ΕΝΟΤΗΤΑ 14 ι 240-512

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Η Κυκλώπεια, το επεισόδιο δηλαδή με τον Πολύφημο που διηγείται ο Οδυσσέας στους Φαίακες, ανήκει στους «απόλογους» (ραψωδίες ι έως μ). Σ’ αυτούς ο ίδιος ο Οδυσσέας διηγείται παραστατικά από την αναχώρηση από την Τροία μέχρι την άφιξή του στο νησί της Ωγυγίας. Η εφαρμογής της αφηγηματικής τεχνικής in medias res έχει τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α) Στη 14η ενότητα παρουσιάζεται ο ίδιος ο Οδυσσέας να διηγείται τις περιπέτειές του (στους Κίκονες, τους Λωτοφάγους και τους Κύκλωπες). Ο ήρωας υπογραμμίζει ότι πρόκειται για γεγονότα που συνέβησαν στο μακρινό παρελθόν, αφού εξιστορεί τα γεγονότα με τη χρονολογική τους σειρά αλλά τα εμπλουτίζει και με τα σχόλια, τις κρίσεις και τις ερμηνείες του. Β) Στην ενότητα αυτή ο ποιητής εντάσσει μέσα στο ποιητικό παρόν (χώρα Φαιάκων) το ποιητικό παρελθόν με την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης (flash – back).

Παραμυθιακός χαρακτήρας της «Κυκλώπειας» Σε πολλά παραμύθια ελληνικά και ξένα γίνεται αναφορά σε κάποιο γίγαντα, πελώριο στο ανάστημα και υπερφυσικά δυνατό, που κρατά εγκλωβισμένους ανθρώπους σε μια σπηλιά. Οι άνθρωποι τελικά κατορθώνουν να σωθούν από το γίγαντα, που συνήθως παρουσιάζεται μονόφθαλμος. Συγκεκριμένα στην «Κυκλώπεια» εντοπίζουμε τα εξής παραμυθιακά στοιχεία: Ο Πολύφημος Α. -διαθέτει υπερφυσική σωματική δύναμη Β. -είναι ανθρωποφάγος Γ. -είναι μονόφθαλμος Δ. -ζει μόνος σε σπηλιά Ε. -είναι άσπλαχνος Στ. -είναι αφελής και εξαπατάται από τους ανθρώπους.

ΣΤΗ ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΦΗΜΟΥ

ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟ ΥΛΙΚΟ O κύκλωπας Πολύφημος (βίντεο – κόμικ) https://www.youtube.com/watch?v=av1742y XzpE Το επεισόδιο με τις Σειρήνες και με τον κύκλωπα Πολύφημο (βίντεο – κόμικ) Η ζωή μας είναι ένα ταξίδι, εικονογραφημένη – μελοποιημένη ποίηση της Αλκυόνης Παπαδάκη Νάμα: Οδυσσέας, τραγούδι των ΝΑΜΑ «Οδυσσέας». ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ι ραψωδία: Κίκονες, Λωτοφάγοι, Κύκλωπες (video της Ελένης Μουτάφη) ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ι -2 Κυκλώπεια (α΄μέρος ) : Στη σπηλιά του Κύκλωπα (video της Ελένης Μουτάφη) ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ι ραψωδία - Κυκλώπεια (β΄μέρος): Απόδραση από τη σπηλιά του Κύκλωπα (video της Ελένης Μουτάφη)

ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΗΝ ΚΥΚΛΩΠΕΙΑ Οι σύντροφοι του Οδ συμπεριφέρονται με ομαδικό πνεύμα και ακολουθούν τις αποφάσεις του αρχηγού τους. Η ομαδικότητα που τους χαρακτηρίζει διαπιστώνεται από το γεγονός ότι λυπούνται και θρηνούν όλοι για την απώλεια των συντρόφων τους Ο αρχηγός αναλαμβάνει την ευθύνη για τη ζωή των συντρόφων του. Μάλιστα, προκειμένου να τους σώσει, χρησιμοποιεί ακόμη και τη βία. Η λανθασμένη απόφαση του αρχηγού να παραμείνουν στη σπηλιά του Κύκλωπα έχει οδυνηρές συνέπειες για όλους. Έχασαν τη ζωή τους έξι σύντροφοι στη χώρα των Κυκλώπων.

