τρόπο αποσπασματικό και ατελή. Το σχολείο οφείλει να χρησιμοποιεί το χώρο της Κοινότητας ως πεδίο εκπαιδευτικών εμπειριών.

Μία πορεία «εποικοδομητική» Το ενδιαφέρον στα παιχνίδια ρόλων και επίλυσης κρίσεων είναι ότι αποσταθεροποιούν τις αναπαραστάσεις, καταστρέφοντας την εσωτερική συνοχή αυτών των δομήσεων της πραγματικότητας, και υιοθετώντας μία διαφορετική οπτική γωνία, αντιλαμβανόμαστε πως και ο άλλος είναι εγκλωβισμένος στις δικές του, υποκειμενικές αναπαραστάσεις.

Νέες πολιτικές συμπεριφορές Η εκπαίδευση νομιμοποιείται όσο περισσότερο εναρμονίζεται με έναν κοινωνικό σχεδιασμό και πρόγραμμα. Οι νέες συνθήκες, μέσα από ένα περιβάλλον υπό παγκοσμιοποίηση, εισάγουν νέες κλίμακες αξιών και νέες πολιτικές συμπεριφορές. Η ένταξη σ’ ένα σύστημα είναι πλέον ρευστή και εξαρτάται από την παραμονή σ’ ένα τόπο και όχι από την εθνική ταυτότητα. Το σχολείο καλείται να παίξει, σε συνεργασία με την κοινότητα, ένα θεμελιώδη ρόλο στην υιοθέτηση των νέων πολιτικών συμπεριφορών, ώστε να μάθουμε να ζούμε μαζί.

Κλείνοντας Αν μπορούμε να πάρουμε ένα μάθημα από την παγκοσμιοποίηση, αυτό μπορεί να είναι η συνειδητοποίηση της πολυπλοκότητας των σχέσεων μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του. Ζούμε μαζί σημαίνει, εκτός των άλλων, και μία περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση στην κατεύθυνση της διαρκούς ανάπτυξης, τόσο σε επίπεδο τοπικό, όσο και παγκόσμιο.

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1110

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Αναπληρωτής Καθηγητής Νικολάου Γεώργιος. «ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ι. Ρατσισμός – εκπαιδευτικός ρατσισμός». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1110.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/