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΔΙΨΑ ΓΙΑ ΓΝΩΣΗ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΔΙΨΑ ΓΙΑ ΓΝΩΣΗ Ο Οδ. διψά να γνωρίσει την κοινωνία των Κυκλώπων, παρά τις αντιδράσεις των συντρόφων του. Εκπροσωπεί τους βασικούς θεσμούς μιας πολιτισμένης κοινωνίας: Οι άνθρωποι πιστεύουν σε θεούς και είναι ευσεβείς. Οι άνθρωποι έχουν θεσπίσει νόμους. Υπάρχει επικοινωνία και συνεργασία ανάμεσα στις οικογένειες. Οι άνθρωποι είναι φιλόξενοι

ΟΙ ΠΡΩΤΟΓΟΝΟΙ ΚΥΚΛΩΠΕΣ Παρουσιάζονται τερατόμορφοι (γιγαντόσωμοι και μονόφθαλμοι), υπερφυσικά δυνατοί και ανθρωποφάγοι. Οι Κύκλωπες είναι ποιμενικός λαός, ζουν μέσα σε σπηλιές και οι οικογένειες ζουν απομονωμένες η μια από την άλλη. Δεν έχουν θεσμούς (φιλοξενίας) ούτε καμιά κοινωνική ή πολιτική οργάνωση. Δεν καλλιεργούν τη γη, ασχολούνται μόνο με τη συλλογή αυτοφυών καρπών. Δεν έχουν πλοία, που σημαίνει ότι δεν επικοινωνούν με άλλους λαούς και δεν ταξιδεύουν σε άλλους τόπους. Δε σέβονται τους θεούς

ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΟΔΥΣΣΕΑ - ΠΟΛΥΦΗΜΟΥ O Οδυσσέας, καθώς δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον αντίπαλό του στη σωματική δύναμη, και οι συνθήκες δεν του επιτρέπουν να χρησιμοποιήσει ξίφος, αξιοποιεί στο έπακρο την μῆτιν (= μια μορφή νόησης και σκέψης που συνδυάζει την οξυδέρκεια, την προνοητικότητα, την ευστροφία του πνεύματος, την καπατσοσύνη, την επαγρύπνηση, και τη μακρόχρονη εμπειρία). Από την αναμέτρηση τους, νικητής (και χωρίς τη βοήθεια των θεών) βγαίνει ο πολύμητις Οδυσσέας. Όχι όμως χωρίς απώλειες. Εκμεταλλεύεται τη χοντροκεφαλιά του Πολύφημου Τον παραπλανά με ψευδείς πληροφορίες για το καράβι τους και το όνομά του Τον εξαπατά με το κρασί Τον τυφλώνει κοιμισμένο Επινοεί έξυπνο τρόπο να διαφύγουν κάτω από τα κριάρια Τι κάνει ο Οδυσσέας για να προκαλέσει τον οίκτο του Πολύφημου και ποια μέσα επιστρατεύει για να σωθεί ο ίδιος και οι σύντροφοί του;

Tύφλωση του Πολύφημου. Aγγειογραφία του 500 π. X Tύφλωση του Πολύφημου. Aγγειογραφία του 500 π.X. (Παρίσι, Mουσείο Λούβρου)

Ο Οδυσσέας τυφλώνει τον Πολύφημο: ερυθρόμορφος καλυκόσχημος κρατήρας 4ου αι. π.Χ. (αγγειογραφία) [πηγή: The British Museum]

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΙΣΧΥΡΟΥ - ΑΔΥΝΑΤΟΥ Παρακολουθήστε προσεκτικά δύο βίντεο: Οδύσσεια 1: Οδυσσέας – Κύκλωπας. Δαβίδ και Γολιάθ. Στη συνέχεια, επισημάνετε τις ομοιότητες και τις διαφορές που παρατηρούνται ανάμεσα στους ήρωες που συγκρούονται. Παράλληλα κείμενα με θέμα την πάλη του ανθρώπου με στοιχεία υπερφυσικά στην προσπάθειά του να δαμάσει τον κόσμο που τον περιβάλλει. 1. Παραμύθι από τη Σερβία από το βιβλίο της Ε. Κακριδή, «Η διδασκαλία των ομηρικών επών» 2. Παραμύθι από την Κυνουρία από τον Ν. Γ. Πολίτη, «Παραδόσεις», αρ. 626. Ποια κοινά στοιχεία υπάρχουν ανάμεσα στο παραμύθι του Κύκλωπα και στα νεότερα παραμύθια; Έχει εμπνεύσει το παραμύθι του Κύκλωπα τη λαϊκή μας παράδοση; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας σε ένα σύντομο κείμενο.

Έξοδος από τη σπηλιά

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Αναζητήστε εικονογραφικό υλικό με θέμα τον Οδυσσέα και τον Κύκλωπα. Μπορείτε να κάνετε ελεύθερη αναζήτηση στο διαδίκτυο ή να επισκεφθείτε τις ιστοσελίδες που σας προτείνονται: Εικόνες εμπνευσμένες από την Οδύσσεια Εικόνες Οδυσσέας- Κύκλωπας Να μεγεθύνετε και να αποθηκεύσετε τις εικόνες σε έναν φάκελο με τίτλο «Εικόνες Οδυσσέα-Κύκλωπα». Επιλέξτε κάποια από τις παρακάτω δραστηριότητες: Μπορείτε να επιλέξετε κάποια εικόνα που σας αρέσει και να την περιγράψετε. (Ποια πρόσωπα ή αντικείμενα εικονίζονται; Από πού καταλαβαίνουμε την ταυτότητα των προσώπων; Τελικά, οι αγγειογράφοι επηρεάστηκαν από το ομηρικό κείμενο;). Μπορείτε να δημιουργήσετε κάποιο δικό σας έργο ζωγραφικής με θέμα την αναμέτρηση Οδυσσέα-Κύκλωπα ή ποίημα; Μπορείτε να δημιουργήσετε κόμικς ή ταινία (με το πρόγραμμα Windows Live Movie Maker) με εικόνες και τίτλους ή ό,τι μπορείτε εσείς οι ίδιοι να φανταστείτε (συνδυασμός ήχου, βίντεο, εικόνας, κειμένου) με λογισμικό παρουσίασης (PowerPoint).

Κείμενα εμπνευσμένα από την Οδύσσεια Αναζητήστε και άλλα κείμενα από τη Μυθολογία, τη Λογοτεχνία, την Επιστήμη κ.ά., που έχουν ως πηγή έμπνευσής τους την αναμέτρηση Οδυσσέα-Πολύφημου. Μπορείτε να κάνετε ελεύθερη αναζήτηση στο διαδίκτυο με λέξεις-κλειδιά (π.χ. αναμέτρηση Οδυσσέα-Κύκλωπα) ή να επισκεφτείτε τις παρακάτω ιστοσελίδες που προτείνονται ενδεικτικά: Μαρωνίτης, Δ. & Λ. Πόλκας. 2007. «Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια»: Θέμις και δίκη και «Το κλέος του Οδυσσέα: δόλος και τίσις». Στο Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: ΚΕΕ / ΙΝΣ (Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη) στις Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Τζέημς Τζόυς, «Οδυσσέας» (περίληψη). 2008. Μετάφραση: Σ. Καψάσκης, επιμέλεια: Η. Παπαδημητρακόπουλος. Αθήνα: Κέδρος. Ευφάνταστο άρθρο του BBC «Τι θα έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες για την κρίση;», εφημερίδα «Έθνος» 06/06/2012. Ματσίγκου Α. «Ο Κύκλωπας Πολύφημος στον Ευριπίδη και στην ελληνιστική ποίηση», 18/04/2011 στο ιστολόγιο του «Συνδέσμου Φιλολόγων Δωδεκανήσου».

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΚΑΒΑΦΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ «ΙΘΑΚΗ» Επισκεφθείτε το «Αρχείο Καβάφη» και διαβάστε το ποίημα του Κ.Π. Καβάφη «Ιθάκη». Ποιες αναφορές γίνονται στο παραμύθι της «Κυκλώπειας» του Ομήρου; Υπογραμμίστε και καταγράψτε τις σχετικές λέξεις. Τι νομίζετε ότι συμβολίζει το όνομα «Κύκλωπας» στο παραπάνω ποίημα; Ποια στοιχεία της ενότητας επιβεβαιώνουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της Οδύσσειας;

Έξοδος από τη σπηλιά

Σαρκοφάγος με παράσταση της εξόδου του Οδυσσέα και των συντρόφων του από τη σπηλιά του Πολύφημου. (Παλαίπαφος, Mουσείο Kουκλιών)